„DE LAATSTE ETAPPE
|fP
Waarom werd Van der Waals in 1945 door een
geheime dienst naar Duitsland gebracht?
IJzeren Gordijn zal nu wel spoedig
verdwijnen
azijnen,
r en
opsier
ter.
Geheimen rond het England-Spiel (11)
Een wonderlijk avontuur, dat voor spionnage-
leiders een doodgewoon gevalletje was
ITHy
'P
.EN
Bron van fantastische
leugenverhalen
Lied van de week-
Moederdag
Prins Bernhard bezoekt
Brusselse jaarbeurs
Sowjei-Unie bereid tot toegeven aan de
inzichten der Westelijke mogendheden
Moskou krijgt de handen
vol in China
99
J
tuHUal
Kranten schrijven:
ZATERDAG 7 MEI 1M9
-I w&m,
éMÊËmËm
Johannesburg
rie electrisehe
waardoor 72
mensen wer-
terwijl een
n lichte ver-
Het ongeluk
e eerste trein
signaal moest
van de lucht
x burgers ver-
eervoeren van
'toonden.
1949. 6250 feg
5200 kg Uien:
i en drielingen
ïten: I 6, IX 4.50
>f I 38—46 en II
werken,
na strekt
ïonneterie s
>DEKE
EL. 2486
I rverven,
procedé's
n han-
CARD.
J deze
)CARD
rospec-
an een
op dit
evallen
WAAR.
pEN DER VREEMDSTE DINGEN uit het toch al zo vreemde leven van
Anttoonius van der Waals heeft zich afgespeeld in het allerlaatste deel
van de oorlog. Om juister te zijn: in April 1945. Toen werd hij door de En
gelse officier Pidcock en de Nederlandse kapitein Siedenburg, die beiden be
hoorden tot een Engelse speciale unit voor contra-spionnage onder de Duit
sers, weggehaald uit het gevangenkamp Oxerhof en via Utrecht naar Duits
land gebracht. Het spreekt vanzelf, dat de publicisten, die naar sensatie
zoeken, zich op dit voorval hebben geworpen. Hier had men „het bewijs,
dat „de Engelse geheime dienst" Van der Waals uit de handen van het ge
recht wilde houden; Van der Waals moest verdwijnen en het England-Spiel
moest in de doofpot!" Wel, sensationeel was dit gebeuren zeker, maar er
stak, gezien van het standpunt der spionnageleiders, op dat ogenblik toch
waarlijk niets bijzonders in. In de sfeer van spionnage en contra-spionnage
was dit inzetten van Anton de Verrader contra de Duitse ondergrondse
beweging heel normaal.
\UIJ BEGRIJPEN VOLKOMEN, dat
ieder, die leeft naar de maatsta
ven van de gewone, burgerlijke mo
raal, dit moeilijk verwerken kan. Het
zou ook wat moois worden, als de
rotte, door-en-door immorele sfeer
van het spionnagewerk in het maat
schappelijk verkeer „gewoon" zou
worden. Er zou eenvoudig geen sa
menleving meer mogelijk zijn. Want
in de spionnage is ieder middel, dat in
het belang van het land nodig mocht
zijn, geoorloofd. En dat was natuur
lijk met name in het laatste, beslis
sende deel van de oorlog tegen Duits
land het geval.
Op het gebied van het gebruiken
van eikaars agenten hebben zich tus
sen de Duitse en de Engelse diensten
de ongelooflijkste dingen afgespeeld.
Een sterk voorbeeld is dat van de
Nederlandse illegale werker X, die in
Duitse handen viel en toen voor de
Duitsers ging werken. Hij voldeed in
het werk en werd in Italië ingezet.
Daar viel hij in handen der geallieer
den, die óók wat in hem zagen. Hij
werd „teruggespeeld" naar de Duit
sers en deed toen prachtig werk voor
de geallieerde oörlogvoering. En zó
groot waren zijn verdiensten in de
strjjd tegen nazi-Duitsland, dat deze
man die dan toch maar in Duitse
spionnagedienst heeft gewerkt al
weer geruime tijd op vrij voeten is.
