AVENHORN - eens smokkelaarsoord
Werkkracht en fantasie brachten
het dorp tot bloei
De veiling:het hart van Avenhorn
Sleutelpositie volkomen benut
Wegberijders en wegbereiders
Een broze drie-eenheid
De blikken ketel
Van
sparen en garen
:yrn 1111ii
Het geloof, de moed en
het water in Scharwoude
zaterdag 15 maart 1958
EEUWENLANG heeft rond Avenhorn het water gekolkt. Men kon het in de lage
hulzen horen, als er storm was op de Schcrmeer, de Beemstcr, of de Zuiderzee
die ten oosten van het dorp lag. Dan vermengde zich het angstige geluid van de
klok te Scharwoude met het gierend geweld van de wind en de zee. Er was dan
angst In de harten van de Avenhorners. Zouden de meren of de zee zich niet in
één wurgende aanval op de dijken kunnen storten, zodat die het begaven? Ja,
het oude Avenhorn leefde bü de gratie van de zee. Door zijn gunstige ligging
vormde het plaatsje de schakel tussen de rijke koopmanssteden Amsterdam,
Purmerend en het noordelijk kerngebied van West-Friesland. Op de kade van
Avenhorn stonden hoog opgetast de transito-goederen en de handelswaren van
de Avenhorners zelf: levensmiddelen en nog tal van andere zaken, 's Nachts
kropen er kleine pramen over het water. Ze waren, volgeladen met smokkel
goederen en Avenhorners hielden het roer. Bij het beleg van Alkmaar trokken
de wankele vaartuigjes tot onder de rook van de stad en menige Spanjool ver
dronk onder geheimzinnige omstandigheden achter de rietbossen langs de water
kant.
LIOEVEEL 1» er sindsdien veranderd!
De kerktorens van Avenhorn, Schar
woude en Grosthuizen, welke drie dor
pen sedert een eeuw onder de naam
„Avenhorn" verenigd zijn, zien thans
uit op het groene Westfriese land, dat
reikt tot waar de hemelschelp de aar
de raakt. Met de Zuiderzee, die weleer
om het dorp spoelde, bestaat nu zelfs
geen goed bereikbare verbinding meer.
Nochtans hoewel in andere zin dan
vroeger bleef Avenhorn de schakel
tussen het noordelijke kerngebied van
West-Friesland en de grote steden in
het zuiden. Het is nu voornamelijk
het wegverkeer, dat langs Avenhorn
naar het hart van West-Friesland trekt.
Op de veiling te Avenhorn wordt nog
voor tonnen aan tuinbouwproducten
verhandeld en het kan op de primitieve
kade, midden in het dorp, nog zeer
druk zijn. Want de Avenhorners bleven
handelslui, met aangeboren handigheid
en vooral veel initiatief. Daardoor heb
ben ze nog steeds de flair en de vrij
moedigheid van de vroegere genera
ties, die onderhandelden met de groot
ste koopmanshuizen.
Die van Grosthuizen zien de vlot
heid van de Avenhorners niet graag.
Hoewel Grosthuizen door de samen
voeging een deel van Avenhorn is ge
worden, behield men daar tot de dag
van vandaag de eigen, wat stroeve
aard. Sedert eeuwen zijn de Grosthui-
zers landbouwers en veehouders op
een verschraalde, gierige bodem en dat
maakt, de mensen wat stugger.
Volkomen anders zijn weer de Schar-
wouders, die het derde element in
Avenhorn vormen. De Scharwouders
beoefenden, vroeger de visvangst. Da
gelijks zwermden hun scheepjes uit
over de Zuiderzee en ze zagen er niet
tegenop de vis onder de kust van En-
geland te gaan halen. Dappere, opge
wekte kerels waren' hét; altijd te vin
den voor een oorlam, maar ook bereid
als het nood gaf. In de Spaanse tijd be
hoorden zij tot de eersten, die zich
meldden voor de strijd tegen Bossu.
Trots en honend klonken hun geuzen
liederen over het water, dat hun bond
genoot was.
MOG steeds voelt men ln Avenhorn de
tegenstellingen tussen de drie groe
pen, die namen de gemeente vormen.
Zo telt het dorp drie hervormde ker
ken, in elk der vroegere dorpen één.
