De storm, die Spanje deed trillen....
UIT HET PARLEMENTAIRE LEVEN.
Dagdiikscfi Ouecticht
^Buitenland
Over: stakingen, vechtpartijen, afgezette
burgemeesters, steden zonder licht enz. enz.
Het oude Spaansche drama.
Het Concert der Haarlemsche Motet- en Madrigaal Vereeniging.
XIII.
DE ZAAK HAUPTMANN.
Het onderzoek in Duitschland.
(Van onzen correspondent).
Madrid, 11 Oct.
De berichten over Spanje zullen zich over
de wereld hebben verbreid met de snelle op
eenvolging van de beelden uit het actualitei
ten-journaal van de bioscoop. En zij die tevo
ren den toestand in Spanje hadden gevolgd,
zullen bij het zien van deze snel opeenvolgen
de gebeurtenissen het gevoel hebben gehad
dat zij een film voor de tweede maal zagen
Zij hadden dit immers voorzie n, het ver
liep vrijwel precies zooa's zij het zich had
den voorgesteld, zooals het hun was voor-
speld.
Immers, de verwachtingen waren aldus:
De Kamer van Afgevaardigden zou bijeenko
men, Gil Robles zou opstaan om den minis
ter-president bekend te maken dat zijn
rechtsche partij den toegezegden steun
aan de zich te zwak betoonde regee
ring ontnam. Daarop zou de regeering haar
ontslag indienen, de eenige kabinets forma
teur zou blijken te zijn Lerroux, die 'n kabi
net met rechtsche medewerking zou vormen,
de socialisten en communisten zouden protes
teeren en hun gereed gehouden pistolen af
schieten, stakingen uitroepen, sabotage ple
gen, enz.
Zeer snel zijn de gebeurtenissen gekomen,
en tot nu toe zijn zij, hoe gewelddadig en
bloedig ook, toch minder gruwelijk geweest
dan menigeen had gevreesd.
Na het aftreden van de regeering heeft
Lerroux een kabinet gevormd waarvan eenige
rechtsche, katholieke ministers deel vormen.
Dit kabinet steunt op een meerderheid in de
Cortes, die meerderheid is echter uiterst ge
ring. Zooals te voorzien was, hebben de nu
saamgesloten linksche partijen aanstonds ge
welddadig geprotesteerd tegen dit kabinet.
Het feit ook dat de rechtsche leider Gil Ro
bles geen zitting heeft genomen in de-regee
ring die met den steun van zijn partij is tot
stand gekomen, heeft bij de uiterst linkschen
het vermoeden gewekt dat hij voornemens
zou zijn binnenkort een dictatuur van rechts
uit te roepen.
Nauwelijks was het kabinet gevormd en
waren de namen en kleuren bekend gewor
den, of het drama begon. De socialisten
kondigden de algemeene staking af en begon
nen met hun terreur. Gewapender hand
dwongen zij werkwilligen zich bij de staking
aan te sluiten, winkeliers en kleine patroons
werden onder bedreiging er toe gebracht
hun zaken stop te zetten, het openbaar be
drijf dat met behulp van soldaten en werk-
wilig personeel werd gaande gehouden,
werd gesaboteerd. Treinen liepen op elkaar,
of bleven halverwege of voor de stations
staan bij gebreke aan wisselwachters of an
ders hulp. In eenige steden werd de water
voorziening afgesloten, werkte de electri-
sche centrale niet, en was er geen gas. De
toevoer van voedsel werd verhinderd, hetgeen
voor steden als Madrid, die alles van buiten
moeten hebben, uiterst hinderlijk was.
De post, telefoon en telegraaf werkten met
aanzienlijk verminderde werkkrachten, de
burgerij moest in sommige steden worden
aangezocht het huisvuil en de afval te ver-
randen, bij gebreke aan goedwerkende reini
gingsdienst.
Doch dit was een te dragen ongerief verge
leken bij den oorlogstoestand in het land. In
Madrid werden de groote verkeerswegen en
het centrale plein Puerta de Sol met salvo's
van geweren en beschieting door machinege
weren „schoongeveegd". Hoeveel dooden en
gewonden er gevallen zijn, is niet te bereke
nen, het is ogelijk dat het bij tientallen blijft,
want er werd haastig dekking gezocht. Bo
vendien is er veel demonstratief geschoten,
van beide kanten. De Spanjaard houdt van
vertoon en hij windt zich ook graag op. Het
verkeer werd eenige dagen zeer moeilijk, bij
avond vrijwel onmogelijk.
