Bewuste
verantwoordelijkheid.
Eén der onzen - één der velen.
De geschiedenis van onze krant.
De kluisters zijn gebroken
We ademen op. Want wel
weten we van het vele leed
dat nog niet gestild kan
worden, doch dit besef
wordt een oogenblik op zij
gedrongen door 't alles over-
heerschende weten weer
vrij te zijn weer te mogen
zeggen wat we willen, weer
in het openbaar te mogen
doen wat ons voor eigen
geweten goed dunkt 1
Eén der eerste tastbare
teekenen van die herkregen
vrijheid is het weer ver
schijnen van een vrije pers,
waarvan mede dit Bevrij
dingsnummer van de Vrije
Alkmaarder een bescheiden voorbeeld is. Deze vrije
pers heeft als voorlichtings-orgaan van de publieke
opinie een groote taak te vervullen. Zij is zich tijdens
de bezetting van die taak bewust geworden als nooit
te voren. Want elke journalist, doch ook elke com
missaris van een krantenbedrijf, evenals de zetter of
de expediteur daarbij, moest zich in deze jaren wel
bewust worden van wat hij met zijn aandeel in het
werk van zijn krant, bijdroeg tot de pogingen van
den bezetter onze volkswil te ondermijnen en te mis
leiden. Zoo noodig, zullen zij ter verantwoording
worden geroepen. Zij die zich direct van hun
plicht bewust terugtrokken toen de vrije meenings-
uitinc aan banden werd gelegd, zullen de vruchten
daarvan plukken en waardig zijn in het vrije Nederland
hun taak, die zij neerlegden of in de illegaliteit voort
zetten, weer op te nemen.
Doch het zijn niet alleen degenen die een taak
hadden bij de pers en dus bij de volksvoorlichting,
die zich bewust moesten worden van de verant
woordelijkheid die zij met het verrichten van hun
dagelijksche arbeid droegen voor het volkswelzijn. Nee,
vrijwel iedere andere groep in ons volk, die deze tijd
bewust heeft ondergaan, heeft gewonnen aan inzicht
wat zijn dagelijksche taak voor ons nationale bestaan
beteekent.
Voorbeelden? Ze zijn er legio. De spoormannen.
„Gansch het raderwerk staat stil, als Uw machtige
arm het wilEen machtige arm, inderdaad, dat is
gebleken. Een arm die zorgt voor het brengen, overal
in het land waar het noodtg is van voedsel, van kolen,
die kon zorgen dat de vijand vrijwel machteloos was
in zijn voornemen ons land heelemaal leeg te rooven.
Kortom, een arm die zijn taak ten goede èn ten kwade
kon verrichten en waarbij ieder der spoormenschen,
vau directeur tot wegwerker een eigen verantwoorde
lijkheid droeg. De ambtenaren. De regeerings-instructies
aan hen spraken steeds duidelijke taal en wezen op
hun groote verantwoordelijkheid. Dan is er het onder
wijzend personeel. Bewust moest dat zich worden
dat het onderwijs ook anders gegeven kon worden dan
in de boekjes stond en welk een verantwoordelijkheid zij
daarmede droegen ten op
zichte van de vorming van
onze jongere generatie. Doch
ook de kruidenier kreeg
besef van zijn belangrijke
taak. Als distribuant kon hij
zijn bedrijf ten goede èn ten
kwade aanwenden, öf als
eerlijk verdeeler van het
beschikbare, öf als bron om
oorlogswinst te maken. Voor
de boerenstand is het voren
staande vrijwel gelijk van
toepassing. Wij kunnen nog
vele voorbeelden aanhalen,
doch zullen ons beperken
en noemen nog, de predi
kanten, de doktoren. Meer
dan ooit waren zij degenen,
die zich bewust moesten
worden van hun verant
woordelijkheid als zielsver
zorgers, als dienaren van God
en van hun roeping. Bij deze groep mogen wij zeker
de politici niet vergeten. Velen van hen hadden hun
verantwoordelijkheid in rustige tijden niet bewust genoeg
aanvaard en bezweken onder die verantwoordelijkheid
toen het er op aan kwam. Een geheel ander voorbeeld,
dat ook met vele andere dergelijke aangevuld zou
kunnen worden, is de boekhandelaar. Hoe kon die zelfs
al in zijn étalage tot uitdrukking brengen, of hij „goed"
was of „fout" Een plaats willen wij nog inruimen
voor de huisvrouwen, de moeders, zij die in staat
waren door hun zorgen voor het dagelijks welzijn van
hun gezin, dat gez n te deprimeeren öf door haar
houding, wilskracht en haar beste zorgen, dat gezin te
maken tot een bron van kracht voor alle leden daarvan.
