NEDERLAND ZAL ALTIJD ONZIJDIG BLIJVEN-
RADIO-REDE VAN Dr. COLIJN.
Maatregelen in verband met den
politieken toestand.
Toestand van oorloQSQevaar
geproclameerd.
VOOR-MOBILISATIE
NOODIG.
In zijn gisteravond gehouden radio-rede heeft dr. Coiijn
onze minister-president, medegedeeld, dat met het oog op'
deni huidigen toestand vandaag waarschijnlijk de voor
mobilisatie in ons land zal worden afgekondigd, tenzij er
een ontspanning in den internationalen toestand zou in-
trodan.
Dr. Coiijn deelde verder mede, dat wettelijke maatregelen
zullen worden genomen tegen prijsopdrijving en voor de
distributie van levensmiddelen.
P» algemeene toestand.
Instelling Economischen
Defensieraad.
Wetsontwerpen ingediend.
Uitvoerverboden
afgekondigd.
De minister var. Algemeene Zaken,
voorzitter van den ministerraad, dr.
H. Coiijn, heeft gisteravoLd voor de
Nederlandsche zenders, de volgende
rede uitgesproken:
Wat tot voor kort door zeer velen in
den lande en daarbuiten in de wereld
niet meer denkbaar werd geacht, hangt
ons thans dreigend boven het hoofd.
Weer pakken de oorlogswolken in
Europa zich saam; weer moet de vrees
worden gekoesterd, dat de bloem van
Europa's jeugd en van mannen van
middelbaren leeftijd op groote schaal
aan vernietiging zal worden prijs ge
geven, om maar niet te gewagen van
het gevaar, dat ook vrouwen en kinderen
uit de lucht bedreigen kan.
Aangezien wij buiten het geschil
staan, dat tot dezen toestand aanleiding
heeft gegeven en wy er ook buiten willen
blijven, ligt het niet op mijn weg u bezig
te houden met beschouwingen over de
vraag op wien de verantwoordelijkheid
rust voor het ontstaan van den gespan
nen toestand, waarin wij thans ver-
keeren. Dit standpunt sluit tevens in,
dat wy onzerzijds zoo bitter weinig
kunnen doen om invloed ten goede uit
te oefenen.
Wel mag ook onzerzijds dit worden
gezegd, dat het haast ongeloofelijk moet
worden geacht, dat de nog bestaande
verschillen gedurende de dagen, die ons
nog van den fatalen dag van 1 October
scheiden, niet te overbruggen zouden
zijn.
Aan die hoop houd ik dan ook nog
vast, tegen allen schijn van het tegendeel
in. Immers, de volken begeeren den
oorlog niet, zij willen vrede. Dan kan
het niet volstrekt onmogelijk zijn, dat
de leiders der volken, zij het te elfder
ure, den uitweg vinden die ons den
vrede bewaart.
Intusschen eischt het verstand van
het Nederlandsche volk en de Neder
landsche regeering beide, dat er reke
ning worde gehouden met het tegen
deel, dat we ons dus indenken in den
toestand, dat er in Centraal Europa tot
wapengeweld zal worden overgegaan en
Alkmaar, 29 September.
Wat er in enkele uren tijds al niet ge
beuren kan! Nog gistermiddag moest men
zich neerleggen bij de vreeselijke gedachte,
dat een nieuwe Europeesche oorlog onver
mijdelijk geworden was en dat het uitbreken
van dezen wereldbrand nog slechts een
kwestie van enkele uren was. En nog voor
dat de duisternis gevallen was, nog voor het
avondeten op tafel stond, was eensklaps
alles veranderd: de vrede was gered!
Misschien is dat laatste iets te positief uit
gedrukt, maar zeker is, dat er kostbare tijd
gewonnen is en dat die tijd benut zal wor
den met beraadslagingen door de eerste
mannen van de vier groote mogendheden
van Europa. En zoolang er tijd en gelegen
heid tot onderhandelen is, zoolang is er nog
steeds een groote kans op het behoud van
den vrede.
Men weet, dat Mussolini met Hitier heeft
gesproken, zulks op verzoek van Chamber-
lain, die in werkelijkheid de man is geweest,
die voorloopig den vrede heeft gered. Cham-
berlain heeft gistermiddag in het Engelsche
Lagerhuis een lange rede gehouden, waarin
hij als 't ware een uitvoerig verslag gaf van
zijn beide besprekingen met Hitier en van
de ontwikkeling van den internationalen
toestand en welke rede hij eindigde met de
sensationeele mededeeling, dat er een nieu
we conferentie gehouden zou worden te
München.
