De mislukte invasie in Noord-Holland
NTUUR
Wereldburger no. 1 bedankt voor
de Beweging die hij zelf schiep
Wapenfeiten van anderhalve eeuw geleden
hondse reizen»
comfortabel/
FROUW
Horloges I
'Onze dorpen en steden in het geweld van de
oorlogvoering dier dagen
Brandgevaar
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 1949.
ÏT te AMSTER-
in onderhoud van
■n).
ur. Ver. Noordholl.
75.—
48.—
45.—
140.—
49.—
36.—
85—
TGESTRAAT 18
>D. DIPL. - TALEN
na onze mod.
e hoogste cijfers!
Ontwikkeling
studie-advies.
- BOTTERDAM
(minim nmimmmiiiii
ELIJK ONDER WIJ S
nE FLUWELEN REVOLUTIE VAN 1795 had in het toen nog altijd betrekkelijk
rijke Holland een Nieuwe Orde ingeleid, welke, indien al geen lege, dan
toch zeer karig gemeubileerde borden op de meeste tafels had gebracht. Het
magere diëet scheen niet bevorderlijk voor de groei van een kloeke overtuiging!
De grootste belemmering echter voor een gezonde ontplooiing van onze jonge
Bataafse Republiek sierlijke naam voor een staat, die er ternauwernood in
geslaagd was, de schijn van zelfstandigheid te redden, lag op het terrein
van de buitenlandse politiek. Ons gedwongen bondgenootschap met Frankrijk
stortte ons in een permanente oorlogstoestand met Engeland. Zelfs de laatste,
traagvloeiende bronnen van onze volkswelvaart werden door deze oorlogs
voering volkomen droog. Geen wonder, dat luttele jaren na 1795 in alle lagen
der bevolking doffe apathie en politieke onverschilligheid heersten. Vlak voor
de drempel van de nieuwe eêüw was de situatie in dit land zodanig, dat een
Tegen-revolutie, die het futloze Bataafse bewind ten val kon brengen, om
gesloten moest worden geacht.
nE KWESTIE of een volkomen her-
stel van de oude onafhankelijkheid
van buiten af mogelijk was, werd be
heerst door de „grote" Europese poli
tiek. Toen in de voor-zomer van 1798
de vermetele „avonturier in de loterij
der revoluties", generaal Bonaparte,
zijn romantische expeditie tegen Egyp
te was begonnen, werd de constellatie
in de Europese politiek zodanig, dat
een interventie in ons kustgebied vér
strekkende consequenties kon hebben.
De stoot tot een dergelijke militaire
onderneming kon in die dagen alleen
uitgaan van Engeland. Dit land be
schikte over de maritieme machtsmid
delen, om een landing mogelijk te ma
ken; maar voor militaire actie van be
slissende betekenis had het de hulp no
dig van een sterke vastelandsmogend-
heid. Het liefst had Engeland deze rol
toebedeeld aan Pruisen en nog in 1798
is er grote diplomatieke bedrijvigheid,
om Pruisen te winnen voor Engelands
alliantie-politiek. Berlijn wilde echter
zijn neutraliteitspolitiek niet prijs ge
ven, het oude soldatenrijk van wijlen
„der alte Fritz" kende thans productie
ver methodes om zijde te spinnen.
Kostbare tijd ging verloren, terwijl ook
de militaire plannen door Pruisens af
zijdigheid ingrijpende wijziging onder
gingen. Militaire samenwerking met
Pruisen had de strategische mogelijk
heid geschapen, een landing te onder
nemen op de kust van ons gewest
Zuid-Holland, en hier lagen de beste
kansen.
Vervolgens probeerde Engeland het
Russische ijzer in het vuur te leggen
en dank zij een gunstige samenloop
van omstandigheden, waren de smeden
der diplomatie hier gelukkiger. Het
kwam tot een militair accoord tussen
Engeland en het Czarenrijk en in de
zomer van 1799 waren de invasie-plan
nen, althans op papier gereed. Naast
<ie Engelse brigades zou een Russisch
Vandaag, 150 jaar geleden, op
27 Augustus 1799, landden de
Engelsen bij Callanstoog. Deze
oude gravure geeft een beeld van
de invasie op de kust.
remeisje mee naar
degoed kopen voor
e.... nee..." „Je
de stad komen,
e aan. „Wat zeg je
ïske? Kom daar es
wijst naar buiten.