Een tweede, niet minder sterk spre
kend voorbeeld is dat van de Belgi
sche spion Pierre Sweerts, die in deze
oorlog als tweemaal bij verstek ter
dood veroordeelde de Duitsers grote
diensten bewees. Na de oorlog zat hij
in Nederland gevangen; meermalen
heeft men er officieel Brussel van op
de hoogte gesteld, dat Sweerts ter be
schikking was. Maar België vroeg,
hoewel de man een dubbel doodvonnis
op zijn naam had staan, geen uitleve
ring en derhalve heeft de Nederlandse
vreemdelingendienst hem ongeveer een
jaar geleden als ongewenste vreemde
deling over de grens gezet. Vanwaar
die bijzondere clementie? Waarom
vroeg Belgie geen uitlevering, teneinde
het doodvonnis te voltrekken aan deze
Duitse spion Om de eenvoudige reden
dat Sweerts, terwijl hij voor de Duit
sers werkte, óók enorm grote diensten
bewees aan de geallieerden. Dèt is de
oplossing van het geheim-Sweerts,
waarover zelfs de Rotterdamse verde
diger van Van der Waals, mr. J. E.
van der Starp, zulke wonderlijke din-
jS gen schreef.
De oplossing van zulke kwesties is
- meestal veel eenvoudiger en veel „ge
woner" dan romantisch aangelegde
zielen in hun boeken, brochures en
kranten schrijven. Alleen moet men
zich steeds voor ogen houden, dat de
3 moraal van de spionnagewereld vol-
komen anders is dan die van de bur-
gerlijke, fatsoenlijke maatschappij.
Contra de Weerwolf.
fOEN DE ZEGEVIERENDE legers
der geallieerden, na de geslaagde
invasie, door Frankrijk en Belgie en
door Zuidelijk Nederland op Duitsland
aanrukten, leefde men in de vaste ver
wachting, dat in Duitsland een wijd
vertakte ondergrondse nazi-beweging
Was georganiseerd. Men kende zelfs
de naam: de Weerwolf! En men kende
het doel: sabotage, spionnage en moord
op geallieerde soldaten met alle ten
dienste staande middelen.
Het spreekt vanzelf, dat de gealli
eerde legerleiding maatregelen daar
tegen beraamde. Daartoe was nodig,
dat men leerde kennen de leiding, de
Bterkte der groepen en de plannen van
de Weerwolf. Aan die wetenschap kon
if uien alleen komen door spionnage. En
voor die bijzondere spionnage had men
j nodig geroutineerde lieden, die met de
Duitse methoden op de hoogte waren
die zo mogelijk kennissen en vrienden
onder de Duitsers hadden en die er wat
voor over hadden om de geallieerde le
gers grote diensten te bewijzen.
1 Zulke figuren uit de onderwereld
I "ad- men reeds in Frankrijk en Belgie
aangeworven. Met de oprukkende ge-
jameerden kwamen b.v. verschillende
ANTON VAN DER WAALS
hem hadden opgesloten als verdacht
persoon, zonder dat zij wisten met
Van der Waals te maken te hebben.
Hij had zich toen trouwens de naam
van de door hem vermoorde huis
knecht Van der Meer aangemeten.
Aanvankelijk gebruikte hij de naam
Van der Meer ook tegenover Pidcock
en Siedenburg, toen die in het kamp
kwamen kijken of er voor hen geschikt
„materiaal" aanwezig was. Maar toen
hij ging opsnijden over zijn interna
tionaal werk en daarbij vertelde, dat
hij ook in Zweden was geweest, zei
Pidcock (die over een compleet dos
sier van alle verraders beschikte!)
plotseling tegen hem: Dan ben jij ze
ker Van der Waals?
Een goed getuigschrift!
jPN ANTON viel door de mand en zat
te zweten van angst en werd met
de minuut onderdaniger en welwillen
der en beleefder. Hij wilde alles doen
wat de heren wensten, als hij maar
niet in handen van de Nederlandse
ondergrondse viel. Hij wilde alles doen
om de zware schuld, die hij tegenover
zijn eigen volk gemaakt had, weer
enigszins goed te maken. Kortom: hij
was een man van het type, dat de
heren Pidcock en Siedenburg voor het
spionnagewerk in Duitsland zochten.
