NOORD-HOLLAND
i— Verduister
verzwakt
Onze Landarbeidersstand
DAGBLAD VOOR
HEVIGE GEVECHTEN
TUSSCHEN WOLGA EN DON
DE STRIJD IN HET OOSTEN
Petroleum voor verlichting
Uit#?.N.V. Uit#?. Mij. Hollands
Noorderkwartier.
Redactie- en Administratiebureau;
SCHAGEN: Laan 201. Tel. 444 (2
lijnen. DEN HELDER: Koningstr
78. Tel. 2345 (2 lijnen). - ALKMAAR:
Voordam 9. Tel.' 3330
SCHAGER EDITIE
Deze Courant verschijnt dagelijks
Advertentie-tarief.
Prijs der gewone advertenties in
deze Editie 11 ct. per m.m. Bii
contract, binnen een jaar te ge
bruiken belangrijke korting. Ta
rieven v. de gen. opl. op aanvr.
87ste Jaargang. No. 11964
4 pagina's
Hoofdredacteur: A. R. JONKER Alkmaar
VRIJDAG 27 NOVEMBER 1942
In Don-bocht geen
terrein meer gewonnen
BERLIJN, 26 Nov. De A.N.P.-
corx-espondcnt nieldt:.
Het door de bolsjewisten met
betrekkelijk sterke strijdkrachten
ontketende offensief in den con
treien sector van het Oostelijke
front komt voor de Duitsche leger-
leiding niet onverwacht. Het ter
rein van den strijd ligt ongeveer
binnen den driehoek KalininRo-
jow—Toropaz, doch wanneer ge
zegd wordt, dat de bolsjewisten
thans over een breed front een of
fensief hebben ontketend, betee-
kent dit niet, dat zij thans overal
in dit uitgestrekte gebied tot den
aanval zijn overgegaan. Sedert
weken hadden Duitsche verken
ningsvliegtuigen achter het bols
jewistische front kennelijk voor
een offensief opgestelde concentra
ties van troepen en materiaal ge
meld, welke voortdurend door Duit
sche vliegtuigen zijn aangevallen
als gevolg waarvan het offensief
waarschijnlijk vertraagd is. Uit
verklaringen vin gevangenen en
overloopers in'de Duitsche leger
leiding is gebleken, dat het oor
spronkelijke plan was, het offen
sief nog vóór dat in het gebied
van de Don-bocht te ontketenen.
Klaarblijkelijk zat hierbij de be
doeling voor,strijdkrachten uit
het. gebied van Stalingrad weg te
lokken, om vervolgens daar den
Duitschers een beslissenden slag
toe te brengen.
"Militaire kringen alhier leggen
verband tusschen de jongste aan
vallen der bolsjewisten en de ge
beurtenissen in Noord-Afrika. De
bolsjewisten, zoo verklaart men.
moesten vreezen. dat de actie op
dit laatste oorlogstooneel zooveel
scheepsruimte zou verslinden,%lat
voor de leveranties aan de Sowjet-
Unie geen tonnage meer zou over
blijven. Dit is iets, wat Moskou bii
de nadering van den winter, waar
ln de vermindering van de be
schikbare voorraden, vooral van
levensmiddelen, zich in s^llc schern
te c^nigt te doen gevoelen, wil
vermijden, De thans ontketende
offensieven moesten bewijzen, dat
het nog altijd loont,, het Engeisch-
Amerikaansche materiaal naar de
Sowjetunie te zenden, meer nog
waar het gevaar van vernietiging
nog voor het hereiken van het
doel zooveel grooter is.
De eerste stoot der bolsjewisti
sche pantsortroepen in het centra
le frontdeel heeft geen resultaat
gehad, in zooverre dat slechts op
enkele plaatsen Sow jet-Russische
pantserwagens een eindwecgs de
Duitsche afweerstellingen konde.i
binnendringen. Een doorbraak heb
ben zij evenwel niet kunnen for-
ceeren en de eerste aanvallen zijn
Italiaansch
Weermachibericht
ROME. 26 Nov. Het Italiaan-
sche weermachtsbericht van heden
luidt als volgt:
De militaire bedrijvigheid is gis
teren toegenomen in Cyrenaica en
vooral in Tunis. Tijdens gevechten
van snelle formaties hebben wij
eenige vrachtauto's buitgemaakt en
eenige gevangenen gemaakt. On
danks de ongunstige weersomstan
digheden hebben Italiaansche en
Duitsche gevechtsvliegtuigen mar-
cheerende vijandelijke colonnes
aangevallen.Duitsche jagers heb
ben zes vijandelijke toestellen neer-
Êeschoten tijdens luchtgevechten,
en ander toestel stortte, getroffen
door afweervuur. op den grond.
