De kapelkerk zal straks met een
nieuwe muts getooid zijn
enda
Stad en omgeving
Restauratie is niet volledig
Na de brand in 1670 was de
kerk in 2 jaar weer
opgebouwd
Bij Sportpark werden 2541
voertuigen geparkeerd
Grote schoonmaak
Oude man viel in gedrang
en kreeg bekkenfractuur
DINSDAG 30 APRIL 1054
Maar de kerk is niet vergeten! Het
mag dan zijn dat de gemeenteleden op
het ogenblik weinig over hun huis der
samenkomst vernemen, er op 't ogen
blik zelfs niet vaak aan denken, zij
hebben het door hun offerbereidheid
toch maar mogelijk gemaakt dat de
kerk gerestaureerd kon worden. En in
deze zin zijn de restaurateurs, die nu
al maanden lang bezig zijn de kap van
de kerk te herstellen, goede ambassa
deurs van de kerkelijke geest.
Nog een paar maanden en de kapel-
kerk zal een eerste, grondige restau
ratie achter de rug hebben.
Het lijdt geen twijfel of de herope
ning van het kerkgebouw zal begeleid
worden door een bijzondere- feest
preek.
Dat was ook in de vorige eeuw het
geval, bij het weer in gebruik nemen
van het toen gerestaureerde en schoon
gemaakte orgel.
Gedachtig aan het spreekwoord: wat
je van ver haalt is lekker, had men de
plaatselijke organist voor deze dag af
gezegd en een „kunstenaar", blijkbaar
een destijds verdienstelijk organist te
Amsterdam, uitgenodigd, het orgel
weer voor het eerst te bespelen.
GERAAMTE
De preek van ds L. C. Schuilei- tot
Peursum was een glanzend opgepoetst
meesterstuk van 19de eeuwse rhetho-
riek. Niettemin valt het te betwijfelen
of hij daarmede het hart van de ach
teruitgezette organist heeft kunnen
vermurwen
„Verscheidene weken (tijdens de
restauratie) zweeg het orgel bij onze
godsdienstoefeningen", aldus de pre
dikant, en als met oogholten van een
geraamte zag de ledige kast droevig
op ons neder. Maar nu blinkt het we
der in onze vergadering, hersteld, ge
reinigd en grotendeels vernieuwd; de
wind wordt weder in de laden gebla»
zen en reeds is uitgestrekt om de
toetsen te beroeren, de bekwame hand
van een kunstenaar, uit de hoofdstad
overgekomen.
(Naar veler overtuiging heeft de uit
de hoofdstad overgekomen hand, het
op die dag goed „gedaan"....)
WEINIG GEGEVENS.
De geschiedenis van de Kapelkerk is
overigens te weinig „gespekt" om nog
meer historische paralellen te kunnen
trekken. Wat momenteel beschikbaar
is, zijn slechts een paar magere bro
chures, resultaat van de naspeuringen
van enkelen. Ongetwijfeld bevinden
zich in de stadsarchieven nog meer ge
gevens over de Kapelkerk. Het wach
ter is echter op degene, die de tijd en
de moeite neemt zijn neus in de dikke
folianten te steken om ten koste van
veel arbeid nog wat „oud nieuws" aan
de vergetelheid te ontrukken.
Wat de stichting van de Kapel be
treft, deze vond waarschijnlijk plaats
in het jaar 1443. De klok die de Kapel
indertijd bezat droeg namelijk het op
schrift „Sinte jan is myn naem. mijn
geluyt sy god bequaem. pieter van
dormen".
„Achter de inscriptie stond de Ro
meinse indicatie MCCCCXLIII. Of dit
MCCCCXLIII de geboortedatum van
Pieter of van de klok is geweest blijft
echter een vraag die slechts met een
aan waarschijnlijkheid grenzende ze
kerheid beantwoord kan worden.
Uit te vinden wiè de kapel gesticht
heeft en wat de reden tot de oprichting
is geweest, is heel wat moeilijker. De
enige overlevering die ons bereikt heeft
en ten .lotte uit de mond kwam van
een waarschijnlijk roddelzieke en
kwaadsprekerige „moei" hondt in dat
het een vermogend kapittelheer is ge
weest die, hier te lande bloedschennis
gepleegd hebbend, geen vergiffenis kon
krijgen, naar Rome trok en voor de
Paus verscheen om van deze te horen
dat zjjjn schuld alleen gedelgd kon wor
den indien hij in het plassenrjjke ge
bied om Alkmaar een kapel stichtte.
