dynamiet ALFRED NOBEL ten dienste van wetenschap literatuur en..... pacifisme Uitvinder, die mateloos rijk werd, doch altijd eenzaam bleef Veuve Vesuvius" en Eiken van Dodona" van F. Bordeu ijk ter herdenking vin zijn sterfdag: 10 Dec. 1896 -LtuN DECEMBER 1896 overleed la «tja villa te San Rerao in Italië 1 de Zweedsche uitvinder en fabrikant Aifred Nobel Een boeiende figuur, deze Alfred Nobel, een figuur, waar men in zyn tijd niet voldoende raad mee wist. Toen hij nog ln zijn opkomst was als fabrikant van de springstof, die hg had uitgevonden, het dynamiet, had men vooral in zyn vaderland geen al te vriendeltjk oog op hem, want xijn experimenten waren gevaarlijk en mits dien gevreesd; al meermalen hadden ze groote ongelukken veroorzaakt. En in het buitenland had men wei bewon dering voor zfjn rustelooze energie, maar men vond het toch voor het minst zonderling, dat hö, die toch eigeniyk zijn werk richtte op de per- fectionneering van een middel tot verwoesting, altyd den mond vol had over wereldvrede, ontwapening en volkeren vriendschap. Zoo Iets •vond men, moest de man toch maar liever overlaten aan lieden, wier handen in dat opzicht smetteloos waren. ven. Toen men tien dagen na zijn dood Nobel's testament opende, las men daarin zijn laatsten wil inzake de besteding van zyn groot ver mogen. De interest van heel zijn' realiseerbaar fortuin moest, aldus zijn laatste beschikking, jaarlijks verdeeld worden als belooning onder hen, die in den loop van het ver streken jaar de grootste diensten aan de menschheid zouden hebben be wezen. Die rente zou dan moeten worden verdeeld in vjjf gelijke deelen, waaruit prijzen zouder. moeten wor den betaald voor uitvindingen en entdekkingen op het gebied van de natuurkunde, de scheikunde en de geneeskunde èn voor de uitblinkers op het gebied der letterkunde, terwijl de vijfde prijs dan-zou toevallen ..aan dengeen dde het meeste of het beste heeft gedaan voor het werk van de verbroedering der volken, voor de afschaffing der staande legers, als ook voor de stichting en ae propa ganda van vredescongressen. Het is mijn uitdrukkelijke wensch, zoo be sloot Nobel, dat bg de toewijz.ng geen rekening zal worden gehouden met nationaliteit, zoodat de prfjs komt aan den meest waardige. Alfred Nobel's laatste wil. Zoo vernam de wereld op het einde van 1896 wat de laatste wilsbeschik king van Alfred Nobel inhield en zij verbaasde zich. Zy ls 't zich steeds Hoe tijdgenooten over Nobel dachten Ja, zoo oordeelde men, maar had men ook geiyk? Om te beginnen, zij, die zoo hun moeilijk verholen min achting over hadden voor den gema len chemicus, doen wel een weinig denken aan den pimpelaar, die niet zichzelf verachtelijk vindt, maar wel den man achter de tapkast, die hem de alcoholica leverde. Zoo Iemand bedenkt niet, dat lieden als hyz.-lf allereerst verantwoordelijk zijn door hun vraag naar het artikel voor het beroep, dat zij verachten. Zoo was het in zekeren zin ook gesteld niet hen, die neerzagen op Nobel; onder hen waren heel wat vooraanstaande politici, die voor hun land wel prys stelden op het beschikken van N> bel'a gloednieuwe artikel, maar die toch niet graag ln één adem met den. uitvinder en leverancier van dit gevaarlyk springmiddel zouden worden genoemd. Intusschen, er was in dat geval- Nobel toch ook wel iets zonderlings. Als b.v. een fabrikant van kauwgum het in zyn hoofd krggt, zich in zijn vrijen tgd voor cultureele dingen te Interesseeren, dan vindt men ait al licht wat eigenaardig, wfll onver wacht, hoeveel te meer moet het aan verwondering wekken, a,s de uitvinder van een vermetigingsmid- del, dat in den eerstvolgendeu oor log aan duizenden den dood berok kenen kan, niet alleen