Prompt werd Anton tot „frozen" ge
vangene verklaard. Niemand mocht bij
hem, niemand mocht iets met hem
beginnen. Hij was afgezonderd voor
de speciale unit, die schoften van for
maat nodig had om de Weerwolf-
organisatie in Duitsland te bestrijden.
Pidcock en Siedenburg gingen om in
formaties naar Schreieder, die in Rot
terdam gevangen zat. En het getuig
schrift, dat deze gladde vogel over
Anton gaf, was precies wat de heren
nodig hadden. „Van der Waals", zo
zei Schreieder, „is mijn beste pene
tratie-agent geweest."
Men heeft toen Van der Waals naar
Utrecht gehaald en hem onderge
bracht in een door de geallieerden in
beslag genomen woning, waarin tot
voor kort de S.D. gehuisvest was ge
weest. Daar bleef hij, zolang het War
Office in Londen nog geen toestem
ming had gegeven hem in te zetten
in Duitsland. En toen die toestem
ming los kwam, werd Anton, in ge
zelschap van zijn vierde vrouw, naar
Duitsland gebracht, waar al spoedig
bleek, dat de Weerwolf slechts be
staan had op het papier van Göbbels'
propaganda-ministerie. De Duitsers
waren de oorlog beu en ze dachten er
niet aan, ondergronds verzet te ple
gen.
De Engelsen zaten feit eljjk met An
ton in hun maag, tot hij naar de Rus
sen overliep, om daar zijn geluk te be
proeven. Het beviel hem echter niet
tussen de Iwans en hij keerde naar de
Engelsen terug, die hem toen maar
opsloten en vervolgens aan de Neder
landse justitie uitleverden.
B.N.V. wist alles.
Het staat inmiddels vast, dat de lei
ding van ons bureau Nationale Vei
ligheid van den beginne aan geweten
heeft, welk spel de Engelsen met Van
der Waals speelden. De heer Sieden
burg heeft namelijk (naar wjj stellig
aannemen met medeweten van het
hoofd van B.N.V., kolonel Einthoven)
op het stadhuis te Rotterdam twee
blanco persoonsbewijzen gehaald en die
op valse namen ingevuld voor Van der
Waals en Corrie den Held, het Voor-
burgse meisje waarmede hij in 1944
onder de valse naam van dr. ir. Henk
van Veen in het huwelijk trad. Van
der Waals ging naar Duitsland als 'n
Duitser, die vele jaren in de Maasstad
had gewoond en dus nog slechts ge
brekkig Duits sprak. Zijn naam, vol
gens het door Siedenburg ingevulde
persoonsbewijs, was toen: Wilhelm
Eduard Hoffman, geboren op 1 No
vember 1912 te Dresden. En Corrie
den Held werd: Johanna Smit, echt
genote van W. E. Hoffmann, geboren
op 10 December 1923 te Vlissingen.
Kapitein H. Siedenburg gaf voor de
blanco persoonsbewijzen een bewijs van
ontvangst af aan het bureau bevolking
der gemeente Rotterdam. Hij tekende
het met zjjn naam. En zette er achter:
B.N.V. (Bureau Nationale Veiligheid).
Onder die schutse ging Van der Waals,
die onze nationale veiligheid zozeer in
gevaar had gebracht, na de bevrijding
naar Duitsland. Is het een wonder, dat
publicisten, die de feiten slechts ten
dele kennen en die vreemd staan te
genover de sfeer, waarin spionnage en
contra-spionnage zich afspelen, uit dit
vreemd gebeuren de zotste conclusie
trekken En valt het te verwonderen,
dat de pientere rat, die Van der Waals
stellig is, van dit avontuur gebruik
maakt om het rookgordijn, dat hij om
zijn afschuwelijke daden poogt te leg
gen, nog wat aan te dikken?
Morgen Moederdag, m'n vrinden.