Hetgeen om deze reden dan ook ge
beurd zou zijn.
„KRAK OP KRAK".
Betrouwbaarder berichten bereiken
ons omstreeks het jaar 1500, toen de
aan de Moedermaagd gewijde kapel
onder het bestuur van de St. Jansheren
kwam.
Deze St. Jansheren krijgen mis
schien een beetje meer perspectief als
men het gedicht „De Zwaanen-Zangh"
van de heer Carneers Stuurman leest,
geschreven ter gelegenheid van de in
1672 na de grote brand weer in ge
bruik genomen kapel, waarin genoem
de Stuurman de St. Jansheren be
schrijft als een „doorluchte tak der
Maltezer Riddren, die 't Turksch' ge
weld toebragten krak op krak
De St. Jansheren zullen dus wel niet
voor een kleintje vervaard zijn ge
weest en men kan veilig aannemen
dat zij in het grondgeschil dat tussen
hen, de bisschop van Utrecht en de
machthebbers van Kennemerland en
West Friesland uitgevochten werd en
in welk geschil mogelijk ook de Kapel
betrokken was. hun mannetje gestaan
hebben. Het schijnt een in deze strijd
tactische maatregel te zijn geweest om
de kapel in het jaar 1520 te vergroten
en wel om de waarde van hun hui-
zenbezit om de kerk te verhogen.
TWAALF DORRE GEZELLEN.
In 1538 moet de kapel twee altaren
gehad hebben, van welke er één onder
houden werd door het St. Jans- of
vellen potersgilde (schapenscheerders?)
Drie en vijftig jaar later, in 1760,
vindt dan de grote brand plaats. Op de
21ste Augustus, 's middags om 2 uur
ontstaat brand door onvoorzichtigheid
van loodgieters, die op het dak bezig
zijn. Om 3 uur staat de Kapelkerk in
lichterlaaie. Er is geen redden meer
aan. De bluspogingen worden tenslotte
geheel op de belendende percelen ge
concentreerd, om uitbreiding te voor
komen en om vijf uur is alles wat er
van de kerk overgebleven is, een paar
geblakerde muren en verder niets.
In het gemeentearchief bevinden
zich nog twee aquarelwerkjes, uit
kunstzinnig oogpunt zonder waards,
maar historisch wel illustratief omdat
zij het interieur van de Kapel, voor
en na de brand weergeven.
Negen dagen later begint men reeds
met de opbouw.
Jonkvrouwe Johanna Geertruida le
Chastelain springt voor de kosten van
een nieuw orgel in, Guurtje de Volder,
weduwe van Claas Botter, neemt de
preekstoel voor haar rekening, uit
louter dankbaarheid dat haar woning
bij de brand gespaard is gebleven. De
opbouwkosten bedragen in de toen
nog niet geïnflationeerde maatschappij
een fractie van de tegenwoordige res
tauratiekosten!
IN 1762 STAAT DE KERK ER
WEER.
In 1764 wordt op 20 October „Het
Landwijf" geannexeerd en tot kosters
woning ingericht.
Zeventien honderd vijf en negentig
vermeldt het verwijderen van de wa
pens uit de ramen, op last van de
Franse bezetting en in 1799 wordt de
kerk. na de landing, van de Engelsen
en Russen (De politieke constellatie in
Europa was toen nog „even" anders
dan nu) gebruikt als haver en hooi-
pakhuis. Tanks waren nog niet uitge
vonden; anders zou de kerk stellig in
Het is tijdens de Paasdagen leeg en stil geweest in de Kapelkerk.
V aar overal elders in de stad honderden mensen samengestroomd wa
ren om bepaald te worden bij misschien wel de meest bevrijdende bood
schap van alle tijden, de opstanding van Christus, lag in de Kapelkerk
het muisgrijze stof in egaal dikke lagen over de bij elkaar gestouwde
banken, school de glanzend geornamenteerde preekstoel onder een
ruwe planken bekisting en rezen de machtige palen, die op het ogenblik
de toren dragen, tot in de kap van de kerk omhoog. In plaats van het
gezang van de gemeente was het de storm die door de galmgaten huilde,
aan de vensters rukte en op enkele plaatsen fluitend het gebouw bin
nendrong. Het tochtte er en het was er koud. Er was geen mens te zien.
