dynamiet
ALFRED NOBEL
ten dienste van wetenschap
literatuur en..... pacifisme
Uitvinder, die mateloos rijk werd, doch altijd eenzaam bleef
Veuve Vesuvius" en
Eiken van Dodona"
van F. Bordeu ijk
ter herdenking vin zijn
sterfdag: 10 Dec. 1896
-LtuN DECEMBER 1896 overleed la «tja villa te San Rerao in Italië
1 de Zweedsche uitvinder en fabrikant Aifred Nobel
Een boeiende figuur, deze Alfred Nobel, een figuur, waar men in zyn
tijd niet voldoende raad mee wist. Toen hij nog ln zijn opkomst was als
fabrikant van de springstof, die hg had uitgevonden, het dynamiet,
had men vooral in zyn vaderland geen
al te vriendeltjk oog op hem, want xijn
experimenten waren gevaarlijk en mits
dien gevreesd; al meermalen hadden ze
groote ongelukken veroorzaakt. En in
het buitenland had men wei bewon
dering voor zfjn rustelooze energie,
maar men vond het toch voor het
minst zonderling, dat hö, die toch
eigeniyk zijn werk richtte op de per-
fectionneering van een middel tot verwoesting, altyd den mond vol
had over wereldvrede, ontwapening en volkeren vriendschap. Zoo Iets
•vond men, moest de man toch maar liever overlaten aan lieden, wier
handen in dat opzicht smetteloos waren.
ven. Toen men tien dagen na zijn
dood Nobel's testament opende, las
men daarin zijn laatsten wil inzake
de besteding van zyn groot ver
mogen. De interest van heel zijn'
realiseerbaar fortuin moest, aldus
zijn laatste beschikking, jaarlijks
verdeeld worden als belooning onder
hen, die in den loop van het ver
streken jaar de grootste diensten aan
de menschheid zouden hebben be
wezen. Die rente zou dan moeten
worden verdeeld in vjjf gelijke deelen,
waaruit prijzen zouder. moeten wor
den betaald voor uitvindingen en
entdekkingen op het gebied van de
natuurkunde, de scheikunde en de
geneeskunde èn voor de uitblinkers
op het gebied der letterkunde, terwijl
de vijfde prijs dan-zou toevallen ..aan
dengeen dde het meeste of het beste
heeft gedaan voor het werk van de
verbroedering der volken, voor de
afschaffing der staande legers, als
ook voor de stichting en ae propa
ganda van vredescongressen. Het is
mijn uitdrukkelijke wensch, zoo be
sloot Nobel, dat bg de toewijz.ng
geen rekening zal worden gehouden
met nationaliteit, zoodat de prfjs
komt aan den meest waardige.
Alfred Nobel's laatste wil.
Zoo vernam de wereld op het einde
van 1896 wat de laatste wilsbeschik
king van Alfred Nobel inhield en zij
verbaasde zich. Zy ls 't zich steeds
Hoe tijdgenooten over
Nobel dachten
Ja, zoo oordeelde men, maar had
men ook geiyk? Om te beginnen, zij,
die zoo hun moeilijk verholen min
achting over hadden voor den gema
len chemicus, doen wel een weinig
denken aan den pimpelaar, die niet
zichzelf verachtelijk vindt, maar wel
den man achter de tapkast, die hem
de alcoholica leverde. Zoo Iemand
bedenkt niet, dat lieden als hyz.-lf
allereerst verantwoordelijk zijn door
hun vraag naar het artikel voor het
beroep, dat zij verachten. Zoo was
het in zekeren zin ook gesteld niet
hen, die neerzagen op Nobel; onder
hen waren heel wat vooraanstaande
politici, die voor hun land wel prys
stelden op het beschikken van N>
bel'a gloednieuwe artikel, maar die
toch niet graag ln één adem met
den. uitvinder en leverancier van dit
gevaarlyk springmiddel zouden
worden genoemd.
Intusschen, er was in dat geval-
Nobel toch ook wel iets zonderlings.
Als b.v. een fabrikant van kauwgum
het in zyn hoofd krggt, zich in zijn
vrijen tgd voor cultureele dingen te
Interesseeren, dan vindt men ait al
licht wat eigenaardig, wfll onver
wacht, hoeveel te meer moet het
aan verwondering wekken, a,s de
uitvinder van een vermetigingsmid-
del, dat in den eerstvolgendeu oor
log aan duizenden den dood berok
kenen kan, niet alleen zgn vrijen tyd,
maar ook groote bedragen beschik
baar heeft voor de propaganda van
vrede en vriendschap der volken.