Als ge het soms nog niet wist,
Moet u maar eens even kijken
Bij de bakker of bloemist.
Want daar hangen als reclame
Grote platen voor de ramen,
Die u duid'lijk doen verstaan:
Moederdag breekt morgen aan.
Moederdag'., de advertenties
Zeggen het u voor en na.
Eierwarmertjes voor moeder,
Advocaat en chocola.
Stoelen, tafels, lampekappen,
Sponsen, zemelerenlappen
Kortom heel de santekraum,
Dient op Moederdag zich aan.
Toch is het zo'n dwaas idee niet,
Eens heel even stil te staan
Bij al 't gene, dat door moeder
led're dag weer wordt gedaan.
Want wie denkt er aan de zorgen,
Die zij meedraagt elke morgen,
Voor haar werk, haar man,
haar kind,
Als een nieuwe dag begint?
't Zit 'm heus niet in het grote,
In een mooi en duur cadeau.
Juist die simpele attenties,
Dié waardeert een moeder zo.
In een schamel bosje bloemen,
Door een kinderhand geplukt,
Wordt de liefde tot de moeder
Soms het beste uitgedrukt.
Moeder, och, gij weet het immers,
Dat mer, altijd van»u houdt.
Ook al zijn we wel eens nukkig.
Ook al doen wij wel eens koud.
Daarom is deez' dag geen phrase
Waar slechts winkeliers op azen,
Maar een dag aan u gewijd,
Moeder, die de liefste zijt.
JABSON.
Gistermorgen om 9.50 uur zijn Prins
Bernhard en prof. dr. J. R. M. van den
Brink, Nederlandse minister van econo
mische zaken, te Brussel aangekomen,
waar zij een bezoek aan de
brachten. De Prins was vergezeld van
zijn secretaris mr. J. Thomassen, en
dr. F. H. Fentener van Vlissingen,
voorzitter van de Raad van Bestuur
van de Utrechtse Jaarbeurs.
Ter gelegenheid van dit bezoek werd
op de Jaarbeursterreinen een lunch
aangeboden, waarbij Prins Bernhard
mede aanzat en een rede uitsprak
Men ziet hier in zekere zin voor zich,
zo zeide Z. K. H. onder meer, hoezeer
de Beneluxgedachio uil de sieer van
de abstracte theorie is getreden en een
realiteit is geworden, die meer en meer
haar stempel op het economische leven
van onze landen zal gaan drukken.
Tijdens de maaltijd heeft Prins Bern
hard verschillende onderscheidingen
uitgereikt. Ook prof. van den Brink
voerde het woord.
Vooraf heeft het gezelschap een
rondgang door de jaarbeursgebouwen
gemaakt waarbij de Prins in de Ne
derlandse afdeling vooral bel?"" .-tel
ling toonde voor stands van Neder
landse texiriwaren. Na de
begaven de Prins en minister Van den
Brink zich, voorafgegaan door een 12-
tal motoren van de Brusselse politie,
naar de Nederlandse ambassade
j-JET ROEMRUCHTE IJZEREN GORDIJN zal spoedig In het museum
worden opgeborgen en de Sowjetunie zal haar instemming betuigen met
vrjjwel elk voorstel, dat het Westen ten aanzien van Duitsland zal doen. Ik
weet, dit is een krasse voorspelling. Maar deze verwachting wordt, naar mij
uit een gesprek met een Amerikaanse autoriteit, die sinds het einde van
de oorlog bjjna onafgebroken in Berlijn vertoefd heeft, gebleken is, gedeeld
door bjjna alle lieden, die gedurende langere tijd contact hebben gehad met
de Russen.
