A.V.R.O.'s RADIO-PALEIS GEREED.
Een interview met minister Gelissen.
HET NIEUWE A. V. R. O. GEBOUW.
ALKMAARSCHE COURANT van WOENSDAG 1 JULI 1936
Een toonbeeld van vernuft en
moderne wetenschap.
Hilversum in feeststemming.
Vragen betreffende het geschil met de
Zuivel-organisaties.
(Van onzen R.-redacteur).
Wetenschap, techniek en kunstzin
hebben tezamen gearbeid om A.V.R.O.'s
nieuwe studio te maken tot wat het is:
een fraai gebouw, zoowel uiterlijk als
innerlijk, waarin het technische bedrijf
van deze Nederlandsche omroepvereeni-
ging huisvesting vindt op een wijze,
die geheel beantwoordt aan de meest
pretentieuse eischen, welke in deze
dagen aan een dergelijke apparatuur
kunnen worden gesteld. Dat is wel de
totale indruk, welke wij hebben over
gehouden van een bezoek, dat we giste
ren onder leiding van den directeur der
A.V.R.O., den heer W. Vogt, aan dit in
alle opzichten merkwaardige omroep-
paleis, dat morgen in gebruik zal wor
den genomen, hebben gebracht.
De architecten van het gebouw, de heeren
Merkelbach en Karsten, zijn erin geslaagd
het moeilijke probleem eener coördinatie van
technische en aesthetische eischen tot een
goede oplossing te brengen, zoodat daar
aan de 's-Gravelandscheweg te Hilversum
een gebouw is verrezen, dat de omgeving
siert en door zijn gedegen uiterlijk onmid
dellijk de aandacht op zich vestigt. Daar
naast heeft een staf van wetenschappelijke
en technische mannen advies gegeven over
de meest uiteenloopende vraagstukken, die
bij den bouw aan de orde kwamen en waar
van er sommige van elementair belang
waren. Van hen noemen we in het bijzon
der de hoogleeraren Fokker te Haarlem en
Zwikker te Delft, die als deskundigen resp.
over acoustiek en geluidsisoleering zijn op
getreden. Langdurige proeven zijn aan den
bouw voorafgegaan. Zoo is zelfs te Delft een
gebouwtje ter beproeving der geluidsisolee-
ring opgericht, hetwelk zijn kosten overi
gens ruimschqpts heeft opgebracht, door
dat bij de daarmee genomen proeven is ge
bleken, dat de bouw van de studio op dit
gebied aanmerkelijk eenvoudiger kon wor
den opgezet dan aanvankelijk was ontwor
pen.
Doozen onder een stolp.
De heer Vogt, die met begrijpelijke trots
het thans gereedgekomen gebouw met zijn
technische installatie liet zien, heeft van
die zeer bijzondere eischen het een en ander
verteld. Daarbij, maar nog meer bij den
rondgang, hebben we een indruk kunnen
krijgen van de moeilijkheden, die aan den
bouw van een werk als dit waren verbon
den, moeilijkheden, die alle echter op een
vernuftige wijze zijn overwonnen. Een be
langrijk verschil met moderne omroep-
gebouwen in het buitenland is. dat daar de
administratiegebouwen om het eigenlijke
omroepgedeelte zijn gegroepeerd, zoodat zij
daaromheen een beschermende mantel vor
men, die het beveiligt tegen het doordringen
van straat- en andere ongewenschte ge
luiden. In dit studiogebouw zijn geen ad-
ministratieafdeelingen gevestigd; het ge-
heele gebouw is uitsluitend ten dienste van
den omroep in engen zin.
Waar de beschermende mantel van de
administratiegebouwen verviel, moest
op andere wijze een oplossing gevonden
worden voor het vraagstuk van de ge-
luidsisoleering. In hoofdzaak wordt dit
nu bereikt door den z.g. doosbouw, een
bouw waarbij de eigenlijke studio-ver
trekken als doozen op eigen fundeerin
gen op den grond rusten, waaroverheen
een buitengebouw als een stolp is ge
plaatst.
Ten einde de geluidsisoleering zoo effec
tief mogelijk te doen zijn, is afgezien van
het maken van ramen. Hiervan was het ge
volg dat de ventilatie in de studio-vertrek
ken op kunstmatige wijze moest worden
verkregen. Voor deze ventilatie zijn groote
eterniet-kanalen door het gebouw gelegd,
waardoor de lucht wordt aan- en afge
voerd (des zomers gekoeld, des winters
verwarmd). De lucht wordt door middel
van thermostaten automatisch op de ge-
wenschte temperatuur gehouden.