Aanvallen op Palermo en andere
plaatsen op Sicilië hadden geener-
lei gevolg. Een Britsch toestel vloog
getroffen door afweerbatterijen. in
brand en viel bij Gela in zee: de
overlevende bestuurder werd ge
vang en genomen.
dan ook op de Duitsche stellingen
doodgelooi^n.
In het Pbied van de Don-bocht
hebben de bolsjewisten niet verder
terrein kunnen winnen en de
aanvallen hebben niet meer die
kracht als bij h" begin van het
offensief.
Reeds eerder heeft'men bij. derge
lijke Russische offensieven kun
nen constateeren, dat zij na enkele
dagen in kracht verzwakten., Als
een der oorzaken hiervan beschou
wen militaire kringen in de Duit
sche hoofdstad de gebrekkige lei
ding van het middenkader. Bolsje
wistische divisie- en regiments
commandanten missen doorgaans
de bekwaamheid, uit eigen bewe
ging besluiten te kunnen nemen om
den door een overwicht van pant
serwagens behaalde successen uit
te buiten. Vaak ook zijn zij hiertoe
niet in staat, daar zij, als gevolg
van een gebrekkig functioneeren
van den berichtendienst, elk over
zicht van de situatie missen. Steeds
weer vertoont het verloop van de
bolsjewistische offensieven het
zelfde beeld: de naar voren gedron
gen pantseradeelingen blijven staan
zonder te weten, wat zij moeten
doen. Iets dergelijl^ is ook thans
weer waar te nemen. Men weer
houdt zich echter van Duitsche zij
de nog van het trekken van paral
lellen met vorige slagen, zooals die
in het voorjaar bij Charkof, waar
een aanvankelijk succes der bolsje
wisten in een nederlaag verkeerde.
Men wil eerst nog afwachten hoe
de gevechten verder verloopen, al
vorens nadere medcdeelingen te
doen. Ook omtrent de samenstel
ling der van bolsjewistische zijde
in den strijd geworpen troepen kan
men nog niets anders zeggen, dan
dat de regimenten cavalerie die
ten zuiden van Stalingrad operee-
ren, uit Siberië afkomstig zijn.
Spanje mobiliseert
MADRID, 26 Nov. (D.N.B.)
Op grond van het decreeet, waar
door de drie Spaansche weer
machtsministers door het staats
hoofd werden gemachtigd gedeel
telijke mobilisatie uit te voeren,
heeft de minister van oorlog,
neraal Asensio, vandaag via de
opperbevelhebber van de Spaan
sche oorlogsdistricten de lichtin
gen, welke warden opgeroepen ge
publiceerd. Al re Spanjaarden, wel
ke geboren zijn tusschen 1917 en
1920 moeten zich onmiddellijk in
de betreffende oorlogsdislricten
aanmelden. Dj6or dit mobilisatie
bevel worden ook al diegenen ge
troffen, die om bijzondere redenen
met verlof van militairen dienst
vrijgesteld waren. De militaire be
velhebbers worden - gemachtigd,
voor het vlotte verloop van de ge
deeltelijke mobilisatie de voor dit
geval wettelijk bepaalde vorderin
gen uit te voeren. Daar van de
vier genoemde lichtingen reeds
alle Spanjaarden onder de wapenen
staan, die tijdens den burgeroor
log in het roode gebied geleefd of
oorlogsdiensten hebben verricht
strekt de mobilisatie zich alleen
uit tot de nationale Spanjaarden
van deze lichtingen, die in den
burgeroorlog minstens zes maan
den aan de zijde van Franco ge
streden hebben en daarom
nu Wet verlof waren. De lichting
1916 zal niet zooals de overige
aangevuld worden, doch blijft
voorloopig slechts bestaan uit
die Spanjaarden,' die tijdens den
burgeroorlog in het roode gebied
hebben geleefd of gestreden. De
lichting 1931 staat reeds geheel
onder de wapenen, terwijl de lich
ting 1922 in het kader der norma
le krijgsdienstbepalingen voor de
keuring is opgeroepen.