DE LANDING DER ENGELSEN
legerkorps van 17.500 man optreden;
deze Russische troepen zouden door
Engelse schepen naar het oorlogster
rein worden vervoerd. De landing zou
plaatsvinden in het uiterste puntje van
de kust van Noord-Holland. Pruisens
neutraliteitspolitiek maakte geen be
tere keuze van landingsterrein moge
lijk.
Wapengeweld rond de Zijpe
IN DE ZOMERWEKEN van 1799 hing
er een broeiende spanning over het
vermoeide volk der „vrije Bataven".
Engeland had van zijn grootse toe
bereidselen, om ergens op de uitge
strekte kust van hun grondgebied te
landen, volstrekt geen geheim gemaakt.
Ook in een minder geraffineerd tijd
perk dan het onze wist men van een
brok zenuwoorlog en politieke propa
ganda, dat in deze plannen school, al
handig gebruik té maken. Men hoopte
de bevolking, die het geloof in het
Franse parool „Heil en Broederschap"
al lang had verloren een luitenant
der Hoornse schutterij parodieerde het
juist in deze weken tot „Heil en Beter
schap" door deze propaganda snel
ler te activeren.
De luitenant-generaal Daendels
een voormalig advocaat uit Hattem
die de onversterkte kustlijn van Noord
en Zuid-Holland moest verdedigen met
niet zeer talrijke en slecht uitgeruste
troepen, stond voor een moeilijke taak.
Spoedig zou de militaire waarde van
deze Gallo-Bataafse Heldenschaar, zo
wilde het opgewonden taalgebruik van
die dagen de onvoldoende geoefende
defensie-troepen genoemd zien, in het
vuur beproefd worden.
Op 27 Augustus, 's morgens om vier
uur begon de landing van de eerste
Éngelse troepen, bestaande uit grena
diers en jagers; door middel van aan
elkaar vastgemaak
te sloepen bereikten
zij de duinkust ten
Zuiden van Huis
duinen, op de
hoogte van de sein.
paal tussen de
Kleine Keet en het
Weeshuis. De lan
dende troepen
werden gedekt door
het vuur van de
scheepskanonnen,
de onervaren man
nen van Daendels
moesten zich met
musketvuur te
weer stellen. Hoe
wel de positie der
op deze wijze ge
lande troepen, die
op de dag der lam
ding niet meer dan
6000 man sterk ge
weest kunnen zijn,
zo goed als zonder
levensmiddelen,
ook niet rooskleu
rig was, durfde
Daendels geen
grote verliezen ris
keren. Hij trok
zich terug achter
de polderdijken
van de Zijpe; bij
de toenmalige ge
ografische toestand
van ons gewest be
tekende dit dat ook
Den Helder nu
over de slikken en
schorren van het
Koegras ontruimd
moest worden. Op
28 Augustus wapperde de Prinsenvlag
van de Helderse toren. De Bataafse
vloot gaf zich zonder slag of stoot aan
de Engelsen over.
Blijkbaar voelde Daendels zich na
enkele dagen rust, in de Zijpe niet op
zijn gemak; geen wonder, wanneer
men bedenkt, dat op de dag van de
landing alle patronen verschoten wa
ren en hij nog steeds geen schot kon
lossen. Op 30 Augustus trok hij met
zijn mannen achter de Noordelijke dijk
van de Schermer; Schermerhorn werd
tot hoofdkwartier gepromoveerd. De
Engelse troepen nestelden zich dadelijk
in de prijsgegeven stelling; Petten, St.
Maarten en Schagen waren op 1 Sept.
van dat onrustige jaar markante pun
ten van de Engelse frontlijn geworden.
Na deze voorlopige stabilisering meen
den beide partijen niet beter te kunnen
doen, dan versterkingen af te wachten;
vooral de Engelse bevelhebber wachtte
nog een grote aanvoer. De eigenlijke
opperbevelhebber, de hertog van York,
een zoon van de Engelse koning, was
nog niet eens ter plaatse; en dan moes
ten natuurlijk de Russische manschap
pen nog op de Engelse transportvloot
arriveren.