In de nieuwe studio onderscheidt men
twee soorten ruimten. Die, waaruit radio
uitzendingen geschieden, heeten „gevoelige"
ruimten, de overige staan bekend als „on
gevoelig". Tot de gevoelige ruimten behoo-
ren in de eerste plaats de studio's; tot de
ongevoelige de garderobe, foyer, koffie
kamer, garages enz. Nauwlettend is ervoor
gewaakt, dat er tusschen de gevoelige en
ongevoelige ruimten geen contact bestaat,
en waar dit contact onvermijdelijk was, is
de verbinding zoodanig tot stand gebracht,
dat luchttrillingen niet of niet noemens
waard kunnen worden overgebracht, b.v.
bij de luchtkanalen, bij de kabelverbindin
gen en bij de deuropeningen, die gevoelig
en ongevoelig verbinden.
Geluiden en bijgeluiden.
Alles is er zoodoende op ingericht, dat
door den microfoon geen andere geluiden
komen, dan welke de omroepleiding er te
voorschijn gebracht wil hebben. Maar dat
wil niet zeggen, dat alle extra geluiden er
geheel zijn verbannen! Integendeel, in twee
wonderlijke kamertjes wordt gezorgd voor
acoustische toegiften, die aan het karakter
en de kwaliteit van het uitgezondene ten
goede moeten komen. De een is de echo
kamer, die van zeer harde wanden is voor
zien en waarin elk geluid langen tijd blijft
nagalmen. Een onding, om er een concert te
geven, maar zeer practisch om aan klanken,
die daaraan behoefte hebben, een extra galm
toe te voegen. Er zijn hier alleen een luid
spreker en een microfoon opgesteld en het
in dezen microfoon uit den luidspreker op
gevangen geluid kan naar believen worden
„bijgemengd" bij de uit te zenden klanken,
voordat zij den zender bereiken.
De andere merkwaardige kamer is de
„gruwelkamer", die echter niet zoo griezelig
is als deze bijnaam wel aangeeft. Daar be
vindt zich namelijk een aantal werktuigen
en hulpmiddelen, die bij het maken van ge
luiden bij hoorspelen onmisbaar zijn. Zoo
is er een bassin, met behulp waarvan ver
schillende watergeluiden gemaakt kunnen
worden. Er is een houten deur en een
ijzeren deur, met behulp waarvan allerlei
deurgeluiden gemaakt kunnen worden. Een
tafel van verschillende houtsoorten veroor
looft het maken van onderscheidene klop-
geluiden.
Er zijn in totaal negen studio's in het
gebouw, n.L de groote concertzaal, die
bestemd is voor orkestuitvoeringen en
koorwerken, de jazzband-studio, de
kamermuziek-studio, de hoorspelstudio,
de sprekersstudio, de hulp-hoorspel
studio, de geluiden-studio, de echo
studio en de omroepcel. Bovendien is er
nog uitzendmogelijkheid uit de be
stuurskamer,. de gehoorzaal en enkele
andere vertrekken, waarvoor de noo-
dige microfoon-leidingen reeds zijn aan
gelegd.
De kamermuziek-studio is van een acous
tiek voorzien, die voor kamermuziek-uitvoe-
ringen en solisten-recitals het meest ge-
eigend is. Dit is ook het geval met de hulp-
hoorspelstudio, met de sprekersstudio en de
omroepcel. De acoustiek van de overige
studio's kan binnen ruime grenzen worden
veranderd. Dit geschiedt in de groote con
certzaal door middel van draaiende drie
zijdige prisma's, die een groot gedeelte van
den zoldering en den wand uitmaken. Naar
believen kan één van de drie vlakken der
prismaês worden voorgedraaid. Eén ervan
wordt gevormd door hard hout, het tweede
door matig absorbeerende stof (donnacona),
het derde door sterf absorbeerende stof
(asbest). In de hoorspelstudio en de jazz
bandstudio geschiedt dit met behulp van
omklapbare luiken.