H
Gaan wij thans even in *t kort na, wat er
allemaal gebeurd is, dan moeten wij begin
nen met Berchtesgaden en Godesberg. Toen
het Sudeten-Duitsche vraagstuk langs diplo-
matieken weg niet oplosbaar bleek en een
gewapend conflict dreigde, vloog Chamber-
lain naar Berchtesgaden, waar hij 'n onder
dat de groote mogendheden in Het westen
bij het conflict betrokken kunnen wor
den.
De toestand is dan niet dezelfde als
in 1914. Toen richtte het aanvallende
leger zich naar het westen en ontstond
er dus voor Nederland een direct ge
vaar in den oorlog betrokken te worden
en wel reeds in het begin er van.
Thans is dat gevaar naar mijne mee
ning niet aanwezig. De gewapende
actie, als men er toe overgaat, richt zich
thans in oostelijke richting en dit ver
mindert voor ons althans het onmid
dellijke gevaar.
Dit verschil neemt echter de nood
zaak van voorzorgsmaatregelen niet
weg, al dragen ze een ietwat ander
karakter dan in 1914. We behoeven,
naar mijne vaste overtuiging, thans in
eerste instantie geen schending van ons
grondgebied te duchten, maar wat wy
wel hebben te doen is een practische
onderstreeping te geven van het stand
punt der Nederlandsche regeering, zoo
als dit o.a. laatstelijk te Geneve door
minister Patijn is uiteengezet. Dit komt
in het kort hierop neer, dat we het
voornemen hebben onder alle omstan
digheden onze onzijdigheid te hand
haven en dus ook aan geen enkel leger
doortocht door ons land zullen verlee-
nen, terwijl, gelijk vanzelf spreekt, elke
aanval op ons grordgebied zal worden
geweerd.
Vanuit dit gezichtspunt moeten de
maatregelen door de Nederlandsche
regeering reeds genomen of nog te
nemen, worden beoordeeld.
Reeds een paar weken geleden werden
de eerste maatregelen tot verhoogde
waakzaamheid aan de landgrenzen,
zoowel oost- als zuidwaarts, getroffen.
De. verscherping van de politieke ver
houdingen heeft er vervolgens toe ge
leid, de grensbeveiliging te versterken,
door in den afgeloopen nacht de dienst
plichtigen op te roepen, die ingedeeld
zijn bij de 16 afzonderlijke grensbatal-
jons, die een paar jaar geleden in het
leven werden geroepen.
Verder is hedenmorgen aan de
burgemeesters toegezonden het tele
gram, dat de waarschuwing tot de
oproeping van die dienstplichtigen
bevat, die by voormobilisatie in wer-
houd met Hitier had. Helaas, dit onderhoud
duurde kort en de beide staatslieden kwa
men niet tot overeenstemming. Toen de Brit-
sche eerste minister te Londen terugkwam,
moest hij mededeelen, dat zyn poging mis
lukt was.
Er is daarna eenige dagen druk geconfe
reerd tusschen Londen, Parijs en Praag en
een tweede bijeenkomst volgde te Godes
berg. Op dat oogenbilk had Hitier zyn zin
gekregen en waren de Duitsche eischen van
Berchtesgaden ingewilligd.
Helaas, Godesberg werd een nog grootere
teleurstelling dan Berchtesgaden, want plot
seling eischte Hitier méér dan hij gevraagd
had. Hy overhandigde toen aan Chamber-
lain het bekende memorandum aan Praag,
dat deze aan Benesj zou overhandigen zon
der drang op de Praagsche regeering uit te
oefenen.
En Praag accepteerde het memorandum
niet.
Toen volgden de spannende dagen! Gene
rale staven beraadslaagden, regeeringen
confereerden, draad-gesprekken tusschen de
hoofdsteden volgden elkaar op en plotse
ling stelde Hitier het reeds dreigende ulti
matum aan Praag: de Tsjechische regeering
moest vóór Woensdagmiddag 2 uur capitu-
leeren, anders zou Duitschland mobilisee-
ren!
Toen was het meest kritieke uur aange
broken, het meest kritieke uur na den groo-
ten wereldoorlog van 19141918. En al
weer trachtte Chamberlain de vrede te red
den. Twee keer was zyn vredesboodschap
mislukt, de derde maal....
Horace Wilson werd naar Berlijn gezon
den met een boodschap van Chamberlain.
Geen resultaat. En Chamberlain zag geen
uitweg meer.
