Poolonderzoeker Byrd werd 60 jaar Opzienbarende telegrammen flitsen tussen Londen en Driebergen Ik was geheim agent in oorlogstijd (X VIII En maken een einde aan hei grooisie spionnage-drama van de moderne tijd Jk wil de zender van de passeur (George) controleren". M&iiWl! Van Vrouw toi Vrouw Een Westwal gevraagd Hij was de eersie die boven Noord en Zuidpool vloog ZATERDAG 18 NOVEMBER 1948. UET LOOPT TEGEN Kerstmis 1948. Zonder dat iemand het weet zitten omstreeks vijftig geheime agenten van de M.I.D., de Nederlandse mili taire inlichtingendienst in Londen, gevangen in het tot concentratiekamp ingerichte Groot-Seminarium te Haren in Brabant. De zenders, waarmee zjj moesten werken om verbinding met het hoofdkwartier in Engeland in stand te houden, zijn in handen gevallen van de Duitsers, <Be er mee seinen, alsof zjj geheime agenten zijn. Enorme slagen worden als gevolg daarvan toege bracht aan het Nederlandse verzet, waarin schurken ais George Ridderhof, Anton van der Waals en Johnny de Droog zjjn binnengeslopen om hun ver raderswerk te doen. Hermann Giskes van de Abwehr en Joseph Schreieder van de Kriminalpolizei spelen hun afschuwelijke England-Spiel JK WEET VAN dat alles niets. Ik besef niet, dat ook met mfl een lu guber spel wordt gespeeld. Ik heb er niet het flauwste idee van, dat George van Triest al de telegrammen, die ik hem liet verzenden, regelrecht naar het hoofdkwartier van Giskes in Drie bergen brengt, die 'ze na bestudering door een Duitse marconist laat over seinen om vervolgens geduldig op het antwoord uit Londen te wachten. Maar het gevoel van onvrijheid, het gevoel van absolute afhankelijkheid aan de dikke George van Triest^ maakt plaats voor een gevoel van triomf, als ik eindelijk en ten leste de kans krijg om buiten iedere contröle om een tele gram naar Engeland te zenden. Het luidt ais volgt: Brutus aaii hoofdkwartier stop Wil zender passeur controleren stop Verzoeke over deze zender letterlijke herhaling laatste be richt aan passeur stop dringend stop Brutus stop. Dat telegram werkt in Londen als een donderslag bü heldere hemel. Het opent er oren en ogen. Het maakt een einde aan een afschuwelijke toestand. Het maakt helaas ook een einde aan mijn schijnbare vrijheid IATER HEEFT MEN mfl verteld, hoe het in Londen ontvangen werd. De chef van de Britse inlichtingen dienst, de zeer intelligente kolonel, zit een ogenblik stil als FitzGerald het papiertje met de ontcijferde woorden op zijn tafel legt. Dan zegt hij lang zaam en nadrukkelijk: „Heb je ooit een konijn horen schreeuwen, dat niet in de strik zit? Die jongen heteft het moeilijk „Zou hij iets weten van onze tele grammen aan de illegaliteit om Geor ge Ridderhof te controleren nadat we die alarmerende berichten uit Zwit serland kregen?" ,,'t Is mogelijk. Maar waarom wan trouwt hij de zender? Dat is toch een van onze eigen zenders in Neder land? Hij weet wel niet, welke agent het ding bedient, maar dat is geen re den. Nee, hij ruikt ergens lont." „Maar het nieuws over George is best. Knoppers is vol lof, die is zelf door hem naar Engeland geholpen. En onze marconist in Nederland seinde, dat George volkomen te vertrouwen is, dat hij Pluto naar Barcelona brengt tegelijk met drie Amerikaanse pilo ten. Wat willen we meer?" „Dat weet ik allemaal wel, Fitz Gerald. Het klopt alles. Knoppers, die pas uit Nederland kwam, is zeer posi tief in zijn waardering. En toch ik heb zo'n gevoel, dat iemand een spel speelt en dat ik er geblinddoekt midden in sta en niet weet wat ze spelen. Hoe maakt Knoppers het?" „Best. Hij is zo blij als een kind, dat hg met die verzetsopdracht naar Nederland terug