In de provincie scheen alles in lichter
laaie te staan, in de provincie Asturië, in de
mijnstreek vooral, was een revolutionnaire
opstand uitgeroepen die snel om zich heen
greep. De militaire machten waren daarop
voorbereid geweest, de trocbeln van eenige
weken geleden naar aanleiding van het
rechtsche congres in het historische Cova-
donga (midden tusschen Oviedo-Santander)
waren een duidelijke waarschuwing geweest.
Men kan zich nauwelijks het mooie, liefelijke
plaatsje Oviedo met zijn prachtige plantsoen
en zijn vele herinneringen aan de middel
eeuwen, voorstellen met troepen zwaargewa
pende opstandelingen en militairen met mi-
trailleuses en geruggesteund door vliegtuig
gen.
Overal zijn gewelddadigheden gepleegd,
in sommige steden zijn bekende autoriteiten
van recht neergeschoten, is er overlegd en
gemeenschappelijk verzet gepleegd met de
wapenen in de hand, heeft men stations of
regeeringsgebouwen willen bezetten, of ker
ken willen vernielen.
Het ernstigst liet het zich in Catalonië
aanzien. De regeering van het zich steeds
meer van Spanje afscheidende Catalonië was
links, en de laatste maanden zijn getuigen
geweest van menig tartend gebaar van Com-
panys. De herhaalde besprekingen die Aza-
na in Augustus en September in Barcelona
met de socialistische en separatistische ele
menten heeft gevoerd, deden vreezen dat
Azana daar een beweging tegen Madrid
voorbereidde.
Dit bleek nu inderdaad te zijn geschied
Vrijdagnacht (5 October) werd in Barcelona
de' algemeene staking afgekondigd. Spoedig
daarop werd de Catalaansche republiek uit
geroepen. Deze republiek verklaarde zich
zelfstandig en vrij binnen een te sluiten ver
bond van staten van het Iberisch schier
eiland. Tegelijkertijd vormde Azana een
voorloopig kabinet tegen en inplaats van dat
van Lerroux, die oproerling en hoogverrader
werd geheeten.
Het werden nu oogenblikken van ontzag
lijke spanning, omdat men in onzekerheid
bleef over de houding van den bevelhebber
der troepen, een .Catalaan. De geschiedenis
zal zich moeten bezighouden en ons de be
weegredenen ontsluieren van den generaa.
die bedenktijd vroeg nadat bij 'was aange
zocht zich aan te sluiten bij den opstand
Wij zullen deze aangelegenheid laten zooals
zij is, geheimzinnig en rijk aan verklaringen
of veronderstellingen.
Zeker is echter dat de troepïn den opstand
hebben bedwongen, en Azana en anderen
(o.a. Largo Caballero) als zoovele Spaansche
oproerlingen uit de laatste honderdvijftig
jaar naar Frankrijk zijn gevlucht. De Cata
laansche regeering is gevahgën gezet.
Een nasleep van den nu voorloopig be
dwongen opstand en de verdere troebelen
zijn de vrijwillige of gedwongen ontslagen
van stadhouders van provincies, burgemees
ters, gezanten en andere hooge overheids
personen, die tot de linksche partijen behoor
den. Zooals bekend is, verandert in Spanje
bij een andere regeering menigmaal het per
soneel van hoog tot laag. Nu waren door de
aarzelende houding van de regeering sind3
den val van het socialistische kabinet nog
aleriei gouverneurs, burgemeesters en andere
autoriteiten van het tweejarig socialistisch
bewind gehandhaafd gebleven. Het was be
kend dat zij verscheioene malen regeerings-
matregelen saboteerden, of door alierlei be
sluiten kunstmatig politieke spanningen ver
wekten.
De nu zoo breed om zich heen gegrepen
socialistische opstand heeft de regeering
Lerroux tot krachtdadig handelen genoopt.
Zoo is dan ook eindelijk de burgemees
ter van Madrid met eenige gelijkgezinde
raadsleden afgezet.
