Felle Em
I
De
historie der Noordhollandse terpen
verliest zich in het grijs verleden
Een kwart eeuw geleden stierf
Herman Heijermans
Bollenmarkt moest na de oorlog
weer worden veroverd
w~
Van Terp tot Afsluitdijk
Hoogstwaarschijnlijk tien eeuwen oud
Slecht bolienjaar
en dit over de professor en
zijn laboratorium
Legende van Dirk Burger
van Schoorel
Russische i
symp
Spaar ons voo
Moskou-vre
Plagiaat bekr<
-7—T-- ...,--
WOENSDAG 16 NOVEMBER 19U
ENDE MAGNEET MET ME eerste man, de Magneet bleef
zes weke weg, zéve weke weg. En tellekes riepe de kind ere ,,'n Bal op,
Truus.' 'n Bal op, Truus!" Dan liep je as 'n gekkin na de toren maar niemand
die je nakeek ze wiste wel waarom je liep en as de kijker benee kwam,
dan had je 'm wel de tvoorde uit z'n mond wille scheure maar dan vroeg je
angstig „heb je ting (tijding, red.) van de Magneet?", dan zei-die: „nee 't is
de Vrouw Marie of de Waakzaamheid of de Concordia" en dan slofte je
terug, zo langzaam liep je te huile, denkend an je man je mdn
Elleke dag kreeg je een schok door je hersens as je de kindere hoorde en
elleke dag was je bij de toren biddend tot God maar de Magneet kwam
Te lange leste dorst je nie meer na de toren as de bal geheschen
mus dorst je niemeer an de deur te blijve wachteDat het twee
maanae geduurd twee maande en toen nou toen gelofde ik 't wel
De visch wordt duur betaald
Buiten zwalkte ergens op de zwarte
zee de „Op hoop van zegen", worste
lend met wind en golven en in het
kleine huisje zaten Kniertje en de an
dere vissersvrouwen en zij vroegen
zich. terugdenkend aan vroegere ram
pen, at wat er nu weer van hun man
nen op de schepen buitengaats zou
worden. „Spel van de zee in vier bedrij
ven" noemde Herman Heijermans het.
maar ik herinner mij boe ik het als
twaalfjarige knaap in al zijn rauwe
werkelijkheid mee doorleefde, toen ik
in een benauwd niioela-sehtig bios
coopzaaltje heel het angstige en aan
klagende gebeuren op het witte doek
zag uitgebeeld Het was verre van een
spel. Het waren fel on het gemoed
werkende momenten. Het was het le
ven. Voor het voetlicht had het stuk
honderden malen succes, omdat Heijer
mans' suggestieve taal regelrecht sm-ak
tot het hart van een groot publiek.
Wie van ons ouderen herinnert zich in
dit verband nie+ de grote actrice
mevr. ükther de BoerVan Ruk. die
van „Kniertje" de creatie van haar le-
•jen maakte?
**!e ttjd ligt al ver achter ons. De
loggers en de trawlers die nu uitva
ren zijn wel zeewaardig en veel en
nog wreder leed houdt de wereld in
zijn ban gevangen. Het stuk van Her
man Heijermans heeft daarom een be
paald deel van zijn waarde verloren.
Toch zal het in de komende weken in
vele plaatsen in Nederland door het
beroens- en amateurtoneel voor het
voetlicht worden gebracht, omdat het
on 2? November viif en twintig laar
geleden is. dat Heijermans op zestig
jarige leeftijd stierf. Dit wil een hulde
en een gedachtenis zijn aan de man.
die zijn veelzijdig talent in dienst stel
de van het grote doel. dat allerwege
méér werd nagestreefd: de verheffing
van de lagere bevolkingsklassen, die
dikwijls een strijd on leven en dood
(men leze het spel „De opgaande zon"
maar eens! vochten om rechten, welke
voor anderen doorgaans als vanzelf
sprekend golden, ook voor hen te doen
gelden.
De wijzigingen in de sociale verhou
dingen, die vooral na 1R50 gingen op
treden, deden een nieuwe dramaturgie
ontstaan. waarin maatschappelijke
vraagstukken 't dragende thema vorm
den. Beeds bij de Noorse schrijver
Hendrik Ibsen was dit waar te nemen.