Ook Daendels zou spoedig onder het
directe bevel van zijn Franse chef, ge
neraal Brune. staan; deze koos Alk
maar als zijn hoofdkwartier. Verster
king aan troepen en oorlogsmateriaal
maakte aan deze zijde het uitzicht min
der somber.
Brandende vrijheidsbomen
r\E MODERNE LEZER, altijd geneigd
eigen lotgeval ter vergelijking met
de historie aan te voeren, zal bij het
overzien van de data niet licht in de
verleiding komen van een bliksem-
oorlog te spreken. Wel zal hij vragen:
hoe reageerden deze ontnuchterde Ba
taven, die na 1795 zoveel wijzer en zo
veel treuriger geworden waren, op hun
„bevrijding"? Krachtige, positieve ge
luiden dringen nauwelijks tot ons door.
Van kloekmoedig initiatief vernemen
wij niets. Wat oppervlakkig vreugde
betoon, een beetje straatrumoer, waar
mee vooral de Municipalen, de nieuw
bakken gemeenteraadsleden van 1795,
getart worden. De geschiedenis heeft
hier de naam bewaard van een Me-
demblikker kwajongen, Jan Selder
beek, dertien jaar oud. die in de Sep
temberdagen zijn stoute Oranje-liedjes
over de' stille straten van de oude
Radboud-stad deed daveren:
En waar blijven die municipalen nou
Die tegen den Engelsman vechten wou?
Het jongske moest zich later, toen
alles weer „normaal" geworden was,
voor de strenge Hoofdschout verant
woorden; zijn naam en heldenfeit staan
vereeuwigd in de Schoutsrol. Een pa
triottisch hoofdambtenaar van het
Bataafse gewestelijke bestuur heeft
in 1801 de gebeurtenissen van deze
veelbewogen zomerdagen vastgelegd
in twee solide boekdelen van 700 pa
gina's druk. Het doet enigszins amu
sant aan, de waardige man in zijn
overspannen taal te horen uitpakken
tegen de „onverlaten" en de „muite
lingen", die overal achter de Engelse
linie hun „verbasterde" kleuren op de
dorpstorens plantten. Eén van de eer
ste plaatsen, waar dit plaats kon vin
den was de Wieringerwaard; in de
nacht van 31 Aug. op 1 Sept. hakte
men de Vrijheidsboom, symbool van de
Franse revolutie, staande voor het
huis der Gemeente om en stookte er
een Hollands vreugdevuurtje van. De
Municipaliteit onthield de namen van
de boosdoeners; als twee maanden la
ter de Engelsman vertrokken is, wordt
deze muitelingen een paedagogische
correctie opgelegd: ze moeten een
soortgelijke vrijheidsboom plaatsen op
de plek, waar de vorige gestaan had.
Dergelijke toneeltjes speelden zich af
in Abbekerk, in Hem, in Opperdoes,
in Andvjk. Een schriller geluid klinkt
door in enkele doodvonnissen, b.v. dat
tegen Zeger Davidson „oud sesender-
tig jaren, geboren te Veenhuizen, al
daar woonachtig, en thans gedeti
neerd bij den' geweldigen Provoost te
Velde". Hij had fourage-artikelen aan
de „troupes van zijne Groot Brittan-
nische Majesteit" geleverd en werd
door de Krijgsraad te Alkmaar ver
oordeeld, om met de kogel gestraft
te worden.
De militaire beslissing bij
Bergen
JN DE EERSTE Septemberdagen
liggen de beide legermachten nog
steeds achter de polderdijken van het
Noordhollandse land tegenover elkan
der. Een regelrechte „bataille" was en
bleef een riskant geval. Maar op 10
Sept. achtten Brune en Daendels het
moment gunstig, deze gevaarlijke
kaart uit te spelen. Zij hebben ver
sterkingen ontvangen, de Engelsen
wachtten nog steeds op nieuwe trans
porten over zee. Een woedende slag
om het polder-bolwerk de Zijpe ont
rolde zich; de Gallo-Bataven konden
de gestelde doelen niet bereiken;
Sehoorldam en Krabbendam waren
die dag sprekende namen op de mili
taire kaart en Dirkshorn genoot de
eer door houwisters in brand te wor
den geschoten. Later ontstond in het
legerkamp van de verslagen Daendels
aan de Langendijk een paniek, die
echter ongegrond bleek.