De rust schijnt nu (8 October) weer over
het geheele land terug te keeren. De vele
waarschuwingen die men sinds Juni en Juli
heeft gehad, de herhaalde daden van terreur
en de bewapening van de linksche partijen,
heeft men nu tijdig ter harte genomen en de
regeering is krachtig en zonder aarzelen op
gereden. De koele, wijsgeerige Lerroux, die
zoo weinig meer deed denken aan den vuri-
gen, strijdvaardigen Lerroux van jaren gele
den die de passie welke zijn vurig woord
had gewekt metterdaad wist te steunen, deze
rustig, eenigszins hooghartige Lerroux heeft
zijn toegeeflijkheid van cjeri ouderdom even
afgeschud, en is weer de krachtige, energie
ke, doortastende man van actie van weleer
gebleken.
Deze storm over Spanje stemt tot naden
ken. De geschiedenis van Spanje is vol dra
matische afwisselingen geweest. Snel opeen
is het gegaan van het grondwettelijk bestuur
van den koning, over de ihilitaire dictatuur
tot de socialistische republjek met het gaan
de weg opkomend verzet van rechts tot her
nieuwd réchts bestuur. In Spanje heeft ge
woonlijk ongelijk wie regeert Gaan wij
nu den stap verdér naar rechts volgen? Gil
Robles is zoo komt hef mij voor niet
van het hout der dictatoren gesneden. Hij is
een diplomaat, man van overwegen, schikken
en regelen met behoedzaamheid, man van
het woord, man van orgafiiseeren van par
tijen.
Wat Spanje noodig heèft, is een man van
groote kennis van het Spaansche volk en de
Spaansche toestanden, én'tegelijk een man
van onwrikbaren wil die iijn gezag zijn
u i t s 1 u i t e n d gezag Sm laten gelden.
Zullen wij morgen oL'övefmprgen hooren
dat de nood der tijdèn r"Bèzéhman heeft
voortgebracht en dat dezb gebieder en heer-
scher Spanje in zijh hand zal hoüden tot de
toestand weer in zooverre zeker is dat gere
geerd kan worden met een volksvertegen
woordiging zo n der pistolen en met een
grondwet?
i i.
Het koor der Haarlemsche Motet- en Madrigaalvereeniging, dat Woensdagavond in de Groote kerk concerteert
De „Haarlemsche Motet- en Madrigaal
Vereeniging" koos haar naam als aandui
ding van haar sterven:
zij beoogt de beoefening en de uitvoering
van koorwerken zonder begeleiding en be
perkt zich noch tot de religieuze, noch tot
de profane muziek. Kerkelijke en wereldlijke
genres wil zij met gelijke eerbied en liefde
bestudeeren.
Hare belangstelling hebben niet alleen het
motet, de mis, het responsorium en andere
muziek-vormen, maar evenzeer het madri
gaal, het chanson, het volkslied en in het
algemeen, alle wereldlijke a cappella-com-
posities.
Bij het kiezen van een naam moest detail
leering worden vermeden en worden vol
staan met enkele der meest representatieve
en sinds honderdtallen van jaren beoefende
genres: Het motet, dat zijn oorsprong heeft
in de 13de eeuw en waarin de tekst („mot")
aan één der partijen als basis werd gegeven;
de andere stemmen groepeerden zich erom
heen. En het madrigaal, in zijn oudste ge
daante afkomstig uit de 14de eeuw, een lied,
volgens Prof. Joh. Wolf, „zooals de moeder
met haar kinderen voorzong, of ook een her
derslied". Zeer in het algemeen dus het type
van de wereldlijke vocale muziek tegenover
de kerkelijke.
Een kerkprogramma is uiteraard in zijn
samenstelling min of meer eenzijdig. Door
werken uit verschillende tijden en scholen
bijeen te brengen kan echter verscheiden-
j ÏS1 wt>rden verkregen. Hiernaar
werd bij het maken van ons programma ge
streefd. i s
Tusschen 15e- en 16e-eeuwsche religieu-
se werken van den Italiaan Ingegneri, den
Zuid-Nederlander de Monte, de Noord-Ne
derlanders Obrecht en Sweelinck en Mo-
zart's „Ave", dat wordt gevolgd door een
lyrisch-religieus opus van den 19den eeuwer,
den Rus Bortniansky, staat een groep kerst
liederen, gekozen uit Hollandsche-, Fran
sdie- en Russische verzamelingen. Daar
wordt éénzelfde grondgedachte, éénzelfde
dichterlijk en religieus gegeven naar de
volks- en landaard en naar de muzikale
smaak der bewerkers gewijzigd. Verschil en
toch overeenkomst.
