1
HIER LEEFDEN EDELEN EN BURCHTVROUWEN
Zorgen voor de tuinderij
m
Het dorp Heemskerk door de eeuwen
DORP MET ZEER
f!
Rook van de hoogovens reikt ver
AARDBEI ENCENTRUM
HEEMSKERKER STRAND
«I
Hoe is de naam Heemskerk ontstaan? en de Brederodes alsmede van de
FRAAI RAADHUIS
Ontsnapping in
een koffer
A L,t
Waterbeheersing een
dringende noodzaak
Meerg<
Ook de
hebb
Stem 1
jlSjü
DE DOORSNEE NOORDHOLLANDER weet van
Heemskerk niet veel meer dan dat het een dorp is, daar
ergens tussen Heemskerk en Beverwijk en dat er veel tuin
bouw wordt beoefend. Er moet ook een slot staan, dat
Assumburg heet. Veel verder reikt de kennis omtrent deze
nijvere gemeente over het algemeen niet. Men kan zich
geen beeld vormen van haar omvang vier uren gaans in
omtrek noch van haar oppervlakte, die 2700 hectare
bedraagt. Rijdt men langs de Rijksstraatweg van Alkmaar
naar Haarlem, dan weet men het dorp links, waar de con
touren van een paar kerktorens het aanwijzen, doch men
realiseert zich geenszins, dat ook het gebied rechts van de
weg nog tot Heemskerk behoort en dat het reikt tot aan de
Noordzee. Dit deel, waarin ook een brede duinstrook is
begrepen, is rijk aan natuurschoon en wordt besloten door
het strand, dat gedurende de zomermaanden steeds meer
in exploitatie komt.
Zo ligt daar Heemskerk, ogenschijnlijk als een vredig
dorp. Ogenschijnlijk, want er zijn grote gebeurtenissen,
die hun schaduw vooruit werpen. Door de toenemende in
dustrialisatie rond Beverwijk en de daarmee gepaard gaan
de agglomeratie, ziet het tuindersdorp zich ernstig in zijn
bestaan als zodanig bedreigd. Wanneer het ontwerpplan
IJmond-Noord tot werkelijkheid wordt, zal ook Heems
kerk hierin worden betrokken en hierdoor een revolution-
naire ontwikkeling ondergaan, waarvan de gevolgen nog
nauwelijks zijn te overzien. Van de problemen, die hier
mede worden geschapen, vertelde burgemeester Nielen ons
een en ander in een onderhoud, dat wij vorige week met
hem mochten hebben op het fraaie raadhuis, dat niet zon
der reden de trots van Heemskerk is.
Strand voor het publiek
ontsloten
70 ZITTEN WIJ dan tegenover bur
gemeester Nielen om met de vraag
stukken, die Heemskerk beroeren, te
worden geconfronteerd. Eerst is er
een oriënterend aanloopje, een ver
kenning van het terrein, zou men
haast kunnen zeggen, waarbij we in
grote lijnen vernemen, wat er in dit
dorp alzo leeft en streeft.
Het bevolkingscijfer, vernemen we,
is juist de zesduizend gepasseerd en
niet minder dan 85 procent hiervan
is katholiek. Buiten de negen K.V.P.-
lrden telt de raad één vertegenwoor
diger van de P.v.d.A. en èen van ae
C.H.
Meer dan de helft van de bewoners
vindt een bestaan in de tuinbouw. Er
is ook nog wel enige veehouderij en
een onbeduidende industrie, maar de
tuinbouw is toch wel de kurk, waarop
goeddeels het bestaan drijft. Deze
heeft zich hier op de lichte gronden
in hoofdzaak ontwikkeld in de rich
ting- van de fijnere culture met het
slechts koude grond-producten, maai
ook speciaal met veel platglas, ver
warmde kassen en warenhuizen. Ver
schillende tuinders beschikken zelfs
reeds over verplaatsbare kassen op
rails, die weliswaar vrij kostbaar in
aanschaffing zijn, maar die voorko
men, dat de grond een zekere moeheid
zou gaan vertonen ten gevolge van
het feit, dat er telkenjare dezelfde
producten op worden geteeld.