zgn vrijen tyd, maar ook groote bedragen beschik baar heeft voor de propaganda van vrede en vriendschap der volken. Denkt men hier dan onwillekeurig niet aan den middeleeuwschen adel lijken vechtersbaas, die, als hy het zelfs naar eigen opvatting eem» een keer te bont heeft gemaakt, op de Slek waar hy zyn siachtoffer den ood injoeg, heel stichteiyk een ka pel laat Inrichten ter ontslasting van zijn geprangd geweten en ter afwen- in g delyke eeuwige straffen? Zyn vriendschap met Bertha von Suttner. Nobel's vrienden hebben zulke op merkingen in hun tijd ook wel ge hoord en zy hebben hun vriend ver dedigd. Een van die vrienden, die Nobel altyd warm verdedigd hebben, la niemand minder dan de bekende barones Bertha von Suttner geweest, schryfster van het wereldbekende boek „De wapen3 neer", vurig pa- cifiste, onvermoeid propagandiste voor den wereldvrede. Bertha von Suttner was vóór zrj huwde, korten tijd het hoofd van Nobel's huishou ding geweest en zoo ontstond tus- schen die beiden een vriendschap voor het leven. Men kan er zeker van zijn, dat de ldeaiiste, die Nobel zoo goed gekend heeft, rotsvast is over tuigd geweest van de zuiverheid van Nobel's pacifisme. Toch bleef Nobel heel zijn leven door een beetje de gewantrouwde man. Nobel, de uitvinder van dat hel90he dynamiet, de man, die eiken dag opnieuw door de fabricage -van dat dynamiet zyn vermogen fabel achtig 3nel zag groeien, men vond het tóch wel erg vreemd, dat hy zijn ambities zocht in den hoek der men- schelijke strevingen precies tegen, overgesteld aan dien, waar hy zelf zijn arbeidstaak vond. En niet min der vreemd vond men het, dat hy er altyd zoozeer op uit bleek te zijn voor een weldoener der menschheid door te gaan. Een conflict met de „Figaro". Dit laatste is iulst bogrypeiyk. De ln Nobel's tyd bekende impressano Fischhof, die zeer bevriend met den uitvinder is geweest en te Parijs veel met hem omging vertelt hoe de groote man heelemaal uit zyn even wicht raakte door een artikel ln de Figaro. Zeer ontdaan kwam Nobel bij Fischhof oploopen, om diens be middeling te vragen bij de Figaro redactie om een ander artikeltje op te nemen, dan zy tevoren over hem had geplaatst. Wat was er namelijk febeurd? Te Cannes was een oudere roer van Nobel overleden en de Figaro verwarde dezen met Alfred. Nu wilde deze het artikeltje van de Figaro graag gerectificeerd zien. niet zoozeer omdat het nu eenmaal niet prettig ls by je leven al uitge luid te worden, maar veeleer omdat de Figaro-redactie met een zinspe llng op zyn uitvinding ontkend had, dat men Nobel als een weldoener der menschheid kon beschouwen. Dat trok hy zich buitengewoon aan en hy rustte niet, voor Fischhof met hem mee ging, om hem by de Figa ro-redactie te introduceeren als zijn vriend Dit geschiedde dan ook en het had tot gevolg, dat de vriende- lnke redacteur in net volgend num mer zyn eerder gepubliceerde mee ning wat verzachtte. Maar aan Fisch hof viel het sindsdien op, dat Nobel de denlgreercnde meening maar niet kon vergeten en van toen af maar steeds verzekerde, dat hij een groot kapitaal zou reserveeren voor een grootsche stichting die den vrede dienen zou. Dit is Inderdaad ook zoo geschied en per saldo is dit dan ook de oor zaak, dat Nobel thans herdacht wordt, want er zjjn wel meer uit vinders geweest en ze worden heusch niet allen herdacht op bijzondere Jaardagen van hun geboorte of ster- biyven doen: de dynamietkonlng be stemde zyn ln de dynamiet verwor ven vermogen voor het groote werk des vredes; de besten van de besten op het terrein van wetenschap, kunst en cultuur moesten met Nobel's geld onderschelden wordenIs dit eigeniyk ook alweer niet een korrel tje dynamiet onder ons aller