DE PAKKETPOST MET SINT
NICOLAAS.
's-GRAVENHAGE, 26 Nov. Als
het publiek dit jaar tot verzending
van Sint Nicolaaspakketten per
post overgaat, moet het deze reeds
thans verzenden en voor bijzonder
deugdelijke verpakking zorgdra^
gen. Verzending van bederfelijne
waar wordt ten zeerste ontraden.
EINDEXAMENS H.B.S. EN
GYMNASIUM.
In de Ned. St.Crt. van gister wordt
bekendgemaakt, dat het schriftelijk
gedeelte van de eindexamens der
openbare H.B.S. met 5-jarige cursus
en de ingevolge art. 45 tredecies der
M. O.-wet aangewezen bijzondere
H.B.S.- en met 5-jarigen en 4-jari-
gen cursus zullen worden gehouden
op 6. 7. 8. 10. 11 en 12 Mei a.s.
Het schriftelijk gedeelte van de
eindexamens der openbare en inge
volge art. 157 der H.O.-wet aange
wezen Axijzondere gymnasia en af-
deelingen gymnasium van lycea
zullen worden gehouden op 20 en
21 Mei.
JONGEN STAL MOTORFIETSEN
VAN DOKTERS.
De politie te Amsterdam heeft
een 16-jarigen jongen aangehou
den, die zich, kort na elkaar, twee
motorrijwielen had toegeëigend,
welke daax door de eigenaars
in beide gevallen dokters tijde
lijk onbeheerd op straat waren
achtergelaten. Bij zijn verhoor zei-
de de jongen, dat hij de beide mo
toren verkocht had aan een stal
linghouder in de Wouioruggestraat.
Inderdaad werden ze daar aange
troffen, doch laatstgenoemde be
weerde. de motorrijwielen slechts
in stalling te hebben. Ook werd er
nog een fiets gevonden, welke
eveneens kort geleden, ten nadesle
van een arts was ontvreemd. De
drie voertuigen zijn in beslag ge
nomen en de stallinghouder is,
verdacht van heling, voorloopig in
arrest gesteld.
Bii onze vrijwilligers. Bij een deel van den oorlogsbuit, door onze
mannen tijdens de jongste gevech ten gemaakt, bevonden zich ook
kameelen. Andere foto's hebben ons getoond, dat de mannen uitste
kend van deze dieren gebruik weten te maken.
SS PK Altstadt-O-H-P H m.
Gebruikt Uw gas- en stroomrantsoen met overleg,
dan bewandelt U den juisten weg
In het kader der troepenverzorging bezocht de Rijkscommissaris Rijks
minister dr. Seyss-Inquart een herstellingsoord van de Waffen-SS in
Nederland. SS Fritz-Stapf-Paz Holland m
DUllSCH WEERMACHTSBERICHT
Te Barneveld-Voorthuizen werd de
zer dagen een groote konijnenten,
toonstelling gehouden. Een kijkje
tijdens de drukte bii bet bezoek
van duizend schoolkinderen.
VNP-Zeijlemaker-Pax Holl. m.
Vijandelijke aan.allen
teruggeslagen
HOOFDKWARTIER VAN DEN FÜH-
RER, 26 Nov: (D.N.B. Het opper_
bevel van de Weermacht maakt be
kend:
Tusschen Wolga en Don en in de
groote bocht van den Don duren de
hevige pantser- en infanterie-aanval-
len van den vijand voort. Zij werden
in verbitterde gevechten afgeslagen.
De vijand verloor opnieuw talrijke
pantserwagens. Eigen' luchtaanvallen
veroorzaakten bij den vijand groote
verliezen aan menschen, zware wa
pens en voertuigen van allerlei aard.
In Stalingrad stortten ook gisteren
vijandelijke aanvalspogingen ineen.
In den centralen sector is de vijand
den 25sten N.vember in het gebied ten
Zui'den van Kalinin en in flat ten Zuid
oosten en ten Westen van Toropez
over een breed front den verwachten
aanval begonnen. In deels hevige ge
vechten werden gisteren alle aanvallen
met groote bloedige verliezen afgesla
gen, tijdelijke plaatselijke doorbraken
in een tegenaanval ongedaan gemaakt.