Burgemeester Nielen stipt aan, dat
het percentage van de arbeidersbevol
king in de meeste gevallen z.g.
forensen-arbeiders thans 30 be
draagt en dat dit gradueel het sterkst
Stijgt. Nochtans blijft de tuinbouw,
waarin ook begrepen de bloementeelt,
hoofdbron van bestaan.
REVERWIJK GAAT nog steeds door
voor en het heeft een bekende
naam gekregen als aardbeienstaü.
,,Maar weet u wel", zegt burgemees
ter ftielen, „dat 75 procent van de al
daar geveilde aardbeien uit Heems
kerk afkomstig is? En" hij bladert
even in een mapje ,voor de groen
ten bedraagt dit 53.5 procent. Dit
maakt, dat de Beverwijker veiling, die
toch een geheel rétyon omvat, voor
ruim 60 procent vanuit Heemskerk
wordt gevoed".
Die aardbeientp, aldus de burge
meester, is een interessante tjjd, waar
in Heemskerk onder hoogspanning
werkt. Heel Heemskerk wordt er dooi
begeesterd. Het is in die enkele weken
„help buur, help vrind" en van het
krieken van de dag tot aan de avond
gunt men zich nauwelijks tijd om ie
eten. De kinderen krjjgen plukverlof,
vergaderingen worden niet gehouden,
men kan zich zelfs niet permitteren
ziek te z.jjn. En mijn spreekuur kan ik
wel vergeten, want er komt practisch
niemand op bezoek.
Dat duurt zo van de eerste „zuur
tjes" af tot de pluk van de late toe.
Dan buigt jong en oud zich over de
bedden en hier en daar weerklinkt het
populaire aardbeienlied, dat aanvangt
met de woorden:
Heemskerker aardbei, lekkere rooie.
Ik hou zo van jou
QVER DE TUINBOUW en wat daar
mee samenhangt, komen we nog
nader te spreken, maar eerst leidt het
gesprek naar een andere richting,
naar dat deel van Heemskerk name
lijk, dat aan gene zijde van de Rijks
weg is gelegen, naar de bijna duizend
hectaren bos en duin, waarbij de ver
binding met het strand onze bijzon
dere belangstelling heeft.
Daarmee is het een wonderlijke ge
schiedenis. Dei.-tijds was het namelijk
Door het silhouet van de katholieke
kerk met haar ranke toren wordt het
dorpsbeeld beheerst.
zo. dat men het Heemskerker strand
slechts via Wijk aan Zee kon berei
ken. Hiervoor moesten de bezoekers,
voornamelijk uit de Zaanstreek, zich
een behoorlijke omweg getroosten en
alleen het aan het Wijker strand
grenzende gedeelte werd door de N.V.
Noorderbad geëxploiteerd.
Na de oorlog bemerkte men, dat de
Duitsers op provisorische wjjze eei.
weg door de duinen hadden aangelegd
BURGEMEESTER H. NIELEN
en door deze te gebruiken zou men een
prachtige verbinding krjjgen van de
Zaanstreek over het dorp Heemskerk
naar de Noordzee. Hierbjj deden zich
echter bezwaren voor, want het duin
terrein mocht slechts worden betreden
door houders van een toegangskaart
en de doorgang in de zeewering was
verboden.
Het gemeentebestuur wist evenwel
te bereiken, dat deze doorgang „bij
gedogen" mag worden gebruikt en er
zijn ook enige voorzieningen getroffen
om de doorgang makkelijker te ma
ken. Het strandbezoek is hierdoor ten
zeerste toegenomen, ,wat reeds aan
leiding heeft gegeven tot een nieuwe
exploitatie achter de z.g. Kruisberg.
Dat hier inmiddels een recreatie
oord van betekenis is ontstaan, blijkt
wel uit het feit, dat het vorig jaar ten
behoeve van het bezoek aan het prach
tige duinterrein rond 88.000 dagkaar
ten werden verstrekt, alsmede 1941
maand- en 946 gezinskaarten. Voorts
geen rol van betekenis meer.
Ook hier moeten wij het laten bij
een enkele greep, hoewel de historie
van het kasteel Marquette alle ver
leiding biedt, er dieper op in te gaan.
