De Tweede Kamer-verkiezingen 1937.
Groote winst voor de A.R. partij
De groote partijen handhaven
volkomen.
zich
Teleurstellend resultaat
der N.S.B.
Het verloop der
stemming.
Waagplein, de Voordam
en de
Alkmaarsche Courant.
De machine liep perfect.
Het Kabinet treedt af.
De groote strijd is gestreden!
Na een campagne van eenige maan
den, een campagne, die bedoeld was,
om de Nederlandsche kiezers duidelijk
te maken, op welke partij zij hun stem
moesten uitbrengen, is gisteren het
Nederlandsche volk naar de stembus
getrokken en heeft zijn stem uitge
bracht op den candidaat zijner keuze
of op de partij, die zijn voorkeur had.
En toen het'5 uur geslagen had
gistermiddag, was het gebeurd; het
volk had gestemd, de stembureaux
werden gesloten en de balans kon op
gemaakt worden.
Ze werd opgemaakt en al heel
spoedig werden de eerste resultaten
bekend.
Natuurlijk begonnen wij met Alkmaar,
waar stembureau na stembureau bekend
werd en toen alles eenmaal rolde, ging het
gesmeerd. Toen kwamen weldra ook de
buitengemeenten met de stemmencijfers,
toen kwam heel spoedig ookde alge-
meene verkiezingsdienst van het A. N. P.
Gaf Alkmaar en gaven de gemeenten
rondom Alkmaar reeds een beeld van wat
komen zou, naarmate het later werd en
meer cijfers gepubliceerd konden worden,
werd het duidelijk, dat de anti-revolution-
nairen met Colijn aan het hoofd een
grooten winst zouden boeken. Tevens zag
men, hoe de groote partijen als r.-k.
staatspartij en s.d.a.p. zich volkomen hand
haafden, hoe daarnaast de vrijzinnig
democraten vrijwel overal kleine winsten
boekte ei) hoe ernstig het verlies voor de
liberalen, was.
Maar de massa had meer oog en oor
voor het nationaal-socialisme. En ziet,
telkens weer als een nieuwe serie cijfers
binnen gekomen waren, bleek, dat de
N.S.B. niet voldaan had aan de verwach
tingen, die zij koesterden. Men had eenig
houvast aan de Statenverkiezingen van
1935, men wist, dat er na die statenverkie
zing steeds weer propaganda gemaakt was
voor deze beweging en algemeen rekende
men op 6 tot 8 N.S.B.-zetels.
Nog ver voor middernacht werd het
echter duidelijk, dat de N.S.B. ook al
evenals de liberalen en christelijk-historl-
schen achteruit gegaan waren en dat
zij waarschijnlijk met 4, hoogstens 5 zetels
genoegen zou moeten nemen.
Deze situatie werd met het kwartier
duidelijk. Precies om middernacht, toen
meer dan 2 millioen stemmen geteld wa
ren, bleek, dat er geen wending was ge
komen.
Toen stond het reeds vast, dat de A.-R.
partij percentsgewijze de grootste vooruit
gang zou boeken en dat ook de R.-K.
Staatspartij en S.D.A.P. vooruit waren ge
gaan. Weliswaar was ook het stemmencij-
fer van de V.D., vergeleken met 1935,
sterk gestegen, maar het was niet waar
schijnlijk, dat de winst zoo groot zou zijn,
dat zetelwinst te verwachten was.
Wel stond om 12 uur vannacht vast,
dat de Vrijheidsbond de grootste verliezen
bij dezen verkiezingsstrijd zou worden en
dat ook de C. H. U. met minder zetels in
de Tweede Kamer zou terug keeren.
En de overige partijen?
De N. S. B. was overal in het land, ver
geleken met 1935, sterk achteruit gegaan
en in sommige kieskringen was haar
stemmenaantal zelfs beneden de helft van
1935 gebleven. Nationaal Herstel kon zich
heelemaal niet handhaven, evenals de
Herv. Geref. Staatspartij en de Nat.
boeren-, tuinders en middenstandspartij,
terwijl op dat oogenblik reeds vast stond,
dat de comunisten en de Staatk. Geref.
partij vermoedelijk een zetel zouden ver
liezen.
Zoo stond het om 12 uur vannacht.
Zoo is het gebleven ook.
En toen vanmorgen omstreeks 3 uur de
eindcijfers bekend werden, toen bleek in
derdaad, dat de A.-R. de grootste winst
had geboekt en van 14 op 17 zetels was
gekomen. Daarnaast was de r.-k. staats
partij met flinken winst uit den strijd te
voorschijn gekomen (31 tegen 28 in
1933), terwijl de s.d.a.p. eveneens een ze
tel winst boekte en haar aantal tot 23 zag
gestegen.