Heijermans was de man in ons land. die
zich sterk tot deze materie voelde aan
getrokken. Zijn warmkloppend hart
dreef hem er als het ware toe. De vra
gen en worstelingen van de dag legde
hij niet alleen neer in zijn talrijke to
neelwerken. waarvan naast ..Op hoop
Van zegen" ook „Allerzielen" een zin
nebeeldig spel en het drama „Ghetto"
getuigen, maar ook in zijn achttien
bundels „Schetsen", die zo populair
werden, dat ze naar Heijermans' pseu
doniem de naam „Falklandies" kregen.
Ter gelegenheid van ziin tiende sterf
dag verscheen bii Em. Querido te Am
sterdam een bloemlezing uit deze
Falklandjes, bijeengebracht door H.
Dekking en F. Mijnssen. Men zal er
goed aan doen deze bundel nog eens
uit een wellicht ver verwijderd hoekje
van de boekenkast te nemen om een
avond werkelijk te genieten van de
sprankelende humor, de fijn doorvoel
de tragiek en de scherpe opmerkings
gave, die dit werk van Heijermans met
Wat onze voorouders
schreven
In de Alkmaarsche Courant
van 12 November 1849 lezen wij
het volgende:
Het CONCERT, te geven door
het Muzijkkorps der Stedelijke
Schutterij, ten behoeve der be
trekkingen van aan de Cholera
overleden ingezetenen, zal op he
den, den 12den Nov., des avonds
te T'lt ure worden gehouden in
de Zaal HARMONICA, van den
Heer WALRAVEN. Zij, welke
alsnog tot dit weldadig doel zou
den wenschen mede te werken,
zullen zich bij P. VAN HEER
DEN en, bij den aanvang, aan
het Locaal van entree-kaartjes
kunnen voorzien.
De ondergeteekende, Apothe-
car en Droogist, in HET GOU
DEN HOOFD te Alkmaar, berigt
hiermede aan het geëerd publiek
van deze Stad en omliggende
Plaatsen, dat hij, in vereeniging
met zijn Apotheek en Drooge-
rijenwinkel, heeft geopend een
Handel in TUIN-, MOES- en
BLOEMZADEN. Door een ruim
assortiment en zorgvuldige be
handeling, zooveel mogelijk aan
ieders verlangen zullende trach
ten te voldoen, zoo beveelt hij
zich minzaam in ieders gunst en
recommandatie.
Alkmaar, 10 Nov. 1849.
J. C. PERSIJN.
recht het praedicaat kleinkunst met
een grote K kunnen doen dragen.
Humor inderdaad, want al moge dan
dikwijls de tragiek van kleine levens
in zijn werken de boventoon voeren,
iemand met een vernuft en een schat
aan vondsten als Heijermans bezat,
heeft in zijn hart dikwijls een even
grote plaats aan vreugde en blijdschap
ingeruimd. Als S. Falkland schreef
hij: „Joeps wonderlijke avonturen", de
titel van de roman „De moord in de
trein" spreekt voor zichzelf en van het
leutige spel „Schakels" behoeft niet
méér gezegd te worden, dan dat de on
afzienbare reeks opvoeringen nog voort
durend groeiende is, waaruit blijkt, dat
Heijermans' humor ook na tientallen
jaren nog altijd velen kan vermaken.
Een feit, dat een gezaghebbend man
als Anton van Duinkerken nog onlangs
bevestigde, toen hij in een beschou
wing constateerde, dat er na Herman
Heijermans geen Nederlands toneel
schrijver is geweest, die een oeuvre
schiep, dat op de planken blééf.
Er is daarom volop reden tot dit
herdenken, dat men kan doen thuis
met een wat geel geworden deeltje
Schetsen bij de haard of door het bij
wonen van de opvoering van een zij
ner stukken en de leraar Nederlands
op zijn school zal het zeker doen door
een bijzonder uur te wijden aan deze
belangrijke figuur uit onze eigen let
terkunde. W. K.
2P DUIDT DE ZINSPREUK van het Historische Genootschap „Oud West-
Friesland". Voor de meesten echter, die er behagen in scheppen zich te
verdiepen in het verleden, zal in de regel noch de gedachte aan eer voor heb
voorgeslacht, noch de vrees om de eigen naam niet woord te zullen zijn, eem
der drijfveren zijn, waardoor ze worden geleld. Ze beleven er eenvoudig hun
genoegen aan na te vorsen, hoe vroegere geslachten hier hebben geleefd,
hoe ze hebben moeten strijden en soms wisten te overwinnen. Die overwin
ningen waren het schoonst, wanneer het bloedeloze waren van de zich ver
heffende mens op de natuur.