Interessant moge de vermelding
zjjn van het door de heer Van Bent-
bloedige twisten tussen de Hoeksen en
HET DORP HEEMSKERK heeft een zo rijke historie, dat wij er slechts Kabeljauwsen Hierbij werd in 1418,
i- j l j ti 1 j 7 t t onder gravin Jacoba van Beieren, het
bier en daar een greep uit kunnen doen. Hoe lang het heeft bestaan, valt moet- slot doof de Hoeksen verwoest, kort
lijk te zeggen, maar een feit is, dat hier reeds in de prilste eeuwen van onze daarop werd het herbouwd, maar als
jaartelling mensen moeten hebben gewoond. Daarvan getuigen bijvoorbeeld sterkte> als burcht: speelde het nadien
de resten van het slot Haerlem, grote stenen vaak, die men naderhand heefti
benut bij de bouw van woningen en schuren. Dit slot zou hier reeds in het
begin van de zesde eeuw door een telg uit het geslacht der Friese koningen
zijn gesticht, doch uit de geschiedenis is hier maar weinig van bekend. Ook
over de oorsprong van de naam Heemskerk tast men in het duister. Volgens ^me\norcérd"dat Marqué»;
sommigen zou deze dateren uit de elfde eeuw en zijn afgeleid van de naam eenmaal de prijs is geweest van een
van een adellijke dame, Hemes. Omtrent deze tijd schreef men namelük loterÜ- Jonkvrouwe Maria Agatha
u—c:—,." 1 tt li j van der Mijde stelde daarvoor in 1709
„Hemesenkireca waaruit later Heemskerk zou zijn ontstaan. Anderen menen haar eigendom beschikbaar. De ge-
echter, dat de naam zijn ontstaan dankt aan een water, de Heems of Eems lukkige winnaar verkoos echter de
wat mede aannemelijk is, omdat erin schrifturen uit de middeleeuwen nog bë'chUib^r
vaak van „Eemskerck wordt gesproken. Doch reeds voordien zou Heemskerk steld.
in de annalen des lands meerdere keren op de voorgrond treden Van de eigenlijke burcht is niets
meer over dan een pover restant van
£R IS NOG VEEL in het dorp Heems- het muurwerk. Het kasteel Marquette
kerk, dat aan het verleden herin- is echter nog volkomen intact en
nert. Daar is in de eerste plaats het vormt zowel naar het exterieur als
slot Assumburg, thans nog in volle naar het interieur een bezienswaar-
luister staande aan de zelfkant der digheid, die men niet ten onrechte
gemeente en dat vooral de laatste voor het publek heeft opengesteld,
jaren als jeugdherberg een grote be- Het huldttoneel
kendheid verwierf. Hoe vele trekkers
zullen niet hun herinnering hebben NIET ZO HEEL VER van de Rl-lks'
aan de tijd, toen de minstreel Geert straatweg bevindt zich het Huid-
Deels hier zijn luit bespeelde en men toneel, een plek, die ieder Heemsker-
onwillekeurig onder de bekoring ker kent, doch waaraan de vreemdo-
kwam van ae romantische sfeer van l'nS achteloos voorbijgaat, omdat
dit oude slot? En hoe velen zijn er deze historische plaats niet door hem
thans niet, die zich in de vacantietijd wordt opgemerkt. Hier was het, dat
onder de hoede stellen van het echt- In vroeger eeuwen de. Graven van
paar Post, dat er zijn scepter zwaait. Holland als Heren van Kennemerland
Maar eens zetelden hier andere be- werden gehuldigd en een dergelijke
woners uit het rijke en machtige ge- plechtigheid moet met de entourage
(ie van edellieden en burgers wel een
be- boeiend en luisterrijk schouwspel zijn
ge- geweest.
Waarom men hiertoe deze plaats
slacht Van Assndelft, dat tijdens de
15e en 16e eeuw zijn grote roem
leefde en dat de grondlegger is
weest van het eigenlijke slot, dat Ger-
rit van Assendelft in 1546 geheel liet had gekozen?
verbouwen om bij zijne „naecome- De geschiedenis geeft hierop slechts
linghen in eeren en reputatie gehou- eeu vaag omljjnd antwoord, maar oud
heidskundige onderzoekingen, die in
1863 ter plaatse werden ingesteld,
brachten merkwaardige dingen aan
het licht. Allerlei vondsten, waartoe
ook verbrande beenderen behoorden,
leverden het bew|js, dat men hier te
doen had met een offer- en l|jkver-
brandingspiaats, die reeds dagtekende
uit de eerste eeuwen onzer christe
lijke samenleving.