Denkt men hier dan onwillekeurig
niet aan den middeleeuwschen adel
lijken vechtersbaas, die, als hy het
zelfs naar eigen opvatting eem» een
keer te bont heeft gemaakt, op de
Slek waar hy zyn siachtoffer den
ood injoeg, heel stichteiyk een ka
pel laat Inrichten ter ontslasting van
zijn geprangd geweten en ter afwen-
in g
delyke eeuwige straffen?
Zyn vriendschap met
Bertha von Suttner.
Nobel's vrienden hebben zulke op
merkingen in hun tijd ook wel ge
hoord en zy hebben hun vriend ver
dedigd. Een van die vrienden, die
Nobel altyd warm verdedigd hebben,
la niemand minder dan de bekende
barones Bertha von Suttner geweest,
schryfster van het wereldbekende
boek „De wapen3 neer", vurig pa-
cifiste, onvermoeid propagandiste
voor den wereldvrede. Bertha von
Suttner was vóór zrj huwde, korten
tijd het hoofd van Nobel's huishou
ding geweest en zoo ontstond tus-
schen die beiden een vriendschap
voor het leven. Men kan er zeker van
zijn, dat de ldeaiiste, die Nobel zoo
goed gekend heeft, rotsvast is over
tuigd geweest van de zuiverheid van
Nobel's pacifisme.
Toch bleef Nobel heel zijn leven
door een beetje de gewantrouwde
man. Nobel, de uitvinder van dat
hel90he dynamiet, de man, die eiken
dag opnieuw door de fabricage -van
dat dynamiet zyn vermogen fabel
achtig 3nel zag groeien, men vond
het tóch wel erg vreemd, dat hy zijn
ambities zocht in den hoek der men-
schelijke strevingen precies tegen,
overgesteld aan dien, waar hy zelf
zijn arbeidstaak vond. En niet min
der vreemd vond men het, dat hy er
altyd zoozeer op uit bleek te zijn
voor een weldoener der menschheid
door te gaan.
Een conflict met de „Figaro".
Dit laatste is iulst bogrypeiyk. De
ln Nobel's tyd bekende impressano
Fischhof, die zeer bevriend met den
uitvinder is geweest en te Parijs
veel met hem omging vertelt hoe de
groote man heelemaal uit zyn even
wicht raakte door een artikel ln de
Figaro. Zeer ontdaan kwam Nobel
bij Fischhof oploopen, om diens be
middeling te vragen bij de Figaro
redactie om een ander artikeltje op
te nemen, dan zy tevoren over hem
had geplaatst. Wat was er namelijk
febeurd? Te Cannes was een oudere
roer van Nobel overleden en de
Figaro verwarde dezen met Alfred.
Nu wilde deze het artikeltje van de
Figaro graag gerectificeerd zien.
niet zoozeer omdat het nu eenmaal
niet prettig ls by je leven al uitge
luid te worden, maar veeleer omdat
de Figaro-redactie met een zinspe
llng op zyn uitvinding ontkend had,
dat men Nobel als een weldoener der
menschheid kon beschouwen. Dat
trok hy zich buitengewoon aan en
hy rustte niet, voor Fischhof met
hem mee ging, om hem by de Figa
ro-redactie te introduceeren als zijn
vriend Dit geschiedde dan ook en
het had tot gevolg, dat de vriende-
lnke redacteur in net volgend num
mer zyn eerder gepubliceerde mee
ning wat verzachtte. Maar aan Fisch
hof viel het sindsdien op, dat Nobel
de denlgreercnde meening maar niet
kon vergeten en van toen af maar
steeds verzekerde, dat hij een groot
kapitaal zou reserveeren voor een
grootsche stichting die den vrede
dienen zou.
Dit is Inderdaad ook zoo geschied
en per saldo is dit dan ook de oor
zaak, dat Nobel thans herdacht
wordt, want er zjjn wel meer uit
vinders geweest en ze worden heusch
niet allen herdacht op bijzondere
Jaardagen van hun geboorte of ster-
biyven doen: de dynamietkonlng be
stemde zyn ln de dynamiet verwor
ven vermogen voor het groote werk
des vredes; de besten van de besten
op het terrein van wetenschap, kunst
en cultuur moesten met Nobel's geld
onderschelden wordenIs dit
eigeniyk ook alweer niet een korrel
tje dynamiet onder ons aller waar-
deeringsbegrip
Waariyk, Nobel blijft, hoe we hem
ook bezien, een moeilijk geval.