In de volgende dagen kreeg het En
gelse leger de versterkingen en arri
veerde de Opperbevelhebber York.
Toebereidselen werden gemaakt, om
met één militaire zet de weg naar
Amsterdam open te breken; de tijd
drong, een winterveldtocht was niet
mogelijk. De Engelse legerleiding ont
wierp een omvangrijke actie, gericht
tegen het dorp Bergen en tegen Daen
dels' posities aan de Langendijk, ter
wijl een afzonderlijk legerkorps tege
lijkertijd een omtrekkende beweging
naar het Oosten zou maken, om de
stad Hoorn en mogelijk Purmerend te
bereiken. Gelukte dit, dan zouden de
Engelse troepen in een dag of twee
voor Amsterdam staan en de politieke
consequenties van een bezetting van
dit centrum waren niet te overzien.
Achter de coulissen bestonden voor
zichtige contacten tussen de centrale
Bataafse regering en de Engelsen!
Dat deze omvangrijke militaire en
politieke acte doorkruist werd, is de
grote betekenis van de „slag bij Ber
gen, op 19 September 17§9. Na aanvan
kelijke successen, waarbij de vers ge
arriveerde Russische divisies een gro
te rol speelden, Kamp, Groet, Sehoorl
dam en Bergen veroverden, werden de
invasie-troepen tenslotte weer achter
de Zijpe-dijk teruggeworpen. Feitelijk
was hiermede de veldtocht beslist. Hoe
veel met bloed en tranen doorweekte
bladzijden van menselijk leed onder de
onbewogen beschrijving van de krijgs
geschiedenis verborgen liggen, kan in
dit bestek niet worden gedétailleerd.
De menslievende geschiedschrijver
tijdgenoot. vol van zijn 18-de eeuwse
humanisme, laat ook maar liefst „het
gordijn vallen voor dit akelig toneel".
Hoorns perikelen
De slag bij Bergen bracht ook beslis
singen op beperkter toneel! De stad
Hoorn, die binnen enkele weken drie
maal de Princevlag van zijn torens zag
wapperen enverdwijnen, is mis
schien wel het meest sprekende voor
beeld van de perikelen, welke deze in
vasie bracht. Hoorn was wel een om
muurde stad, maar had geen militair
garnizoen. Toen de Engelse troepen
macht dan ook in de nacht, voorafgaan
de aan de slag bij Bergen, voor de
stadsmuur verscheen en de luitenant
der stedelijke schutterij, Pieter Mes-
schaert, sommeerde zijn chefs te ver
wittigen, kon men weinig anders doen,
dan de Noorderpoort te openen. Op de
dag van de slag te Bergen was het in
Hoorn Oranje Boven! Maar men hoor
de de ganse gedenkwaardige dag in
westelijke richting kanongebulder. Dat
was Bergen. In de late avond wisten de
Engelse bevelhebbers reeds, hoe laat
het was, en werd met de aftocht met
een begonnen. Na een paar dagen
moesten de oranje-strikken in de kast
en de vlag van de toren; nog twee
maal hebben de bewoners van de stad
aan het Hop een dergelijk intermezzo
meegemaakt.
Zonderlinge 8 October
Alkmaar heeft een zo snelle omslag
één keer beleefd. De opperbevelhebber
York wilde, na Bergen, nog eens de
krijgsfortuin laten spreken. Op 2 Octo
ber begon hij, met nieuwe verster
kingen, een laatste, groot opgezet of
fensief. Als defensieve maatregel had
de Fransman de H. Hugowaard en de
Beemster onder water gezet. Het Engel
se offensief van 2 October slaagde
aanvankelijk over een grote opper
vlakte. Op 3 October werd Alkmaar
bezet, ook daar ging de Vrijheidsboom
in rook en vlammen op. Men zag er op
Zondag 6 October zelfs de latere Ko
ning Willem I, de zoon van stadhouder
Willem V, die' zich ook bij het invasie
leger bevond, de kerkdienst bijwonen.