Kaefppl °Marnnpttp Een eenvoudig gedenkteken wijst
'viarqueiye thans de plaats aan, die thans maar
zelden meer wordt betreden, doch die
eens het toneel is geweest van edele
en onedele daden, al zijn deze laatste
ook in de grijze oudheid verhuld.
Van de vele Noordhollandse dorpen
hebben er maar weinige een zo rijke
en bevlogen historie als het dorp
Heemskerk, dat zich tevens mag be
den te worden.
Nadien heeft het tiot nog tal van
bewoners gekend, onder wie de edele
jonkvrouwe Anna de Renesse, doch
in 1888 werd het voorgoed verlaten en
van zijn luister ontdaan. Eerst in 1911
ging de burcht in eigendom over aan
de Staat en werden voorzieningen ge
troffen. opdat dit bouwwerk bewaard
zou blijven voor het nageslacht.
£)AN IS ER het kasteel Marquette
waarvan mede in kort bestek iets
dient te worden gezegd. Iets ten zui
den van dit kasteel bevond zich eens
een burcht, die gelegen op een
eiland met haar stenen rondeel en
hoge toren een machtige vesting was,
waar soms verbitterd om werd gestre-
4 V-.Vas. Str> 1
Het slot Assumburg, dat reeds uit oude tijden stamt en dat eindelijk een
bestemming vond als jeugdherberg.
den, zoals in de ttjd van de Hoekse en roemen op het behoud van enige mo-
Kabeljauwse twisten. De heer H. van numenten, die de herinnering aan dit
Benthem, oud-gemeentesecretaris en verleden levendig houden voor de
historicus bij uitnemendheid, gewaagt huidige generaties en voor die, welke
in zijn gids van Heemskerk van de ge- hierop zullen volgen.
werd voor de plaatsing van 34 zomer- I
huisjes vergunning verleend.
De toestand aldus burgemeestei
Nielen zal eerst ideaal worden,
zodra deze rechtstreekse verbinding
ook geschikt kan worden gemaakt
om te berijden met auto's en bussen.
Voor het echter zo ver is, kan er
eerst nog heel wat water door de zee
lopen.
AAN HET EIND van ons praatjt
hebben wij een korte rondgang
door Heemskerk's raadhuis gemaakt,
dat nog niet zo heel lang geleden een
vrij primitief gebouw was, maar dat
thans na een aantal deskundige voor
zieningen onder leiding van de ge
meente-architect volkomen modern
geoutilleerd is en dat aan alle denk
bare eisen van comfort, althans voor
een plattelandsgemeente, voldoet.
Daarvan getuigt de fraaie burge
meesterskamer en in niet mindere
mate de trouwzaal, die over een in
richting beschikt, waarop men in me
nige stad niet ten onrechte jaloers
zou zijn. Heel apart mogen wjj in dit
verband de raadzaal noemen en wel
met name, de hierin door ae heer Ter
Haar Romeny, zoon van de Heems
kerker predikant, op artistieke wijze
aangebrachte symbolische muurschil
deringen. Van z|jn hand Ter Haar
Romeny maakt veel naam als kunst
schilder en glazenier is ook het in
drukwekkende glas-in-loodraam in de
hall.
Hier, in dit gebouw, zal de raad
eerlang voor gewichtige besluiten wor
den gesteld, die voor het dorp Heems
kerk van historische betekenis kunnen
worden geacht. Voor wat de toekomst
in deze in haar schoot heeft, verwij
zen wij naar onze bescohuwing over
het ontwerpplan IJmond-No»rd.
70ALS WIJ in de gids van
Heemskerk lezen, moet het
slot Hoerlem eens het toneel zijn
geweest van kloeke huwelijks-
trouw. Een der burchtheren tuas
zeer gehaat door zijn wreedheid.