Hoewel d'Je toestand reeds bijna een
eeuw bestaat, is het nooit gekomen tot
de bouw van één kerk op een centrale
plaats in de gemeepte.Liever gaan
Avenhorners, Scharwouders en Grost-
huizers naar hun „eigen" kerk, ook al
gaan er weken voorbij, dat er in één
der kerken geen dienst wordt gehou
den.
De samenvoeging heeft dan ook heel
wat voeten in de aarde gehad en is in
wezen nog niet bepaald geslaagd te
noemen. De heer D. Kamp, die één der
vooraanstaande figuren in de gemeen
te is en die in feite als de ongekroon
de ereburger kan worden beschouwd,
kan zeer interessant vertellen over het
tumult, dat destijds gepaard ging aan
de samenvoeging. In de Franse tijd was
het reed3 tot een vereniging van de
drie dorpen gekomen, doch direct na de
zegevierende intocht van Prins Willem
van Oranje werd deze onder grote
vreugde weer teniet gedaan. Maar
rondom 1850 drongen de Staten met
zoveel klem op samenwerking aan, dat
de onderscheidene gemeenteraden ten
slotte bezweken. Doch eerst na maan
den van bekvechten en debatteren.
DR zijn vele symptomen, die de bloei
van Avenhorn bewijzen. In het enige
hotel dat het dorp rijk is, treft men
meermalen Amsterdamse zakenlieden,
die onder een kopje koffie gewichtige
transacties sluiten; voortdurend dave
ren de zware auto's van de firma Jan
pR is en mooi verhaal van een
oude klokkengieter, die meen
de dat zijn werkstukken een ziel
hadden. Als zijn klokken galmden,
dan meende hij een stem te ho
ren, die hem prees voor zijn vak
manschap en liefde tot het am
bacht.
Heel wat minder liefderijk be
jegenden vroeger de Scharwou
ders de klok van hun dorp, die
hen van de zee naar huis riep als
er zwaar weer dreigde of wan
neer het mistig was. Die klok
gaven ze om zijn vreemde klank
de naam „Blikken Ketel". Gedu
rende vier perioden in zijn lange
diensttijd heeft de klok gezwe
gen. Driemaal bij overstromingen,
die het dorpje teisterden en de
vierde keer was het tijdens de
afgelopen oorlog. Doch na elke
overstroming vond men de „Blik
ken Ketel" tussen hef puin van
de kerk en hing men hem weer
in de toren. Zelfs aan do handen
van de Duitse bezetters is de klok
ontkomen. Nu roept hij geen vis
sers meer naar het kleine haven
tje: doch als hij luidt, vindt een
goed Scharwouder die galm bui
tengemeen schoon. Men hoort
zijn trouwe ziel!, zegt men dan.
Oe ne&R. P"2K ka.MP
78
Ooms, die hier het hoofdkwartier van
zijn wegenbouwbedrijf heeft gevestigd,
langs de smalle straten en ettelijke ton
nen uitgelezen landbouwproducten pas
seren de veiling. De overhaal bij de
veiling laat tientallen malen per dag
letterlijk een schip te water en toch
kan men als het stil is, de koeien in
de wei horen loeien. Zijn welvaart
dankt Avenhorn aan zijn gunstige lig
ging; zijn sleutelpositie naast de vroe
gere meren. Doch de Avenhorner zelf
zou wel de laatste zijn om deze gun
stige toestand niet ten volle 1e benut
ten. Men durft initiatieven nemen en
als zodanig is de inwoner van dit wel
varende dorp niet verschillend van de
Avenhorner ui», vroegere eeuwen.
PR is één1 naam, die in Avenhorn een
legendarische klank heeft. Dat is de
naam van burgemeester Spaans, een
zoon uit een nijver Westfries geslacht,
die een eeuw geleden naast het ambt
van burgervader een beurtvaartdienst
op Amsterdam had. Men kon bij de be
minnelijke eerste burger overigens voor
alles terecht. Hij interesseerde zich zo
wel voor de veehandel als voor dijken-
bouw en landarbeid. Hij droeg het hart
op de rechte plaats: in dit geval onder
de burgemeesterspenning van Aven
horn. Het vaartuig, dat de Avenhorner
van de vorige eeuw in drie uur keurig
in de hoofdstad kon afleveren, genoot
bekendheid onder de naam ,,'t Skip
van Kees", waaruit volgt, dat de edel
achtbare gezagvoerder „Kees" heette.