waar- deeringsbegrip Waariyk, Nobel blijft, hoe we hem ook bezien, een moeilijk geval. Als een rusteloos mensch leeren we hem kennen, een altyd zoekend en vorschend mensch, zich verbergend in zyn laboratorium of anders op reis heel Europa door. En toch tege lijk een mensch, die hartstochtelijk naar rust verlangde, naar een stille eigen plek van intimiteit en vrede. Maar iiij bleef alleen in het leven, hoeveel vrienden hy ook had, hoe welkom hy ook by die allen wezen mocht. De man, die ln tal van hoofd steden zyn eigen huis bezat voelde zich nergens volledig thuis, zelfs niet ln Zweden, dat hy lief had. maar dat hy reeds op 9-jarigen leeftijd verlaten had voor Rusland, waar het gezin zich toen vestigde. En waar het oudere deel van het gezin ge slaagd is. 100.000 frg. subsidie van Napoleon m Naar rust verlangde hy, deze toch zoo dualistische persoonlijkheid, die oorlog verfoeide maar niettemin zjjn uitvinding aan de Fransche foianciers vertoonen kwam, met het grimmige grapje hier een goedje te hebben, waarmee hy heel de wereld in de lucht kon laten vliegen. En die ook heel goed wist, dat Napoleon III hem 100 000 frs. subsidie het geven, niet omdat deze uitvinding allereerst zooveel waard was voor de industrie, maar omdat hg er voor de toekom stige oorlogvoering wat ln zag. Maar onder dat rustelooze streven verlangde deze onderzoeker toch altijd naar de rust van die kleine plek, die vaak het bezit van den eenvoudige is terwijl de grooten en rijken der aarde haar dikwyis tever geefs blHven zoeken. Hoezeer hg er naar verlangde, zyn brieven bewgzen dit, ook die aan zijn schoonzuster, die hem blgkbaar verstond en tegen over wie hij zich uitsprak. „jy leeft", schreef hij haar eens. ,,een warm en stralend leven, om geven door menschen waar Je van houdt die zorgzaam voor je zijn en jg voor hen; jouw leven ligt ver ankerd in tevredenheid, ik dryf rond zonder roer of kompas, een wrak op de levenszee. Ik heb geen herinne ringen opi vreugde aan te beleven, noch Illusies voor de toekomst om mij aan te koesteren, ik heb geen gezin om de eenige reden van ons menschenbestaan aan waar te maken, geen vrienden om mijn genegenheid aan te schenken en geen vyanden om te hatea" „EXPORT ONLYZon luidde de slagzin, wammt-de $5 ondernemende takenmenschen in Londen reclame maakten voor hun show. En zij voegden er aan toe: levertngslijd een paar weken De attractie van deze beurs vormde het ultra moderne radio.toestel, dat deze foto IJ laat zien. Wie zoo senrgft kan zich onmo gelijk gelukkig voelen en dat was hy ook niet; steeds was hy op zoek naar het geluk, dat hg vermocht te pellen in de beste gedachten van de grootste geesten, want hy was thuis ln alle groote literaturen en som mige klassieke wereldschrijvers kende hy nagenoeg uit het hoofd. Meestal vond hg er net zulke on voldane zoekers als hy zelf was. Kunstzinnig, origineel, maar ook ydel? Nobel was een byzonder fynzinnie mensch, die wanneer hn in de kunsr was gegaan, daarin had kunnen uit blinken. Fischhof zegt van hem, dat hy een origineel man was en daar voor ook graag wilde doorgaan. Dus toch ydel? Men zou het wel zeggen, als men dit oordeel leest en tevens verneemt, dat hg graag den wel doener wilde spelen en dit ook deed, want de bedragen d:e hy wegschonk, waren groot en menigvuldig. Nobel had, zoo vertelt Fischhof. een afkeer van banaliteit en even eens van phrasen; titels en ridder órden waren hem een gruwel, of schoon hij ze uit hoffeiykheid nooit geweigerd heeft. Het type dus van den fijnen erudiet, tegelgk wat zon derling blgkbaar iemand met een gespleten innerlijk. Misschien moet men wel in dit laatste de verklaring zoeken van zijn zucht pacifist te zyn, terwijl hy toch heel zijn