Daarnaast echter boekten de c.h.u. een
verlies van 2 zetels, waardoor haar aan
tal van 10 tot 8 werd teruggebracht, welk
verlies eenigszins gecompenseerd werd
door de winst der christ-dem. unie, die
van 1 op 2 zetels steeg.
En de vrijheidsbond leed een zeer ge
voelig verlies door van de 7 zetels er 3 te
verliezen, terwijl de communisten en de
r.s.a.p. ook verlies boekten van elk een
zetel, zoodat het aantal communisten in de
Kamer daalde tot 3 en de r.s.a.p. geheel
uit de Kamer verdween.
De v.-d. bond handhaafde zich echter
geheel, terwijl de kleinste partijen geheel
verdwenen, met uitzondering dan van de
staatk. geref. party, die van 4 op 3 zetels
kwam.
En de n.s.b. moest met 4 zetels tevre
den zijn.
DE AVOND EN NACHT
Wij laten hier verder de beschouwingen
achterwege en meenen beter te doen, dan
een overzicht te geven over hetgeen er in
de Militiezaal te Amsterdam gebeurde.
Daar toch was de verkiezingsdienst van
het A. N. P. ingericht; daar kwamen alle
telegrammen en berichten over het verloop
van den strijd binnen en daar heerschte
den geheelen avond en nacht een intense
bedrijvigheid, zooals wel nooit eerder in
deze zaal zal zijn voorgevallen.
Het Algemeen Nederlandsch Persbureau
heeft den verkiezingsdag besloten met vele
uren van maximum inspanning, waarbi.
cijfers, namen en lijsten, en nog eens cij
fers namen en lijsten, den hoofdschotel
vormden. De uitslag van deze Tweede
Kamer-verkiezingen, waarvoor in den
lande een zeer groote belangstelling be
stond, moest zoo spoedig mogelijk, volle
dig en onfeilbaar worden vastgesteld.
En wat voor een organisatie was daar
voor in het leven geroepen! Een groot
honderdtal werkrachten reken- en tel-
krachten voornamelijk en een legertje
bode's en loopers, was voor dien eenen
avond in een onberispelijk functioneerende
organisatie bijeen gebracht, terwijl bo
vendien koeriers van alle stembussen der
stad gezwind met de somma's der uitge
brachte stemmen naar de tellende en den
kende menigte snelden.
Het was even voor half zeven, dat het
resultaat van de eerste stembus binnen
kwam. Daarna bleef het komen en gaan
de meest opvallende bezigheid, geteld en
gerekend werd er slechts in stilte. In het
midden van het enorme tapijt in de groote
zaal was een ovaal getafelte verrezen,
vanwaar de binnenkomende en uitgaande
lijsten naar hun bestemming werden ge
dirigeerd. En merkwaardig, zelden of
nooit zal de oude militiezaal zulk een ge
noeglijke en zelfs knusse meubileering ge
had hebben als in dit verkiezingsgedoe,
waarbij elke kieskring tusschen twee
manshooge schotten behagelijk tegen den
wand was gevlijd. Tusschen deze schotten,
tafels met stapels paperassen, en rortöom
deze tafels menschen die tellen, en die
met „turven" volgeschilderde lijsten ont
cijferen. Dan was er een centraal punt,
waar de einduitslag en allerlei tusscheri-
uitslagen werden berekend waar dus
de grootste verantwoordelijkheid rustte
en aan de achterzijde van de zaal een ver
trekje, waar het eerste uitgaande contact
met de buitenwereld tot stand werd ge
bracht, door de onmisbare telexapparaten
en de verzending voor de radio.
Tot zoover zou men zeggen, dat alles
het gewone verschijnsel was dat den avond
En toen vanmorgen omstreeks 3 uur de
van den verkiezingsdag pleegt te verge
zellen, afgezien van de hoogblonde juf
frouw die op een buitenmodel dienblad
de werkers van thee en limonade voor
zag, of van de met een spiksplinternieuwe
pet getooiden portier, die de deur in de
schilderachtige gevel aan den Singel be
waakte. Maar neen, dat was het niet. Er
was reden tot de aanwezigheid van een
aantal filmoperateurs, fotografen, en zelfs
van een verslaggever en een radio-repor
ter: er was bezoek van een drietal minis
ters.
Autoriteiten aanwezig.
Om tien minuten over acht precies werd
de minister van binnenlandsche zaken, mr.
