DAGBLAD VOOR ALKMAAR EN OMSTREKEN.
Gevaarlijk spel in de vrije stad
Dantzig.
Stappen van den Poolschen commissaris-
generaal.
No. 119 Dit nummer bestaat uit drie bladen. Directeur: C. KRAK.
Maandag 22 Mei 1939
141e Jaargang
Twee incidenten brengen de gemoederen
in hevige beweging.
Zaterdagavond heeft n.1. (aldus de Poolsche lezing) te Kalthof
een in nazi-uniform gekleede groep personen het gebouw der
Poolsche douane bestormd. Het gebouw werd vernield en
vervolgens had een schietpartij plaats, waarbij een Dantziger
gedood werd.
Zondagmiddag had te Pieckel een tweede incident plaats:
toen werd een aanval gedaan op de post der Poolsche
douane-inspecteurs. Deze post werd bezet.
Wat aan het gebeurde
vooraf ging.
De incidenten.
Dantzig protesteert.
Het tweede incident.
Twee nota's gezonden aan den
senaat te Dantzig.
Joodsche protestbeweging
in Palestina.
„Zonder vrijheid geen
vrede".
Engelsch koningspaar te Ottawa.
ALKMAARSGHE COURANT.
Deze Courant wordt ELKEN AVOND, behalve Zon
en Feestdagen, uitgegeven. Abonnementsprijs per
3 maanden bij vooruitbetaling voor Alkmaar 2.
franco door het geheele Rijk 2.50.
Losse nummers 5 cents.
PRIJS PER GEWONE ADVERTENT1EN
Van 15 regels 1.25, elke regel meer 0.25, grrote
contracten rabat Groote letters naar plaatsruimte.
Brieven franco aan de N. V. Boek- en Handelsdruk
kerij v/k. HERMS. COSTER ZOON, Voordam C 9,
postgiro 37060. Telef. 3320, redactie 3330.
Hoofdredacteur: Tj. N. ADEMA.
Het jongste ueek-end is er helaas niet een geweest val volkomen rust, voor-
zoover men althans tegenwoordig nog kan spreken van rust. Er hebben zich
n.1. Zaterdag en Zondag in het gebied der vrije stad Dantzig een paar
incidenten voorgedaan, die misschien op zich zelf nog niet zoo heel veel
beteekenen, maar die uiterst gevaarlijk geacht kunnen worden in verband
met de min of meer gespannen verhouding tusschen Polen en Duitschland.
Beide incidenten moeten met elkaar in verband gebracht worden. De berich
ten uit Polen en Dantzig spreken elkaar echter geheel tegen, zoodat het op
dit oogenblik (Zondagavond) nog moeilijk is, den zuiveren toestand te
schetsen.
Teneinde eepig begrip te krijgen
over de zeer gevaarlijke situatie in
OostEuropa, en met name in en om
Dantzig, mogen wij hier er allereerst
aan herinneren,, dat de Poolsche
houding t. a. v. Dantzig lijnrecht staat
tegenover die van Duitschland.
De Polen willen Dantzig als vrije
stad handhaven en zullen desnoods
vechten, om inlijving er van bij
Duitschland te voorkomen. Duitsch
land beweert even krachtig, dat de
stad spoedig tot het Derde Rijk zal
behooren
Intusschen hebben de Polen een betrek
kelijk groote troepenmacht aan de grenzen
van Dantzig geconcentreerd volgens on
bevestigde plaatselijke berichten vijf di
visies. Afgezien van enkele nieuwe kazer
nes in de dennenbosschen is de aanwezig
heid der troepen bijna niet op te merken.
Daar Dantzig is omgeven door heuvels,
verklaart men van Poolsche zijde, dat de
stad in een half uur door de Polen zou
kunnen worden bezet. Verder beheerschen
zware batterijen op het schiereiland Hel
de stad van de zeezijde.
Ook aan Dantzigsche zijde zijn er teeke
nen van activiteit. De politiemacht van
1000 man welke de stad bij -erdrag is toe
gestaan, is, naar verluidt, thans uitgebreid
tot 1500 man, dank zij het decreet van den
Senaat van November j.l„ waarbij alle
burgers tusschen 18 en 25 jaai verplicht
werden bfc' de politie te dienen. Voorts zijn
er in de afgeloopen weken nog tal van
„toeristen" uit Oost-Pruisen aangekomen
en er zijn teekenen, dat de groote politie
kazerne (waarin vóór den wereldoorlog
de Doodskop-Huzaren waren gelegerd)
thans geheel in gebruik is.