mag." „Hij verdient het. Misschien wan neer hij aan de overkant isOm de één of andere reden maakt de kolo nel zijn zin niet af. Hij steekt een nieu we sigaret op en zegt vermoeid: „Je moet Brutus maar zo gauw mogelijk een herhaling over deze zen der sturen. Verander er^ niets aan en zet er niets bij. Stuur het precies zo als het is, alleen met een aanduiding, dat het voor hem bestemd is. En dan moeten we afwachten wat er ge beurt." jTN IN HET hoofdkwartier van de Abwehr in Driebergen ging het zó: Af en toe klinken er voetstappen in de gang naast de kamer, waar Oberleutnant Giskes achter zijn bureau zit. Hij voelt zich volkomen op zijn gemak in dit huis, hoewel de holle ruimten en de kilte ieder ander mens een gevoel "van onbehagelijkheid en vreemde afkeer zouden geven. Giskes leest een stapel papieren door en maakte in zijn fijne schuine handschrift aantekeningen op een blocnote. Dan staart hij voor zich uit, volkomen in gedachten verdiept en gaat een ogenblik later naar een prachtig antiek buffet aan Jiet eind van de kamer, opent een deur en neemt een sigaret. Het is onmogelijk het karakter van deze Duitse spionnageleider te analy seren. Zijn ronde, gladgeschoren ge zicht met de blauwe ogen geeft geen houvast. Soms is het niet onvriende lijk, maar dan weer is het zeer streng. De lippen kunnen, als ze willen, heel aangenaam glimlachen. Dat kunnen óók zijn ogen, maar ze kunnen ook hóud en doordringend zijn en iemand de rillingen over de rug doen lopen. De kleine rimpeltjes bij zijn ooghoe ken duiden op gevoel voor humor, doch zij zijn niet altijd zichtbaar. Hoe veel mogelijkheden of tegenstrijdig heden dit gezicht ook uitdrukt, één eigenschap valt er met zekerheid uit op te maken: ongenaakbaarheid. Hermann Giskes leest en schrijft. Dan gaat plotseling de telefoon van de partiouliere lijn. „Ja," zegt hij afwezig. „Luister!" zegt een militaire stem. „Ik heb juist een antwoord ontvan gen op dat bericht van Brutus." „Welk bericht van Brutus?" „Betreffende de zender van de pas seur." „Wat?!" sist Hermann Giskes. Hij zit kaarsrecht in zijn stoel. „Nooit van gehoord." „Ik dacht, dat je er alles van af wist? Het is een telegram van Bru tus aan het hoofdkwartier, dat hg de zender van de passeur wil controleren en om een herhaling van hun laatste bericht aan Brussel vraagt." „Jullie idioten! Waarom heb je niet gevraagd of ik er van af wist. Jullie stomme krankzinnigen!" Giskes schreeuwt niet, maar zijn woorden snijden als een vlijmscherp mes. Zijn gezicht is wit van woede, slechts zijn nek is donkerrood ge zwollen bij zijn bijna bovenmenselijke poging zich te beheersen. „Maar ik dacht „Hou je kop. Stomme hónd. Jij hebt geen hersens om na te kunnen den ken. Wat is het antwoord?" „Woordelijke herhaling van het laatste telegram." „Bel onmiddellijk af!" Ook Giskes legt de hoorn neer, neemt een sigaret uit het pakje op zijn bureau en inhaleert diep. CN IN LONDEN komt inmiddels mijn telegram aan, dat de Duit sers zo vriendelijk zijn geweest(!) voor me te verzenden nadat ik het George van Triest in goed vertrou wen heb ter hand gesteld. Het tele gram, waarin ik in bedekte termen vraag wanneer de proclamatie uit mijn lucifersdoosje in de Nederlandse illegale pers mag verschijnen. De proclamatie over de maatregelen bij een invasie! En als hij dit .telegram in zijn han den krijgt slaat in een Londens bu- HERMANN GISKES,' leider der Duitse Abwehr reau de kolonel van de Britse inlich tingendienst met de vuist op tafel. „Ik heb het!" brult hij. „Allemach tig! Ik mag een idioot zijn als dit het niet is!" Zijn medewerkenden FitzGerald en Thompson verbleken. „Grote Goden!" De