Onlangs werd in een gesprek het woord „terp" gebruikt. Die terpen vor
men een deel uit de historie van ons volk, dat zich geleidelijk aan heeft op»
gewerkt tot hét volk van de beste waterbouwers ter wereld. Het zou die
naam nooit hebben verworven, wanneer niet tot In de grijze oudheid een
felle strjjd was gevoerd met de waterwolf. Hoezeer die eens werd gevreesd,
blijkt reeds uit die naam zelf, een naam, die iets onheilspellends bevat. Da
mens, de Nederlander en in het bijzonder de Nederlander van de waterkant,
heeft de strjjd gewonnen.
De worsteling begon met het opwerpen van terpen, ze waren het eerste
verdedigingsmiddel, dat werd aangewend tegen de watervloeden, gebrekkig
en vaak onvoldoende.
Natuurlijk denken de meesten, wanneer over terpen wordt gesproken, aan
Friesland, het land van de terpen. Ze vergeten, dat ook Noord-Holland er
verschillende kent.
Met deze Noord-Hollandse terpen nu willen we ons in dit artikel bezig
houden.
Voortdurende eisgezond, goed en goedkoop product
(Van onze redacteur).
^EEL, KWEKERS HEBBEN in de oorlogsjaren gemeend, dat er direct na
de bevrijding een enorme vraag naar bloembollen in het buitenland zou
bestaan. Het tegendeel bleek waar; men had in die jaren gemerkt, dat men
het ook wel zonder bloembollen kon stellen. De markt moest opnieuw wor
den veroverd. Het blijft een voortdurende strijd tegen soms onredelijke
kwaliteitseisen en deviezenbepalingen en tegen een groeiende concurrentie.
door de kwekers niet verleend en het
was al een enorme vooruitgang, toen
de Algemene Vereniging voor Bloem
bollencultuur begon een jaarlijkse sub
sidie van 500.te geven. De Over
heid stelde zich aanvankelijk op het
standpunt, dat wij alleen te maken
hadden met bloembollenziekten. Maar
we kunnen de ziekten niet afdoende
bestrijden, als we het leven van de ge
zonde bollen niet door en door kennen.
Ik ben daarom blij, dat het laborato
rium in Lisse is gevestigd, waar we
de bol in zijn natuurlijke omgeving
kunnen bestuderen. Daarom hebben
we ook direct contact met de kwekers;
zonder dit contact hadden we niet
half zo veel kunnen bereiken. Het
jaarlijkse budget is nu al enige ton
nen groot en een exportheffing vóór
ziet in de bijdragen van de kwekers.
En nu: vlrusonderzock.
JN HET VOORJAAR is achter het
Bloembollenlaboratorium in alle
stilte een laboratorium voor virus-
onderzoek in gebruik genomen. Het
onderzoek naar viren, de verwekkers
van tal van ziekten waarmee de mens
heid te kampen heeft zoals gele koorts,
influenza, verkoudheid, mond- en
klauwzeer en de degeneratieziekte bij
de aardappelen, is in de laatste vijf
tien jaren over de gehele wereld met
kracht ter hand genomen. De strijd
daartegen is niet gemakkelijk. De
diagnose is erg moeilijk, want men
kan de viren niet als bacteriën en pa
rasieten in reincultuur kweken en ze
blijven ook in de beste microscoop on-
NOORDERMARKTBOND, 16 Nov. - 6000
kg Uien 21,30-23,90 en drielingen 16-17;
14.500 kg Rode kool 5,50—7,20; 3000 kg Gele
kooi 5,20-7,30; 3000 kg Groene kool 13,30—
21,50; 180.000 kg Witte kool 5,50-7,30 en
Succes 6,80-8,40; 21.000 kg Andijvie 11,70
-23,80.
£)IT VERTELDE Nederlands eerste
bollenspecialist, prof. dr. E. van
Slogteren, directeur van het Labora
torium voor Bloembollenonderzoek in
Lisse, in een onderhoud, dat wij dezer
dagen met hem mochten hebben. Ruim
dertig jaar systematisch wetenschap
pelijk onderzoek hebben veel inzicht
verschaft in het leven van de bolge
wassen, in de aard der verschillende
ziekten en de bestrijding daarvan. Het
is echter niet voldoende, dat de kwe
kers gezonde bollen afleveren, het
komt er op aan hoe de bollen in het
buitenland bloeien. In het buitenland
stelt men zijn eisen, soms onredelijke,
en wij hebben er maar aan te voldoen.