Hulde aan onze huisvrouwen, die heel stil, zoo heel
achteraf, zoo'n belangrijk aandeel hebben gehad in het
gezond-houden van onze volksziel.
En hier staan wij nu allen, wij die het groote geluk
hebben de vrijheid herboren te zien worden. Zullen
wij nu ook bewust de verantwoordelijkheid voor die
herkregen vrijheid aanvaarden? Want ook onze
vrijheid kan onbewust aanvaard, misbruikt of ten
goede aangewend worden. Onbewust van de
waarde, de beteekenis der vrijheid aanvaarden zij, die
notabene nog trotsch op hun houding beweren „ik
ben niks, ik bemoei me niet met de politiek Zullen ook
deze „neutralen" nu eindelijk beseffen, dat de politiek
Prof. Romein karakteriseerde deze eens als „synthese van
utopie en werkelijkheid" zich iedere dag op alle gebieden
met hun bemoeitVanaf hun ochtendkrantje tot en met
hun avondwandeling! Misbruikt wordt de vrijheid
door hen, die deze willen gebruiken om hen anderen
te ontnemen. Gebruikt zal onze herkregen vrijheid
worden, als wij allen beseffen, dat „die politiek" van
levensbelang is voor de toekomst, zoowel van ieder
persoonlijk, van onze kinderen, als van geheel Neder
land, ja, van de geheele wereld Deze toekomst waar
voor ook duizenden Nederlanders hun leven bewust
offerden. Bewust, omdat zij het diepe vertrouwen hadden,
dat in een weer vrij Nederland, oude en verouderde
scheidslijnen doorbroken zouden worden, dat men met
eerbiediging van elkanders overtuiging, gezamenlijk
Eén der onzen die in deze tijd de dood voor het vmirpeletoii
vond was JAN FERDINAND RIS.
Wij leerden hem kennen als een jonge, energieke kerel met
een groote vaderlandsliefde en een idealistische verwachting
voor de toekomst van ons land. Altijd bereid te helpen
waar liet verzetswerk dit ook eischte, hielp hij ook ons hij
het overwinnen van vele technische moeilijkheden. Hij was
waarlijk een goed kameraad.
Wij eeren in dit korte „in memoriam" gewijd aan Jan, ook
de vele anderen die vielen, opdat Nederland herrijzen zou.
Als ons de berichten over hun dood bereikten, voelden wij
de machtelooze woede in ons stijgen. Laten wij, nu wij
weer vrij en niet machteloos meer zijn, het offer van hun
dood aanvaarden door onze bereidheid mee te helpen niet
alleen aan het herstel van ons vaderland, maar ook aan de
bouw van een ware volksgemeenschap. Die stond onze
helden bij hun strijd voor oogen. Zóó eeren wij hun na
gedachtenis het beste.
zou werken tot heil van ons geheele volk.
Ge toont U bewust van de waarde der herkregen
vrijheid, als ge straks Uw interesse geeft aan de discusie
om tot nieuwe en betere partij-groepeeringen te komen
als ge, wanneer straks Uw stem gevraagd wordt bij
de keuze van onze politici, bewust Uw stem zult uit
brengen als ge met aandacht volgt wat in het publieke
leven in al zijn uitingen naar voren komt en vooral,
als ge daaraan Uw deel ieder op de plaats waar
hij of zij gesteld is naar beste krachten bijdraagt.
Deze taak heeft ieder op zich te nemen, uit dank
baarheid voor het als 't ware opnieuw geschonken
leven, in gedachtenis aan hen die vielen en in blijmoedig
aanvaarde bewuste verantwoordelijkheid
(De geschiedenis van onze krant - vervolg)
Behalve onze dagelijksche communiqué's, stuurden
we ook maandenlang onze weekoverzichten naar twintig
verschillende plaatsen in Nederland en ook in Alkmaar
werden deze veelvuldig verspreid. Behalve deze uitgaven
zorgden wij ook steeds voor ruime verspreiding van
door H.M. de Koningin, Prof. Dr. Gerbrandy, door
andere Nederlandsche regeeringspersonen of door
Minister Churchill gehouden redevoeringen.
Na ons vijfhonderste „Robu", gingen we over tot
het stencillen van ons bulletin. Eerst op een z g.
„vlakdrukapparaat", later op een roteerende stencil
machine. Lang geen ideaal apparaat onze lezers
hebben 't in de loop der tijden kunnen merken doch
dank zij de technische vaardigheid van „Jaap" draaiende
gehouden. Het was niet de eenige technische moeilijk
heid waarmee wij te kampen hadden. Dikwijls slechte
stencils, slechts inkt, ongeschikt papier de vrouwen
hebben heel wat moeten sleepen om de benoodigde
honderden pakken papier in huis te krijgen en dan,
niet te vergeten, het laden van de accuDagelijks
moest daarvoor minstens een uur „gefietst" worden.