De politieke profeet werkt niet met ei en koffiedik. Evenmin is hjj een
ziener. De calculaties van het Kremlin zijn, behalve aan de leden van het
Politburo, aan geen sterveling bekend. Maar wel heeft hij de beschikking
over een uitgebreid feitenmateriaal, dat, mits goed gerangschikt en grondig
bestudeerd, het trekken van bepaalde conelup' s rechtvaardigt. Vast staat,
dat de Sowjetunie de slag om Berljjn verloren heeft. Het oprichten van het
IJzeren Gordijn en de politiek van bedreigingen hebben in de Koude Oorlog
gefaald. Overal in West-Europa hebben de Russen terrein verloren. Door de
Westelijke tegenblokkade is de Sowjetunie buitengesloten van practisch alle
aangelegenheden ten Westen van de ljjn tussen Oostzee en Adriatische Zee.
overwinning te wachten staat, te kun
nen uitvoeren. Het is werkelijk niet
helemaal toevallig, dat de wijziging in
de Russische buitenlandse politiek sa
menvalt met de omsingeling van Sjang
hai door de Chinese communisten. Ook
weten zij, dat de Russische concessies
het moeilijker zullen maken het fiat
van het Amerikaanse Congres en de
Westerse parlementen voor grote her
bewapeningsuitgaven, welke nodig zijn
om het Atlantische Pact kracht bij te
zetten, te krijgen. Maar het verlangen
van de Westerse volken naar het einde
van de Koude Oorlog zal het zelfs de
meest sceptische diplomaten onmoge
lijk maken, de Sowjet-aanbiedingen
van de hand te wijzen.
Waarop onder deze omstandigheden
in geen geval gerekend mag worden is
een staking of verslapping van de
idelologische strijd. In dit opzicht ver
wacht ik zelfs een verscherping. Dege
nen, die inzien, dat het Kremlin, even
als zijn grote tegenstander het Vati-
caan, zo nodig met eeuwen kan reke
nen, zullen niet nalaten hun waar
schuwingen nog luider te laten horen.
QM IN WEST-EUROPA weer vaste
voet te winnen, moet Rusland con
cessies doen. De opheffing van de Ber-
lijnse blokkade kan hoogstens een
kleine stap in deze richting zjjn. Zij
zal moeten worden gevolgd door een
Russische goedkeuring van een door
het Westen opgesteld bezettingssta
tuut voor geheel Duitsland. Zoals al
gezegd, ben ik er van overtuigd, dat
Moskou daartoe bereid is. Op zijn
minst wint het hierdoor een Duitse
bufferstaat. Op zijn best heeft het de
kans een nieuwe regering voor geheel
Duitsland te beïnvloeden. Die kans ls
natuurlijk uiterst klein, want het Wes
ten zal zijn taak, er voor te zorgen,
dat dit niet gebeurt, zeker niet ver-
we -;?oz'-
Dergelijke concessies kunnen gee11
zin hebben, indien zij niet vergezeld
gaan van een optrekken van het IJze
ren Gordiin. De satellietstaten in O -
Europa zijn dringend verlegen om
afgewerkte producten, die de Sowjet-
niet niet kan leveren. Veel van de on
tevredenheid, die in landen als Tsje-
choslowakije en Polen heerst, is een
gevolg van dit feit. Aan de andere kant
wekken de Russische pogingen, de sa
tellietstaten geheel in het kader der
Sowjet-economie te dvvingen, het wan
trouwen van het Westen. Na conces
sies in Duitsland gedaan te hebben,
moet de volgende stap van het Krem
lin daarom automatisch het verlichten
van het lot .van de Oos^-'-rooPS" staten
zijn. Dit geldt natmirlijk slechts voor
de economische sector; de politieke
druk zal ongetwijfeld niet verminderd
worden.
Niet verwacht mag worden, dat de
Sowjet-Unie al deze concessies in eens
en met veel toeschietelijkheid zal doen.
Zij zal ongetwijfeld trachten elk on
derdeel tegen de hoogste prijs te ver
kopen, voor het eerst op de conferen
tie der ministers van- Buitenlandse Za
ken, welke 23 Mei bijeen zal komen.