Het was een allercharmantst heerschap.
In het roefje van zijn boot hingen
steeds de lange Gouwenaars gereed in
de rekken en het zag er altijd hlauw
van de rook. Schipper Kees placht
staande temidden van de toebacksneve-
len verhandelingen te geven over tal
van gemeentekwesties en dit hoorde
gewoon bij de service van de maat
schappij.
Spaans is één der grootste en voor-
beeldigste voorgangers van de tegen
woordige burgemeester, mr. H. Diepen
veen. Onder het bestuur van de heer
Diepenveen groeide Avenhorn voort,
wat ook vooral te danken is aan het
particulier initiatief.
Zo is enige tijd geleden een coöpera
tieve zuurkooifabriek tot stand geko
men. Er was moed en doorzicht nodig
om tot de oprichting van een dergelijk
bedrijf te besluiten. Velen voorspelden
de fabriek moeilijke tijden. Niettemin
heeft ze zich weten te handhaven en
thans .kan ze zich veilig voor concur
rentie achten.
Nog kort geleden kwam er een coö
peratieve grasdrogerij gereed. De losse
werkkrachten, die hier tijdens de zo
mer arbeidsmogelijkheden vinden, wor
den gedurende de winter tewerk ge
steld in de zuurkooifabriek, die 30 è4(l
man kan opnemen. Die arbeiders doen
enigszins denken aan de handige man,
die het. beroep van ijsventer met dat
van kolenbaas combineerde.
Onlangs is er een badhuis te Aven
horn gebouwd. Ket IJselmeer is de
goedkoopste waterleverancier, die men
zich kan denken en ongetwijfeld zal
de inrichting ook veel mensen uit de
omgeving trekken.
pN Avenhorn zal verder bouwen. De
leden van de coöperatie, die de
zuurkooifabriek iiet zetten, koesteren
plannen om ook de productie van an
dere conserven ter hand te nemen.
Daarmee zou de houw van een embal
lage-industrie alleszins verantwoord
worden. Burgemeester Diepenveen on
derkant inmiddels het plaatselijke be
lang terdege. De begroting van Aven-
JN Grosthuizen troont ds. J. J. T.
Spaargaren, die behoeder van
de hem toevertrouwde zielen,
tevens beheerder is van het
kapitaal van de landelijke Bond
voor Staatspensionneringdie
bijna tweehonderdduizend leden
telt. Als penningmeester van de
bond èn warm strijder als hij is
voor een premievrij staatspen
sioen voor iedereen, verenigt hij
met recht Het begrip „Die spaart
vergaart" in zijn naam.
horn sloot nog ieder Jaar, zodat de
Avenhornse schatkist een kleine ader
lating gemakkelijk te boven zal kun
nen komen. En er zijn reeds vele be
langrijke besluiten gevallen in de
ouderwetse raadzaal.
Kenmerkend voor de Avenhorners Is
hun standpunt, dat de kost voor de
baat uit gaat. En dit zéggen ze niet al
leen: Het brandcontract „De Veen-
hoop", een brandassurantiemaatschap-
pij, die reeds sedert 1795 bestaat, is er
het bewijs van. Momenteel is het zo,
dat iedere boerderij, vrijwel eik gebouw
in1 Avenhorn en in een aantal plaatsen
daarbuiten, bij „De Veenhoop" verze
kerd is. Voor brandbeveiliging ln de
eigen plaats en enkele andere dorpen
droeg bet brandcontract bijvoorbeeld
twintig mille bij, waarvoor brandspui
ten, blusapparaten e.d. werden gekocht.
Zo wordt men Her herinnerd san de
werkkracht en de fantasie, die het dorp
eeuwen geleden reeds kenmerkten. Zoek
hier geen schone gebouwen, geen fraaie
monumenten. Daarvoor hadden de za
kenlieden-Vissers-landbouwers nimmer
tijd. Tradities bewaarden ze practisch
niet, of het moest de echt-Nederlandse
traditie zijn van het snelle besluiten
nemen en het gemakkelijke aanpassen.
Maar verder toont Avenhorn u slechts
zijn economische welvaart, die in deze
tijd vermag te imponeren.
MERKWAARDIG Is het te constateren,
hoe zeer Avenhorn ten slotte
maar een plaatsje met 1599 Inwoners
zich heeft gespecialiseerd op het ver
voer.