Men zou teveel afdalen in bijzonderheden,
wilde men de uit te voeren werken nader
karakteriseeren. Een plaats zij echter gege
ven aan de volgende aanhaling uit een ar
tikel van E. Onatzky, over het Russische
kerstlied:
„Zie je weer in den geest dat vroolijke
boerenvolkje door de straten trekken?
„Coladniatir" noemt men ze. Ze zingen hun
mooie Coladate", liederen die van denzelf
den bloede zijn als de „Calendae" van de
Romeinen (de invloed van het antieke Rome
is nu eenmaal onuitroeibaar.en universeel!)-
Je ziet weer de vensters opengaan, waar
uit' den zangers brood en lekkere worstjes
worden toegeworpen, die specialiteit van den
Oekrainischen keuken en spek krijgen ze
ook, waarop de Oekrainers zoo verzot zijn
en je kunt niet nalaten den ongekenden over
vloed en den rijkdom te prijzen die hier
heerscht.
Een menigte jonge meisje en knapen kwam
even voor de kerstavond aanbrak samen en
maakte een groot enprachtigen ster van ge
kleurd papier, daarin wera een kaars ge
plaatst en als het donker werd staken ze
die aan en trokken ermee langs alle huizen
en hutten. Ze droegen de ster van Bethle-
hem en zongen hun mooie overoude liede
ren, waaruit ons de vrome geest van lang
vervlogen dagen tegenklonk.
Deze Coladate vervulden Uwe ziel of ge
wilde of niet met een mystiek verlangen.
Wanneer gij ze aanhoorde, voelde gij U één
met de geest van dit werkzame volk, dat zijn
heele bestaan aan de moeder aarde geeft
en hare vruchten verdedigt tegen den nijd
en de hebzucht van hun buren".
Uit een latere periode is het vurige, van
heilige overtuiging bezielde Pater Noster
van'den Ifaliaanschen meester Verdi en van
den laatsten tijd het stemmingsvolle
„Abend" van den Hongaar Kodaly, die
even subtiel is in de dispositie der vocale
timbres als in de menging zijner accoord-
kleuren.
Tot besluit het overpeinsde, rust en vrede
ademende Wandrer's Nachtlied, van onzen
Hollandschen meester, den onvergetelijken
Diepenbrock. h
Dit beroemde koor, dat reeds in tallooze
plaatsen van ons land concerten gaf, o.a: 2
maal gezongen heeft voor H.M. de Konin
gin en verschillende malen voor de radio,
hoopt nu a.s. Woensdagavond om 8 1/4 uur
te komen zingen in de Groote kerk, alhier.'.»
Laten wij hopen, dat geen plaats in de
kerk onbezet zal zijn en dat men deze unie
ke gelegenheid niet voorbij zal laten gaan.
Men weet, dat de opbrengst van dit con-
eert geheel bestemd is voor het in nood ver-
keerende Amsterdamsche orkest, terwijl het
koor zich geheel belangloos beschikbaar
heeft gesteld.
DE JAARLIJKSCHE COMEDIE.
Ziet gij dien heldenstoet mijn zoon!
Die langs de straten wandelt,
Ën die een dankbaar volk om 't zeerst
Met consideratie behandelt?
Ziet gij die schaar aan deur en raam,
En hellend dak vergaderd?
Die tranen stort of haar neusdoek
zwaait
Naar-mate de legerspits nadert?
En ziet gij dien ouden officier,
Die met twee epauletten,
De legermacht aan hem toever
trouwd,
In beweging weet te zetten?
Doch merkt gij, hoe die krijgsgoon nu
Hun ziedend bloed bedwingen,
En er haast nog makker uitzien dan
Een bepaard paar ouderlingen?