Achttien sowjetpantserwagens werden
vernietigd.
In de Cyranaica en in Tunesië wer
den tijdens gevechten van vooruitge
schoven mobiele afdeelingen vijande
lijke auto's buitgemaakt en gevange
nen gemaakt. Marcheerende colonnes,
tentenkatnpen en batterijstellingen in
het Westelijk deel van Cyrenaica wer
den gebombardeerd.
In het hoogland van Tunisië vielen
formaties der luchtmacht vijandelijke
pantserwagens, gemotoriseerde afdee
lingen en troepenkwartieren aan.
In de Middellandsche Zee en aan de
kust van de bezette gebieden in het
Westen verloor de Britsche luchtmacht
gisteren acht vliegtuigen. Zes eigen
toestellen worden vermist.
GROOTE MOEILIJKHEDEN BIJ DE
RAVITAILLEERING.
BERLIJN, 26 Nov. (D.N.B.) Het
omslaan van het weer in den Kauku-
sus stelt op het oogenblik aan de ra-
vitailleeringsdiensten der bij Toeap-
sa en ten Zuiden van Alagir strijdende
Duitsche troepen bijzonder hooge
eischen, zoo verneemt het D.N.B. De
onverharde bergwegen zijn zelfs met
lastdieren door den ijzel niet meer te
gebruiken. Ook de deels gladde, deels
moerassige Voornaamste ravitaillee-
ringswegen bieden groote moeilijkhe
den. De ravitailleering van de in het
gebergte strijdende troepen geschiedt
bijna uitsluitend door dragerscolonnes,
die echter ook vaak op moeilijk te
overwinnen hindernissen stuiten. Voor
he$ oversteken van de gezwollen rivie
ren moesten vouwbootveren worden in
gericht. In de hoogere bergstreken ver-
eischt het lawinegevaar uiterste voor
zichtigheid.
De door den vorst hard geworden
grond leidde ook ten Zuiden van het
Ilmenmeer tot grootere gevechtsactie.
Er werd hevig gevochten om de zooge
naamde spoordijkstelling. De bolsjewis
ten poogden daar tijdens twaalf aan-
valsdagen met vijf regimenten artille
rie, een brigade infanterie en twee ba
taljons pioniers, tezamen ^neer dan
10.000 man, gesteund door minstens
.dertig batterijen en tallooze granaat
werpers de Duitsche stellingen te door
breken. Desondanks sloeg de numeriek
zwakkere groep Duitsche grenadiers
den vijand *net groote bloedige verlie
zen steeds weer terug.
Maan i. Maan
op vanavond om onder
20.41 i o r 11-45
1 Dec. 16.35 uur UD6C.
L.K. tot morgenochtend E.K.
8 Dec. q 22 Dec.
n.m. 8.22 uur v.m.
De termijn voor het indienen
van aanvragen om peroleum voor
verlichting is in het algemeen op
28 Nov. a.s. gesloten, terwijl voor
schippers de sluitingstermijn voor
het indienen van bovenbedoelde
aanvragen op 15 Dec. a.s. is ge
steld.
Het betreft hier de aanvragen
van personen, die in het seizoen
1941/1942 een petroleum kaart S
of S en T ontvingen.
Ten aanzien van aanvragen om
petxxxleum voor vex-lichting in bij
zondere gevallen, t.w.: 1ste zware
ziekten, bevalling e,d, en 2de nieu
we vestigingen, gelden bovenstaan
de sluitingsdata niet.
In voorkomende gevallen kan
men zich tot den plaatselijken di$-
tributiedienst wenden.
Nieuwe Duitsche
landbouwmachines
Verhoogde prestatie bil min
der menschelijke arbeids-
krachten.
BERLIJN. 26 Nov. Den laat-
sten tijd konden in den Duitschen
landbouw verdere verhoogde pres
taties worden bereikt door een doel
matige mechaniseering van het be
drijf. In dit verband wordt vooral
gewezen op de nieuwe landbouw
werktuigen. welke in Duitschland
worden gebruikt en die efci stijging
der productie bij een besparing aan
arbeidskrachten teweeg brengen.