Evenmin mag men aannemen, dat de
Westerse staatslieden bijzonder in hun
schik zulen zijn met de Russische con
cessies. Zij weten, dat het einddoel
van de communisten steeds hetzelfde
blijft en dat het Kremlin thans de
handen vrij wil hebben, om de gigan
tische taak. welke het in het enorme
China, nu Mao Tse Toengs definitieve
KAMP AUSCHWITZ,
DE HEL OP AARDE
Klaamse
spionnen naar Nederland, die
dan toe voor do Duitsers hadden ge-
rut en die nu (als z.g. „omgezette
gentende opdracht hadden bij de
ïjv.,6.'"55 te sP'°nneren. Vuil? Natuur-
J laar spionnage is geen zendings-
erlt en oorlog is oorlog. En voor het
c r 'n.jgen van waarlijk geheime din-
r* u 'anf-s de weg van de gewone
inlichtingendiensten niet te krijgen
z»jn) gebruikt men nu eenmaal overal
ter wereld louche figuren, die in feite
e gemeen zijn om met een tang aan
te pakken.
Uit die overwegingen en uit die
overwegingen alleen hebben de he
ren Pidcock en Siedenburg Van der
Waals uit het gevangenkamp te
Uxerhof gehaald, waar de Canadezen
giNBS DE OORLOG HEEFT een b: paald aspect van de f .iii, dat ons reeds hoop op bevrijding, de wil niet ten
lang vertrouwd was maar waarvan we ons de betekenis weinig realiseer- onder te gaan en het verzet tegen het
den, belangrijke proporties aangenomen: hei aspect der geschiedschrijving, onrecht, het felst. En in de actie van
In wezen hebben de filmjournaals, die wij geneigd zijn te beschouwen als ó'.t groepje vrouwen de film speelt
een min of meer smakelijke aanvulling van onze bioscoopprogramma's, geen 2ich af in het vrouwenkamp Auschwitz-
andere betekenis dan die van middel tot het vastleggen van voor onze heden- Birkenau en in zijn conflicten me.
daagse geschiedenis belangrijke feiten en gebeurtenissen. De film is hier dus d® bewaaksters trachtte Jakubowska
ingeschakeld in de geschiedschrijving van de eigen tijd. In de oorlogsjaren een schildering te geven van heel het
vooral is men de betekenis van deze mogelijkheid der film gaan beseffen en loven in dit concentratiekamp,
sindsdien zijn er talrijke films verschenen, die een kroniek gaven van voor Ten dele slechts; slaagde zij hierin,
deze tijd belangrijke gebeurtenissen en verrichtingen. Geschiedschrijving want juist dit verhaaltje in de film is
'Ju v'i Is op c -.Verkê objer Ivltci. zwak. Geïntrigeer, verbindingen met
die in staat stelt afstand te nemen van het onderwerp, die de passies weet uit verzetsgroepen buiten het kamp, cor-
te schakelen en het onderwerp kan bezien zowel in zijn geheel, een conglo- ruptie, heldhaftigheid, ontvluchtingen,
meraat van aspecten, als ook in zijn betrekkelijkheid ten opzichte van de ont- arrestatie van ontsnapten, martelingen
wikkeling der geschiedenis, waarvan dit onderwerp zelf in ai zijn omvang- en terechtstellingen dit alles be-
rijkheid toch nog maar een miniem fragment vertegenwoordigt. De histori- stónd. Maar in de film blijven het in-
sche waarde van het merendeel der films in deze categorie voor onze tijd cidentele gevallen, die niet de algeme-
is dit hoofdzakelijk een groot gedeelte der oorlogsfilms blijft echter be- ne betekenis krijgen essentieel te zijn
trekkel'jk, omdat objectiviteit niet steeds het uitgangspunt was. 'n het leven der naar concenlratiekam-
TN DIT LICHT bezien stijgt de toch al vlocht zii door De laatste etaooe" een f6? ^Porteerden. Teveel maakte Ja-
dl zij aoor „ue laatste etappe een kub0wska hier gebruik van zwart-wit
film n! WsTe Te 1 0Ver een groep gevan§enen' dle tegenstellingen, en teveel ook neigde
mV", fe tewerkgesteld z»n in de Ziekenbarak zij jn dit verhaal naar het hanteren van
Nederlandse van het kamp. In deze gemeenschap, naieve en pathetische wendingen: zoals
fLafTtJ na'moïïit f J "°e die z°als doorgaans het geval was, voor de ontvluchting en het verschijnen bo-
hot Won in hot nu 88n m eei1 groot deel k°n ontsnappen aan de ven het kamp van Russische vliegtui-
over net leven in liet Duitse concen- xjj
tratiekamp Auschwitz, en zij vertoont gree? de^ SS-terreur, leven de senti- gen waarnaar een ter dood veroor-
- hoewel zij een speelfilm is - zoveel menten- da afschuw jegens verraad, de deelde gevangene stervende opziet
objectieve elementen, dat zij een van
waarheid schrijnend getuigenis werd
van door alle diepten gegane mense
lijke ellende. Het scenario voor deze
film werd geschreven door Gerda
Schneider en Wanda Jakubowska, twee
vrouwen die zelf tot de tienduizenden
hebben behoord, die naar Auschwitz
werden gedeporteerd. „De laatste etap
pe" „Ostatni etap" werd het re
laas van indrukken n ervaringen, die
zij zelf als slachtoffer en ooggetuige in
dit kamp van ten dode gedoemden op
deden.