En dat alles moest buiten en behalve het redactie-werk,
het afdraaien en soms het expedieeren gebeuren en
dat iedere dag, twee jaar lang
Toch waren er nog wel eens mopperende lezers,
die hun krantje niet vroeg genoeg naar hun zin kregen
of 't niet altijd duidelijk genoeg te lezen vonden, doch
ook kregen we meermalen blijken van waardeering.
„Robu" veranderde van naam en van omvang. Eerst
werd het „Parool-Bulletin", later „De Vrije Alkmaarder",
gezamenlijke plaatselijke uitgave van vrijwel de geheele
vooruitstrevende illegale pers in Nederland. Oor
spronkelijk een uitgave van tien doorslagen per dag,
werd het een gestencilde uitgave welke in duizenden
gezinnen gelezen werd.
Wij hebben op deze wijze het onze aan de strijd
tegen den bezetter bij kunnen dragen. En nu
„De Vrije Alkmaarder" hoopt met dit be
vrijdingsnummer nog geen afscheid van
Alkmaar en omgeving" te nemen, de
kennismaking is van beide kanten daarvoor
een te aangename geweest!
„Nü moeten wij dan toch duiken. Langer te wachten
is niet verantwoord, als we tenminste zooals we
ons voornamen niet in handen van den vijand
willen vallen." Zelden zal het woord vijand met meer
reden zijn gebruikt. Wel met-ter-daad was hij onzen
doodsvijand gebleken, hij die ons reeds alles, zelfs onze
dierbaarsten, had ontroofd. Wel beseften velen direct
na de capitulatie in Mei '40, dat we onze vrijheid
kwijt waren, maar pas geleidelijk aan liet de bezetter
zijn ware. waarlijk demonische gezicht zien. Na diverse
maatregelen, die het vrije handelen op allerlei gebied
beperkten, na het uitschakelen van de gevaarlijkste
politieke tegenstanders, schrikten de Duitschers in Fe
bruari 1941 Amsterdam op door de razzia's op jonge
Joodsche Nederlanders. Vanaf dat moment hebben wij
in het geheel geen rust meer gekend, want ook wij
zijn Nederlanders van Joodsche afkomst.
We „duiken" pas in November 1942, als het wer
kelijk niet langer anders mogelijk is. Eerst gaan we
naar het Oosten van het land, waar vrienden ons
gastvrijheid hadden aangeboden. Maar daar is het alras
vol met evacuée's en we moeten naar elders. Waar
heen? Een vriend in Alkmaar doet moeite voor ons.
Als hij op kantoor zittend over het probleem van onze
huisvesting piekert, gaat op eens door hem heen „zoo'n
groot gebouw, dat is geschiktMaar vragen aan de
conciërge en z'n vrouw kan toch niet, één maand zijn
ze pas getrouwdNa een week vergeefsche pogingen
bij anderen, neemt hij het besluit 't toch maar te pro-
beeren. Hij staat al bij de bel, doch durft 't niet aan.
't is téveel gevraagd. Als er echter weer een noodkreet
komt, besluit hij het te vragen. En ondanks de witte
broodsweken, wordt gastvrijheid toegestaan, eerst voor
twee weken, welke echter twee jaar werden.
Zélf zoo weinig bij te kunnen dragen aan de strijd
tegen den bezetter drukt ons. Dan komt de inle.vering
van de radio-toestellen. Onze gastfamilie besluit aan
de oproep geen gehoor te geven en dan zien wij een
mogelijkheid ook iets te doen. Wij opperen meteen
het plan dagelijksch communiqué's te gaan maken, opdat
men op de hoogte blijft van wat er in de wereld
gebeurt. We zien in, dat, als men geen juiste berichten
over de militaire en politieke toestand meer krijgt en
geheel van de vrije wereld geïsoleerd raakt, en men
alleen het vergift van een genazificeerde pers onder
de oogen krijgt, dat dit het moreel van ons volk zeker
zal schaden.
Wij begonnen er mee in Juli 1943. Het toestel
waarmee we oorspronkelijk luisterden we spraken
altijd over „Liesje" was een kleine Philips-ontvanger,
zoo klein, dat, als we het in bed legden tusschen onze
hoofdkussens, er niets meer van te zien was. Later,
toen er geen electriciteit meer was en we met een
omvangrijker toestel moesten luisteren, kropen we
daarmee achter de boekenkast (oorspronkelijk bedstee)
en zaten daar op een stapel kranten met een petro
leumlampje als verlichting. Als we eens even vergaten
wat de oorzaak van dit gedoe was, hadden we schik
om de vertooning. Maar hoe dan ook, we konden de
uitgave van het Rose Bulletin voortzetten, ook dank
zij de medewerking van velen.
(Voor vervolg zie nevenstaande kolom)