Men wijt vaak aan de bollen, wat een
gevolg is van verkeerde behandeling
na de afscheep. Vooral in de Verenig
de Staten is men erg lastig en prof.
Van Slogteren is verschillende malen
naar Amerika geweest om de betrok
ken autoriteiten een beter begrip bij
te brengen van de behandeling en de
kwaliteit van de door Nederlandse
kwekers geleverde bollen.
Het is een slecht jaar geweest voor
de bollen. In Mei en Juni moet het
eigenljjk warm zijn en in September
en October koel. Dit jaar was het pre
cies verkeerd, wat helemaal niet goed
is voor de vroegbloei en de groei
kracht.
Wanneer men, zoals op grote schaal
gebeurt, de bollen in Augustus al naar
Amerika stuurt, maken ze veel te ho
ge temperaturen mee. Hoe goed de
bollen ook zijn als ze worden verzon
den, onderweg gaat er op die manier
vaak heel veel van de kwaliteit ver
loren. De warenhuizen in de Verenigde
Staten willen ze zo vroeg mogelijk
hebben en de exporteurs haasten zich
aan dit verlangen te voldoen. Maar
daar liggen ze dan in gloeiend hete
etalages. Voor de tuinbollen is dat
nog niet zo erg, maar de binnen-
bloeiers moeten hierdoor bijna zeker
mislukken.
Veel export naar Zuidelijk
halfrond.
Voor wat de uitvoer naar het zui
delijke halfrond betreft, gaat het be
ter. De export naar Australië, Nieuw-
Zeeland, Zuid-Afrika en Zuid-Ameri-
ka heeft na de oorlog een grote
vlucht genomen, mede dank zij de om
standigheid, dat wij er in geslaagd
zijn het seizoensverschil tussen de bel
de halfronden te overbruggen en de
bloeitijd van de bollen door kunstbe
werking een half jaar te vertragen of
te verlaten. Wij hebben hierbij de af-
scheeptijd meer in de hand, doordat
die behandeling coöperatief gebeurt.
Prof. Van Slogteren vertelt, dat hoe
wel het Laboratorium zich in de loop
van de jaren een zekere naam heeft
verworven, men niet stil mag zitten.
Want alleen door de allerbeste kwali
teit zal de Nederlandse bol zich op
de duur kunnen blijven handhaven. In
de Verenigde Staten hebben zich Ne
derlandse kwekers gevestigd, die de
Nederlandse bol beconcurreren. En in
Bellsville bij Washington hebben de
Amerikanen een laboratorium ge
sticht, dat zeker tien maal zoveel
wetenschappelijke medewerkers telt
als dat in Lisse.
De professor klaagt niet over de
medewerking al kan men zich nog niet
roeren zoals wel wenselijk zou zijn.
Wij zijn vrij goed uitgerust, zegt hij.
En als wij het vergelijken met toen ik
in 1917 met dit werk begon, mogen
we uiterst tevreden zijn. Toen ston
den de kwekers met grote terughou
ding tegenover ons werk. Bijdragen in
de kosten van het onderzoek werden
zichtbaar. Wel hebben wjj enige nut
gehad van de electronenmicroscoop,
waarvan er in Delft een staat, en
waarmee we vele duizenden malen
kunnen vergroten.
Maar werkelijk nut zouden wij er
pas van hebben, al3 wij zelf over een
electronenmicroscoop konden beschik
ken.
Bij de tulpen wordt het breken van
de kleur door een virus veroorzaakt.
In de tjjd van de tulpenwindhandel,
toen de gebroken tulpen zeer in trek
waren, maakten de oude kwekers
zonder iets van viren te weten op
grond van hun ervaringen al intuïtief
gebruik van het feit, dat zieke bol
len, die op gezonde werden geënt,
nieuwe brekingen opleverden. Parasi
taire ziekten geven de kwekers meest
al een verlies in opbrengst, dat bij de
100% ligt en deze ziekten zijn be
trekkelijk eenvoudig te bestrijden. Vel
den met virusziekte geven maar 20 tot
25% verlies, een verlies, dat vele kwe
kers vaak aan allerlei andere oor
zaken toeschrijven.
Met serumbehandeling hebben we,
zo zegt de profe- -or, bevredigende
resultaten verkregen voor de moei
lijke diagnose van de virusziekten en
het gevolg is geweest, dat dit serolo-
gisch onderzoek hier nu ook op an
dere producten wordt toegepast, zoals
op suikerbieten, aardappelen en uien.