In de groote zaal is ruimte voor 500 per
sonen, waarvan ongeveer 350 op den be-
ganegrond en 150 op het balkon kunnen
plaats nemen. Deze zaal is op gemakkelijke
wijze te veranderen in een tooneelzaal. De
afdekking van de orkestruimte wordt dan
weggenomen, de zoldering van het concert
podium klapt in twee gedeelten omlaag en
de betimmerde wanden van dat podium
kunnen omhoog worden geheschen. Is dat
alles geschied, dan is de weg voor coulissen
en tooneeldoeken vrij. Aangezien de zaal
ook als theater gebruikt kan worden, kan de
tooneelruimte door middel van een ijzeren
brandscherm worden afgesloten. Aan de
tegenovergestelde zijde van het tooneel be
vinden zich de filmcabine en de nooduit
gang voor balkonbezoekers. Alle deuren in
deze groote zaal zijn veiligheidsdeuren, die
naar buiten opengaan. Nauwgezette veilig
heidsmaatregelen zijn getroffen tegen brand
en paniekgevaar.
Het hart van het gebouw.
Behalve de groote zaal, de geluidenkamer
en de echokamer, bevinden zich alle studio's
op dezelfde verdieping, waarvan de om
roepcel in het middelpunt is geplaatst.
Deze vormt het hart van het gebouw en
door de plaatsing ervan is de omroeper in
staat het geheele studiobedrijf gemakkelijk
te overzien en te beheerschen.
Alle electrische verbindingen met de stu
dio's komen samen in de z.g. controle
kamer. Deze bestaat uit drie gedeelten:
het eerste bevat de apparaten die niet on
der het bereik van den bedienenden ambte
naar behoeven te zijn, het tweede en derde
gedeelte wordt gevormd door kamers,
waarin volkomen gelijke en gelijkvormige
schakellessenaars zijn opgesteld, van waar
uit de technische bediening van de omroep
programma's geschiedt. De dubbele uitvoe
ring heeft o.m. ten doel om wanneer via
de eene schakel-lessenaar wordt uitgezon
den, met de andere schakel-lessenaar repe
tities te kunnen beoordeelen. Deze ruimten
zijn door dikke glaswanden van elkaar ge
scheiden.
Iedere studio, behalve de sprekers-studio,
is voorzien van z.g. bespiedingsruimten.
Van hier uit kan de omroeper een blik
slaan in de studio zonder deze zelf binnen
te treden, hetgeen tijdens de uitvoeringen
vaak van storenden invloed kan zijn. In
twee van deze bespiedingsruimten zijn hulp-
schakellessenaars ondergebracht van waar
uit uitzendingen, die daartoe aanleiding ge
ven, kunnen worden gecontroleerd. In dit
geval wordt de taak van den bedienenden
ambtenaar aan de schakellessenaar in de
controlekamer voor het grootste gedeelte
overgenomen door een figuur, wiens taak
Naar aanleiding van de verschillende
mededeelingen omtrent het geschil
tusschen den minister van handel, nij
verheid en scheepvaart en de zuivel-
organisaties, verzochten wij minister
Gelissen ons de gelegenheid te geven
om hem eenige vragen te kunnen stel
len.
Op onze eerste vraag, of de minister ons
eenigszins nader zou kunnen inlichten hoe
de verhoudingen in deze eigenlijk liggen,
antwoordde Z. E., dat onderscheiden moet
worden tusschen eenerzijds de uitvoering
van bepaalde door de Kroon of den minis
ter genomen maatregelen, waarvoor de mi
nister steeds een gemachtigde had aange
wezen en anderzijds de adviezen, welke de
minister terzake van de uitvoerende werk
zaamheden worden gegeven, door een
adviseerend college, door hem daartoe aan
gewezen. Dit adviseerend lichaam bestond
uit vertegenwoordigers der verschillende
zuivel-organisatie, terwijl als uitvoerende
instantie was aangewezen de heer Geluk,
secretaris van de grootste Nederlandsche
zuivel-organisatie, de F. N. Z. Deze was
tevens lid van het adviescollege.
„Als wij goed begrijpen, excellentie",
merkte wij hierbij op, „bestaat er dus aan
zienlijk verschil in positie en is de uitvoe
rende instantie rechtstreeks aan u verant
woordelijk, terwijl de adviseerende instan
tie slechts voor haar adviezen behoeft in te
staan".
Formeel inderdaad, aldus Z. E.„ doch
practisch gesproken behoefde een dergelijk
onderscheid tot voor kort nimmer te wor
den gemaakt, wijl in gemeenschappelijk
overleg zoowel advies-college en departe
ment als uitvoerende instantie samenwerk
ten.
Mogen wij u thans vragen, hoe het mo
gelijk is, dat er nu plotseling een conflict
is gerezen, waarvan zoo ernstige gevolgen
door bepaalde insiders worden verwacht.
Hierbij merkte de minister allereerst op,
dat eigenlijk slechts de publicaties van de
laatste dagen voor hem onverwaht kwamen
voor een conflict heeft hij tot voor kort
geen aanleiding gezien.