Terwijl men tot dusverre van mee
ning was. dat voor een zoo gunstig
mogelijk gebruik van den grond zoo
diep mogelijk geploegd moest wor
den. hebben de nieuwste weten
schappelijke onderzoekingen bewe
zen. dat het voldoende is wanneer
men de dieper gelegen lagen los
werkt om een hard woiden van den
grond.te voorkomen en het den
jongen planten mogelijk'te maken
met de wortels gemakkelijker bij
het grondwater te komen. Voor de
ze gelijktijdigen, arbeid van ploe
gen en loswerken van den grond
heeft men een zg. trapschaar uitge
vonden. welke uit twee verstelbare
ploegscharen bestaat, waarbij de
onderste welke een vlakken vorm
heeft, den grond als een wigmes
openscheurt zonder den grond ech
ter omhoog of omver te werpen.
Daarboven verricht dan iets meer
naar vorenstaand de groote ploeg
schaar het gebruikelijke ploegwerk
Deze nieuwe^speciale ploeg kan ge
makkelijk gemonteerd worden op
den nieuwen houtgastractor.
Voor den verbouw van aardap
pelen werd een machine uitgevon
den. welke vrijwel het geheele ar
beidsproces. dat anders met men-
schenhanden of verschillende werk
tuigen moet worden verricht, alleen
uitvoert, zooals bijv. het graven
van kuilen voor de planten, het
pooten en het rooien. Bovendien
arbeidt deze machine gelijkmatiger
dan dit door menschenhanden kan
geschieden.
Zijn ontwikkelingsgang en groei
Groote uitbreiding in de vorige eeuw, mede
dank zij de machine
Ons land telt bijna 400.000
land- en tuinarbeiders. Van
hen zijn ongeveer 50.000 vrou-
wèn en ongeveer 100.000 jeug
digen. Het aantal gehuwde man
nelijke land- en tuinarbeiders
kan dus geschat worden op
circa 250.000. Onze landarbei
dersstand omvat derhalve, de
nief-werkende gezinsleden me-
degeteld. 750.000 a 900.000 per
sonen. Mét de 230.000 boeren
en tuinders bewerken zij onze
2V9 millioen hectare bouwland
tuingronden en bosch.
Wanneer ontstond onze
landarbeidersstand?
Hoe was zijn ontwikkelingsgang?
Vóór 1800 wordt nimmer of hoogst
zelden van landarbeiders gerept.
Begrijpelijk. Van een landarbeiders-
stand was toen in de dorpen geen
sjjrake. De totale oppervlakte cul
tuurgrond was gering. Bosch, woes
te gronden en hoogveen namen een
groot deel van den bodem in be
slag. Nog in 1833 telde Nederland
ruim 900.000 ha. woesten grond te
gen ongeveer 300.000 ha. nu.
In het Westen en Noorden oht-
braken nog de vele tientallen
vruchtbare polders. De akker
bouw en weidebedrijven waren
njet groot. Zelfs die. toebehoo-
rende aap groot-grondbezitters
waren veelal niet grooter dan
40 -a 100 hectare. Bovendien in
geheel ons land, ook in onze te
genwoordige akkerbouwrprovin-
cies. als Groningen #en Zeeland,
overheerschte de veeteelt met
zijn weinige arbeidskrachten.
Van een intensieven tuinbouw
was geen sprake. De opbreng
sten waren gering: naar schat
ting Va kVi deel van die van
omstreeks 1900. Regel was ver
der nog. dat van het bouwland
elk jaar een flink deel onbe
bouwd bleef liggen. De boeren
tenslotte waren geldelijk niet in
staat anderen voor zich te laten
werken.
Heel dikwijls was zulks trouwens
ook niet noodig. De boerengezinnen
waren groot. De getrouwde zoons
woonden meest bij hun ouders in.
Toch ontbrak ook vóór 1800 de
landarbeider niet
In de middeleeuwen werd
het landwerk verricht door
lijfeigenen.
Zelfs niet in de Middeleeuwen.
Daar waren allereerst de lijfeige
nen. die ,op en om de kasteelen
woonden. Uit hen ontwikkelde zich
later de groep van plattelands-be-
zitloozen. die als gewapende knech
ten de grondbezitters (adeliike
heeren en kloosters) dienden en
mede als landarbeiders de niet-ver-
pachte landerijen hunner heeren
bewerkten. Soms waren die lande
rijen uitgestrekt. Zoo bezat b.v. het
klooster te Aduard (Gr.) in de 16e
eeuw ruim 5500 hectare land. Voor
de bewerking van het land in eigen
beheer had het klooster talrijke
arbeiders noodig. Het waren ge
deeltelijk kloosterlingen (broeders)
gedeeltelijk leeken.