Ook Hoorn kwam weer in Engelse
handen en zag dus de reprise van het
feestbetoon in September.
De hoofdmacht van het Franse leger
moest zich tot Beverwijk terugtrekken,
Daendels lag nu te Purmerend, enigs
zins gedekt door de geïnundeerde
Beemster. Op dit gevechtsterrein viel
de beslissing op 6 October in de slag
om Castricum, die van 's morgens ze
ven tot 's avonds
acht uur duurde,
zoals de tijdgenoot
veelbetekenend op
merkt. York moest
zich weer naar de
Zijpe terugtrekken.
Alkmaar werd
door de Engelsen
ontruimd op de
merkwaardigste
datum in zijn ste
delijke historie: de
ze keer moest op 8
October de Oranje
vlag van zijn to
rens worden geno
men! Velen zullen
met enige bitter
heid bij deze sa
menloop hebben
stilgestaan. Op 9
Oct. was Daendels
al in Hoorn en
rukte vandaar op
naar Aartswoud en
de Nierop. De in
vasie was nu wel
definitief mislukt.
Te Alkmaar onder
handelden de op
perbevelhebbers;
op 18 Oct. was hét
in Noord-Holland
Staakt het vuren!'
Bij de capitulatie
van Alkmaar ver
wierven de inval
lers vrije aftocht
voor de verslagen
troepen. Pas op 29
Nov. scheepten de
laatsten zich in
Den Helder in.
Lied van de week
't Is niet altijd louter vreugde,
Wat de krant schrijft,
vriendenschaar.
In de we$k, die thans voorbij is.
Bleek dat maar weer al te waar.
Wie toch las niet met ontzetting
Van de branden bij Bordeaux,
Die zovele levens eiste.
Dat vergeet men maar niet zo.
Ook uit de Verenigde Staten
Worden bosbranden gemeld,
En al kosten die geen levens,
Dan toch grote sommen geld.
Maar ook in Noord-Holland's dreven,
Dus niet ver bij ons vandaan
Kraaide in de week die heen ging
Weer geducht de rode haan.
Juist nu alles zo in-droog is,
Is de kans op brand zeer groot.
Eén klein onvoorzichtigheidje
Brengt ons vaak in grote nood.
Daarom, boeren, stedelingen,
Wandelaars in bos en hei,
Ga niet achteloos met vuur om,
Houdt er uw gedachten bij.
't Leed dat Frankrijk heeft
getroffen
Is er het bewijs wel van,
Hoe een klein, onschuldig vuurtje
Tot een staatsramp leiden kan.
Werkverschaffing dat is prachtig,
Dus m'n lezer, daar niet van,
Maar beperkt zoveel bet kan de
Arbeid van de brandweerman,
'k Breng die kerels graag
mijn hulde,
Werkelijk, zij zijn het waard,
Want zij vechten toch belang'loos
Voor 't behoud van huis en haarjd,
Maar het is toch zó m'n vrinden,
En dat heb ik heus niet mis
Dat voorkomen toch nog altijd
Beter dan genezen is.
JABSON.
DE AFTOCHT DER ENGELSEN
Garry Davis teleurgesteld
IN SEPTEMBER 1948 vergaderde dc
UNO in Parijs. Aan de ingang var
het Palais Chaillot is een kampeertent
opgeslagen en daar zit een jonge man
in, Garry Davis, voormalig piloot van
de Amerikaanse luchtmacht, zoon van
een rijke burger der USA.
Garry Davic heeft zijn Amerikaanse
staatsburgerschap vrijwillig prijsgege
ven. Hij is nu statenloos. De Franse
vreemdelingenpolitie zit hem op de
hielen en wil hem uitwijzen. Maar
Garry is niet hij het paleis Chaillot
vandaan te krijgen. Voor de duur van
de UNO-conferentie is het hier neu
traal terrein, de Franse politie heeft
daar niets te zeggen.