J. A. de Wilde, die het vorig jaar het
telexnet van het A.N.P. had geopend, door
den directeur van het A.N.P., den- heer
W. van de Pol, en den heer A. Cohen,.
hoofdredacteur, ontvangen en langs de
verschillende afdeelingen men zou
kunnen spreken van stands van de ver
kiezingstentoonstelling rondgeleid. Om
half negen kwam de minister van water
staat, jhr. ir. O. C. A. van Lidth de Jeude,
de steeds toenemende bedrijvigheid be
zichtigen en om negen uur verscheen in
gezelschap van den burgemeester van
Amsterdam, dr. W. de Vlugt, de innemen
de en nog altijd krachtige gestalte van den
minister-president, dr. H. Colijn, in de
deuropening van de van stemmen gonzen
de zaal. Zijne excellentie was begeleid
door dr. Colijn, zijn zoon, bekend door zijn
Guinea-exploratie.
Uiteraard waren deze drie momenten
en het laatste vooral de gelegenheden
voor de filmoperateurs en fotografen om
in het bijna niets ontziende beroepsijver
hun werk te doen met Blitzlicht, schijn
werper en camera, dat naderhand in bios
copen en kranten zijn resultaat heeft. Een
foto van minister de Wilde, die een
districtslijst bestudeerd, een cloe-up van
de karakteristieken kop van den minister
president, gehuld in rookwolken van een
versch opgestoken sigaar, een opname
van een gesprek van minister Lidth de
Jeude met den „voorman" van het cen
traal stembureau, den heer A. de Hoop, die
den geheelen avond en nacht werd bijge
staan door prof. mr. G. van den Bergh,
den kenner van de kieswet bij uitne
mendheid. En wie begrijpt deze belang-
Het verkiezingsnieuws, dat heden
in de Alkmaarsche Courant ge
publiceerd wordt, mag niet wor
den overgenomen.
De geheele verkiezingsdienst
staat onder auteursrecht A.N.P.
stelling van leden van een demissionnair
kabinet voor zulk een belangrijke bezig
heid als dezen technischen dienst niet!
Een dienst, die alles op alles zette om de
volledigen uitslagen zoo vroeg mogelijk
door heel het land te verspreiden, en daar
dan ook in slaagde.
Anderzijds was ook de radioreporter van
de N.C.R.V. geen onwelkome verschijning,
waar honderdduizenden zich op dezen
avond interesseerden voor het verloop van
de werkzaamheden in de militiezaal, die
duidelijk werden toegelicht in een vraag
gesprek met den heer A. Cohen, op wien
de verantwoordelijkheid van de gansche
technische organisatie rustte.
En wènneer wij alles bij elkaar overzien,
de ijver in aanmerking nemen, de nauw
gezetheid waardeeren en niet het minst
de opgewekte stemming bij het drukke
werk als een onmisbare factor voor het
welslagen beschouwen, dan kunnen wij
verwachten dat het resultaat van dit in
ijltempo verrichtte courantierswerk, niet
noemenswaard zal verschillen van den
uitslag, dien de bezadigde en even nauw
keurige als officieele ambtenaren van het
Rijksbureau zullen produceeren.
Het is voorbij! Gelukkig!
Met een zucht van verlichting hebben
wij hedenmiddag een streep gezet onder
de verkiezings-„affaire". Nog vluchtig
kijken we alles na: hebben we het Alk
maarsche overzicht? Ja, daar heeft de
hoofdredacteur voor gezorgd! Hebben
wij nu de zetelverdeeling nog verge
ten? Nee, daar staat ze en je kunt met
een zien, welke winst of verlies' er ge
boekt is! En hier staan de gemeente
rondom Alkmaar en daar de namen der
gekozenen. En daar dit.
Klaar dus? Dan maar draaien!
Stop! we vergeten wat. We vergeten U,
lezers en.... ons zelf!
En voor dat deze krant gedrukt onder uw
oogen komt, moeten wij dus eerst een ver
haal schrijven over wat er zich op ons bu
reau, voor op het Waagplein, in stad en lande
afspeelde, gisteren en vanmorgen.
Natuurlijk hadden wij onze maatregelen
genomen, om op de voor ons meest vlugge
manier u allen bekend te maken met de uit
slagen der verkiezingen.
Eenige weken lang hebben wij vele uren
doorgebracht met het voorbereidende werk
en we waren precies op tijd klaar gekomen
met dien arbeid. Theoretisch moest toen al
les kloppen, practischwas het afwach
ten.