De kerk was verlaten
een „vakbond" van .12 dorre gezellen"
die er financieel minnetjes aan toe
waren en niet in staat bleken het al
taar naar behoren te onderhouden.
Wel probeerden zij in laatste instantie
de vroedschap over te halen te hunnen
voordele, extra belastingen in te voe
ren en wel op het kopen en verkopen
van vellen, het stadsbestuur willigde
dit vex'zoek niet in en het gilde werd
dan ook vrij spoedig daarna opge
heven. De geschiedenis van de kapel
wordt vervolgens gemarkeerd door het
in Protestantse handen overgaan in
het jaar 1572. Daar het kerkhof in dat
jaar vol is (volgens de kosten tenmin
ste) gaat men er toe overde doden in
de kapel te begraven.
De Katholieken waren de kerk uit
gegooid en de Protestanten, doden en
levenden, kwamen er in. „Zou het ge
noemde kerkhof echter, uitgerekend in
het jaar 1572, vol geweest zijn?", vra
gen wij ons af of moesten Room
sen en Protestanten ook in de dood
gescheiden blijven!"
In 1632 krijgt de kerk 2 nieuwe klok
ken, in 1642 wordt een vierde predi
kant beroepen en krijgen de koster en
Matthys Janszoon (voorzanger) opslag
in verband met de verzwaring van hun
d ienst.
De vernieuwing .van de 7 „Zuider
glazen" vindt plaats in 1705. De vroed
schap voteert hiervoor een flink be
drag, onder voorwaarde echter dat in
het middelste raam het stadswapen
een plaats zal krijgen. De twee burge-
meesteren bedingen er bovendien bij
dat in de flankerende vensters ook
hun wapens aangebracht moeten wor
den. Hetgeen geschiedt.
In 1707 wordt machtiging gegeven
een. herstelling door te voeren. De
Noordermuur begon neiging te ver
tonen op één oor te gaan liggen, de
pilaren waar zij op rust zijn al krom
gedrukt en ir juni van het genoemde
jaar verhuizen dan ook de 9 klokken
uit de toren, tezamen 1368 ponden we
gend, naar het „stadserf", het terrein
van ..openbare werken". Op 23 Juli
wordt de eerste steen aan een uitbouw
op half kruis gelegd. De diensten
worden stop gezet, maar reeds het vol
gend jaar vóór Kerstmis als de herstel
lingen uitgevoerd zijn, hervat.
Kenmerkend is dat van toen yf de
ochtenddiensten werden afgeschaft.
De reden was, dat de predikant in de
Grote Kerk, door de grote toeloop van
de tijdelijk uit hun Godshuis gezette
gelovigen, zo „verwend" was, dat de
vroedschap het „sneu" vond dat de
man het na de in gebruikneming van
de kapel weer met „minder" zou moe
ten doen. De „concurrentiepositie" van
de Grote Kerk werd dus door een on
wijs besluit, waarbij te weinig reke
ning werd gehouden met de gemeente
lede!'. aanzienlijk versterkt.
een benzinedepót, met alle risico's van
dien ingericht zijn.
Het „stijlloze tijdperk" van de 19e
eeuw doet zijn best ook de Kapelkerk
zo goed mogelijk te verknoeien. In 1867
worden „overeenkomstig de stijl van
het gebouw", (zoals men nog durft te
beweren), de spitsboogramen in rond
bogen veranderd.
En met dit feit is dan de geschiede-,
nis van de kerk in hoofdzaken gerele
veerd.
Bij een hevige storm fladdert de haan
van de top met nog enkele attributen'
de Laat in (1853) en tijdens de oor
logsjaren suist de klokklepel nog even
tjes langs 's kosters hoofd ter aarde;
maar dan zijn we toe aan de restaura
tie van het ogenblik.
RESTAURATIE: DE GESCHIE
DENIS LATEN SPREKEN.
De restaurafiearchitect is de heer H.
v. d. Kloot Meyburg, architect BNA,
het dagelijks toezicht berust bij de heer
W. j. Reder, die met zijn gezin uit
Tholen verhuisde naar een perceel aan
de Bierkade. Hij heeft ook het toe
zicht op de restauratie van de Ned.
Herv. kerk te Castricum.
