Ernstige onlusten in Amsterdam.
Bloedbad in de Jordaan.
Vijf dooden, ruim vijftig gewonden.
Afschuwelijke tafreelen.
Athmaarsche Courant van Zaterdag 7 Juti 1934.
BINNENLAND.
Overheid handhaaft het gezag
Dat de rust, die gisteren overdag
oogenschijnlijk was weergekeerd,
niet van langen duur zou zijn, was
te verwachten en dat de relletjes
vcor zoover men hier dezen opstand
nog met „relletjes" mag betitelen
in den loop van den avond een ver
volg zouden hebben, was eveneens
te voorzien. Maar dat de opstandi-
gen al dan niet gedreven door
den honger tegen zulk een sterke
militaire- en politiemacht zich nog
zoo konden verweren, als thans is
geschied, had wel niemand kunnen
1 denken.
Reeds in den namiddag begon het reeds;
tièntallen werklooze mannen en vrouwen
groepten bijeen en toen militaire ruiters te
gen zes uur de achterbuurten gingen ver
kennen, was reeds duidelijk merkbaar, dat
hier een zware taak voor de overheid weg
gelegd was.
Een ooggetuige verhaalt:
De Jordaan had gisteravond een geheel
ander aanzien dan den avond tevoren. Ge
leek dit stadsgedeelte Donderdagavond op
een spelonk, waarvan men niet wist, welke
gevaarlijke machten het verborg en waarin
niemand durfde, omdat hij niet wist of hij er
weer levend zou uitkomen, gisteravond was
't anders. Toen was de overheid de baas. in
de hoofdstraten brandden overal weer de
lichten en had de bevolking niet alleen te
luisteren naar de bevelen van militair en po
litieman, maar hij had ze ook op te volgen
en wel onmiddellijk. De kans om de straten
op te breken en er versperringen van te ma
ken was onherroepelijk voorbij. Integendeel
bedienend personeel van de stadsreiniging
was overal bezig de overblijfselen van den
Zwarten nacht op te ruimen.
Ongeveer negen uur zijn zes gemengde
patrouilles (militaire politie en gemeentepoli
tie) den Jordaan ingetrokken vanaf 't bureau
g^rpen. Deze wagen werd ernstig be
schadigd. Een tweede bijwagen van dezelfde
lijn werd uit de rails gezet.
Eenige lijnen konden tengevolge van opge
richte barricades niet de geheele trajecten
rijden. Lijn 18 reed tengevolge van een ver
sperring bij de van Beuningenstraat slechts
van de Van Halstraat naar Sloterdijk. De
verbinding met het Nassauplein was dien
tengevolge verbroken.
Later in den avond moest tengevolge van
ongeregeldheden in de Czaar Peterstraat lijn
19 worden ingekort tot het Kattenburger
plein.
Ook de busdiensten aan de Overzijde van
het IJ werden ontwricht. Doordat de Flora-
weg was opengebroken, kon lijn L niet ver
der rijden dan de Sneeuwbalstraat. Lijn B,
die de verbinding onderhoudt met het Tuin
dorp Oostzaan, kon niet verder rijdenddd
dorp Oostzaan, kon niet verder rijaen dan
tot het begin van dit tuindorp, daar deze
wijk geheel door militairen was omsingeld.
De toestand bleef zich ernstig ontwikke
len en de Jordaan verkeerde in een soort
oorlogstoestand. Onophoudelijk reden mili
taire politie te paard en manschappen van
de marechaussee af en aan. Zij doorkruisten
de geheele wijk en op tal van plaatsen
moest handelend worden opgetreden. Ambu
lance-auto's moesten voortdurend gewonden
naar de ziekenhuizen vervoeren.
Hoewel er gisteravond om 22.15 uur met
zekerheid geen cijfers konden worden mede
gedeeld, scheen het toch wel vast te staan,
dat bij de ongeregeldheden van gisteravond
aan de Overzijde van het IJ en in de Jor
daan sinds 7 uur twee dooden zijn gevallen
en een 25-tal gewonden te betreuren is,
waarvan vier of vijf ernstig.