Als een rusteloos mensch leeren we
hem kennen, een altyd zoekend en
vorschend mensch, zich verbergend
in zyn laboratorium of anders op
reis heel Europa door. En toch tege
lijk een mensch, die hartstochtelijk
naar rust verlangde, naar een stille
eigen plek van intimiteit en vrede.
Maar iiij bleef alleen in het leven,
hoeveel vrienden hy ook had, hoe
welkom hy ook by die allen wezen
mocht. De man, die ln tal van hoofd
steden zyn eigen huis bezat voelde
zich nergens volledig thuis, zelfs
niet ln Zweden, dat hy lief had. maar
dat hy reeds op 9-jarigen leeftijd
verlaten had voor Rusland, waar het
gezin zich toen vestigde. En waar
het oudere deel van het gezin ge
slaagd is.
100.000 frg. subsidie van Napoleon m
Naar rust verlangde hy, deze
toch zoo dualistische persoonlijkheid,
die oorlog verfoeide maar niettemin
zjjn uitvinding aan de Fransche
foianciers vertoonen kwam, met het
grimmige grapje hier een goedje te
hebben, waarmee hy heel de wereld
in de lucht kon laten vliegen. En die
ook heel goed wist, dat Napoleon III
hem 100 000 frs. subsidie het geven,
niet omdat deze uitvinding allereerst
zooveel waard was voor de industrie,
maar omdat hg er voor de toekom
stige oorlogvoering wat ln zag.
Maar onder dat rustelooze streven
verlangde deze onderzoeker toch
altijd naar de rust van die kleine
plek, die vaak het bezit van den
eenvoudige is terwijl de grooten en
rijken der aarde haar dikwyis tever
geefs blHven zoeken. Hoezeer hg er
naar verlangde, zyn brieven bewgzen
dit, ook die aan zijn schoonzuster,
die hem blgkbaar verstond en tegen
over wie hij zich uitsprak.
„jy leeft", schreef hij haar eens.
,,een warm en stralend leven, om
geven door menschen waar Je van
houdt die zorgzaam voor je zijn en
jg voor hen; jouw leven ligt ver
ankerd in tevredenheid, ik dryf rond
zonder roer of kompas, een wrak op
de levenszee. Ik heb geen herinne
ringen opi vreugde aan te beleven,
noch Illusies voor de toekomst om
mij aan te koesteren, ik heb geen
gezin om de eenige reden van ons
menschenbestaan aan waar te maken,
geen vrienden om mijn genegenheid
aan te schenken en geen vyanden
om te hatea"
„EXPORT ONLYZon luidde de
slagzin, wammt-de $5 ondernemende
takenmenschen in Londen reclame
maakten voor hun show. En zij
voegden er aan toe: levertngslijd een
paar weken De attractie van deze
beurs vormde het ultra moderne
radio.toestel, dat deze foto IJ laat
zien.
Wie zoo senrgft kan zich onmo
gelijk gelukkig voelen en dat was
hy ook niet; steeds was hy op zoek
naar het geluk, dat hg vermocht te
pellen in de beste gedachten van de
grootste geesten, want hy was thuis
ln alle groote literaturen en som
mige klassieke wereldschrijvers
kende hy nagenoeg uit het hoofd.
Meestal vond hg er net zulke on
voldane zoekers als hy zelf was.
Kunstzinnig, origineel, maar
ook ydel?
Nobel was een byzonder fynzinnie
mensch, die wanneer hn in de kunsr
was gegaan, daarin had kunnen uit
blinken. Fischhof zegt van hem, dat
hy een origineel man was en daar
voor ook graag wilde doorgaan. Dus
toch ydel? Men zou het wel zeggen,
als men dit oordeel leest en tevens
verneemt, dat hg graag den wel
doener wilde spelen en dit ook deed,
want de bedragen d:e hy wegschonk,
waren groot en menigvuldig.
Nobel had, zoo vertelt Fischhof.
een afkeer van banaliteit en even
eens van phrasen; titels en ridder
órden waren hem een gruwel, of
schoon hij ze uit hoffeiykheid nooit
geweigerd heeft. Het type dus van
den fijnen erudiet, tegelgk wat zon
derling blgkbaar iemand met een
gespleten innerlijk. Misschien moet
men wel in dit laatste de verklaring
zoeken van zijn zucht pacifist te zyn,
terwijl hy toch heel zijn leven door
met zijn practischen arbeid daarmee
in stryd Was.