Zelfs vaste" en losse arbei-
ders ontbraken niet.
Tot de eerste groep behoorden de
stalknechts, de koe- en schaapher
ders. Voor ploegen en eggen, zaaien
en planten, maaien en dorschen
werden daglooners (losse arbeiders)
aangenomen. Dat aantal loonarbei
ders werd nog beduidend grooter.
toen de adelijke bezitters en voorai
de kloosters overgingen tot droog
legging van gronden en tot verve
ning.
Hollandsche boeren lieten door
„madders" (maaiers) uit Brabant
hun graslanden maaien. In de 16e
eeuw was de bearbeiding van de
vruchtbare gronden van Vlaande
ren en Zeeland door ..gehuurde
handen" reeds gebruikelijk, in de
17e eeuw trokken arbeiders van Ve-
luwe. Overijssel en Drente, ieder
jaar voor korten tijd naar Holland.
In het begin van laatstgenoemde
eeuw wordt al melding gemaakt
van hannekemaaiers of ..Holland-
ganger". afkomstig uit Hannover en
Oldenburg. Verder hebben in de
verschillende takken van den tuin
bouw. welke zith vooral in den
bloeitijd van de Nederlandsche re
publiek rondom de steden en in be
paalde centra (Langedijk. De
Streek. Westland. Bloembollen
streek) begonnen te ontwikkelen, de
tuinarbeiders niet ontbroken.
1 Alles tezamen waren tot op het
einde der 18e eeuw de landarbei
ders in onze landen toch weinig
talrijk.
Het. waren de boeren en hun ge
zinsleden. die den grond bewerkten.
Na 1800 werd het anders.
De machine begint
zegetocht
haar
Het modern machine-kapitalisme.
dat zijn zegetocht over de wereld
begon, sloeg ons land niet over en
drukte eveneens zijn stempel op
den Nederlandschen landbouw. De
akkerbouw breidde zich uit. de on
dernemingen weidden grooter. de
opbrengsten stegen, de prijzen wer
den hooger. de geldelijke uitkom
sten voor landbouwers en tuinders
werden beter.
Door dat alles vermeerderde
ook de vraag naar blijvende
arbeidskrachten. Vooral in onze
Brabantsche klei. Zuidholland-
sche eilanden. Groningen en
Friesland, werd langzamerhand
een vrij groote en blijvende
landarbeidersstand gevestigd.
Vele kinderen van de keuter
boeren werden landarbeiders.
Intensiveering der bedrij
ven.
Zóó was en zóó werd het in ge
heel ons land. in den akkerbouw-
en veeteeltstreken, maar vooral ook
in de gebieden van den intensieven
tuinbouw. In alle dorpen ontstond
een vrij talrijke landarbeidersstand.
In 1849 en 1859. toen met de volks
tellingen ook de eerste beroepstel
lingen plaats vonden, oefenden resp.
311.010 en 253.845 personen een
agrarisch beroep uit. Waar de op
gave .meester of knecht", in het
bijzonder bij den landbouwenden
stand te wenschen overliet werd in
die jaren van publicatie van onder-
veideeling afgezien. Naar schatting
moet omstreeks 1850. toen ons land
3 millioen inwoners telde, het aan
tal land- en tuinarbeiders 200.000
hebben bedragen. In 1889 (aantal
inwoners 4Vo millioen) was dat aan
tal gestegen tot 363.225. in 1899 (in
wonertal 5.1 millioen) 388.078. Na
dien bleef, ofschoon het inwonertal
steeg tot 9 millioen. de landarbei
dersstand in aajital geliik. De vol
gende beroepstellingen toch gaven
aan; in 1909 395.300. in 1920 424.550
en in 1930 384.900 land- en tuinar
beiders. In 1940 was vermoedelijk
geen ander resultaat te verwachten
geweest.
De betrekkelijk weinige toena
me na 1900 van de oppervlakte
cultuurgrond, de blijkbaar ge
stegen arbeidsprestatie, een
meer rationeej teeltplan, maar
vooral een steeds toenemende
mechanisatie, deden hun ia-
vloed gelden.