Zijn vijanden belegerden het slot
eri hadden alles er op gezet om
hem in handen te krijgen; hoewel
de overige bewoners het slot vrij
konden verlaten. Door gebrek
aan voedsel besloot de slotheer
zich op ongenade over te geven,
doch zijn trouwe gade wist hem
van een wisse dood te redden. Zij
vroeg de belegeraars het kasteel
te mogen verlaten met die goede
ren, welke zij het meest liefhad
en welke zij in één keer zou kun
nen dragen. Dit werd haar toege
staan. De burchtvrouwe sloot
daarna haar gemaal in een koffer
en droeg hem met behulp van een
dienstmaagd over de valbrug naar
buiten. Rustig en geen argwaan
verwekkend schreed zij met haar
beminde last voort langs de Hof-
laan en weldra vond zij in een
afgelegen bosje een toevluchts
oord, waar de slotheer uit zjjn
benauwde toestand Urerd bevrijd
en door zijn trouwe gade werd
aangespoord tot de vlucht Zo
werd de vijand door deze liefde
volle vrouw gefopt. En nog ij d*
plaats, waar de burchtheer be
vrijd werd, bekend onder de eeu
wenoude naam van Poppehburg
of Vrijburg.
Het verhaal moge waar rttn of
legende, het onderstreept in ieder
geval nog eens, dat de liefde it
van alle tijden.
WE AANSTONDS iets verder in de tijd zijn, zullen in Heemskerk weer
de aardbeien rijpen. Dat is ieder Jaar nog zo geweest en het zal ook In do
komende jaren zo zijn. Maar vragen de tuinders zich jnet angst en vreze af
hoe lang nog? Het dorp heeft thans een vooruitstrevende tuindersstand, dia
belangrijke bedragen in de bedrijven heeft geïnvesteerd en die alle moeite doet
om de producten zo vroeg mogelijk in het jaar aan de markt te brengen, doeh
er zijn symptomen, die er op wijzen, dat binnen betrekkelijk afzienbare ttjd
het aspect der gemeente zich totaal zal wijzigen en dat zij zal worden opge
nomen in het zich steeds uitbreidende industriegebied rond Beverwijk.
zal zijn, dat er nieuwe tuinbouwgron-
den worden gecreëerd,
„De tuinders", aldus de heer Nielen,
„zijn niet geholpen met een zakgeld.
Zij moeten in staat worden gesteld
hun levenswerk voort te zetten, waar
voor vervangingsgronden beschikbaar
dienen te worden gesteld. Deze 'gron
den zjjn Inderdaad in de gemeente
aanwezig b|j het Heemskerkerduin.
Hier ligt een 60 70 H.A. geschikts
grond, die ln het bezit ls van de Pro
vincie en zowel Heemskerk als Bever
wijk beramen ernstige middelen om
hier een bestaansmogelijkheid te
scheppen voor het zo belangrijke agra
rische volksdeel. Medewerking van da
Provinciale overheid Is hiertoe in de
eerste plaats vereist.
Een dringend S.O.S,
IN DIT VERBAND loste de burge
meester nog een dringend S.O.S. en
wel met betrekking tot de waterbe
heersing. Te dezen opzichte heerst te
Heemskerk niet minder dan een
noodtoestand, die op de kortst moge
lijke termijn uit de weg dient te wor
den geruimd. Kampt men aan de ene
kant een gedeelte van het jaar op de
bedrijven met een watergebrek, waar
door ieder voor zich verplicht ls zo'n
beetje waterleidingbedr|jfje te spelen,
andersz|jds veroorzaakt het water,
dat van het duinterrein komt, in een
volgend jaargetijde een zodanige over-
last, dat men er bijna in verdrinkt.
Het water valt dan bijna niet te ver
werken en voor zover het in de pol
der wordt gespreid, zit men er daar
ook hopeloos mee verlegen, omdat da
bemalingscapaciteit ten enenmale on
voldoende is.
Alle beroepen om medewerking ten
einde in deze uit de impasse te gera
ken, hebben tot dusverre geen effect
gesorteerd. Hoe lang moet het
vraagt Heemskerk zich af nog zo
blijven, dat men niet dan met da
grootste moeite van 'het overtollige
water wordt verlost en even later
weer dankbaar zou zijn, zo men er
slechts tien procent van weer ter be
schikking had.
Er zijn problemen te over in Heems.
kerk, doch dit is ongetwijfeld het be
langrijkste.
HOK HIERVAN heeft burgemeester
Nielen ons een en ander verteld,
daarbij teruggrijpende naar de eerste
ontwikkeling van het z.g. IJmond-
Noord-plan, dat in feite reeds een rol
speelde nadat het Noordzeekanaal
was gegraven. Hierdoor ontstond een
industriële standaard te Velsen, doch
het zou duren tot 1910 voor en aleer
ook Beverwijk hierin werd betrokken.