leven door met zijn practischen arbeid daarmee in stryd Was. Man van radicale beginselen noe men zyn biografen hein, politiek zoo wel als godsdienstig. Jegens het Christendom kon hy sarcastisch zgn en dan liet zgn anders feilloos goede smaak hem weieens ln den steek Maar en hier heeft men weer de verrassing, waarvoor Nobel zoo vaak zorgde de Zweedsche kerk te Pa- rys merkte niet veel van dien afkeer van den godsdienst, want Nobel be dacht haar met groote schenkingen. De geschiedenis van het dynamiet. We hebben in ddt herinneringsarti kel Nobel meer van den menschelg- ken kant belicht dan van die van zijn uitvinderskwallteiten. Moeten we ook daarover hier nog handelen? Welnu dan. Nobel's vader, Emmanuel, die zelf de zoon van een dorpsdokter was, had zich al vroeg op onderzoekingen gericht. Geruimen tgd bracht hg in Rusland door, waar hg snel vooruit kwam, maar toch niet bleef. In Stockholm zien we hem tenminste terug, bezig met nieuwe proefne mingen. Tot het dynamiet uitgevonden werd, was het buskruit eigeniyk het eenige springmiddel. Byna een eeuw tevoren was de glycerine uitgevon den, maar het was onmogeiyk het practisch te gebruiken, ook niet toen door toevoeging van andere stoffen het nitroglycerine ontstond. Dat was dan een jaar of tien vóór Nobel's uitvinding, die zich er op richtte dit nitroglycerine zoodanig te verbete ren, dat het een betrouwbare spring stof werd. Hoe gevaariyk zulke on derzoekingen waren, biykt wel hier uit, dat Emmanuel er een zgner zo nen door verloor, toen een keer een vreeselgke ontploffing zyn fabriekje uit elkaar deed springen. Van dezen slag ls de oude Nobel nooit meer overeind gekomen; hy werd van toen af een gedrukt en tobberig man. die zgn werk in hoofdzaak aan Aifred. zg'n derden zoon, moest overlaten de andere zonen hadden meer be langstelling voor Rusland, waar zy zich een carrière stichtten en zich op den duur Intereseeerden voor de ex ploitatie van naphta. „Nobel Frères'J zooals de firnwrTTeette, bezat zelfs op den duur een heele vloot van vrachtt schepen in Zuid-Rusland. Alfred, hoewel zich wijdende aan zyn lieve lingsdenkbeeld, de fabricage van dy namiet, was daar ook by geïnteres seerd. maar kon niet al te best met zijn ouderen broer overweg, omdat hy het in dezen afkeurde, dat hy eerst ondernam en pas daarna na&r fondsen ging zoeken, terwijl hy zelf nooit iets ondernemen wilde, of het geld moest er eerst zyn. M.a.w. Al fred was dus solieder dan zyn broer. Maar het is wel buiten kyf, dat heel de Nobelfamilie uitermate energiek was. Het ging Alfred met zyn uitvin ding al net als het den meesten uit vinders gaat: hy had er veel zorg door en veel teleurstelling en tegen werking. De tegenwerking laat zich £ultureeie SEINPOST De uit de Illegali teit voortgekomen uitgeverg „De Kepubdek tier Letteren te Amsier- uain, neeit tot dusverre een tofwaar- uige aeUVileR oniwikKelo. Zy Kon- .difct thans aan de „Zebra-reeas", een eerste poging na de bevrgcung om op groote scüaaJ goede boeken te ver spreiden tegen een pigs die voor iedereen betaaloaar is. De deeien van deze reeks zullen een omvang hebben van zOO400 madzguen en worden gebonden ln een sioiomsiag O.a. zulien met net teeken van ae zebra verschgnen een herdruk van „De vrgheid gaat ln t rood gekleed" door lngun de Vries; „De groene neuvels vSh Afrika' van Henung- way. in de veilaung van J. F7"Kup- nuis; Stephenaona „De ontvoering van Daviu tJaifour', veriaaiu «Kk>; Bert Voelen; „De moeder" van Maxin^Gorui; „Een uur der vergel ding" van den moueinen Kussiacuen schrgver GeonRL_Leonow; „Van noef- smid tot ruaarscnalk'een Oiugiaxie van Ttu> door -den Zuidsiavier -Va- dgw; een werk ovei de waüace-groep ln de Vereeiugde Staten; ,71 