Een mensenmassa verdringt zich om
deze jongeman te zien. Eenmaal gelukt
het hem zelfs door te dringen tot de
zittingszaal van de UNO en daar een
toespraak te beginnen. Na de eerste
zinnen wordt hij buiten de deur gezet.
INTUSSEN WERD toch naar Garry
Davis geluisterd. Krantenmannen kwa
men en gingen. Foto's verschenen in
bijkans ieder dagblad. Prof. Einstein be
tuigde telegrafisch zijn instemming met
de plannen van het wereldburgerschap,
die door Garry Davis werden gepropa
geerd. Weldra vielen de politiebeper
kingen voor hem weg. Hij mocht rede
voeringen houden.
Op 9 December van het vorig jaar
gaven tienduizenden personen gehoor
aan zijn oproep tot een massa-demon
stratie in de Parijse wielerbaan. De we
reldburger werd aan alle kanten toege
juicht. Er zou een wereldregering ko
men. Zeven leden van de Franse Aca
demie en 87 professoren van de Sor-
bonne zetten hun handtekening onder
zijn plannen. Tolgrenzen, paspoorten en
visa moesten verdwijnen. Eén taal en
één muntsoort zou er komen. Op zijn
laatst in 1950 moest er een wereldbij
eenkomst plaats vinden, die alle volke
ren verenigt. „Wie voor de wereldvre
de is, zette zijn naam op de inteken
lijst!" Onder deze leuze werden op de
aanwervingskantoren honderdduizen
den volgelingen ingeschreven.
Jongemannen reden met een auto
door West-Duitsland om handtekenin
gen te verzamelen en om leden te no-
GARRY DAVIS
teren, die onmiddellijk hun identiteits
kaart in ontvangst konden nemen. Ze
spraken met en enthousiasme, alsof de
hele wereld reeds hen behoorde.
Iedere medewerking zo werd ver
zekerd geschiedt op vrijwillige ba
sis. Een vast bedrag wordt niet ver
langd, evenwel hopen wij op uw begrip
te kunnen r.ekenen, wanneer wij voor
dekking der onkosten bij de uitgifte
van de registratiekaarten eenmaal een
bedrag van 2 Mark verlangen
„V/ij stemmen in met de gedachte van
Garry Davis, die als eerste de poging
ondernomen heeft, door zijn voorbeeld
voor de idee van een algemene vrede
en begrip tussen de volken, en ook hier
voor te werken
Idee werd tot sensatie.
EN NU HEEFT Garry Davis zelf be
dankt. De bom is gesprongen. De be
weging was hem al lang uit de handen
geglipt.
Kurt Kaiser, een vriend van Garry
Davis, zegt over zijn zich-terugtrekken
als wereldburger no. 1 in „De Welt",
dat het begin van Davis' carrière reeds
de kiemen van het drama in zich
droeg. Met het opgeven van het Ame
rikaanse staatsburgerschap had hij ruim
een half jaar geleden Parijs verbaasd
doen staan. Oe jonge Amerikaan, die
zich vrijwillig degradeerde tot een pa
ria, werd voor het op sensatie beluste
Parijs een curiositeit. En de niet zeer
originele journalisten maakten goedko
pe grappen over de dwaas, die de bar
rières van een onmenselijke bureaucra
tie, die de wereld door onzichtbare mu
ren stuk maakt, wilde overwinnen en
slechten.
De kliek, die Garry Davis al spoedig
omringde, veranderde de eenvoudigè
idee van de naar menselijkheid streven
de wereldburger tot een Naamloze
Vennootschap. Men moderniseerde het
ondernemen, dat onder een tentzeil ge
boren werd en maakte er een wolken
krabber van met ratelende schrijfma
chines, onophoudelijk rinkelende tele
foons en eerzuchtige secretarissen. Gar
ry Davis, wereldburger no. 1, werd een
gevangene in zijn eigen omgeving,
waarin gewichtigdoenden met grote ac-
tetassen, waar niets in was, rondliepen
om zich een positie te verzekeren.
In deze omgeving ging wereldburger
no. 1 onder. In diezelfde omgeving komt
de hele beweging in de knel. De ge
dachten zijn goed, de wil ook, maar
daarmee alleen komt men er nu een
maal niet.