„De laatste etappe" is een speelfilm,
uiteraard, maar een speelfilm ook,
waarin getracht werd de historische
werkelijkheid zo nauwkeurig mogelijk
te benaderen. Jakubowska, die zelf de
regie voerde, maakte de opnamen voor
haar film in het kamp Auschwitz zelf,
op de plaatsen, waar kort tevoren de
Duitse barbarij haar bestiale triomfen
vierde. Om de film een samenhang te
verlenen en van een centrale idee uit
te kunnen werken, die tot symbool zou
worden voor het gehele kampleven, M. Winegradowa speelt de hoofdrol i» deze aangrijpende film (als Nadia).
f-Apt (k&teden? -'n
PLEISTER
Hulcütleurlg snelvorband'
gUITEN DIT VERHAAL met zijn wat
goedkope trekjes om, werd „De laat
ste etappe" echter een huiveringwek
kend oprechte film. De, steeds terug
kerende, beelden van de trein, die
nieuwe slachtoffers aanvoert, van de
altijd rokende schoorstenen op de cre
matoria, van de smerige barakken, de
electrisehe afrasteringen, de grote,
modderige kampterreinen, geven beter
dan welk verhaal ook uitdrukking aan
de sfeer, die het concentratiekamp be
paalt. Het rampzalige lot der kamp
bewoners wordt fel gekarakteriseerd
door de beelden van de deinende rijen
gevangenen, die in nacht en modder op
straf-appèl staan; door de beelden
krachtige long-shots (totaal-overzich
ten, op grote afstand genomen) voor
namelijk van de vrouwan, die aan
het werk gezweept worden, tot ze er
bij neervallen; door de beelden van de
honderden slachtoffers, die na een
nieuwe selectie volkomen kunnen af
rekenen met het leven en op vracht
auto's geladen worden voor de laatste
rit naar de gaskamers; door de beel
den vooral van de kinderen, die het
kamp binnen gebracht worden, zo uit
hun spel weggesleurd hun speelgoed
is het enige, dat niet in de vlammen
terecht komt: het heeft tenslotte nog
waarde, eén mensenleven niet.
Hier, door het bewogen mededelen
van objectief waargenomen feiten, be
reikt „De laatste etappe" een schrij
nende intensiteit. De film duidt de el
lende meer aan, dan zij ze uitbeeldt
ook gruwelen bijvoorbeeld worden in
hoofdzaak gesuggereerd, niet in beeld
gebracht; volkomen terecht maar
juist hierdoor bereikt ze een ongeken
de en bewonderenswaardige mate van
waarachtigheid. De film confronteert
ons zo, tot het uiterste, overtuigend,
met het mateloze leed, dat millioenen
mensen aangedaan werd in naam van
een waan-idee die elk gevoel van men
selijkheid en elke erkenning van men
selijke waarden uitbande. „De laatste
etappe" dwingt ons tevens tot bezin
ning op dit leed, op de kracht van de
waan-denkbeelden en op de verant
woordelijkheid en schuld die de gehele
wereld in dit opzicht ook wat een
herhaling betreft - draagt. LONG-SHOT
HONGERSTAKING.