Zit in de lucht", een ovei zicht van de ontwik keling der luchtvaart van de hand van C. van Steendei en en nog een oorspronkeigke roman „Het mysterie van de Eikenschans'door las. van der Ploeg. In het kader van de Nederlandsch-Belgische culturee le uitwiseling zal op 14 December in het waaggebouw te Amsterdam een tenloonSLe.iing worden geopend van boeken, manuschipten en portretten van Vlaamsche en Nedertandsche auteurs van de laatste tientallen ja ren. welke tentoonstelling is georga niseerd door de Vlaamsche en Ne- derlandsche P.E.N -clubs. Het voor zitterschap van deze tentoonstelling berust by de heeren F. VAJToussalnt van Boeiaere en V. E.jan Vriesland, voorzitters der belde P.E N.-clubs. Minister J Glelen zal de tentoonstel ling^ die tot 4 Tanuarl in Amsterdam biüft en daarna naar Brussel ver huist, openen. He Iet d. a. Thie- mefonda zal volgend jaar weer een prgs toekennen, ditmaal aan een Ne- derlandschen uitgever voor het fraaist uitgegeven boek. of voor een grootsche onderneming op het gebied van den boekhandel hier te lande. Bg de beoordeeling wordt ln aanmerking genomen dat de vinding en uitvoe ring zooveel mogelgk oorspronkelijk Nederlandsch werk zyn. In de com- mtsfte van deskundigen hebben zit ting de hecrcn S H. de Roos. Jhr Dr. M. R. Rgdermaóher Schorer en F. J. Du pont. 1 ER gelegenheid van den zestigsten verlaardag van den dichter Pierre Kemp is oh Bruna te Utrecht verseïénen „Pacific", het eerste groote gedicht van dezen merkwaardtgen Limburgschen dich ter. ln een oplage van 250 genum merde exemplaren. IN de novelle Veuve Vesuvius (uit- gegeven by de Bezige By in de reeks „Tandem Aliquanao) toont F. Bordewijk zich meer dan ooit de meester van de rake typeering. Het verhaal roept een stukje zelfkant van Den Haag van voor een halve eeuw in de herinnering terug: de Bagyneatraat, de Kalvermarkt en aangrenzende kwartieren. In die Ba- gijnestraat bevond a ch een „Fran- sche enclave", zooals hH hetlroniach- weidsch noemt; een dezer afstam melingen van uitgeweken Fran. schen. explodeerde er het kroegje „Au Vésuve", waarnaar zq. de hoofdfiguur van de novelle, haar geestigen bynaam en Bordewyk's boek weer eens een ongewonen titel kreeg: Veuve Vesuvius. Juffer de Kok—Daburelle ia echter heelemaal geen weduwe, maar de vtouw van een kleurling (een halve Chinees), die destijds was gedrost en Ln het verloop der verhaalde gebeurtenis- sen uit kolonialen legerdienst thuis komt. Zij beiden en hun dochter Ka trien vormen het eerste drietal der hoofdfiguren: de energleke.kwikail. vervlugge vrouw, de sluwe, ondoor- grondelijke mesties (zgn vrouw scheldt hem by voorkeur neger!) en de aioome, verkapt aensueele doch- ter. De beide laatsten zyn hoe zou het bg Bordewtjk kunnen ult- biyven? wat de volksmond „grie- zeis" noemt; het meisje verme:t zich m haar boudoir met spookachtige fantasieën, in den man woont een sarcastische daemonle. Er is ln dit speels gecomponeerd verhaal nog een tweede drietal hoofdspelers, de drie heeren. Dat zjjn de van een legaat-rente levende bohémien en derderangsdichter Wadmer, de decadente vrouwenjager Terheem en de ambtenaar Sartori- us, die leeft voor zyn biefstuk, zyn borrel en zyn biljart.keu. Zij komen, aangetrokken door het excentr eke van het geval, op het plaatsje achter de volkskroeg nun biertje drmken in de beschreven zomermaanden en weldra medeluisteren naar het held- haftlge opsnijden van den kleurling- koloniaal, die heel de buurt met zijn verha-en naar het kroegje lokt. Zy hebben er overigens ieder hun eigen attract.es, Sartarius de ongeeven aarde biefstuk. Terheem zgn ontuch tige avonturen en Wadmer de sfeer van het buurtje en de erfjes achter het huls, die zyn oppervlakkige