Ja toch! Er was misschien één persoon in
Europa, die de vrede zou kunnen redden:
kelyken dienst moeten komen. Tenzij
tusschen nu en morgen een ontspan
ning in den politieken toestand zou
intreden, ligt het in het voornemen,
morgen het telegram voor de eigen
lijke z.g. voormobilisatie te doen uit
gaan. Die voormobilisatie heeft be
trekking op enkele tienduizenden
dienstplichtigen, die dan onder de
wapens komen om in de mobilisatie
centra de overige dienstplichtigen
wanneer die opgeroepen zouden moe
ten worden te ontvangen, ter uit
reiking van de wapens en verdere
uitrusting. Of en wanneer die laatste
oproeping, d.w.z. de volledige mobi
lisatie, zal plaats vinden, hangt geheel
af van de verdere ontwikkeling van
den politieken toestand. De voormo
bilisatie is evenwel noodig om de
volledige mobilisatie, indien zy noo
dig wordt, ongeveer even snel te kun
nen doen verloopen als in 1914 het
geval is geweest
In verband met al deze maatregelen
is ook een andere voorziening noodig
gebleken. Om n.1. in den byzonderen
toestand, waarin wy verkeeren, de
noodige wettelijke maatregelen te kun
nen toepassen, is bij K.B. „de toestand
van oorlogsgevaar" geproclameerd.
Dit beteekent dus niet dat een werke
lijk gevaar voor oorlog reeds aan
wezig is, maar bewerkt slechts, dat
byv. mogelijk wordt gemaakt de in-
kwartieringswet toe te passen, zekere
vorderingen mogelijk te maken en
soortgelijke andere handelingen te
verrichten.
Dit voor zoover betreft de maatre
gelen van militairen aard door de re
geering genomen.
Echter zijn ook op ander terrein voor
zieningen noodig gebleken. Sommige in
1914 voorgekomen verschijnselen bij de
bevolking, doen zich ook nu weer voor.
Met name heb ik het oog op het z.g.
„hamsteren" van levensmiddelen en het
opvragen van gelden bij spaarbanken.
Ik laat nu rusten de bezwaren van zede
lijken aard tegen deze handelingen,
want ik heb een argument dat wel is
waar van zuiver practischen aard is,
maar tevens veel sterker uitwerking
kan hebben.
Deze handelingen, waarop ik het oog
heb, zijn volstrekt onnoodig en boven
dien helpen ze niet. Naast eenige andere
Mussolini! En Chamberlain richtte via zijn
ambassadeur te Rome een verzoek tot den
Duce, om een laatste poging te doen, om
den vrede te redden.
Men weet uit wat er gisteren gebeurd is,
dat deze laatste poging gelukte: Hitier bleek
genegen, het mobilisatie-bevel voor 24 uur
in te trekken en noodigde Chamberlain, Da-
ladier en Mussolini uit voor een conferentie
te Münchên.
Deze conferentie wordt vandaag gehou
den.
En nu wacht de heele wereld op het resul
taat van deze conferentie. Algemeen meent
men, dat het oorlogsgevaar voorbij is en dat
vandaag een oplossing gevonden zal wor
den voor het Tsjechische nationaliteiten-
vraagstuk.
En Chamberlain zal dan de vrede gered
hebben.
Het oorlogsgevaar is afgewend en overal,
in alle landen, heerscht ontspanning.
Al blijft men overal ook nog gereserveerd.
Want men kan maar niet vergeten, dat tot
nog toe de eene partij steeds maar weer
concessies gedaan heeft en van de andere
partij steeds weer provocaties en afpersin
gen zijn gekomen.
Hoe zal het thans gaan in München? Zal
Hitier eindelijk ook eens bereid zyn tot het
doen van concessies? In Engeland meent
men, dat Chamberlain zich, te München
moet hoeden voor het gevaar, datgene los
te laten, wat hij stevig moet vast houden,
indien hy althans wil, dat het Tsjecho-Slo-
wakije van morgen levensvatbaarheid be
zit en de moeilijkheden van heden over
eenige maanden niet terugkeeren.
Maar daarnaast meent men ook, dat de
conferentie van München groote kans tot
slagen heeft.
Laat ons dat hopen!
ontwerpen zal de regeering morgen by
de Tweede Kamer twee wetsontwerpen
indienen, die betrekking hebben op de
distributie van levensmiddelen en de
prijsregeling ervan.
De voorraad levensmiddelen in het
land is ruim voldoende en dus is „ham
steren" onnoodig. Maar het helpt ook
niet, want de regeering z»l niet aarzelen
de gehamsterde voorraden weer in be
slag te nemen. Bovendien zal de regee
ring aan de Staten-Generaal bevoegd
heden vragen om prijsopdrijving tegen
te gaan.