De S.A. en de S.S. zijn voor het eerst
met geweren bewapend en de officieren
mogen thans een pistool dragen. Ei is
evenwel geen reden om te gelooven, dat er
in Dantzig mitrailleurs of zwaardere wa
pens in eenige hoeveelheid aanwezig zijn.
Tot zoover de normale nieuwsbe
richten over Polen en Dantzig. Komen
wij thans tot de jongste incidenten,
dai. blijkt volgens de Poolsche lezing
te Kalthof een vrij groote groep als
nazi-leden gekleede personen he, ge
bouw der Poolsche douane aldaar
Zaterdagavond te hebben bestormd.
De bezetting van het gebouw verzette
zich niet, zoodat de aanvallers geen moeite
hadden, om zich meester te maken van het
huis.
Om 11 uur Zaterdagavond verscheen de
commissaris van politie van Dantzig, cie
de douanebeambten verzocht het ge douw
te verlaten, daar hy er niet voor kon in
staan wat er zou gebeuren indien zij ble
ven. De beambten vertrokken onder poli
tiebescherming en het douanekantoor werd
vunirlfj
Op de hoogte gesteld van het incident,
zond de Poolsche commissaris-generaal te
Dantzig den commissaris Perkowski en
tWee ambtenaren naar Kalthof, na den
senaat van Dantzig verwittigd te hebben,
welke hun echter geen politiegeleide ver
strekte. In Kalthof aangekomen, werden
Perkowski en de beide ambtenaren aan
gevallen door vijf personen. De Poolsche
chauffeur loste vier schoten om zich te
verdedigen, en doodde hierbij een der aan
vallers."
Duitsche lezing.
De Duitsche lezing is „eenigszins" an
ders. Zoo schrijft het Duitsche Nieuwsbu
reau, dat te Kalthof een staatsburger van
Dantzig, toen hij in een taxi door het ver
laten dorp reed, met twee schoten, welke
uit een auto in de onmiddellijke nabijheid
werden gelost, is gedood. De auto zou den
bestuurder van de taxi met zijn schijn
werper verblind hebben. De auto ic ge
vonden. Hij draagt een Poolsch nummer."
Vier arrestaties.
Vier employés der Poolsche spoorwegen
(Plach, Krause, Osroj en Lechmann), die te
Kalthof woonachtig zijn, waren de eenige
getuigen van de incidenten, welke zich
Zaterdagnacht te Kalthof hebben voorge
daan. Zij zijn door de politie gearresteerd
en overgebracht naar de gevangenis te
Dantzig.
Nadere bijzonderheden.
Te Warschau zijn volgens Havas nieuwe
bijzonderheden ontvangen uit Dantzig met
betrekking tot de incidenten te Kalthof.
Volgens deze mededeelingen stonden de
aanvallers onder leiding van een zekeren
Andreaw, die doorgaat voor een nationaal-
socialist, die bekqnd is als organisator van
tal van aanvallen op Polen in Dantzig.
Na het vertrek van den Poolschen com
missaris der douane te Kalthof werd het
douanegebouw geheel afgebroken. De
inventaris werd op straat geworpen. De
auto, waarmede de vice-commissaris
Perky. die een onderzoek wilde instellen
naar het incident, aankwam, werd door
individuën aangevallen. De banden van de
auto werden doorgesneden rn de ruiten
vernield. Het was deze aanval, aldus het
bericht, welke den chauffeur noopte ge
bruik te maken van zijn wapenen.
Met het oog op de in Dantzig heer-
schende opwinding heeft de senaat
van de vrije stad strenge veiligheids
maatregelen genomen. Voor alle Pool
sche bestuursgebouwen zijn politie
posten geplaatst.
Het Poolsche Telegraafagentschap be
sluit een bericht over bovenstaande ge
beurtenissen als volgt: de senaat van
Dantzig, welke onjuiste berichten ver
spreidt, probeert zich van zijn verantwoor
delijkheid voor de bloedige incidenten te
ontlasten, die een flagrante schending be
teekenen van een der fudamenteele rech
ten van Polen in Dantzig, n.1. de controle
op de douane.
Onderzoek van Poolsche zijde.
De Poolsche autoriteiten stellen een on
derzoek in naar de omstandigheden, waar
onder de aanval op het gebouw der douane
inspectie te Kalthof is geschied.