poëtische stemmingen wekken. Al deze figuren en een geheele serie van het tweede plan worden door Bordewtfk door het scherp mar. keeren van hun eigenheid In soms als terloops ^genoteerde zinnetjes vol satyrische geest, onnavolgbaar ge karakteriseerd Ook zonder de vlotte teekeningen van F Westendom ziet men ze onverwisselbaar voor z.ch. Ik noem als voorbeeld van or- gmeele typeer.ng een opmerking over Terheem: „Meneer Terheem bezat wel vgf geheel verschillende kringen van kennissen d e niet met elkaar omgingen en daar lagen ln de stads- De „VItndet orchidee" bloeit in Utrecht Beroemd is Nederland door zijn bloe men, niet alleen omdat men zich in ons land toelegt op hei exportee ren van bloembollen, maar omdat men er de kunst verstaat, met blue- men om te gaan. Vele beroemde bo tanici zijn Nederlandera geweest en het schijnt, dat er een bijzondere liefde voor schoonheid in het Neder- iandsche volk woont. In alle groote bloemenzaken kan men mooie en soms zeldzame, orchi deeën bewonderen en koopen, maar bijna nooit komt het voor. dat men eens een heel zeldzame plant te zien krijgt, zooals de „vlinderorchidee" (oncidium papilio), die precies op een verstaan; de menschen in Stockholm waren zoo bang als de dood van Ai- red's experimenten en maakten het hem met hun klachten by de regee ring zoo lastig, dat hy op het laatst geen terrein meer krggen kon voor een fabriek. Moordenaar noemden de menschen in Zweden hun landgenoot en nu we weten, hoe teergevoelig Alfred was, kan men bgrgpen, hoe die houding hem moest hinderen. Op het laatst moest hy zyn heil zoeken op een oude schuit in het Malarmeer, maar de afkeer van de oeverbewo ners van Alfred's proefnemingen was zoo groot, dat er op 't laatst geen plek meer was, waar hy kon meei*n. Vooral was men bang voor het ver voer van het gevaarlyke goedje. Als door een toeval kwam Nobel er achter, hoe dit gevaarlijke karak ter weggenomen kon worden. Eens lekte er een vat en de nitroglycerine vloeide weg in een groote ton, waar- ln het vat zekerheidshalve verpakt was. Nu was de ruimte tusschen ton en vat opgevuld met kiezelmerg. een zeer poreuze aardsoort en nu bleek deze aardsoort na gedrenkt te zgn met nitroglycerine, ook sterk explo sief te zgn. Daarmede was het dyna miet ontdekt. Later verving Nobel dit btndmgsmlddel door schietkatoen. Toen Nobel zoo ver was. was de rest voor hem niet zoo moeilgk meer Hier en daar verrees er nu een fa briekje, zy het dan dat de rondom- wonenden er nog gansch niet enthou siast voor waren. De meeste fabrie ken stichtte Nobel ln het buitenland ln Schotland. Noorwegen, Italië. Amerika. En nu groeide de belang, stelling voor zijn belangryke uitvin ding snel. Toen Nobel in 1896 stlert waren er reeds 90 dynamietfabrie- ken en men vond ze over de heele wereld. Ziehier in korte trekken den le vensgang van den uitvinder Nobel. Het aan vankei gke wantrouwen ln zyn persoon kunnen we ons begrgpen en hoe moeilgk het ls het volle licht te verkrggen over zyn blgkbaar ge compliceerde persoonlijkheid. We lee. ren nem toch kennen als een uitein- deiyk goed willend, zelfs het beste voor de menschheid begeerend mensch. Maareen man van In- neriyke verscheurdheid. Moeten we die verscheurdheid verklaren door het nooit eindigend conflict tusschen uitvindersdwang en humanlteitsbe- sef Dan is deze geniale man wel zéér eenzaam geweest. tropische vlinder lykt. Deze uiterst zeldzame plant, die in West-Indië thuis hoort, bloeit op het oogenbllk ln de Hortus Botanicus te utrecht Het lukt in Europa zeer zelden, de vlinderorchidee tot bloei te brengen, en men zal haar dan ook nooit in den handel kunnen koopen. Zg ls een uit gesproken llefhebbersplant. Onze Ut rechts ene oncidium