De uitvoerder Godschalk, een vak
man van de oude stempel, voert de res
tauratie o.l.v. de fa. Ringers met grote
deskundigheid uit. Loop hem echter
niet voor de voeten, want hij zal u
vriendelijk, doch zeer dringend verzoe
ken zich te verwijderen. Van nieuws
gierige wijsneuzen wordt hij niet bé'
ter, zegt hij en hij heeft nog gelijk ook.
Over de restauratie vertelde de heer
Reder, ons het volgende:
Het algemene restauratie-principe dat
ook bij de kapelkerk gevolgd wordt is;
de geschiedenis van de kerk te laten
spreken. In de honderden jaren van haar
bestaan heeft iedere tijd door middel
van verbouwingen, vernieuwingen en
voorzieningen zijn eigen karakter aan
de kerk verleend. De oorspronkelijk
Gothische opzet werd later bijvoor
beeld doorkruist door veranderingen in
de Louis-Quinze-stijl. Overal waar
thans technische verbeteringen worden
aangebracht neemt men zieh er voor
in acht dat deze karakteristieken niet
in „overeenstemming" gebracht wor
den met de Gotische basis, maar blij
ven zoals zij zijn.
Waar echter afbreuk werd gedaan
aan de stijl van een vroeger tijdperk,
herstelt men de oorspronkelijke toe
stand weer.
De spitboogramen die later in rond
bogen werden veranderd, krijgen hun
oorspronkelijke vorm weer terug. He
laas is er echter geen geld genoeg om
ook de raamtracering weer in de over
eenkomstige stijl te brengen. Ook de
geprofileerde sleutelstukken die de
hoog in het gebouw liggende trekbal-
ïïoe door en door vergaan de
basis van het dak van de Kapel
kerk was, toont deze foto duide
lijk aan. Op de voorgrond ziet
men het verrotte uiteinde van
één der trekbalken uit de muur
steken. Het is thans door een met
een beugel aan de balk bevestigd
nieuw element vervangen. Ook de
voosheid van de „uit ge kankerde"
steen komt op deze foto duidelijk
tot uiting. (foto Jaap Schoen)
Voor de Zondag in het sportpark
gehouden motorwedslrjjden is de be
langstelling zo groot geweest dat niet
minder dan 403 auto's, 628 motoren en
1510 rijwielen werden geparkeerd of
gestald.
pels gesteunde balken bevestigd wer-
den. Talrijke dakconstructies werden
voorts eveneens vernieuwd en dit had
tot gevolg, dat de kap op een gegeven
moment geheel in de lucht kwam te
„zweven" en slechts gesteund werd
door de palen die het hele zaakje op
zijn plaats hielden. Thans is men bezig
een zware betonnen ringbalk om de
basis van de kap te leggen, teneinde
de stabiliteit van het geheel op te voe
ren. Ook het muurwerk tot een meter
beneden de gootrand wordt herzien.
Geen volledige restauratie.
Bij een volledige reétauratie zou het
gehele muurwerk hersteld moeten wor
den. De zuilengalerij, die vroeger een
buitenmuur was zou men dan echter
in zijn oorspronkelijke staat laten. Po
gingen om de pilaren weer te rechten
zullen zeker niet ondernomen worden.
Het is het ouderdomsverschijnsel dat
men hier niet zal willen maskeren.
De laatste beurt die de kerk misschien
nog eens zal krijgen is het ontkalken
van de muren, zodat de oorspronkelijke
steen weer te voorschijn komt.
Maar die verandering zal, gezien de
financiële situatie van het ogenblik,
wel tot een volgende generatie moeten
wachten.
Een „finishing touch" die de kerk
krijgt bestaat uit de nieuwe bovenbe
plating van de steunberen, die straks
ontdaan worden van de betonnen
„dakjes", om vervangen te worden
door de oorspronkelijke, schuine be
dekking zoals deze bijvoorbeeld op de
gravure van de brand is afgebeeld.
Precisiewerk
Een spannend moment brak aan toen
het gewicht van de ongeveer 30 ton
wegende toren overgebracht moest
worden van de even later „zwevende"
balken op de stempels, die niet op de
vloer1 van de kerk rustten, maar tot op
de zandplaat van de bodem waren in
gegraven. Dit met het oog op het feit
dat de grond waarin vroeger begraven
werd te weinig compact was.