Maakte het industriële potentieel
reeds voor 1940 een sterke uitbouw
noodzakelijk, eerst na de oorlog werd
in deze een geheel nieuwe phase inge
luid en wanneer de plannen, die op
papier staan, worden verwezenlijkt,
dan zullen voor meer dan 150.000
mensen huisvestingsmogelijkheden
moeten worden geschapen, waarbij
ook het oog is gericht op Heemskerks
grondgebied.
Dat deze agglomeratie voor Heems
kerk grote moeilijkheden met zich zal
brengen, behoeft geen betoog. Zoals
de burgemeester reeds in zijn nieuw
jaarsrede stipuleerde, heeft men zich
de uitvoering van het plan in phasen
gedacht, waarbij in de eerste phase te
Heemskerk reeds een 1700 woningen
zouden worden gebouwd. Hiervoor ls
een tijdsverloop geraamd van 15 jaar
en door deze aanbouw zou nog slechts
voornamelijk in eigen behoefie wor
den voorzien.
Vervangingsgronden.
J^OE ZAL HET dan, was onze vraag,
met de tuinders gaan?
Met nadruk betoogde de burge
meester, dat het zowel uit economisch
als uit sociaal oogpunt noodzakelijk
ln het centrum van het dorp verheft zich de oude gemeentetoren, die geheel
uit steen is opgetrokken. Het gebouw met het koepeltje is het gemeentehuis.
De 25ste l
manierdheid
tal jonge mei
reacties voor
drie volgendt
JSJAAR AAh
van de hi
het volgende
Tot m|jn sp
de heer R. B
dat de jeugd
behulpzaamhe
De heer R. 1
vallen, waarii
van een ong<
ander terrein
en de fouten
foede dingen
eel gewoon
Tegenover
tien kunnen 1
de ouderen bi
bij 't overste
nog gezien, d
dame hielp.
Ik zou die
jeugd toch ni
en iets meer
goede dingen
wel doet!
Ik wil er
leggen, dat
weer opgenoe
worden, terw
heel normaal
vaard worden
Laat de he
gaan letten
jeugd, dan zi
men dan slee
FROUK
M.M.S.
^ET BELAI
brief van
Ik concludeei
R. B. van m
woordige jeu;
beleefdheid t
nen bezit.
Ik ben het
R- B. eens,
jeugd zich ni
vormen tegen
een jongedan
niet de minst
te verlenen, 1
gebrek aan m
dat ik me voo
dwjjnende ge
dingen ergert
Maar ligt d
jeugd Hebbe
niet voor een
gebreken van
begrijp m|j gc
deel te! Hoeve
zonder leven!
moeten, omda
ontvangen he
die niet passi
béter. Aan de
velen, die dii
vangen hebbe
ken.
Hier zjjn ve
ven:
1. Verkeerc
Vele ouder3 c
van lectuur.
2. Invloed
ke jongelui 1:
van de film rr
te verwezenlij
3. Drang n
«toren zich
maar gaan hl
De drang
wordt o.a. bes
Gerard van
van Holst", w
wordt: Wij w
nen, want zij
die tot hun rr
raad iedereen
lezen. Op een
en realistisch
van de jeugd
4. Als {Jev
wereld, waarii
krijgen door 1
reldgebeuren
vensopvatting,
men geheel v
Tot zover d
Naar mijn
heer R. B. te
een zeer groc
venskunst op
te passen.
Tot slot noi
ergeren zich a
vrolijke jeugd
vroeger niet j
Hoog
5e kla
469,
ITIT het brii
maak ik op,
het tekort a
fietsende jeugi
zaamheden ber
de weg (op ee
fabriek) en zit
alleen de jongi
heid wel eens
maar dat ook
bied nog hee
geldt voornan
(en ook dame:
mee wil ik na
ik de gevallen,
somde, goed 1
men volgens 1
jongelui in eei
ter elkaar rijd
naast elkaar ri
mende kwaal,
heel wat gekle
meisjes, jullie
aan doen, het
wenkwaal) en
let. Maar waar
u vragen. E
reden is wel: 1
gen en dan zu
te gaan en e
Verder het on
de: „Wat kan