paoilio «reme- sen teert een waar de van eenige hon derden guldens en leeft in een voch- tig-warme atmos feer van 23 tot 30 graden Celcius. Wie dus de bloem gaat bekyken, mag zyn winterjas ge rust thuis laten. De Hortulanus. de heer Romeyn, die ons in de hor tus rondleidde, vertelde, dat deze fiiant uit Trimdad s geïmporteerd en dat de bloem, wan neer de plant een maal bloeit, 4 h 5 weken aan den langen, dunnen sten gel blijft zitten. Daarna komt er on- mlddeliyk een nieuwe bloem, waar van de knop nu reeds aanwezig ls. zoodat de vlinderorchidee onder gun. stlge omstandigheden soms vele maanden achtereen biyft bloeien. Is de bloei eenmaal afgeloopen, dan moet men eerst weer de vorming van een nieuwen stengel afwachten, wat zeet lang kan duren. Op het oogen bllk hebben orchideeën!lefhebbers dus de kans van hun leven, deze schitte rende geel-brulne bloem, die zy mis schien alleen uit boeken kennen, in ware gedaante te bezichtigen De toe gang tot den hortus ls vry en voor het publiek open. Maar niet alleen voor orchideeCn- kenners ls er veel moois te zien (bln- nenkort zullen er duizend andere or chideeën in bloei staan). Ook belang stellenden voor andere tropische ge wassen zullen ln de Hortus vele in teressante dingen te zien krygen. Menigeen kankert over het gebrek aan koffie, ryst, sinaasappelen enz., maar slechts weinigen weten hoe de natuur ons al deze dingen biedt. Zóó ver gaat de belangstelling meestal niet. Wie echter nog geen ananas, sui kerriet. of sinaasappelen heeft zier groeien, wie niet weet hoe een bana nenboom er uitziet, behoeft daarvoor heus niet naar Indlë te gaan. Het groeit allemaal ln Utrecht Gaat het dus zien. Ter waarschuwing voor al te zake- lijk geïnteresseerden zy hier vermeld dat er ln de hortus geen sinasappel bonnen worden aangenomen. zee als eilanden, aan elkaar onbe kend en waar tusschen hg de koop vaardij dreef met zijn ignboot." (biz. 19). Bordewijk weet bovendien, zy 't wat piec.eus, de sfeer van dezen verganen tyd voelbaar te maken door het gebruik van plechtlg-ouder. wetsche termen als „zonbebroede erven", een .^orbeboom", een „smots" een „rofflaan" en het werkwoord „verheergewaden" (in leen geven). De droogjes fe.ten.constateerende sa. tyie is ui zyn nuchterheid 9oms v.y. mend scherp, zoo als wanneer van de veuve worat opgemerkt: „Het was haar hoovaa-dy, dat dit meisje fat- soenlgk bleef, juist in deze buurt, en dan nog een caf^ op den koop toe. Zijzelf bleef ook fatsoeniyk, door en door. ze had naar geen man getaald. Dat zij gelegenheid tot afzondering gaf in het rood kabinet, dat waren zaken." De gemoedelijk-ironische vertel trant voert ons aan het slot naar het rauwe drama van een koudon moord. De .vetive", die een ontuch tige verhouding vermoedt tusschen den mesties en hun beider dochter, verstikt haar man met een yaige koelbloed gheid onder de kussens, waarop zy nog triompheerend troont, als de politie haar komt ha len. De beschryving van die moord is op en top Bordewykach: zakelgk, schijnbaar zonder een zweem van sentiment, fel tot op wreed sI. zyn figuren zijn een speelbal van instinc ten en hij laat het spel z;ch voltrek ken met yzeren consequentie. H5J moraliseert niet, maar constateert en dat niet zonder een heimeiyk ple zier In dat constatoeren van het kleurige en erbarmelgke menschelijk drama Zgn boekje werd een milieu- en zedensch lderlng van den eersten rang. waarin de werkeiykheid zich. zelf oordeelt, feller misschien dan een morallseerende ontleding zou vermogen Maar men zoeke er niet eenige aanwijzing van een uitweg uit den cirkelgang der instincten, noch ln een figuur gerealiseerd. Het gemelmer van Wadmer, dat de mensch, aan zichzelf overgelaten, toch altyd van