Zoo zong de Schoolmeester vroeger
van de schutterij
En zoo, ongeveer, zing ik van de com
missie uit de Eerste Kamer, die onlangs
weer het Adres van Antwoord aan de
Koningin is gaan aanbieden.
Ik was er al ette'ijke malen getuige
van in het Noordeinde, als de „Helden
stoet" naderde. Het was imposant: Gala
koetsen, bepruikte koetsieren, zoo weg-
geloopen uit de middeleeuwen. Nobele
paarden, in plechtigen begrafenisgang.
Bij het paleis een eerewacht. Veel schar
laken-rood en veel verguld.
Wat zou dat zijn? dacht ik en ik bleef
peinzend staan. Een slagersjongen
sprong van z'n fiets, blij met dit buiten
kansje. Een agent stond klaar, om de
opdringende menigte, al9 zij komen
zou, op eerbiedigen afstand te houder-
De menigte kwam niet. Wel het onmis
bare hondje, dat ijskoud op het afgezet
te gedeelte liep. Waar komt bij zulke ge
legenheden toch altijd het hondje van
daan?
En terwijl hondjes gewoonlijk gezellig
met z'n tweeën zijn, is het dan altijd al
leen. Kieschheids-halve.
Wat zou dat zijn? vroeg ik mij af, toen
voor de eerste maal het imposante
schouwspel stond gade te slaan. Onder-
tusschen voerde de wit-bepruikte koet
sier z'n vehikel met onmiskenbare waar
digheid tot voor den ingang van het
Paleis. Natuurlijk had ik spoedig de
situatie doorzien. U nu ook? Het was
(die heldenstoet, die daar met conside
ratie werd behandeld, want de eere
wacht presenteerde het geweer, en de
agent hield den slagersjongen, repre-
senteerende het Nederlandscbe volk, op
een afstand) het was de Commissie Uit
de Eerste Kamer Tot Aanbieding Van
Het Adres Van Antwoord Op De Troon
rede. (U ziet uit de hoofdletters dat ik
ook het geweer heb gepresenteerd), het
waren de Dramatis personae, om 't met
onze oud-vaderlandsche treur- en blij
speldichters te spreken, de Personaedjes
van de Jaarlijksche Gomedie, die in de
derde week van September steeds wordt
gespeeld.
De commissie heesch zich de trappen
op en de Paleisdeuren- in. De rapieren
k'etterden tegen het steen.
Ik wandelde een eindje achteruit en
ging zitten op de bank bij den ouden
kastanjeboom, die hier al zooveel heeft
zien gebeuren. Zijn-bladeren ruischten
wijsgeerig in den najaarswind. En ik
bedacht, wat deze ceremonie, die de
Tweede Kamer al ruim twintig jaar ge
leden heeft afgeschaft, beteekende. En
ik wist dat zij niets beteekende.
Zij is een holle vorm, een dwaze
schijn, en zij berokkent het Hoofd van
Staat onnoodigen last.
Als er in de Troonrede staat: „Er -al
een wetsontwerp tegen den verkoop van
varkensvleesch worden ingediend", ant
woordt de Eerste Kamer in haar Adres
van Antwoord: „Met belangstelling ver
nam de Eerste Kamer, dat er een wets
ontwerp tegen den verkoop van var-
kensvleesch zal worden ingediend" en
dan worden de gala-koeteen opgepoetst,
alle broeken en pruiken worden in orde
gemaakt, de heeren schroeven hun sa
bel om, sommigen aan den goeden, an
deren aan den verkeerden kant, en gaan
in optocht naar het paleis, om de Ko
ningin het schokkende feit mede te deo-
len, dat de Eerste Kamer met belang
stelling (zie boven).
Dan is het nog niet uit. Want de eti
quette wil, dat Hare Majesteit op den
adres van Antwoord een adres van
Weder-Antwoord zendt.
Aldus:
„Met belangstelling vernam ik, dat de
Eerste Kamer met belangstelling ver
nam, dat een wetsontwerp tegen den
verkoop van varkensvleesch zal worden
ingediend".
Dan is het uit. En dat is nu eigenlijk
het wonderlijkste van de heele komedie.
Want waarom is het dan uit? Ik weet
het niet.