kolonel ziet er uit of hij een hartverlamming nabij is. „Die instructies, dat is het. De stom ste streek, die de Duitsers ooit kon den uithalen. Ik wist het, ik wist het! Ik heb jou, FitzGerald, gezegd, dat ze een spel speelden, maar nu weet ik wat het is. Ze spelen met önze zenders! Ze hebben de zaak in handen. Let op mijn woorden! Ze hebben de zaak in handen. Die instructies waren invasie-instructies. Denk na, man! Lees wat hier staat. Eerst die onzin over de uitwerking en dan: „Wanneer uit gewerkt lucifersdoosje gewenst". Dat wil zeggen: wanneer worden die in vasie-instructies van kracht. Of nog anders," en weer een slag op de ta fel, „wanneer begint de invasie!" Er valt een diepe stilte. Dan ver volgt de kolonel, volkomen gekal meerd: „Brutus is gearresteerd. Die George is een vervloekte verrader. Ze hebben onze man te pakken en vra gen ons de datum van de invasie. Bru tus weet net zo goed als elke andere agent, dat we hem dat niet zoüMen zeggen, zelfs al konden we het en ze ker niet vóór we dat zelf willen. George is een verrader!" Hij springt op uit zijn stoel en loopt de kamer op en neer. Dan blijft hij plotseling staan en zegt verschrikt: „Hoe staat het met Knoppers?" „Wat bedoel je?" vraagt Thompson lomp. „Maar snap je dan niet, dat wan neer George verkeerd is, de hele op leiding van Knoppers tot agent ook bedrog is. Ha! Sluw gespeeld, maar niet sluw genoeg. Knoppers sturen ze hierheen, hij krijgt zijn opleiding, gaat flATUURLIJK treft het altijd zo: als een onderwerp je bijzonder te pakken heeft, zie je het opeens overal zo maar opduiken. Alsof het afgesproken werk 1». Wij zouden somen kt deze rubriek het ééns zien te worden over de manier, waarop een huisvrouw zich, al was het één uur per dag, zou kunnen vrijmaken. Dat is haar recht, be toogden wij. We kunnen dat „recht" beter door „plicht" vervan gen zover ben ik nu al. En dat door een artikel over de Duitse vrouw, dat mij deze week onder de ogen kwam. Heel opwekkend was dat artikel nu juist niét, maar zo iets zijn we van die kant wel ge wend. Dat het er op het ogenblik over de grens zó slecht zou uitzien, hadden we toch waarschijnlijk niet gedacht. Mag ik u even uw Duitse buurvrouw voorstellen? „Zij is vriendelijk en sentin -nteel, staar zelden bereid om te helpen en vol komen onbetrouwbaar. Grenzen- loos dom en onontudtkeld. politiek volslagen onwetend onverschil lig. Zij weet zo goed als niets van huishouden af en een bedroefd klein beetje van koken. Met de naald is zij een stumper. Zelfstan dig denken kan zij absoluut niet en een eigen geweten bezit zij evenmin". Dit zegt iemand, die vier jaar lang in Duitse tuchthuizen en gevangenissen geprobeerd heeft, met haar medegevangenen te pra ten. In de Britse zóne leven een dikke twee millioen vrouwen tussen 20 en 40 jaar en daarvan werken er maar 40 pet. voor haar brood en wel 10 pet. in de fabriek, 19 pet. in de huishouding en 10 pet. op het land. „Een fabriek is geen pluats voor een meisje", zegt de Duitse Mama. En dat in een land dat mil- lioenen mannen heeft verloren, en de keus heeft tussen produceren of verhongeren. En evenwel zullen deze door en door onbenullige en onhandige vrouwen bij de verkie zingen in Duitsland de doorslag geven, omdat zij in aantal ver in de meerderheid zijn. Geen plelzie- rige gedachte, zo'n volstrekt gees telijk luchtledig tussen ons en het ijzeren gordijn. Waarbij nog komt, dat een luchtledig de vervelende gewoonte heeft, de zwaarste stor men aan te trekken. ZITTEN WIJ nu met de gebak ken peren van Hitiers fraaie leuze; dat de vrouw zich allereerst en uitsluitend moet bezig houden met de drie K's: kerk keuken