De Jordaan is door de militairen in zes
secties verdeeld. In elke sectie opereerde een
patrouille van acht man, namelijk vijf man
militairen en drie politie-agenten onder lei
ding van een patrouille-commandant. Daar
naast opereerden de manschappen van de
koninklijke marechaussee. Op vele plaatsen
zijn menschen van het dak gehaald en op ae
tweede verdieping van een woonhuis in de
Ramen dicht, oi ik schiet!! Met de revolver in de vuist
werd door de bereden politiemannen door de straten
der Jordaan gepatrouilleerd.
in de Marnixstraat. Zes militairen hadden de
karabijnen geladen met de bajonet erop. Elk
dezer patrouilles stond onder bevel van een
inspecteur. De tocht, die één onzer corres
pondenten met een van deze patrouilles mee
maakte, ging naar de Lindengracht en om
geving.
Al dadelijk klonk het bevel: „ramen slui
ten" en wanneer niet spoedig aan dit bevel
werd gehoorzaamd, kwam de karabijn naar
voren.
In den regel bespoedigde dit de handeling
van den bewoner. Niemand werd doorgela
ten en iedereen moest in huis en deuren slui
ten. Bij de le Lindendwarsstraat had een
man geen haast om te verdwijnen. Hij bleef
achter een deur staan, wat niet naar den zin
was van den patrouille-commandant. Hij
haalde hem te voorschijn en toen men hem
fouilleerde, bleek, dat hij in het bezit was
van een groot kaliber revolver. Door twee
agenten werd hij overgebracht naar de Wes
terstraat. In de Boomstraat stond een ge
pantserde auto. Dreigend staken de monden
van een mitrailleur naar buiten. Naar men
mededeelde, had dit wapen ook reeds even
gewerkt in de richting van de Noorder-
markt. Geen sterveling waagde zich daar
meer op straat.
Ook marechaussee met bereden politie als
geleide en bereden militaire politie even
eens met politiegeleide patrouilleerde
door de thans behoorlijk verlichte straten,
waar het ieder verboden was te loopen Zij,
die het toch waagden werden aangehouden
en even gefouilleerd, om daarna het bevel
te krijgen zich in den looppas te verwijde-
ren. In den Karthuyzerstraat klonk als steeds
het bevel: „ramen sluiten".
Storingen in het tramverkeer.
Zooals reeds eerder gemeld, heeft ook het
tramverkeer tengevolge van de ongeregeld
heden gisteravond stagnatie ondervonden.
Van de zijde van de directie van de Gemeen
tetram vernam onze correspondent dat alleen
in de Spaarndammerstraat aan het eindpunt
van lijn 5 een bijwagen ondersteboven werd
Goudsblcemdwarsstraat werd een man ge
troffen, die in het bezit was van een groo'e
revolver.
Tallooze arrestaties.
Tot dusver is een zevental personea gear
resteerd.
In de Spaarndammerstraat heeft het ge
peupel op een bijwagen van lijn 5 eerst dj
roode vlag geheschen en daarna den wagen
omver gegooid.
In de Albert Cuypstraat bij de kruising
Ferdinand Bolstraat is een tramwagen van
lijn 16 tot ontsporing gebracht.
Volgens een mededeeling van de
politie is deze opstand ernstiger
dan in 1917 bij de aardappelenrel
letjes en zelfs ernstiger dan het Pa
lingoproer.
Ernstige toestand aan de over
zijde van het IJ.
In Amsterdam-Noord, aan de overzijde
van het IJ, zijn de onlusten ook gisteravond
te ongeveer acht uur in volle hevigheid uit
gebroken. Groote menigten hebben in de
Hazelaarstraat en omgeving boomen uit
den grond gerukt en deze met prikkeldraad
omwikkeld, ten einde met dit materiaal en
met los gebroken plaveisel barricades op te
werpen.
De bezetting van het bureau Ade-
laarsweg, versterkt door agenten
van het hoofdbureau, voerden een
hevigen strijd tegen het gepeupel.
Het geknal der revolverscnoten was
niet van de lucht. Vóór de strijd een
uur oud was, waren reeds een man
door een kogel in den rug en een
meisje eveneens door een kogel in
de pink getroffen. De aanwezige
politiemacht kreeg weldra verster
king van militairen Een paar bak
fietsen met kruidenierswaren wer
den door de menigte omvergeloo-
pen.
Te ruim negen uur woedde de strijd met
ongekende hevigheid. De Geneeskundigt
Dienst heeft in dit stadsdeel een aantal am
bulance-auto's neergezet.
Er werd niet meer gesommeerd,
doch onmiddellijk geschoten.
De grootendeels uit werkloozen bestaande
bevolking van de Vogelbuurt aan de over
zijde van het IJ heeft gisteravond in de
straten en straatjes, in hoofdzaak gelegen
tusschen Kamperfoelieweg en Wingerdweg,
een ware revolutie ontketend, waartegen de
sterke arm slechts vermocht op te treden,
door in dit vrijwel geheel uit gei
geen bestaand stadsdeel min oi
staat van beleg af te kondigen.