Het was precisiewerk, maar toen de
dertigduizend kilogram op de palen
tereent kwam gaven deze geen krimp.
Metingen toonden aan, dat de toren
nog geen centimeter verzakt was. Een
staaltje van secuur opzichterswerk.
DINSDAG.
CINEMA AMERICAIN: 8 uur, Dr
Jekyll en mr Hyde (14 jaar).
REX THEATER, 2.30 en 8 uur:
Puntje en Anton (alle leeftijden).
VICTORIA THEATER: 8 uur, De
Tijgerafgod (14 jaar).
HARMONIE THEATER, 8 uur, Sca-
ramouche (14 jaar).
Aula Murmellius-gymnasium: 10.12,
25 en 710 uur: De Jeugd exposeeyt.
GULDEN VLIES, 2 uur, NACO-Ce-
buto-avond.
WAPEN VAN HEEMSKERK, 7.30 u.:
Cabaret-avond fa. Jan Struijs.
BERGEN, Rustende Jager, 8 uur: 't
Is feest in Parijs (18 jaar).
WOENSDAG.
CINEMA AMERICAIN, 2.30 en S
uur: Dr Jekyll en mr Hyde (14 jaar).
REX THEATER, 2.30 en 8 uur:
Puntje en Anton (alle leeftijden).
VICTORIA THEATER. 2.30 en 3
uur: De Tijgerafgod (14 jaar).
HARMONIE THEATER, 2.30 en 8
uur: Scaramouche '14 jaar).
WAPEN VAN HEEMSKERK. 8 uur:
Voordrachtsavond Kon. Ver. Oost en
West- 8 uur: Feestavond PTT.
GULDEN VLIES, 8 ur: Zangklassen
Johan Kuiper.
BERGEN, Rustende Jager, 2.30 uur:
Door dik en dun alle leeftijden)8 u.:
We gaan naar Monte Carlo (a.l.)
DIENST APOTHEKEN.
Voor spoedgevallen is geopend Apo
theek Wanna. Mient C 13.
Hoog water te Bergen aan Zee.
Dinsdag 17.09 5.24
Woensaag 17.37 5.55
Te Camperduin.
hoog laag
Dinsdag 17.14 5.29 11.14 23.29
Woensdag 17.42 6.00 11.42 0.00
Een 79-jarige man die Zondagmid
dag na de dienst de Grote Kerk ver
liet kwam in het gedrang te vallen en
werd daarop, daar zijn toestand niet
ernstig scheen naar zijn woning ge
bracht. Een geconsulteerde arts stelde
echter een bekkenfractuur vast, waar
op de man, die aan de Stationsweg
woont naar het Centraal Ziekenhuis
werd overgebracht.
ken steunden en typisch Gotisch wa
ren, zullen weer worden aangebracht
en daarmee de stabiliteit van de con
structie aanzienlijk verhogen.
In technisch opzicht komen de ver
beteringen er op neer dat de Kapél-
kerk een nieuwe „pet" krijgt. Lood- en
zinkwerken worden geheel vernieuwd
en ook de leien worden vervangen.
Enkele trekbalken waren in de muren
door inwatering voorts zo vergaan, dat
deze delen afgezaagd en vervangen
moesten worden door nieuwe stukken
die met beugels aan de door stem
Nog rijzen in en om de kapelkerk de
steigers omhoog. Nog klinkt er iedere
dag liet getimmer en gehamer van de
vaklui en levert de betonmolen de spe
cie voor de ringbalk, maar dit alles zal
nog maar van korte duur zijn. Over
enkele maanden kunnen de gemeente
leden het gebouw weer betrekken en
zal er de boodschap van het aloude
Evangelie weer gebracht worden: in
een godshuis -ht een klein, maar ka
rakteristiek element was in een cultuur
die eenmaal door de Bijbel werd ge
dragen.
De verkenners zijn hun jaarlijkse
actie Een heitje voor een kar
weitje" Zaterdag begonnen met
een grote schoonmaak van de
bruggen in de stad -De welpen en
kabouters reinigden de parken
van papierafval en de padvind
ster s en gidsen boden haar dien
sten aan in diverse hofjes. Dat
ging alles voor het algemeen be
lang en kostte de gemeente noch
de hofbewoners een stuiver. Van-
daag moeten er echter heitjes
worden gevangen. Omdat het nu
boodschappendag is.
(foto Jaap Schoen