kinderen. Na vijftien jaar brave vrijwillige opsluiting stapt de Duit se vrouw van vandaag weer naar buiten en is behalve haar huis en haar man die drie K's óók nog kwijt. In elk geval geldt een gewaar schuwde vrouw voor drie. Er zit voor ons niets anders op dan met elkaar aan de bouw van een gees telijke Westwal ie beginnen. En daarvoor kunnen we geen enkele vrouw in Nederland missen. Oók niet de doodgewone huisvrouw, die bij voorbaat haar hoofd begint te schudden en zegt: Laat mij er als jeblieft buiten; ik heb niets an ders gehad dan zeven jaar lagere school. Een geestelijke Westwal? Dat is goed voor vrouwen, die let ters gegeten hebben, de vrouwen met titels en diploma's. Het mocht wat een moeilijke tijd vraagt niet alleerst om kennis of talent, maar om sterke persoonlijkheden met een zelfstandig oordeel. Zo veel heeft de bezetting ons toch wel geleerd. Jj^IJ VROUWEN hebben eenvoudig de dure plicht, tijd voor onszelf te vinden. Eerst een uur per dag, al gauw een avond per week en een dag per maand. Wij vrouwen allemaal, zonder uitzondering, ook de moeder mét kleine kinderen maar zónder hulp. Hoe we dat klaar zullen spelen? Daar zullen we meer dan één Vrouwenpraat aan moeten besteden. Maar willen we zover komendan zullen we eerst de oorzaak van de kwaal moeten opsporen. Want het is een kwaal: die moedeloosheid van de meeste huisvrouwen, omdat het werk haar over het hoofd loopt en zij steeds meer achterop raken. Zoals ik het zie, ligt de oorzaak vooral hierin, dat zij twee dingen missen: een behoorlijke opleiding voor- en een juiste instelling op hun werk. En om nu met een stukje optimisme te besluiten: van die juiste instelling gaf mij laatst een jonge boerenvrouw een mooi voorbeeld. Zij zat naast mij op een vergadering van plattelandsvrou wen, als bestuurslid nog wel. En dat, terwijl zij een kleine jongen van vier eneen kleintje in de wieg had en géén hulp. Maar zij zette het brood gesmeerd klaar, een stapeltje luiers voor het grij pen, manlief kon daar best mee overweg: „Als ik thuis kom, zal er wel iets aan mankeren, maar dat redt zich later wel. Die ene mid dag in de maand moet ik voor me zelf hebben!" SASKIA. weer terug, natuurlijk naar George, die hij vertrouwt en dan is hij er ge weest! Ze zullen hem uitpersen tot ze de hele toestand hier kennen. Sluw werk, maar niet sluw genoeg, heren!" Hij gaat weer zitten en kijkt Fitzy aan. ,Wat scheelt jou?" zegt hij. „Je bent zo wit als een lijk!" .KnoppersU vergeet, dat Knop pers vannacht naar Nederland wordt gebracht door de R.A.F." De kolonel is volkomen verslagen. „Neen!" hijgt hg. „Wel allemach tig! Dan hebben ze toch nog gewon nen!" Hij staart wanhopig naar Thompson en mompelt bijna onhoor baar: „Ze hebben gewonnen!" Dan springt hij weer op, één en al actie. Wanhoop? Hg nooit! „Bel de school op. Vraag of hij weg is. Als hij niet weg is, moet hij wach ten tot ik hem persoonlijk ophaal. Schiet op! Snappen jullie niet wat er gebeurt?" Tien minuten verstrijken en dan komt Thompson terug. „Het spijt me verschrikkelijk, me neer. Het toestel met Knoppers is een half uur geleden vertrokken." „Maar het Is toch nog geen twaalf uur! Wat bezielt die lui?" „Ze stuurden hem een vliegtuig vroeger, om nog een tweede vlucht naar Frankrijk te kunnen maken." „Pech!" Hij is weer rustig gewor den en denkt diep na „Ga maar naar je kamer, Thompson, maar blijf wak ker. We hebben nog één kans!" Hij heeft zijn houding teruggevonden en er zit een metalen klank in zijn stem. „In die tussentijd bel jg het hoofd kwartier op, FritzGerald en je beveelt, dat ze dit telegram naar alle zenders in Holland moeten zenden. Neem het even