Als het onbeleefd is, de Troonrede niet
te beantwoorden, dan is het ook onbe
leefd niet te repliceeren op het adres
van Weder-Antwoord. Er zou dan ook
feitelijk een Adres van Antwoord op het
Adres van Weder-Antwoord moeten
verschijnen. In dezen trant:
„Met belangstelling vernam de Eerste
Kamer, dat Uwe Majesteit met Belang
stelling vernam, dat de Eerste Kamer
met belangstelling vernam, dat een
wetsontwerp tegen den verkoop van
varkensvleesch zal worden ingediendty
En dit A. v. A. o. h. A. v. W. A. zen
dan wederom naar het Paleis gereden
moeten worden. Waarop de Koningin
zou kunnen antwoorden met een A. v.
W. A. o. h. A. v. A. o. h. A. v. W. A.
Ik vroeg mij af, waarom de Eerste
Kamer het Hoofd van Staat met een der
gelijke zinledige ceremonie blijft lastig
vallen, en ik hoorde bij die overpeinzing
de bladeren van den ouden kastanje
boom discreet applaudiseeren.
Toen werden de deuren van het Paleis
weer opengeslagen. Ik ijlde toe. Het ver
keer werd stopgezet. Het hondje schoot
naar voren, kwispelstaartend. De "eere
wacht velde de lansen, die flikkerden in
de zon. De koetsiers uit den tijd van
Karei met den Bult salueerden met hun
zweepen. Langzaam kwamen ze nader„
de leden der commissie, en toen ze daar
met z'n allen op het bordes van het
Paleis stonden, mét een steek op hun'
hoofd en een sabel op-zij, beschenen door
den champagne-gloed van de herf6tzon>;
toen was het of Holland's roemruchte
admiralen waren opgestaan uit hun
graf, toen borrelde in mijn gemoed de
jubelkreet naar boven: „De Trompen en
de De Ruyters leven nog!" en besefte ik,
pijnlijk wreed, dat hier slechts een Von
del en' een Rembrandt ontbraken, om
dezen stoet in onsterfelijke vaerzen en in
bezielde contouren voor het Nederland-
sche volk te doen leven.
En de Nurks, die er misschien aan-,
merking op zou maken, dat er in hefc
bovenstaande een tikje fantasie zit, om
dat de Heldenstoet, dit jaar niet (zooals'
in vroeger jaren) per gala-rijtuig, maar
per auto naar het paleis is gegaan, zij
geantwoord, dat ik, door die fantasie
den stoet althans in stijl heb gehouden.
„Moeder, wat binne dat?" vroeg
het nieuwsgierige jongetje in de Heul-
straat.
„Dat binne studente, die worre
ontgroend!", antwoordde de staatsbur
geres.
Nu ziet u eens!
D HANS
In den loop van het onderzoek naar
llauptman, zijn vroegere leven en toen on
dergane straffen heeft de Amerikaansche
detective van Hauptmann zich gisteren van
Dresden naar Kamenz begeven, waar hij een
vriend van Hauptmann, den 34-jarigen
rritz Petzold een verhoor afnam. Deze ver
klaarde geen contact meer te hebben met
Hauptmann. Hij heeft van hem slechts 3 of
4 prentbriefkaarten uit Amerika gekregen,
waarop hij echter niet heeft geantwoord.
Hij herinnerde zich niet meer van waar de
kaarten afgestuurd waren. Johnson begaf
zich vervolgens naar het gerechtshof van
Kanknz, waar hij inzage kreeg van de acten
betreffende Hauptmann in het bijzonder ook
van het handschrift van Hautpmann voor
deze gevlucht was. Voorts bezocht de detec
tive nog een familie Heine, wier zoons naar
Amerika geëmigreerd zijn. De een, een slo
tenmaker, werkt op het oogenblik op een
fabriek bij New York. In een schrijven had
deze medegedeeld, dat hij Hauptman niet in
staat achtte tot het plegen van het hem ten
laste gelegde.
TWEE BLADEN VERBODEN.
In het Saargebied.
De communistische „Saarlander Zeitung
en de separatistische „Deutsche Freiheit"
zijn in het Saargebied voor den tijd van 2
maanden verboden De „Volkstimme" van,
Max Braun is tot het einde van den maand
verboden.