Laten nu allen, die neiging tot deze
afkeurenswaardige, onnoodige en nutte-
looze maatregelen mochten hebben, van
my eens een goeden raad aannemen.
Maak u aan dit volstrekt onnoodige
hamsteren niet schuldig. Het zal u aan
het noodige in niets ontbreken en ge
spaart u zelf en de regeering vele moei
lijkheden, terwijl gij uw geld ook rustig
op de spaarbank kunt laten.
De tucht in een volk is van even groote
waarde als de voorzorgen die de regee
ring neemt. Herinnert u zoo vraag ik u
het koninklijke woord, dat ook een klein
volk groot kan zyn, door zijn houding in
moeilijke tijden en toont die grootheid
door met de regeering mee te werken
in stede van haar een stok tusschen de
beenen te steken.
Andere mededeelingen heb ik u thans
In verband met de buitengewone
gebeurtenissen heeft de minister van
economische zaken besloten een
economische defensieraad in te stel
len. De taak van dezen raad zal zijn
de economische maatregelen voor te
bereiden, die in verband met den
nieuwen toestand noodzakelijk zyn.
Minister van economische zaken
voorzitter.
De minister zal zelf als voorzitter van
dezen raad optreden. Voorts zullen daarin
zitting hebben: als onder-voorzitter mr.
dr. A. A. van Rhijn, secretaris-generaal
van economische zaken, dr. H. M. Hirsch-
feld, directeur-generaal van handel en
nijverheid, ir. A. L. H. Roebroek, direc
teur-generaal van den landbouw, ir. S.
L. Louwes, regeeringscommissaris voor
den akkerbouw en de veehouderij, F. V.
Valstar, regeeringscommissaris voor de
groenten-, fruit- en sierteelt, dr. W. L.
Groene veld Meijer, chef van de afdeeling
middenstand en G. J. Teppema, chef van
de afdeeling nijverheid van het departe
ment van economische zaken.
Ten einde het noodige contact met an
dere departementen te bevorderen, zullen
voorts in dezen raad zitting hebben: als
vertegenwoordiger van het departement
van defensie kapitein K. van Rijn, als ver
tegenwoordiger van het departement van
financiën, dr. C. C. Hulst en als vertegen
woordiger van het departement van bin-
nenlandsche zaken mr. D. G. W. Spitzen.
Voorts vernemen wij, dat op het depar
tement van economische zaken een aantal
wetsontwerpen is gereed gemaakt, welke
ontwerpen morgen bij de Staten-Generaal
zullen worden ingediend. Deze ontwerpen
betreffen:
wet, houdende regelen met betrekking
tot het vorderen van goederen ten
behoeve van volkshuishouding en
landsverdediging in tijden van oor
log, oorlogsgevaar en andere buiten
gewone omstandigheden (vorderings-
wet);
wet, houdende tijdelijke maatregelen tot
het tegengaan van prijsopdrijving
(prijsopdrijvingswet)
wet, houdende maatregelen, die waarbor
gen, dat Nederland in voldoende
mate de beschikking blijft behouden
over schepen (schepenuitvoerwet);
wet, tot vorderen van zeeschepen (sche-
penvorderingwet)
wet, houdende machtiging tot het aangaan
van verzekeringsovereenkomsten op
het terrein van de scheepvaart en de
luchtvaart ingeval van oorlog, oor
logsgevaar dan wel in tyden van
buitengewone spanning ir het bui
tenland (oorlogszee- en luchtverze-
keringswet)
wet, ter verleening van bevoegdheden met
betrekking tot de bodemproductie in
tijden van oorlog, oorlogsgevaar en
soortgelijke omstandigheden (bodem-
productiewet);
wet, houdende regelen met betrekking tot
de medewerking aan de voorberei
ding van de voorziening in tyden van
oorlog, oorlogsgevaar en andere bui
tengewone omstandigheden in de be
hoeften van de volkshuishouding en
de landsverdediging, zoomede aan de
voorbereiding van de financiering
dier voorziening;
wet, houdende tijdelijke voorziening in
een doelmatige distributie van le
vensmiddelen, grondstoffen van
levensmiddelen, brandstoffen, huis
houdelijke artikelen en andere goe-
niet te doen. Ik zou u nog hebben kun
nen aanraden vooral de noodige kalmte
niet te verliezen, die juist in spannende
dagen zoo noodig is. Maar ik laat dit n®
uit vrees, uw goeden naam te na te
komen. De toestand in de wereld is on
getwijfeld niet zonder ernstige gevaren,
maar de pogingen om tot een vreedzame
oplossing te komen worden voortgezet
en de laatste uitnoodiging van president
Roosevelt .zoomede de laatste stap van
Hitier, inhoudende de uitnoodiging aan
Chamberlain, Daladier en Mussolini om
te München een onderhoud met hen te
hebben, kan stellig leiden tot opklaring
van den toestand en behoud van den
vrede. Daarom kan er, ook zonder aan
sporing my'nerzyds, bij u een rustig
vertrouwen aanwezig zijn.