op: MAN BEKEND ALS GEORGE VAN TRIEST GEVAARLIJK STOP VERBREEK IEDER CONTACT STOP WAARSCHUW IEDEREEN EN WACHT OP INSTRUCTIES ALVORENS MAATREGELEN TE NEMEN STOP. DE TIJD1" GAAT ongemerkt voorbij. De kolonel loopt met open battle- blouse zrjn kamer op en neer en bijt op een korte pijp, die hij weer vult, zodra zjj uitgebrand raakt. Er gaat een uur voorbg en nog één. Om twee uur In de nacht klinkt er lawaai op de trap, de deur van zijn bureau wordt opengegooid en Thompson komt bin nen stormen met verwarde haren. „Knoppers is terug, meneer!" „Geweldig," zegt de kolonel eenvou dig. „Mijn oude geluk is terugge keerd." Hij valt zwaar op zijn stoel neer en houdt zijn ene hand voor zijn ogen, alsof hg de boze dromen, die hem de laatste paar uren gekweld hebben, wil verdrijven. „Wat is er gebeurd?" „Hij kon niet springen, omdat ze zijn punt niet konden vinden. Grond mist en regen!" „Dhn," zegt de kolonel langzaam, „dan is het spel van de Duitse contra- spiomlage uitgespeeld." PEN VAN DE GROOTSTE en meest succesvolle der nog in leven zijnde Poolreizigers, Richard Evelyn Byrd, is dezer dagen zestig jaar gewor den. Een merkwaardige figuur, deze Amerikaanse zee-officier, die al bijzon der jong belust was op avontuur, liefst van, gevaarlijke, riskante aard. Nog vóór hjj twaalf jaar was volbracht hij geheel alleen met een kleine boot een tocht rond de wereld; een haast niet te geloven staaltje van overmoed en jeugdig zelfvertrouwen. Dit is de indrukwekkende Wade-gletscher, een van de beste toegangs wegen tot het uitgestrekte pool-plateau. Het zandsteenmassief aan de over zijde, Mount Bush, bereikt een hoogte van 4500 meter. Deze ijsrivier mondt uit kt lU Roos-zee «n Byrd volgde haar op ei)n vlucht over dc Pool. NA ZIJN jongensjaren koos hij een militaire loopbaan, waartoe hij van zijn zestiende tot zijn vier en twintig ste diverse militaire instituten bezocht, om in 1912 aan de Amerikaanse marine academie af te studeren. Vier jaar later werd hij echter we gens een voetgebrek voor de zeedienst afgekeurd, hetgeen hem ertoe bracht zijn brevet als marinevlieger te halen, waardoor een geheel andere wending aan zijn leven werd gegeven. Want toen in 1925 een expeditie naar Groenland vertrok werd hém het com mando van de medegezonden eenheid der Marineluchtvaart toevertrouwd en maakte hij zijn eerste vluchten boven Noordpoolgebied, het begin van zijn loopbaan als Poolvlieger. BYRD MET ZIJN enthousiasme voor het vliegen in Arctisch en Antartisch gebied, schaarde zich in de rij der Poolonderzoekers op een tijdstip, dat zijn grote voorgangers Engelsen, Noren en Amerikanen het voor naamste pionierswerk op landtochten, dikwijls onder haast onbegrijpelijk moeilijke omstandigheden, reeds had den volbracht. Byrd werd echter baan breker wat betreft het gebruik van vliegtuigen in de Poolstreken, waar aan in die jaren stellig veel risico's waren verbonden. Enige factoren droegen ertoe bij, dat Byrd zijn opzienbarende successen kon behalen. Hij koos steeds de beste, be trouwbaarste vliegtuigen van het ogen blik en buitengewoon bekwame pilo ten. Verder waren zijn tochten uitste kend voorbereid enis vrouwe For- tuna hem steeds goed gezind geweest. Zo heeft hij ongetwijfeld geluk gehad met het weer op zijn vliegtocht naar de Noordpool, welke hij met Floyd Bennett op 9 Me; 1926 volbracht. In een driemotorige Fokker voerde hij deze historische vlucht uit, van Spits bergen naar het Noordelijkste punt ter aarde en terug, zonder tussenlanding., en zonder meteorologische gegevens betreffende het grootste deel van zijn route. Voordat Byrd zich met volle energie op de exploratie van het Zuidpoolge