Wij moesten om te beginnen de uit
slagen van de 21 stembureaux in onze ge
meente hebben. We hadden 21 „loopers", elk
gewapend met een groote invullijst, elk voor
zien van de noodige instructies, elk bezield
met de sportieve gedachte: „ik wil de eerste
zijn!" Maar wat zouden die „loopers" heb
ben kunnen doen als daar niet de medewer
king van de leden der stembureaux geweest
was? Dan was er van onze theorie in de
praktijk niet veel terecht gekomen.
We kregen de lijsten in zeer snel tempo
binnen en zijn dus dank verschuldigd aan
al die leden van de stembureaux.
Wij hadden instructies gestuurd naar onze
correspondenten in plagen" binnen
kregen stuk voor stuk de uitslagei
van Castricum en Texel, van Egmond en
Wieringerwaard, van Bergen en Enkhuize
van Koedijk en den Helder, van....
maar op: we hadden ze!
En al weer moeten wij dank zeggen
de medewerking, zoowel van de leden c
stembureaux in die gemeente als van on
correspondenten.
Want al weer: zonder die medewerking
hadden niets gehad aan onzen theoretischen
opbouw.
Onze publicaties
Wij zullen u, lezers, niet lastig vallen
met het uiteenzetten van de technische
vraagstukken, welke opgelost moesten
worden, opdat gij die bulletins zoo snel
kon krijgen. Het zij genoeg, dat op de
technische afdeeling van ons bedrijf
rappe handen bezig waren, om deze bul
letins persklaar te maken en dat, toen
tenslotte Alkmaar geheel „binnen' was,
het slechts enkele minuten duurde, voor
dat het drukwerk zijn weg vond naar u
allen.
Naar U allen? Het is natuurlijk iets te al
gemeen gesproken. Maar het zegt tenminste
heel duidelijk wat we bedoelen.
Want op het Waagplein hadden zich
reeds tegen zessen belangstellenden verza
meld, die naarmate het later werd
zichtbaar aangroeiden (figuurlijk gespro
ken), zoodat het ruime plein één bonte
mengeling van menschen was.
't Was prachtig, warm zomerweer. Eri de
Waagpleinbewoners hadden hun stoelen
buiten gezet en zagen met veel plezier
naar de menigte, die luisterde naar den
omroeper, die ijsco's snoepte en Holland-
sche nieuwe verorberde.
t Was er gezellig druk op dit beroemde
plein. Hier concentreerde zich de massa,
die zich voor de Alkmaarsche uitslagen in
teresseerde. Het waren er honderden, mis
schien zelfs duizenden, die zich geen
oogenblik verveelden. En dien o zoo zeel me
dewerking toonden. Want toen een deel er
van de brug en den Voordam geheel bezet
had zoodat het verkeer dreigde te ver
stikken, toen was één mededeeling per
luidspreker genoeg, één enkel verzoek en
de weg en de brug waren weer vrij.
Zoodat de politie al een heel gemakkelij
ke taak had.
Intusschen zaten wij op de verschillende
bureaux te wachten op de resultaten, 't
Was weer als vroeger: hoe laat zou de
eerste looper binnen zijn en wanneer zou
het laatste stembureau komen?
De kampioen 1937 kwam verrassend vroeg.
En toen het eenmaal liep, ging alles als ge
smeerd: de een na den ander kwam binnen
en weldra lazen we voor de microfoon
de cijfers af.
En hoe leefde men mee. Nauwelijks klonk
de stem „Hallo dames en heeren!" of de
menigte luisterde en noteerde. En
maakte berekeningen.
Toen bleek al en dat demonstreerde
zich later heel erg duidelijk, hoe deze ver
kiezingsstrijd geweest was: pro of contra de
N. S. B. Want als lijst 15 aan de beurt
kwam, werd het volkomen stil op het plein;
niemand wilde dat getal missen. En de
anti-N. S. B.-gezinden konden hun toe
jiuchingen niet onderdrukken, als voor de
zooveelste keer bleek, dat het stemmental
van lijst 15 in vergelijking met 2 jaar ge
leden zoo zeer was verminderd.
Een en twintig stembureaux hebben we
voor de microfoon verslagen, een en twin
tig keer hebben we 18 getallen opgezegd en
elk getal twee keer. En aan het slot van deze
serie kondigden we aan:
„Over enkele minuten zullen onze bulle
tins verschijnen!
De bulletins!
Op de „steen" een vlugge correctie.
Dan draaien!