Het was aan het Mosveld, dat de toegang
tot dit gebied ontsloot, dat onze auto door
de politie werd aangehouden. Nadat wij ons
gelegitimeerd hadden, konden wij op eigen
risico doorrijden. Al spoedig bleek, dat een
kruistocht per auto door dit complex van
straten en straatjes tot de onmogelijkheden
behoorde. Op tal van plaatsen was het pla
veisel opgebroken, terwijl op andere punten,
welke slechts te voet bereikbaar waren, bar
ricaden van boomstammen en lantaarnpalen
meer den
ren echter opgeschoten jongens en zelfs kin
deren.
Intusschen arriveerden in de vroegere
Oranje Nassaukazerne militairen uit Amers
foort. Ook de cavaleriekazerne in de Sarpha-
tistraat was weer in gebruik en wel door de
bereden militaire politie en door de Koninklij
ke marechaussee, welke uit tal van plaatsen
naar de hoofdstad was gerequireerd.
Er heerschte echter zoo tegen elven in dit
stadsdeel, waarvan alle toegangswegen waren
afgezet, teneinde te voorkomen dat de opstan
dig- elementen van buitenaf versterking kre
gen, een uiterst beklemmende atmosfeer. On
vermoeid patrouilleerde de militaire politie
er waren hier tezamen een honderd man
door de straten. Ofschoon het meerendeel der
bewoners zich in zijn woningen had terugge
trokken, bevonden zich, vooral in de omge
ving van de Hortensiastraat, af en toe groepen
opgeschoten jongens, die waar zij de gelegen-
hei f hadden, de straat opbraken en op ande
re wijze hun vernielzucht botvierden. _oo
moesten het bij de Hortensiastraat een aantal
standpijpen van de brandweer het ontgelden.
D--J werden uit den grond gerukt, zoodat het
water zich in een breeden stroom over het
wegdek verspreide. Politie en militairen zagen
zich hier voor een uiterst moeilijke taak ge
plaatst, aangezien in deze buurt met haar
blokbebouwing het gepeupel zich gemakkelijk
schuil kon houden.
30 gewonden?
De handhavers van het gezag ken
den overigens geen pardon meer; waar
zij de gelegenheid kregen trachtten zij
onmiddellijk raak te schieten, zoodat
het met dat al verwondering mocht
baren, dat vóór het middernachtelijk
■ij»
Barricades van alle mogelijke voorwerpen werden tjjdens
de onlusten te Amsterdam gebruikt.
waren opgeworpen. Vooral de Hazelaars-
weg en omgeving vertoonde het beeld van
een volslagen oproer; hier hadden dan ook
de meeste schoten geknald. Aan den Flora-
weg stuitten wij op een auto met militairen,
die, het hoofd door een stalen helm bedekt
en het geladen geweer voor onmiddellijk ge
bruik gereed, elkeen, die zich buitenshuis
wilde begeven, naar binnen joegen, terwijl
herhaaldelijk tot sluiting van de ramen
werd gesommeerd.
Ook inspecteur de Vries Humel
ontmoetten wij in deze omgeving en
van hem vernamen wij, dat van de
zijde der bewoners eenige malen op
de politie geschoten was, zonder
dat men de daders had kunnen ont
dekken.
Marechaussee gewond.
Tijdens het optreden van de marechaus
see is een der manschapfen van zijn paard
gevallen, waardoor hij verwondingen opliep
Hij moest naar het O.L.V. gasthuis worden
vervoerd, waar hij ter verpleging is opgeno
men.
Op de Wittekade is een brandmelder stuk
geslagen.
In de van Beuningenstraat heeft het ge
peupel nog getracht brand te stichten, doch
de brandweer was spoedig ter plaatse om hei
vuur te blusschen.
In de Spaarndammerbuurt is de politie gis
teravond ook opgetreden tegen trekkende
troepen. Zij heeft daarbij gebruik gemaakt van
de revolvers. Een vrouw, die voor het raam
stond van haar woning in het Spaarndammer-
plantsoen, werd door een kogel getroffen. Een
oude man van 81 jaar werd eveneens getroffen
toen hij voor het venster stond. Kort daarop
is hij overleden.
Voorts werd bij optreden in de Goudsbloem
straat een vrouw, die deelgenomen had aan
het verzet, door een revolverschot gewond.
Kogel treft verkeerde.