Dit jaar hebben wij een hoeveelheid
van 70 liter serum geproduceerd, waar
voor heel wat komt kijken. De ver
dachte planten worden door de kwe
kers zelf met serum behandeld. Ove
rigens is het niet de bedoeling om alle
door virus aangetaste bollen te ver
delgen. Sommige fraaie variëteiten
kunnen zelfs Jleen maar door be
smetting worden verkregen, zoals de
bekende Rembrandttulp. Maar we
moeten de virus wel onder contröle
houden.
En hiermede eindigde het onderhoud
met prof. Van Slogteren, die, zoals hij
mededeelde, geen leerprofessor meer
is, maar een resea-chprofessor, die
zich vrijwel uitsluitend met onderzoe
kingen bezig houdt en nog maar
enkele colleges geeft aan de Land
bouwhogeschool in Wageningen.
Een paar vriendelijke ogen in een
innemend gezicht, dat indruk maakt
door het brede en hoge voorhoofd en
de imposante grijze volbaard, ziedaar
professor Van Slogteren, die mij in
zijn werkkamer van het laboratorium
in Lisse ontvangt.
„Ik had u na een kwartier weg wil
len werken," zegt hij later na een
paar uur te hebben verteld van zijn
levenswerk en nadat we het lab van
onder tot boven zijn doorgewandeld.
We gaan langs de 24 koelcellen, waar
in alle mogelijke klimaatsoorten ter
wereld kunnen worden nagebootst en
de accumulatorenbatterijen en de mo
toren, die de stroomlevering onmid
dellijk overnemen als de electrische
centrale eens onverhoopt uitvalt. Op
deze wandeling ko
men we door de werk
vertrekken van de
assistenten, laboran
ten en analysten
waar ik o.a. door
microscopen mag kij
ken naar duizendvou
dig vergrote aaltjes
die eens de narcissen-
cultuur met onder
gang bedreigden. In
de kelder bezoeken
we de konijnenstal
waar honderden ko
nijnen en ook mar
motten vertoeven om
hun medewerking te
verlenen bij de se
rumproductie voor de
bestrijding van virus
ziekten. In de kassen
kijk ik naar tomaten
en tabaksplanten, die
ik allerminst in een
laboratorium voor
bloembollenonderzoek had verwacht.
Maar na alle hooggeleerde uiteenzet
tingen ben ik wel overtuigd van de
noodzakelijkheid daarvan, al zou ik
niet kunnen navertellen waarom.
In de oorlog hadden we hier veel
meer tabak staan, zegt de professor,
die voor Churchill in het sigaren ro
ken nauwelijks onder doet. Een an
dere kas is met kostbaar en uiterst
fijn bronsgaas helemaal geïsoleerd,
om er zeker van te zijn, dat de virus-
proeven niet door binnenkomende
bladluizen, de overbrengers van de vi
ren, onbetrouwbaar worden. Bij het
binnengaan moeten we door een sluis,
die van tijd tot tijd met nicotinedam-
pen wordt gedesinfecteerd. Dat is no
dig, zegt de professor, om ongecon
troleerde infectie te voorkomen. Wij
weten b.v. niet of u luisvrij bent.
Bladluisvrij dan altijd.
Dirk Burger van Schoorel somt er in
zijn Chronyk van Schagen (omstreeks
1732) 13 op en hij knoopt er een
allerzondelingst verhaal aan vast.
Ziehier hoe hij begint:
De eerste Perzoonen:
1. Daar was een perzoon die Tjalle
genaamd wierde, die heeft de
hoogte van Tjallewal gemaakt.
2. Aaf, de Zuster van deze voor-
schrevene Tjalle, maakte een
hoogte genaamt Avendorp; en
maakte haar Vlieberg nog hooger.
3. Deeze voorschreve Tjalle zyn
Zoon, die maakte de Loete, te
genwoordig aan Schagen.
4. Nog een Perzoon genaamd Kre
sing, die maakte Kresing-werff.
Enzovoorts. Op deze wijze ontstaan
Tjaarsdorp, Grootewal, de Oudemans
Caags hoogtens, de Nesch, Wiebe-
werff, de Hoep, Lutjewei, Hemkewerff
en de groote Keynse.
Noord-Holland telt 16 terpen.