bied uit de lucht wierp voerde hij met de Noor Bernt Balchen een transatlanti sche vlucht uit van New-York naar Zuid-Frankrijk. Dat was in 1927 en Byrd behoort tot de eersten, die de Atlantische Oceaan overstaken, met Lindbergh en Chamberlain. TWEE JAAR LATER begonnen zijn Zuldpoolexpedltiee, waardoor hy de meeste bekendheid zou verwerven. De ze expedities openden het tijdvak waar in ook de Verenigde Staten met het systematisch onderzoek van Antarc tisch een aanvang namen. Dit geschied de dadelijk op Amerikaanse schaal en de nieuwe ondernemingen stelden wat omvang en materiële uitrusting be trof, alle vroegere Antarctische expe dities in de'schaduw. Byrd was er de initiatiefnemer, warme propagandist en leider van. Vier dezer ondernemingen, naar de onder kant der aarde, die van 1929-'30, 1933-'34 1939-'41 en 1946-'47 voerde hij aan. De een nog groter dan de andere om te culmineren in de mammoet-expeditiéf welke het laatst genoemd is, de U. S. Navy Antactic Expedition, waaraan 13 schepen en plm. 4000 man deelnamen. Tijdens zijn eerste Antarctische ex peditie vloog Byrd, van 28 op 29 No vember 1929, opnieuw met Bernt Bal ehen als 1ste piloot, naar de Zuidpool zodat hij de eerste en tot heden te vens de enige is geweest, die beide po len door de lucht heeft bereikt. Een bijzonder avontuur. Byrdiaans van ka rakter, was zijn eenzame overwinte ring in een meteorologische hut op het ijs van de Ross-barrière. op ruim 80 graden Z. Br. Een kolendampvergifti ging maakte er bijna een eind aanzijn leven, maar hij slaagde erin zich in het leven te houden, daarbij op heroische wijze zijn treurige toestand verbergend (hij had radio-contact) om te voorko men, dat een reddingsploeg, welke in de Poolnacht groot risico zou lopen, hem zou trachten te bereiken. Zijn dramatisch verslag dezer maanden vindt men in het bekende „Alone". BYRD IS, evenals de Engelse pool reizigers Scott en Shackleton, een zeer begaafd schrijver, die door zijn leven dige stijl vaak met een prettig soort humor gekruid, en goede beschrij vingen, de belangstelling voor de on gerepte Antarctische streken sterk heeft doen stijgen. Zijn vruchtbare pen heeft hem tevens een ruim inkomen verze kerd. want Byrd's boeken zijn altijd best-sellers geweest, gelijk ook zijn le zingen zich bijzonder in de belang stelling verheugden. „Schout bij nacht Byrd is de enige onderzoekingsreiziger, die ooit opdook uit „Terra Incognita" als een rijk man" heet het ln een Amerikaanse biografie over hem. Hij kreeg honoraria voor zijn lezingen, waar wij eigenlijk geen begrip van hebben. De lezingentourneé na zijn 2e expeditie naar de Zuidpool zou hem netto 190.000 dollar opgeleverd hebben, maar zijn conditlca waren dan oole Byrd hier in admiraalsuniform bracht pinguïns mee van eilan den, ten Zuiden van N.-Zeeland. Sommige ontsnapten nog in de US.A., maar deze knaap woont nu in Washington. per lezing 60 pet. van alle entreé's met een gegarandeerd minimum van vijf tienhonderd dollar. Deze veteraan der Poolstreken met zijn nog jeugdig uiterlijk heeft zijn me de-expeditieleden en kameraden steeds ten volle in zijn successen laten delen en volgehouden, dat de resultaten al leen bereikt kpnden worden door hun gezamenlijke toewijding en arbeid. Zijn grote verdienste zal altijd blijven, dat hij door een juiste opzet en voortref felijke leiding der moderne, vooral op luchtwaarnemingen steunende Zuid poolexpedities der Verenigde Staten, de kennis van Antarctica en de weten schap in het algemeen op voortreffe lijk» w;jze vooruitgebracht heeft. V

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Alkmaarsche Courant | 1948 | | pagina 5