Van oudsher was het de beurlvaart,
die hier een belangrijke plaats innam,
doch toen de hartslag van de tijd een
grotere snelheid eiste, toen de vracht
boot dit tempo niet meer kon volgen en
de trailer er voor in de plaats kwam,
toen het tijdperk van trekschuit en di
ligence had afgedaan en de moderne
touringcar haar intrede deed, Is men te
made man, die heel in het klein begon
met het onderhoud van wegen en dij
ken, die oorspronkelijk zorgde voor een
grint- of bazaltlaagje, voor het bijhou
den van het destijds zo beruchte „paar-
denpadje" en dergelijke dingen meer,
maar die, toen het moderne verkeer
aan de wegen veel zwaardere eisen ging
stellen, onmiddellijk zijn kans zag en
greep. De heer Ooms ging experimente
ren met diverse proefstukken, hij on
derzocht om het zo maar te zeggen alle
dingen en behield het goede. Hij werd
een der pioniers op het gebied van de
Avenhorn niet bij de pakken gaan neer- tnoderne wegenbouwkunde en zijn be
zitten, doch heeft men ook in dit op
zicht de steven gewend,
Het kleine dorp is niet slechts de
bakermat van een der meest bekende
touringcarondernemingen in de kop van
Noord-Holland, naderhand uitgegroeid
tot een niet onaanzienlijk Reisbureau,
dat zijn wagens laat uitzwermen tot ver
buiten de grenzen van ons land. Het telt
voorts niet minder dan een zestal ex
peditiebedrijven, waarvan er enkele
mede internationaal zijn georiënteerd.
Begrijpelijk, dat men daar een tikje
trots op is,
Maar bovenal gaat die trots uit naar
wat wij zouden willen noemen de „weg-
DE. eBufSDROöE-RJ)
6BJ&rWu
-tuizew
WIE de hartcklop van
Avenhorn beluisteren
wil, moet aan de veiling
zijn, in en om het oude ge
bouwencomplex, dat voor
een gedeelte de vaart over
koepelt. die ter zijde van
de Jaagweg ligt. Hier, te
midden van tuinders, koop
lui en expediteurs, op de
plaats, waar de schuiten,
beladen met de producten
des velds, af en aan varen,
waar het een komen en
gaan is van vrachtauto's en
waar in het gebouw
het geroezemoes verstomt,
zodra de wijzer van de vei-
lingklok draaien gaat, vindt
ge Avenhorn op z'n best.
Aan de veiling offi
cieel coöperatieve land-,
tuinbouw- en marktvereni-
ging dankt het dorp
goeddeels z'n opkomst.
Het is al weer bijna een
veertig jaar geleden, dat de
veiling werd opgericht. Er
waren mensen met een
vooruitziende blik, wienhet
een doorn in het oog was,
dat men voor het veilen van
de tuinbouwproducten was
aangewezen op ver afgele
gen plaatsen zoals de Lan-
gedijk, Purmerend en Am
sterdam en die meenden,
dat het dichter bij huis ook
wel zou gaan. Deze pioniers
wier werk om de drommel
niet zo gemakkelijk is ge
weest, zijn door de tijd in
het gelijk gesteld. Na een
pover begin met een omzet
van zegge en schrijve acht
duizend gulden over het
eerste jaar heeft deze vei
ling zich geleidelijk aan
ontwikkeld tot een centrum
van betekenis, waar de bei
de voorafgaande jaren tel
kens een omzetcijfer werd
bereikt, dat beduidend boven
de twee millioen gulden
ligt. Wat dit voor een dorp
als Avenhorn betekent, be
hoeft geen nader betoog.
En wat mede belangrijk
is: er zijn weidse perspec
tieven voor de toekomst.
De cultures ln het dorp en
omgeving hebben zich uit
gebreid, allengs zijn er
nieuwe artikelen, augur
ken, witlof, slabonen en
spruitkool, aan de markt
verschenen en met deze ont
wikkeling hield het initia
tief gelijke tred. Hiervan
getuigt de nieuwbouw, de
neerzetveiling met fust-
loods, aan de overzijde ver
rezen, een object, waarme
de, de toegangsweg inbe
grepen, zo plus minus drie
ton was gemoeid. Hier zal
eerlang ook het nieuwe
kantoorgebouw worden ge
sticht en er zijn reeds weer
plannen tot de bouw van
een poterbewaarplaats met
een capaciteit van honderd
wagons.