De vorm wordt ingeslagen en op de pers
gelegd, de stroom wordt ingeschakeld en de
bulletinloopers verdwijnen één voor één de
achterdeur uit en gaan verspreiden in de
stad voor de winkels. En anderen loopen met
dikke pakken naar het Waagplein, waar de
arme jongens bestormd worden.
Ai, daar maken we een fout! We gaan op
den Voordam verspreiden. Om echter direct
tot de conclusie te komen, dat dit onbezon
nen werk is. De massa dringt op en heeft een
cijferdorst, die onverzadigbaar is. De bul
letins worden uit onze handen gegrist!
De rcgccringspersdienst meldt;
Onder dagteekening van 25 Mei
heeft de voorzitter van den raad
van ministers aan Hare Majesteit
medegedeeld, dat de ministers in
verband met de omstandigheden,
waaronder het kabinet is opge
treden, ongeacht den uitslag der
verkiezingen, vermeenen hunne
portefeuilles ter beschikking van
H. M. te moeten stellen.
H. M. heeft de beschikbaarstel
ling in overweging genomen en de
ministers uitgenoodigd om zieh
inmiddels niet alleen te willen
blijven belasten met de behande
ling en afdoening, zoo mogelijk
van de ioopende zaken, maar ook
al datgene te verrichte' wat 's
lands belang in verband met de
moeilijke tijdsomstandigheden
vercischt.
Heerlijke belangstelling, die ons zelf
enthousiast maakt! En die ons doet zeggen:
't Gaat goed; 't loopt lekker!
Maar intusschen is op de redactie een an
dere situatie geschapen. Tot 7 uur was het
daar rustig; slechts een enkele keer ging de
telefoon.
Eén enkele keer! Totdat de buitengemeen
ten los komen.
Akersloot aan te telefoon! Texel belt op!
Daar is Enkhuizen en Hoorn volgt meteen.
En Schagen, Zype, Wieringen, de Egmonden,
ze komen in snel tempo.
Biljet na biljet wordt ingevuld en biljet
na biljet verdwijnt naar de „uitzendkamer",
waar nu de uitslagen uit de omgeving wor
den „geluidsprekerd". En met dezelfde be
langstelling en dezelfde reactie worden die
cyfers door de menigte opgenomen.
A.N.P. verkiezingsdienst.
Even later ratelt ook de telex en geeft de
eerste berichten over de verkiezingen. Het
zijn de resultaten van een tiental kleine
gemeenten. Weer wordt een ren naar de
microfoon ondernomen en weer wordt de
gramofoonplaat tot zwijgen gedwongen.
Nu wordt het spannend. Er komt meét
teekening in den strijd, veel meer. Want het
blijkt nu 't is inmiddels ongeveer 9 uur
geworden dat Alkmaar een goed beeld
gegeven heeft van de algemeene situatie: de
N.S.B. en V.B. verliezen, de V.D. en A.R.
winnen, de R.K. en S.D.A.P. handhaven
zich. De rest is bijzaak geworden.
't Wordt spannend, zeiden we. En daarom
zakt de massa niet af, maar groeit nog steeds.
Het dringt tot haar door, dat de telex won
dervlug is, dat de Waagplein-bezetters het
nieuws uit de eerste hand krijgen.
Hun wachten wordt beloond. We kunnen
een overzicht geven van het resultaat der
eerste 100 gemeenten, later van de eerste
200, nog later van het eerste millioen stem
men, en tegen elven van het derde deel der
totaal uitgebrachte stemmen.
En als dan de klok van elf slaat, sluiten
we. De microfoon heeft zijn plicht gedaan,
de burgerij kan huiswaarts gaan en het bed
opzoeken na een spannenden, drukker,
avond, zwoel van de zonnewarmte, zwoel
van de verkiezingsfeer.
Binnenskamers.
óp de redactie is nog lang niet alles
gebeurd. Wel zijn ook hier de meesten
naar huis gegaan, maar een enkeling zit
berekeningen te maken en cijfert uit, hoe
de winst of het verlies geweest is, omdat
alles naderhand te verwerken in een arti
kel. Een artikel, dat thans onder uw oogen
komt.
De anderen hebben gezorgd, dat Heiloo,
Bergen, de Langendyk, enz .enz. met bul
letins „bestrooid" werden en het is al
weer een woord van dank, dat we moeten
brengen aan belangelooze medewerkers,
die eenige uren gearbeid hebben, om het
publiek ten dienste te zijn.
En dan komt de vroege morgen, pardon:
de nanacht.
Om 6 uur gisteravond: hoewel de luidspreker nog zweeg kwam Alk
"""en ZS&ZZf*
Waagplein te verovereh. Een uur later was het geheele plein bezet met
om het