In de Houtrijkstraat is een kind toevallig
geraakt. De kogel, die bestemd was voor een
'.lrijder, die zich had verzet, ketste op het
stuur van de fiets en raakte een kind. De wond
is niet gevaarlijk.
Ten tweeden male is ook een poging gedaan
om de brug voor de Willemstraat van de Lijn
baangracht in brand te steken: Een paar bus
sen petroleum werden over het brugdek uitge
stort. Papieren werden op de brug gelegd en
in brand gestoken. De vlammen laaiden hoog
op. De politie, die er dadelijk bij was, riep de
hulp in van de brandweer. Deze had het vuur
spoedig gedoofd onder bescherming van de
politie.
In de andere buurten.
In de andere buurten, waar het de vorige
avonden rumoerig was, heerschte gisteravond
over het algeir-en rust.
In de Dapperstraat moest de politie eenige
malen ingrijpen, daar getracht werd in de
Co-imelinstraat en de Wagenaarstraat barrica
des op te richten. In beide straten was de be
strating op enkele punten
breedte opgebroken. Er war
politie aanwezig om verdere onheilen
komen.
In de Indische buurt heerschte tot ongeveer
half tien rust. Slechts een soort demonstratie
van de O. S. P. ging onder het zingen van so
cialistische strijdliederen door de buurt. De
meeste deelnemers aan deze demonstratie wa
uur het aantal gewonden niet meer
dan een dertigtal bedroeg.
Onder deze gewonden, die voornamelijk in
den vooravond, tijdens den strijd bij de Haze
laarstraat en omgeving waren gevallen, be
vonden zich zooals zulks vrijwel immer het ge
val is, een paar onschuldigen: een meisje, dat
door een schot aan de pink was getroffen en
een jongen, die door een schampschot bloedend
verwond was geraakt. Twee tot de belhamels
behoorende mannen waren er ernstiger aan
toe; naar men ons mededeelde waren deze
resp. door een kogel in den rug en in de longen
getroffen, terwijl een derde persoon aan het
hoofd gewond was geraakt.
De route der gemeentebussen in Amster
dam-Noord was, in verband met de ongere-
g 'ldheden, aanmerkelijk bekort. De militaire
politie was o.m. uitgerust met een auto, welke
een zoeklicht droeg, waarvan het helle schijn
sel tot in alle hoeken en gaten doordrong. De
militairen werden, aangezien zij in dit gebied
niet bekend waren, op hun speurtochten door
agenten vergezeld.
Ook na het middernachtelijk uur was men
op het weder oplaaien van het verzet voorbe
reid.
Politie bekogeld.
Een dakvenster bleef open en meteen
plofte een groote kei op het plaveisel, zonder
we verder door de leege, maar goed verlichte
straten van dit den geheelen dag zoo rumoe
rig oude stadsgedeelte.
Geen straatje werd onbezocht gelaten. De
overheid was obsoluut de baas. Zooals het
in dit gedeelte van de Jordaan was, zoo was
het naar men ons m edeelde ook in alle dee-
len van deze opstandige wijk.
Onrast in de van Beuningenstraat.
Terwijl de Jordaan in den loop van den
nacht was schoongeveegd" en door de po
litie versterkt door de militaire politie en ma
rechaussee schoon gehouden werd, trachtte
het gepeupel in het meer westelijk deed der
stad, meer in het bijzonder in de staatslieden
buurt botsingen met de gewapende macht te
forceeren. Omstreeks half tien werd de be
strating Aan de Van Beuningenstraat op den
hoek van de Limburg van Stirumstraat op
gebroken en werden de straatklinkers op de
tramrails geworpen om daardoor het tram
verkeer te ontwrichten. De politie, die spoe
dig versterking kreeg, wist de barricade snel
op te ruimen, waardoor het verkeer door de
van Limburg Stirumstaat kon worden her
steld. Eenige malen moest van de vuurwa
penen gebruik gemaakt worden, waarbij een
of twee gewonden zijn gevalleh.
Omstreeks 11 uur dreigden nieuwe bot
singen en werden nieuwe versterkingen naar
deze omgeving gezonden.
Schijnwerpers doorboren de
duisternis.
Het politiebureau Raampoort vormt zoo
wel voor dit gedeelte der stad als voor den
Jordaan thans het centrum. Hier zijn de
hulpmiddelen, waarover het gezag thans in
ruime mate beschikt, geconcentreerd. De ge
nie heeft twee groote schijnwerpers beschik
baar gesteld, welke zoo noodig naar de be
dreigde punten kunnen uitrukken. Een groot
aantal motorrijwielen om snel personeel te
kunnen vervoeren, is hier bijeengebracht. Het
verkeer door de Marnixstraat werd in den
loop van den avond slechts in één richting
toegestaan.