Er is geen twijfel aan, aldus het Poolsche
telegraafagentschap, dat deze agressie het
karakter van een uitdaging had. Men weet
nog niet of deze uitdaging kwam van den
senaat, van de plaatselijke nationaal-socia
listische partij of wel, dat zij door Berlijn
werd gelast.
Het is veelbeteekenend, aldus Pat, dat de
individuen, die een aanval deden op de auto
van den Poolschen commissaris-generaal
rechtstreeks uit Mariënburg kwamen, dat
op Duitsch grondgebied is gelegen.
De president van den senaat der vrije
stad Dantzig, Greiser, heeft Zondag den
diplomatieken vertegenwoordiger der
Poolsche republiek te Dantzig, minister
Chodacki, verzocht bij hem te komen en
hem bij deze ontvangst een nota over
handigd, waarin namens de regeering
van de vrije stad Dantzig ten scherpste
wordt geprotesteerd tegen het optreden
van exterritoriale Poolsche staatsbe
ambten op het gebied van Dantzig en
dienovereenkomstig van Poolsche zijde
stappen worden geëischt tot vergelding
en opklaring van de aangelegenheid.
De omstandigheden blijken uit de in de
nota der regeering van Dantzig vervatte
officieele lezing. Volgens deze lezing is het
Zaterdagavond wegens het optreden van
Poolsche inspecteurs der douane tegenover
vrouwelijke leden der Duitsch-Dantziger
volksgemeenschap tot betoogingen van de
opgewonden volksmenigte gekomen voor
het huis der Poolsche douane-inspecteurs te
Kalthof. Bij deze betoogingen is evenwel
geen der te Kalthof wonende Poolsche in
specteurs der douane materieele schade of
lichamelijk letsel toegebracht.
Om half elf des avonds was dit voorval
door het ingrijpen der plaatselijke politie
reeds opgeklaard en geliquideerd.
Dit werd door de zijde van Dantzig mede
gedeeld aan de diplomatieke vertegenwoor
diging van Polen te Dantzig.
Niettemin begaf de Poolsche legatieraad
Perkowski zich met eenige Poolsche douane
beambten per auto naar Kalthof, ongeacht
het feit, dat het onderzoek van politieke in
cidenten een aangelegenheid der staatsauto-
riteiten van Dantzig is en ook aan leden der
Poolsche diplomatieke vertegenwoordiging
het recht van een officieel onderzoek niet
kan worden toegestaan.
Er is vastgesteld, dat de doodelijke
schoten op den onderdaan van Dantzig
Griibner zyn gelost door een inzittende
van de auto van legatieraad Perkowski.
Griibner zelf had in het geheel niets te
doen met de voorafgaande geëindigde in
cidenten te Kalthof.
Het onderzoek heeft veeleer uitgewezen,
dat hij den geheelen dag niet te Kalthof
was geweest, doch zich te Mariënburg
had opgehouden. Pas des nachts om half
één bestelde hij een taxi om daarmede
van Mariënburg uit de Duitsch-Dantziger
grens bij Kalthof te passeeren. Te Kalt
hof had de chauffeur van zijn auto hinder
van de lichten der auto van Perkowski.
Hij werd aldus gedwongen te stoppen.
Toen hü uit zijn wagen stapte om de oor
zaak der verblinding na te gaan, werd
hü, zonder dat tevoren een woordenwis
seling was voorgekomen door twee scho
ten gedood.
Eer medische hulp kon worden verkre
gen, hadden de inzittenden van de Poolsche
auto het station Kalthof per locomotief ver
laten in de richting van Dirschau. Bij de in
beslagneming van de Poolsche auto werden
een geladen pistool, dat echter niet ge
bruikt was, en het ledige foudraal van een
Mauserpistool gevonden. De doodelijke
schoten zyn volgens de politie gelost uit
een by het Poolsche leger gebruikt pistooL
De doodgeschoten Griibner was evenals zyn
chauffeur volkomen ongewapend geweest.
Zondagmiddag om half vyf is in het
plaatsje Pieckel, gelegen op gebied der
vrye stad Dantzig, een appèl gehouden
over de S.A.
Om vyf uur deed een menigte, onder
aanvoering van geüniformeerde leiders,
een aanval op den post der Poolsche
douane-inspecteurs, die om hulp vroe
gen.