Een opsomming uit deze tijd van
Mr. J. Belonje en L. Melchior geeft
het volgende beeld:
1. Avendorp, 3 A 5 Meter hoog. Bi)
graafwerk werd er in gevonden
een kluitje zilveren dinaars van
Boudewijn H van Utrecht (1178
—1196).
Tjaarsdorp, ongeveer even hoog.
Eenigenbrug, ca. 5 M. hoog.
Hemkewerf.
de Hale.
't Hoog, grote volgebouwde terp.
De Dorpen, twee terpen aan het
Zuideinde van Schagen.
De Witte Paal, grotendeels af
gegraven.
De oude Caag-terpen, 2 terpen,
grotendeels afgegraven.
't Hoge Land, Barsingerhorn,
grote terp, ca. 4 M. hoog.
Tjallewal, grote langwerpige
terp.
Tolke, grote langwerpige terp.
Kleine Keins, grote terp, 4 5
M. hoog in een bocht van de West-
friese Zeedijk.
Leeuwenhorn of Grote Keyns,
gemeente Zijpe, flauw aflopend
plateau, ca. 1 M. boven gemiddeld
polderniveau.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
PROF. VAN SLOGTEREN ....blijven hangen
Narcissen in October.
In nog een andere kas snijdt de pro
fessor voor mij o wonder in Oct»
ber eigenhandig een bos lente
vreugd, diepgekleurde kloknarcissen,
waarvoor ik op weg naar huis tal van
bewonderende blikken oogst. Ik kom
in het fotografisch atelier, waar kleu
renfoto's worden gemaakt, die voor
propaganda in het buitenland worden
gebruikt. En tot slot komen we bij
een hypermoderne centrifuge, zojuist
voor dure dollars uit Duitsland ge
ïmporteerd. Hij maakt 60.000 omwen
telingen per minuut en het is geen
onnodige voorzorg, dat er een gewa
pend beton muurtje om is gebouwd,
want delen die er van zouden afsprin
gen zouden een grotere snelheid heb
ben dan een geweerkogel.
„Ik had u na een kwartier weg wil
len werken," zegt hij, want zo lang
zamerhand wordt het veel te druk
In het afgelopen jaar heb ik ruim 400
gasten moeten ontvangen, die overal
vandaan kwamen, uit Nieuw-Zeeland
en Canada, uit Zuid-Afrika en Zuid-
Amerlka. Professor laat een vol gas
tenboek zien. Ik hoop niet, dat uw
bezoek het begin is van een hele serie
journalisten, zoals vóór de oorlog
Want wij zijn er niet om reclame te
maken, maar om wetenschappelijk
werk te doen.
Prof. van Slogteren begrijpt ech
ter, dat de lezers in Noord-Holland,
waar zoveel bollencultuur is, er wel
recht op hebben iets te weten van wat
er in Lisse wordt gedaan om de bloem
bollenteelt en de export op peil te hou
den en vooruit te brengen. En hij ver
telt er graag over. Want van een
enkele opdracht in 1947 om een onder
zoek in te stellen naar het aaltjesziek
bij de narcissen groeide dit via een
onderzoek naar het geelziek bij de
hyacinthen uit tot een proefstation
voor de bollencultuur, die de bewon
dering van de gehele wereld afdwingt
Men behoeft het dus niet te tragisch
op te vatten als hij zegt, dat hij in
Lisse is blijven hangen en dat hij al
tijd naar de tropen heeft gewild. De
tropen heb ik toch gezien, zegt hij
toen ik door de Verenigde Naties werd
uitgenodigd om rapport uit te bren-
15. Cornelissenwerf.
16. De Hoep, langwerpige terp, ge
heel volgebouwd met huizen.
Al deze terpen, met uitzondering
van de nummers 3, 10 en 14 bevinden
zich in Schagen of in de onmiddellijks
nabijheid daarvan. De beide vermelde
schrijvers zijn van oordeel, dat om
trent de ouderdom er van eerst met
zekerheid iets kan worden gezegd, zo
dra de nodige afgravingen onder toe
zicht hebben plaats gehad.
334 of 1334f
Intussen mag deze laatste uitlating,
hoezeer misschien ook juist, geen be
letsel zijn te trachten er toch iets mee»
van aan de weet te komen.
Dirk Burger van Schoorel plaatst de
bouw in 334, wat echter tegenwoordig
algemeen als onjuist wordt beschouwd.
Mr.Belogne en Melchior aanvaarden
dit jaartal niet, zonder verder te zeg
gen, hoe het dan wel zou moeten zijn.