Het dagblad „Trouw", schrijft over de
hongerstaking van de oud-gouverneur
van Sumatra's Oostkust, de heer Van
Suchtelen:
,,En er is op dit ogenblik geen enkel
novum, geen enkel nieuw gezichtspunt
dat aanleiding kan zijn om een nieuwe
poging te wagen, die er toe kan leiden
dat het Indische beleid van richting ver
andert
Integendeel, we moeten er ons reken
schap van geven, dat, hoe langer het
duurt, hoe onwaarschijnlijker dat wordt
De hongerstaking van de heer Van
Suchtelen zal daar ook niets apn veran
deren In de eerste plaats is het er het
moment niet voo-r In de tweede plaats
laat deze hongérstaking en laat het pro
test van de heer Van Suchtelen de rege
ring en de massa des volks onberoerd"
NOGMAALS: BINGHAM.
Majoor K. de Graaf, die verschil
lende malen Seymour Bingham aan
wees als de verrader in het England-
spiel, schrijft thans in de „Haagsche
Courant":
„Nooit heb ik in het openbaar een per
soon of personen beschuldigd, of het zou
den Duitsers of provocateurs moeten zijn,
een categorie waartoe ik de heer Bingham
zeker niet reken
Wel is mij eens door een verslaggever
tijdens een persconferentie gevraagd: ,,Wie
is Bingham en wat waren zijn verant
woordelijkheden gedurende het England-
Spiel?"
Daarop heb lk geantwoord, dat men mij
geen woorden in de mond 'moest leggen,
die ik niet bedoelde, doch dat op een
zakelijke vraag een zakelijk antwoord past
'„Major Bingham", zo verklaarde ik ,,nam
gedurende een deel van het Nordpolspiel
een der belangrijke posities in bij de
Britse dienst".
MACHTSUBERNAHME.
Deze verzuchting vinden wij in „Vrij
Nederland":
„Handleiding voor het veroveren van
de (christelijke) macht in een neutrale
ambachtsschool: Zorg dat alle christelij-
ken lid worden van de schoolvereniging,
&I ihans de meerderheid in het bestuur
verwerven Benoem een positief-christe-
Lijke directeur Streel er naar zoveel
mogelijk positief-chrisvelijke leraren te
benoemen „Ten slotte zette men de ver
eniging en daarmede ook de schooi om in
een christelijke; dit kan door eenvoudige
statutenwijziging geschieden"
Het kost niets, alleen „geloof en activi
teit", want het rijk betaalt het nijver
heidsonderwijs volledig Nadere inlich
tingen bij een predikant in Den Haag
Het (christelijke) orgaan Ons Nijver
heidsonderwijs citeert dit met instemming
uit 't chris'elijk-historische weekblad Ko
ningin en Vaderland
Cellenbouw, 5e 'colonne „Machts-über-
nahme'> Het mag allemaal als het maar
„christelijk" is Maar „christelijk" is nog
niet al1 ijdchristelijk"
„HET UITL1KKEN VAN DE
PAN".
In „De Groene" richt de bekende
vlieger-schrijver A. Viruly zich tot
de jeugd:
„Win de vrede in en door dezelfde geest
van opofferingsbereide kameraadschap
boven de verschillen van nationaliteit uit,
waarmee de Verenigde Naties op zó
menig gebied de o'orlog gewonnen heb
ben Leer de eenheid van de wereld zien
zoals de wereldvlieger van vandaag die
in zijn beroep thans al dagelijks kan be
kijken: als een vanzelfsprekende wer
kelijkheid zó groot dat alle verschil van
mening tussen de volkeren zich daaraan
heeft aan te passen Doodgewoo'n om-
dat de wereldeenheid, als werkelijkheid,
aan het statenconfliet te boven dient
te gaan zoals de werkelijkheid van het
gezin vanzelfsprekend te boven blijft gaan
aan de ruzie tussen broer en zus om het
uittikken van de pan"