Na in kennis gesteld te zyn van den aan
val op den post der Poolsche douane-inspec-
uters te Pieckel, heeft de Poolsche commis
saris-generaal te Dantzig op categorische
wijze stappen ondernomen by den senaat
der vrye stad, wiens aandacht hy vestigde
op het feit, dat dit reeds het tweede inci
dent is in minder dan 24 uur, waarby op
flagrante wyze een ernstigen aanslag ge
pleegd wordt op de Poolsche rechten te
De Poolsche commissaris-generaal te
Dantzig heeft gisteren den president van
den Dantzigschen senaat twee nota's gezon
den betreffende het incident te Kalthof. In
de eerste nota geeft hy het relaas van het
gebeurde en wyst hy het gebrek aan veilig
heid voor de Poolsche bevolking van de
vrye stad, in het byzonder in het district
Grosses Werder, waar sinds lang een pro-
paganda-actie gevoerd wordt tegen de Pool
sche douane-inspecteurs, de aanval op het
huis der Poolsche inspecteurs, waarvan de
politie niets wist, of die zy niet wilde ver
hinderen, vormt daar, aldus de nota, het
bewys voor, evenals de aanval op de auto
van den vice-commissaris-generaal, wiens
vertrek naar Kalthof van te voren ter ken
nis werd gebracht van den senaat.
De tekst van de tweede nota luidt als
volgt:
„In verband met de incidenten van Kalt
hof in den nacht van 20 op 21 Mei, waarvan
een korte uiteenzetting gegeven wordt in
een tegelijker tyd overhandigd schryven,
en my refereerende aan ons onderhoud van
heden, heb ik de eer, op instructie myner
regeering, u het volgende ter kennis te
brengen:
De incidenten van den afgeloopen nacht,
gericht tegen de Poolsche inspecteurs der
douane te Kalthof, die van hun kant geen
enkele aanleiding hebben gegeven tot den
aanval, waarvan zij het voorwerp vorm
den, zyn een gevolg van een georganiseerde
actie tegen hen in het plaatsje Kalthof.
Geweren moet worden op het feit, dat
talrijke betoogers politieuniformen droegen.
In verband met de onderhavige excessen,
waren de Poolsche inspecteurs gedwongen
het gebouw, waar zy zich bevonden, te ver
laten, hetgeen hun onmogelyk maakte hun
functies op het gebied der douanecontrole
uit te oefenen. Door mij op de hoogte ge
bracht van den Poolschen douane-inspec
teurs berokkende moeilykheden te Kalthof,
heeft de senaat der vrije stad, ondanks de
verzekeringen, die staatsraad Bötscher my
laatstelyk dienaangaande heeft gegeven,
geen enkele maatregel genomen om den
Poolschen inspecteurs de veiligheid en de
vryheid te verzekeren om hun functie te
vervullen.
Dit feit, waarvan de verantwoorde
lijkheid ten laste komt van de autori
teiten der vrye stad, bewyst, dat deze
autoriteiten de orde op het gebied van
de vrye stad niet willen of niet kunnen
waarborgen, waarop de Poolsche regee
ring op categorische wyze de aandacht
heeft gevestigd in haar schryven van
20 Mei.
Onder die omstandigheden is de Pool
sche regeering gedwongen te consta-
teeren, dat de autoriteiten der vrye
stad de volledige verantwoordelijkheid
moeten dragen voor de te Kalthof
voorgevallen incidenten.
De autoriteiten der vrye stad zyn te meer
verantwoordelyk voor den daarop gevolg
den aanval op de auto. waarmede de vice-
commissaris-generaal, Perkowski, zich naar
Kalthof had begeven, om zich op de hoogte
te stellen van het lot der Poolsche inspec
teurs.
Tengevolge van dezen aanval werden
schoten gewisseld, waardoor een der aan
vallers werd gedood.
Met het ook op dezen toestand heb ik, op
instructie myner regeering, de eer catego
risch het volgende te verklaren:
1. De Poolsche regeering zal niet toestaan,
dat langs den weg der voldongen feiten
de Poolsche rechten op douanegebied
worden beperkt;
2. De Poolsche regeering eischt een onder
zoek naar de schuldigen en mededeeling
van de resultaten van dit onderzoek;
3. De Poolsche regeering eischt schadeloos
stelling voor de schade, die veroorzaakt
is in het huis waar de Poolsche douane-
inspecteurs te Kalthof zich bevonden;
4. met het oog op de steeds veelvuldiger
aanvallen op Poolsche functionarissen
en de Poolsche bevolking in de vrye stad
is de Poolsche regeering verplicht een
duidelijke en verplichtende verklaring
te eischen, welke waarborgen de senaat
van de vrije stad de Poolsche regeering
kan geven voor de verzekering van de
orde en van de veiligheid der Poolsche
functionnarissen en der Poolsche bevol
king in de vrye stad Dantzig.