Mr. W. C. Braat zegt in zijn artikel
in de Toelichting bij de Geologische
kaart van Nederland, dat v. Schoorel
eenvoudig 1000 jaar heeft weggelaten,
omdat het anders niet paste in een
rijmpje, dat hij geeft en ook zijn we
de bewering tegengekomen, dat om
streeks 1300 de gewoonte bestond om
bjj het aangeven van jaartallen het
duizendtal weg te laten, een gebruik,
waarvan Van Schoorel wellicht het
slachtoffer is geworden.
Echter het jaar 1334 is stellig
ook onjuist. Immers, toen bestond de
Westfriese Zeedijk reeds. De meeste
van de genoemde terpen liggen daar
binnen en het zou dwaasheid zijn te
veronderstellen, dat onze voorouders
zich de enorme opofferingen van het
aanleggen van zulke naar hun begrip
stellig geweldige hoogten zouden heb
ben getroost in een tijd, toen dit niet
meer nodig was.
Hiermee hebben we intussen reeds
een grens bepaald: de terpen moeten
ouder zijn dan de Westfriese zeedijk.
En hoe oud is deze?
Helaas, we weten het niet.
P. Schuitemaker zegt in „De West
friese dijk en zijn onderhoud van de
vroegste tijden tot heden", dat de
naam van de zeedijk het eerst wordt
genoemd in 1250 in de Codex Egmon-
danus. Daarin wordt gesproken over
het land rondom Schagen, „dat door
zeevloeden, die de dijken geheel had
den omvergeworpen, reeds sedert vele
jaren was vernield en nu onlangs met
grote kosten door de zorg van de abt
van Egmond met een nieuwe dijk was
voorzien."
De vernieuwde dijk was vermoede
lijk die tussen St. Maarten en de
Schager Zijdewind of Tolkeweg bjj
Valkoog. In 1250 was de dijk er dus
al, ze was zelfs geruime tijd vernield
geweest. En hoelang was ze er daar
voor?
De moeilijkheid wordt nog groter,
wanneer we vernemen, dat er zeer
vermoedelijk nog twee dijken zijn ge
weest, beide Noordelijker dan de
Westfriese Zeedijk, waarvan de noor
delijkste volgens dr. W. C. Braat on
geveer heeft bestaan tot omstreeks 't
jaar 1000, de andere, de zogenaamde
„weg van Paludanus", tot omstreeks
1200.
De meest waarschijnlijke verklaring
dunkt ons per slot van rekening die
van mr. Braat. Hij redeneert als
volgt:
De Friese terpen ontstonden in de
le tot de 4e eeuw op de klei. West-
Friesland lag in die dagen achter de
duinen op veen en betrekkelijk veilig.
Toen echter omstreeks 400 het oude
duinlandschap door de zee werd ver
nield, kan de bevolking niet blijven,
omdat van veen geen terpen konden
worpen opgeworpen. Ze trok meer
zuidelijk en dit is de reden, dat de
Friezen later voorkwamen langs de
hele kust van Nederland en zelfs nog
verder zuidelijk.
In de 9e eeuw was het oorspronke
lijk veengebied zodanig opgeslibd, dat
het weer bewoonbaar was geworden.
Het was daarmee in dezelfde toestand
gekomen als Friesland 1000 jaar eer
der: men vond er nu de opgeslibde klei
Daarbij kwam, dat zich langs de zee
een nieuwe hoge duinketen had ge
vormd, het jonge duinlandschap, dat
we tegenwoordig nog onderscheiden
naast het oude.
Aan de hand van verschillende over
blijfselen meent hij dan te mogen aan
nemen, Jat de noordelijkste dijk te
gen het eind van de negende eeuw
werd aangelegd en omstreeks het
midden van de 10e eeuw weer werd
prijs gegeven. De bewoners moeten
last van water hebben gekregen en
hij vermoedt, dat die er toen toe zijn
overgegaan de terpen, die we thans
nog in Noord-Holland vinden, aan te
leggen.
Hij meent deze opvatting bevestigd
te zien op grond van opgravingen, die
alleen hebben plaats gehad in de terp
Avendorp. Daaruit bleek, dat deze tot
op volle hoogte (ca. 2.50 M.) was op
geworpen en wel volgens gevonden
scherven in de 9e of 10e eeuw. Een
schervenvondst te Eenigenburf geeft
dezelfde globale datering.