Waar het om gaat, aldus de minister, is
het volgende: „Hoe langer ds duur is van
de verschilende maatregelen, welke geno
men moesten worden in het begin van 1932
en waarbij destijds wat de verdeeling der
exportmogelijkheden betreft bepaalde basis
jaren werden gekozen, uiteraard liggende
voor 1932, hoe grooter de moeilijkheden
worden van die exporteurs, die gedurende
die jaren b.v. met hun bedrijf nog in een
aanvangsstadium verkeerden of door ande-
het beste wordt omschreven door de bena
ming „Tonmeister", welke er bij den Duit-
schen omroep aan wordt gegeven.
De omroeper heeft een depandance van
zijn omroepcel in de groote zaal. Hij kan
d.esgewenscht de uitvoeringen in de groote
zaal in zijn omroepcel aankondigen, doch
hij kan zich ook ter plaatse van de uitzen
ding begeven en in deze dependance zijn
omroepwerk doen. Dubbele wanden van
dik glas beschermen de omroepcel en de de
pendance tegen het binnendringen van ge
luiden uit de studio's.
Twee orgels.
De trots van de nieuwe Avro-studio
wordt gevormd door twee orgels, die
als één geheel achter in de groote zaal
zijn opgesteld en er den achterwand
van vormen. Het zijn een kerkorgel en
een concertorgel", waarvan de speel
tafels zijn opgesteld naast het podium.
De Rotterdamsche organist J. H. Besse-
laar Jr. was adviseur bij den bouw van
het eene, de bekende piano- en orgel
virtuoos Pierre Palla bij die van het
andere orgel. Beide kunstenaars hebben
we erop hooren spelen en het klonk
ieder op eigen wijze voortreffelijk.
Ook van Nico Treep met de zijnen heb
ben we een concert gehoord, dat prachtig
klonk in de ruimte van de groote zaal. Het
geluid was wat hard, doch dat schijnt voor
de omroepdoeleinden juist gewenscht te
zijn. Tenslotte hebben we nog een gedeelte
bijgewoond van een repetitie van de nieuwe
Avro-dansband onder leiding van Hans
Mossel, die morgen voor het eerst haar
vroolijke klanken in den aether zal doen
hooren.
re min of meer toevallige omstandigheden
in die jaren niet in normalen omvang hun
zaken dreven.
Bij alle maatregelen, waarbij een derge
lijk systeem van basisjaren bezwaren, wel
ke uiteraard naarmate deze jaren verder
in het verleden liggen, grooter worden.
Voor deze bezwaren heb ik gepoogd steeds
een oplossing te vinden, b.v. door een ge
deelte van de contingenten te reserveeren
om daaruit dan een bepaalde bezwaren te
gemoet te komen".
Mogen wij u vragen, hoe dit systeem bij
andere belangen heeft uitgewerkt? U E.
verwees immers naar verschilende maatre
gelen".
Hierop kan ik u met veel genoegen zeg
gen, dat hiermede zeer gunstige resultaten
zijn bereikt. Op het geheele gebied der in-
voercontingenteering wordt het reeds se
dert langen tijd toegepast, ik mag wel zeg
gen, dat de invoerhandel, welke toch onge
twijfeld van de contingenteering niet steeds
plezier heeft beleefd, van het systeem der
bijzondere invoervergunningen binnen het
kader der contingenten veel profijt gehad
heeft.
In andere gevallen is er met volle instem
ming van de belanghebbenden nog veei
verder gegaan, er zijn zelfs uitvoercon-
tingenten, welke eenvoudig op afroep aan
de belanghebbenden ter beschikking wor
den gesteld".
U. E. sprak zoo juist van een systeem van
bijzondere vergunningen verschillende
publicaties van de laatste dagen spreken
daar anders over. Wij lazen van willekeur,
gunsten op het gevoel en dergelijke.
Met verontwaardiging merkte hierbij de
minister op, dat toch geen ernstig man zal
kunnen volhouden, dat het er om te doen
is om een middel te kiezen ter bevordering
van willekeur. Het spreekt toch wel van
zelf, dat bij het gedachte systeem de ge
vallen, welke voor behandeling in aan
merking komen, zoo nauwkeurig mogelijk
zullen worden onderzocht en geschift, en
alleen daar iets zal worden gegeven, waar
dit bilïijk en rechtvaardig is. Bovendien,
aldus de minister met nadruk, er zal slechts
een zeer klein percentage van de contin
genten voor dit doel gereserveerd worden,
het gaat er veel meer om iets te kunnen doen
in bepaalde gevallen, dan wel om ieder die
nog wenschen heeft zoo maar iets extra's
toe te stoppen. Dit ziet er toch niet zoo
grillig uit als men het van bepaalde zijde
wel wil doen voorkomen.