Inderdaad, de veiling is
de ziel van Avenhorn en de
heer J. J. Bakker, die hier
als voorzitter-veilingleider
de touwtjes goeddeels in
handen heeft, is weer de
ziel van deze markt, die in
haar bloei een juiste weer
spiegeling geeft van een
nijver volk, dat op de hech
te basis van eenvoud en
werklust naarstig aan zijn
toekomst bouwt.
bereiders", in casu het wegenbouwbe
drijf van de firma Ooms.
70NDER ook maar enige miskenning
van de muzikale kwaliteiten der
Avenhorners, menen wi) te mogen con
stateren, dat zij de walsen van Ooms
over het algemeen beter kennen dan
die van Strauss; het moge dan zijn, dat
deze laatste licht en gracieus zijn en
die van Ooms log en zwaar.
Want Ooms maakt en walst en sproeit
wegen en hij doet dit zeer in het groot,
de gehele provincie over en zelfs ver
daar buiten.
Ooms, stammende uit een oud Aven-
horns geslacht, is het type van de self-
drijf, waarin inmiddels ook beide zoons
zijn opgenomen, kwam na de bevrijding
tot ongekende bloei, zodanig, dat op
een bepaald tijdstip hierin een legertje
arbeiders te werk was gesteld. Deze
hausse was slechts tijdelijk, maar nog
altijd beschikt de Wegenbouw van
Ooms over een parate divisie en is het
een respectabel bedrijf, op dit gebied
vooraanstaand in den lande.
In een gemoedelijk praatje heeft Jan
Ooms, wiens verweerde kop er van ge
tuigt, dat hij maar weinig op zijn bu
reaustoel zit, ons zonder enige ophef
verteld van zijn moeilijkheden en suc
cessen, van alle ups en downs, die hij
heeft meegemaakt.
Grote man op kleine plaats
ALS u onze eind-indruk wilt, is het
deze, dat men ook op een kleine min
of meer geïsoleerde plaats grote dingen
bereiken kan, mits men en hiervan
is de heer Ooms een sprekend voor
beeld slechts beschikt over een za
kelijk inzicht en over die taaie volhar
ding, die nog steeds geldt als een dei
meest kenmerkende eigenschappen van
het stoere Westfriese ras.
UET dorpje Scharwoude, dat een deel
is van Avenhorn, werd in de loop
van de eeuwen niet minder dan vier
maal geteisterd door het water. Er is
reeds sprake van overstromingen in de
veertiende eeuw. Het halve dorp werd
daarbij door een geweldige watervloed
verzwolgen, terwijl de kerk en de to
ren wegspoelden. De schade leek on
herstelbaar. Doch met man en macht
werkten de Scharwouders aan de her
bouw van hun dorp. Na jaren was er
ook weer een nieuwe, houten kerk.
Totdat deze gereed was, waren de gelo
vigen van Scharwoude elke Zondag
weer, naar Hoorn getrokken, ondanks
storm of sneeuw.Dat was het geloof
van de Scharwouders.
In 1675 stormde weer het water over
het land; alles op zijn weg vernielejid.
Nu was de Westfriese Zeedijk bij
Schardam bezweken, zodat het water
tot bij Rustenburg en Medemblik
kwam. Nauwelijks twee weken later
bezweek de dijk, die men gepoogd had
te herstellen, opnieuw, waardoor zelfs
het land rond Opmeer, Hoogwoud en
Aartswoud werd overstroomd. Kort
daarna begaven 't Keern en de Zwaag-
dijk het en nu brulde het water tot
voor de wallen van Hoorn en Enkhui
zen. In dezelfde rampzalige dagen brak
ook de Oudendijk. Tienduizenden hec
taren land stonden blank. Honderden
mensen en talloze stuks vee verdronken
jammerlijk. Vier en twintig kerken wa
ren door het water omgeven
Met het beeld van de vreselijke of
fers voor ogen, kropen de Scharwou
ders over de geteisterde dijken om te
proberen de bressen te dichten. En ze
slaagden daarin binnen zeven weken..
Dat was de moed van de Scharwou
ders.
avenWoek/
AVENHOftfU HO0& O*» DB VOORjGROND DE OUDE. öVEÊWAAt