Aanvaardt, mijnheer de president, enz.
enz. enz.
Dantzig, n.1. het recht op controle op de
douane.
De commissaris eischte, dat terstond maat
regelen zouden worden genomen om den
douanepost te bevryden en den Poolschen
inspecteurs volledige veiligheid te verzeke
ren.
Na de energieke stappen van den Pool
schen commissaris-generaal ten aanzien van
den aanval op het huis, waar zich Poolsche
douane-inspecteurs bevonden in het dorp
Pieckel, den tweeden aanval in 24 uur, neb
ben de Dantzigsche autoriteiten een deta
chement politie naar het bewuste plaatsje
gezonden, hetwelk daar de menigte der be
toogers en partyformaties uiteen joeg en de
orde herstelde.
„Groote verontwaardiging".
In verband met bovenstaand bericht van
het Poolsche telegraafagentschap meldt
het Duitsche nieuwsbureau uit Dantzig:
Het bericht van den moord op den Dant
zigschen onderdaan Griibner door den Pool
Murawski heeft onder de bevolking van het
Dantzigsche gebied groote verontwaardi
ging gewekt De bevolking heeft o.a. in het
dorp Pieckel protestdemonstraties op touw
gezet
Nazi leidde den aanval?
Reuter meldt, dat de Poolsche autoritei
ten een onderzoek instellen naar den aan
val van gisteren in Kalthof. De Polen ver
klaren, dat de aanval een provoceerend
karakter droeg, doch dat zy niet in staat
zyn te zeggen of de provocatie uitging van
den Dantzigschen senaat, van de plaatselyke
nationaal-socialistische partij of van ergens
in Duitschland.
De Joodsche betoogingen tegen het Wit
boek zijn gisteren opnieuw in ruime mate
begonnen. Alle Joodsche kooplieden hadden
hun winkels gesloten. Gistermiddag trok
een stoet van verscheidene duizenden be
toogers langs het Joodsche agentschap en
kwam vervolgens bijeen voor een reusach
tige afbeelding van het Witboek, dat op lin
nen geschilderd was en dat plechtig ver
brand werd. Het grootste deel der betoogers
ging vervolgens uiteen en wekte de extre
mistische elementen op zich kalm te houden.
Desondanks trachtten deze elementen zich
te hergroepeeren en de incidenten van
Donderdag te herhalen door een aanval te
gaan ondernemen op de regeeringsbureaux
van de wyk. De politie en militairen namen
terstond veiligheidsmaatregelen, zoodat de
menigte gemakkelyk kon worden terugge
drongen en ten slotte werd verspreid zonder
dat een druppel bloed vergoten was. Om
half negen was de orde geheel hersteld.
De Joodsche nationale raad heeft den
Joden in Palestina een program van niet-
samenwerking, bestaande uit vyf punten,
aanbevolen in geval het Britsche Witboek
ten uitvoer wordt gelegd. Het plan omvat
de oefening van jongemannen voor noodge
vallen, de aanmoediging van binnenland-
sche productie ter vervanging van den in
voer en ter verlaging van de douanerechten,
niet-samenwerking met de bestuursorganen,
niet betalen van belastingen en beperking
van gebruikmaking van openbare diensten,
die winsten afwerpen.
„Zonder vryheid kan geen duurzame vre
de bestaan, zonder vrede kan geen duur
zame vryheid bestaan", aldus zeide koning
George in een redevoering, die hy gister
morgen hield by de onthulling van een
nationaal oorlogsgedenkteeken te Ottawa.
De koning had de aandacht gevestigd op de
symboliek van het gedenkteeken, zeggende:
„Boven den boog, waaronder door de strijd
krachten der naties zich voorwaarts dringen,
staan de figuren van den vrede en de vrij
heid. Niet by toeval verschynen zij naast
elkander. Vrede en vryheid kunnen niet
lang gescheiden worden. Het is goed om in
een der hoofdsteden van de wereld een
zichtbare herinnering te bezitten aan een
zoo groote waarheid".
By deze onthulling, die de belangrykste
officieele plechtigheid was, welke door den
koning wordt verricht tydens zyn reis door
Canada, waren 200.000 personen aanwezig.
Voor het eerst in de geschiedenis heeft de
koning Zaterdag zyn verjaardag in een van
de dominions gevierd. In geheel Canada
was deze dag een nationale feestdag.
De koning en de koningin zijn even voor
middernacht te Kingston aangekomen.
Zie verder Buitenland pag. 4, 2e blad.