Op onze vraag of Z. E. over dit plan dan
geen overleg gepleegd heeft met de zuivel-
organisaties, antwoordde de minister, dat
hij, behalve de uitvoerige correspondentie
Het was alles zoo bijzonder wei-verzorgd,
wat we te zien kregen. En we zijn het heele
gebouw van onder tot boven door geweest.
Van de kleedkamers tot de koffiekamers en
de artistenfoyers, van de controlekamers
tot de studio's was het alles een lust voor
het oog, terwijl met allerlei practische wen
schen rekening is gehouden. Op de tus-
schenverdieping achter het modern geoutil
leerde buffet bevindt zich de keuken, die
onderverdeeld is in een koude en een war
me keuken, een spoelkeuken en een
groentekeuken. Daarin kunnen maaltijden
worden bereid voor 100 personen.
Een zeer verheugende omstandigheid is,
dat met uitzondering van het orgel, dat na
het faillissement van de firma Standaart te
Schiedam is afgebouwd door een Engelsche
firma, en de electrische meet-installatie,
alle onderdeelen in het gebouw Neder-
landsch fabrikaat zijn. Dat strekt zoowel de
opdrachtgevers als de Nederlandsche nij
verheid tot eer.
Voor de plechtige ingebruikneming op
morgen wordt alles thans in gereedheid ge
bracht. Heel Hilversum wordt in de feest
viering betrokken, door een grootsche ver
siering van allerlei straten en toegangs
wegen. Langs deze wegen zullen Zondag
de duizenden Avro-enthousiasten trekken,
die van hun belangstelling in dit voor hun
vereeniging zoo gewichtige gebeuren komen
blijk geven. Zij zullen op drie verschillende
plaatsen worden ontvangen, worden toege
sproken en op allerlei wijzen worden be
ziggehouden. De clou van de feestviering
zal zijn de opstijging van eenige ballons,
die radio-telefonisch met de aanwezigen
blijven verbonden. Het zullen voor de Avro
en haar vele vrienden in den lande groote
dagen zijn.
Minister Gelissen.
ter zake, den betrokken instanties in een
mondeling onderhoud gelegenheid heeft ge
geven haar gedachten te uiten. De hierbij
door deze heeren naar voren gebrachte be
zwaren waren echter in het geheel niet
overtuigend, zelfs heb ik den heeren voor
gesteld mijn gedachte bij wijze van proef
b.v. voor een 1/2 jaar eens uit te voeren,
waarover ik dan nogmaals aan de hand van
practische resultaten met hen had willen
overleggen. Ik kan mij niet onttrekken aan
de gedachte, dat een bepaalde mate van on
wil aanwezig is, waarvan echter de reden
aan mij onbekend is.
Er is na mijn aanvankelijke instructie
langdurig overleg gepleegd en telkens meer
uitgelokt, zoodat ik eindelijk aan deze ver
traging een einde heb moeten maken en de
uitvoerende instantie instructie heb gegeven
de door mij in het belang van den zuivel-
export voorgestelde regeling te gaan uit
voeren.
En excellentie, als wij goed begrijpen,
daaraan heeft Uw gemachtigde geen uit
voering willen geven, en is het conflict
acuut geworden.
Daarop aldus de minister heeft in
derdaad de gemachtigde ontslag uit zijn
functie verzocht, terwijl ook het advisee
rend college gemeend heeft zich solidair te
moeten verklaren en eveneens zijn functie
ter beschikking te moeten stellen en iedere
verdere medewerking te weigeren.
Ik voeg hieraan nog toe, dat ik in het
geheel niet begrijp, hoe de betrokkenen
dezen stap tegenover hun organisatie kun
nen verantwoorden. En wellicht daarom ook
hun heil zoeken in verdachtmakingen en
laag bij de grondsche insinuaties.
Was er nu, zoo vroegen wij den ministers
geen andere uitweg mogelijk om aan deze
moeilijkheden voor onzen export te ont
komen, en Excellentie, verwacht U con
crete moeilijkheden voor onzen zuivel»
export.
Een keuze werd mij niet gelaten, ant
woordde minister Gelissen. Indien de be
langhebbende organisaties tegenover eed