En laat voorts ons gebed uitgaan tot
den Koning der koningen, dat hy de
harten van de leidslieden der volken
neige tot het behoud van den vrede, die
ons allen, de regeering en u, zoo zeer ter
harte gaat. De hoop daarop is weer ver
levendigd, waarvoor gü met my den
eersten minister van Groot-Britannië,
dank zult weten, Hy deed den eersten
stap, waarvan wy allen hopen, dat deze
morgen zijn bekroning vinden zal. Dit
doet my dit korte woord besluiten met
denzelfden wensch, waarmede Chamber
lain gisteravond eindigde: „Goeden
nacht".
deren, welke in Het algemeen voor
de volkshuishouding van belang wor
den geacht (distributiewet).
Door deze maatregelen is een zoo nor
maal mogelijke gang van zaken in het
economische leven verzekerd. Met name
wordt hierdoor bereikt, dat de voedsel
voorziening regelmatig zal functionneeren
en dat hamsteren en prijsopdrijving wor
den voorkomen.
Byeenroeping der Tweede Kamer.
De voorzitter der Tweede Kamer heeft
de Kamer in openbare vergadering heden
te 12 uur bijeengeroepen.
Aan de orde is de mededeeling van het
besluit der centrale afdeeling op een door
den voorzitter te doen voorstel tot het hou
den van afdeelingsonderzoek te 2 uur van
bovenstaande in te dienen ontwerpen, als
mede van het wetsontwerp-voorziening ten
behoeve van de voedselvoorziening, waar
van het afdeelingsonderzoek aanvankelijk
was bepaald op 4 October a.s.
De bedoeling is dat alle ontwerpen nog
vandaag in openbare vergadering worden
behandeld.
Treden terstond in werking.
In verband met de ontwikkeling van
den internationalen toestand heeft de
regeering besloten op grond van de ge-
\Vyzigde wet van 3 Augustus 1914
eenige uitvoerverboden af te kondigen.
Het doel van deze maatregelen is te
voorkomen, dat de voorziening van de
nationale behoefte in gevaar komt. Zij
dragen derhalve een preventief karak
ter.
Indien de hier te lande aanwezige voor
raden zulks toelaten, zullen dispensaties
van deze uitvoerverboden kunnen worden
gegeven. Met de uitvoering van deze maat
regelen is het belast het crisis-uitvoer-bu-
reau te 's-Gravenhage, by welk bureau
verzoeken om dispensaties kunnen worden
ingediend.
De uitvoerverboden treden terstond in
werking. Zij gelden voor de volgende ar
tikelen:
Wol, wollen garens, wollen en halfwollen
dekens, militair laken, sokken van wol, on
gespannen katoen, katoenen garens, dekens
van katoen, afval van ongesponnen katoen
en linters.
Hennep, jute en vlas, al dan niet be
werkt, de garens, kabels, touw en koord
mede hieronder begrepen, alsmede nieuwe
ledige juten zakken en juten doek.
Verbandwatten en verbandstoffen.
Kinabast,zwavelzure kinine en andere
zouten der kina-alcaloiden kamfer en
chloroform.
Leder, huiden en vellen, (uitgezonderd
van hazen, van konijnen, van reptielen)
pelterijen, lakleder en zeemleder, laarzen
en schoenen van leder.
Plantaardige looistoffen en looiextracten.
Vliegmachines en onderdeelen en toebe-
hooren daarvan.
Latex, al dan niet bewerkte rubber, rub
berbanden en rubberafval.
Cement van alle soorten, cementklinker,
gips en kalk.
Punt- of prikkeldraad, vertind blik in
bladen, strippen en band.
Metalen en metaallegeeringen in:
a. Koeken, blokken, schuitjes, gietelingen,
korrels of anderen grondstofvorm.
b. in poedervorm
c. in staven, bladen, draad-, plaat-, buis-
of kabelvorm, in balken of andere gepro
fileerde vormen.
Afval van metalen en metaallegeeringen.
Ijzererts, tinerts, zinkerts, mangaarnerts,
magnesiumerts, en pyriet.
Benzolkoolwaterstoffen, phenol, Naphta-
line.
Teer asphalt en aephaltbitumen, mede