Onze Noordhollandse terpen zijn dus
waarschijnlijk rond 1000 jaar oud. Ze
dateren uit de dagen, toen ook de dijk
reeds zijn entrée had gemaakt, maar
de terp, die veel minder arbeid vroeg,
een welkome uitkomst bood, wanneer
de dijk te zwak bleek. Men moet zich
van die eerste dijken ook geen te grote
voorstelling maken. Het waren ver
moedelijk niet meer dan zomerkaden,
voornamelijk bestaande uit wier en
aarde en waarvan de substantie aan
deed als een soort tufsteen. Eerst in
de loop der eeuwen groeiden ze uit tot
BUREAU
ADMINISTRATIE
Voordam 9, Tel. 2
Postgiro 187294
REDACTIE
Achterdam 20, Tel.
Directie:
J. BIJLSMA en C. KB
Hoofdredacteur:
A KAPTEIN
4
In de politieke commissi
Britse minister van Staat,
Neil, en de Russische mini
tenlandse Zaken, Andrei
felle woorden gesproken
ding van het Russische i
Engeland en Amerika te
van oorlogsophitsing.
Eerst voerde Mac Neil h<
naar Rusland terug om h<
uit te leggen, waarom zelf
ste dagen van het Hitleris:
bare mening in de wereld
zind tegen Duitsland was
Rusland, zei hij tot Wysjini
sische regering en die a
haar volk af van de sympi
wereld.
De Britse minister on
Engeland en Amerika ronc
een uitgebreid net van b
opgebouwd om dat land ii
De Britse en Amerikaanse
ren uit vele gebieden terug
tegenstelling tot de Russi
land had zijn strijdkrachte
milioen tot ongeveer 750J
derd, maar van een vergel
mindering aan Russische zi
niets gebleken.
Waarom worden de
radio-uitzendingen gestooi
wijze die slechts te vergel
die van Göbbels?, zo vroej
Dat storen had echter gee:
de uitzendingen uit het w
op een aantal golflengten
te horen. „Wij hebben geer
Russische vrede, die vernie
niet scheppend".
Op de hem eigen heftige
de Wysjinski van republiel
haalde de beschuldiging, d,
logspropaganda" van En
De Haarlemse Uitgevers
pij BoomRuygrok N.V. h
een prijsvraag uitgeschrevt
meisjesboek. Zij ontving b
dingen een manuscript van
tienjarige Haarlemse „let
W. de G., die onder de na
der Laan een roman insh
teld „Wij bouwen ons een
De jury kende hem de t
ter waarde van f 500 toe. 9
bleken, dat deze jongeling
dering van de naam der ho
en de titel van het boek z
eript van de eerste tot de l
heeft overgeschreven van
„Start" van Tilly Pulles,
bij Meulenhoff te Amste
scheen. Het boek „Wij 1
een toekomst" is inmiddels
ven en 700 exemplaren zijn
handel. De „auteur" is ti
oplichting in verzekerde b
steld. Men vermoedt, dat
ook nog andere plagiaten o
heeft.
Goede vangst van
politie
De politie van Luik hei
voortgezet onderzoek naar
van de valse guldens een i
aan het licht gebracht waarl
biljetten van 100 Mark betre
zaak zijn ook enige perso
ken, die in verband met d
de valse guldens werden
De valse Marken werden ir
kerij te Luik vervaardigd,
ting werden 12.000 valse cc
gegeven.
.Roomboter duur
Men verwacht dat de
roomboter voor de consumi
geveer vijf cent per half pc
gen, zodat de boter van f 1.
per pakje zal komen.
POST VOOR „GROOTE
Post bestemd voor mili
boord van het troepensch
Beer" op weg naar Indon
in één der tussenhavens
uitgereikt, moet uiterlijk
vember in Nederland wordi
bezorgd en post voor uitre:
haven van aankomst uiterl
vember. De brieven moetei
den gezonden aan het veld
te Batavia met vermelding
van het troepenschip „Grc
gen over een ziekte, die de cacao
cultuur aan de Afrikaanse Goudkust I °nze machtige zeeweringen, waarbij
dreigde te vernietigen. doorbraken niet meer te duchten zijn,
Weerberich
Verwachting, geldig tot
avond: Matige tot krachtig
de kust later wellicht
harde Zuidelijke winc
zwaar bewolkt met late
regen. Minder koude nach
overdag iets hogere temp
Vrijdag zon op 8.04, ondi
maan op 5.25, onder 15.36