In de geheele wijk ten westen van de Prin
sengracht bleef het tot zeer laat rumoerig.
Patrouilles militaire politie onder leiding van
Amsterdamsche agenten doorkruisen dit
stadsdeel en voorkomen volksverzamelingen.
Hier en daar zijn winkelruiten ingedrukt,
welke met planken worden dichtgespijkerd.
De toestand in den nachf.
In den nacht tegen drie uur was de
politie tezamen met de militaire versterkin
gen in alle stadsdeelen den toestand volko
men meester. Rustig was het toen nog niet
overal, want zoowel in de Jordaan als in
Oost moest hier en daar nog opgetreden
worden. Tegen ha'' drie moest de politie van
het bureau Linnaeusstraat uitrukken naar
de Wagenaarstraat en omgeving, waar men
bezig was boomen door te zagen en omver
te trekken. Ook de militaire bezetting, die op
het posthuis Zeeburgerdijk gedetacheerd
was, moest in dit vroege uur nog handelend
optreden.
Aan den overkant van het IJ was de toe
stand rustig, doch het was een gewapende
vrede, want een groote militaire macht
houdt nog steeds de belangrijkste punten
bezet. Na een mislukte poging om een der
IJ-ponten het varen te belemmeren, werden
op elke pont eenige bewakingsmanschappen
van de militaire politie geposteerd.
In het Spaarndammerkwartier deden po
litie en een zestal militairen nog laat in den
nacht patrouillediensten, doch tot schiet
partijen kwam het hier niet meer. De winkels
in de Houtrijk- en Hembrugstraat, waarvan
de étalages vernield zijn, worden door de
politie bewaakt. Een viertal personen is in
deze sectie wegens geweldpleging gearres
teerd. Ook op de Eilanden bleef men waak
zaam, doch was het tegen drie uur in den
morgen rustig. Op dit tijdstip werd de
brandweer gealarmeerd voor een brand in
de Molukkenstraat in de Indische buurt,
doch toen kon nog niet vastgesteld worden of
deze brand aan kwaadwilligheid was te
wijten en iets met de onlusten te maken had.
Vijf dooden, ruim 40 gewonden.
In den loop van den nacht kon men bij den
Geneeskundigen Dienst mededeelen, dat
gisteren gedurende den dag twee personen
tengevolge van de onlusten waren gedood,
terwijl in de avonduren eveneens twee per-
over de volle
echter voldoende
te voor-
Ook pantserwagens werden gebruikt by de relletjes in de
hootdstad. Ken pantserwagen trekt door de straten
der Jordaan.
iemand te raken. Meteen knalden drie kar-
rabijnschoten achter elkaar. Een tweede steen
kwam niet!
Op de kruising van de Lindengracht en
de Lindendwarsstraat ontmoetten we een
grooten militairen patrouillewagen. De man
schappen van dezen wagen kwamen juist
uit de Palmstraat, waar ze drie man van een
dak hadden gehaald, die weliswaar niet met
steenen hadden gegooid, maar toch die pro
jectielen in de nabijheid hadden en niet kon
den verklaren, wat ze daar bij die dakpan
nen noodig hadden.
Ook in de le Lindendwarsstraat Werd
hetzelfde spelletje uitgehaald. Daar hadden
zich ook dakbewoners vertoond. Een onder
zoek had echter minder resultaat, want ze
waren spoorloos verdwenen. Zoo dwaalden
sonen aan de bekomen verwondingen zijn ge
storven. Van de ruim 40 naar de ziekenhuizen
vervoerde gewonden moesten dertien ter ver
pleging worden opgenomen. Verscheidene
daarvan zijn levensgevaarlijk gewond, terwijl
één stervende ervan inmiddels gestorven is.
Het aantal gewonden is echter aanzienlijk
grooter, want velen zijn op de door den
G. G. D. ingerichte posten verbonden en
zelfs operatief behandeld, waarna zij naar
hun woning konden worden vervoerd.
Tientallen gewonden zijn door de 14 ter
beschikking ambulanceauto's van den G.G.D.
gedurende Vrijdagmiddag en Vrijdagavond
getransporteerd.
Een post met drie wagens en twee doktoren
was opgericht aan den overkant van het Y
en een post onder leiding van den directeur