zijn leven wel iets moois weet te maken met zijn eigen, grappige eigenzinnigheid, zal de au teur zelf, als scherpziend realist, nauwelijks als een troost kunnen laten gelden. GROOTER van opzet en problema tiek is de roman Eiken van Do. dona (uitgegeven bg Nygh en van Ditmar te Kïiam), maar minder gaaf en sterk ais kunstwerk. Ook hier een buitenissige titel, die in den Inhoud 'n gemakkelijke verklaring vindt. Dodo. na I en Dodona n heeten de land huizen, waar twee der hoofdfiguren, de kunstenaarsgebroeders Folkert en Okko, musicus en schilder, wonen In het oud-Grleksche Dodona maakten de priesters uit het ruischen der hei lige eiken den wil van Zeus op; hier staan op een heuvel drie eiken, die ais noodlotssymbolen zyn van het leven der drie menschen, om wie de roman draait, nl. de genoemde gebroeders en hun rentmeester Leeuwenkuyl. Die laatste, die schynbaar op den achter grond staat, is in werkelijkheid de sml van het gebeuren, de verpersoon, irjking van de daemonische macht, die deze levens regeert. Ir. deze Do dona s hangt de beklemming van een onverklaarbaren angst, waaraan nie mand, zelfs de wilskrachtig experi- menteerende dochter van Okko zich niet onttrekken kan. Het is de duivel- sehe beheksing, die uitgaat van het optreden van den rentmeester, de plichtsgetrouwe wettiseh-kerksche dienaar, maar in werkelgkhefd de ijs koude machtswellusteling. In hem heeft de schryver weer een van zhn hevelingstypen gevonden, die aan figuren uit vroegere romans herin nert; hg zet hem voor ons opnieuw zonder de verleugende gecompliceerd, heid van zyn wezen te oordeelen of te verklaren, eenvoudig als en phe- nomeen. ,,.£LÏ>ehek?,nS' dle v811 dez« «suur uitgaat verhevigt de levensdepressies waaronder de broeders Igden, maar hun angst is ln wezen dieper gegrond ln de problematiek van het kunste naarsschap, in de beleving van den chaotischen tyd en in laatste instan- Ue in den nood van 't leven zelf. Men denkt hier aan de beschouwingen en Ï3r^eldln.?e.r' va" en nieuwe existentialisten. Voor beiden is het een crisis ln hun scheppend werk. maar terwijl Folkert er door met ver lamming ls geslagen, weet Okko zich ln de visionaire verbeeldingen van eigen- en wereldangst zgner schilde rgen. die ons uitvoerig worden be schreven en waarin de schrijver veel van eigen droom en heeft gelegd, te bevrijden Bordewijk heeft m l. de diepte-boring van zyn roman belem- merd door dezen angst zoo nadrukke lijk te binden aan den invloed van den rentmeester--kwelduivel. De vernieu- Fplkerts kunst na diens ver- trek blgft daardoor, hoe knan ook als ontleding van een artistieke crisis- periode, te uiterltiK. En de bevrttdlne van den lewnsanest blijft in de sfeer van het natuurhjke en wordt verzin- nebee.d !n de levensacrobatiek van bet meisje Pompon, wier BuwelSka. ïeltik aan bet slot met al zl)n Ilber- tynsehe bravour, riet beoeald den in- druk maakt van een waarachtig be- vrgd zgn. Bewonderenswaardig la ook nu weer Bordewyk's suggereerende ver telkunst in wezen gelgk aan die van „Veuve Vesuvius" en toch weer zoo heel anders genuanceerd Het best is hy in de voelbaarmaklng van het nauwelgks formuleerbare daemoni. sche van de sfeer der redelooze angstbedreiging die over huls en park hangt en zich (r de zielen zuigt. En een directer betrokkenheid vsn den auteur zelf b« he< spel geeft een levensnabyheld en een warmte, die by hem ongewoon zyn. p. M. Deviezen-uitvoer Meer dan 600 repen chocolade, die Inwoners van Bristol als Kerstsur- prlse voor Dultsche kinderen ver zameld hebnen. zijn aan de gevers geretourneerd, omdat geen uitvoer vergunning verstrekt kon worden.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

De Vrije Alkmaarder | 1946 | | pagina 3