Man van radicale beginselen noe
men zyn biografen hein, politiek zoo
wel als godsdienstig. Jegens het
Christendom kon hy sarcastisch zgn
en dan liet zgn anders feilloos goede
smaak hem weieens ln den steek
Maar en hier heeft men weer de
verrassing, waarvoor Nobel zoo vaak
zorgde de Zweedsche kerk te Pa-
rys merkte niet veel van dien afkeer
van den godsdienst, want Nobel be
dacht haar met groote schenkingen.
De geschiedenis van het dynamiet.
We hebben in ddt herinneringsarti
kel Nobel meer van den menschelg-
ken kant belicht dan van die van zijn
uitvinderskwallteiten. Moeten we ook
daarover hier nog handelen? Welnu
dan.
Nobel's vader, Emmanuel, die zelf
de zoon van een dorpsdokter was,
had zich al vroeg op onderzoekingen
gericht. Geruimen tgd bracht hg in
Rusland door, waar hg snel vooruit
kwam, maar toch niet bleef. In
Stockholm zien we hem tenminste
terug, bezig met nieuwe proefne
mingen.
Tot het dynamiet uitgevonden
werd, was het buskruit eigeniyk het
eenige springmiddel. Byna een eeuw
tevoren was de glycerine uitgevon
den, maar het was onmogeiyk het
practisch te gebruiken, ook niet toen
door toevoeging van andere stoffen
het nitroglycerine ontstond. Dat was
dan een jaar of tien vóór Nobel's
uitvinding, die zich er op richtte dit
nitroglycerine zoodanig te verbete
ren, dat het een betrouwbare spring
stof werd. Hoe gevaariyk zulke on
derzoekingen waren, biykt wel hier
uit, dat Emmanuel er een zgner zo
nen door verloor, toen een keer een
vreeselgke ontploffing zyn fabriekje
uit elkaar deed springen. Van dezen
slag ls de oude Nobel nooit meer
overeind gekomen; hy werd van toen
af een gedrukt en tobberig man. die
zgn werk in hoofdzaak aan Aifred.
zg'n derden zoon, moest overlaten
de andere zonen hadden meer be
langstelling voor Rusland, waar zy
zich een carrière stichtten en zich op
den duur Intereseeerden voor de ex
ploitatie van naphta. „Nobel Frères'J
zooals de firnwrTTeette, bezat zelfs op
den duur een heele vloot van vrachtt
schepen in Zuid-Rusland. Alfred,
hoewel zich wijdende aan zyn lieve
lingsdenkbeeld, de fabricage van dy
namiet, was daar ook by geïnteres
seerd. maar kon niet al te best met
zijn ouderen broer overweg, omdat
hy het in dezen afkeurde, dat hy
eerst ondernam en pas daarna na&r
fondsen ging zoeken, terwijl hy zelf
nooit iets ondernemen wilde, of het
geld moest er eerst zyn. M.a.w. Al
fred was dus solieder dan zyn broer.
Maar het is wel buiten kyf, dat heel
de Nobelfamilie uitermate energiek
was.
Het ging Alfred met zyn uitvin
ding al net als het den meesten uit
vinders gaat: hy had er veel zorg
door en veel teleurstelling en tegen
werking. De tegenwerking laat zich
£ultureeie
SEINPOST
De uit de Illegali
teit voortgekomen uitgeverg „De
Kepubdek tier Letteren te Amsier-
uain, neeit tot dusverre een tofwaar-
uige aeUVileR oniwikKelo. Zy Kon-
.difct thans aan de „Zebra-reeas", een
eerste poging na de bevrgcung om op
groote scüaaJ goede boeken te ver
spreiden tegen een pigs die voor
iedereen betaaloaar is. De deeien
van deze reeks zullen een omvang
hebben van zOO400 madzguen en
worden gebonden ln een sioiomsiag
O.a. zulien met net teeken van ae
zebra verschgnen een herdruk van
„De vrgheid gaat ln t rood gekleed"
door lngun de Vries; „De groene
neuvels vSh Afrika' van Henung-
way. in de veilaung van J. F7"Kup-
nuis; Stephenaona „De ontvoering
van Daviu tJaifour', veriaaiu «Kk>;
Bert Voelen; „De moeder" van
Maxin^Gorui; „Een uur der vergel
ding" van den moueinen Kussiacuen
schrgver GeonRL_Leonow; „Van noef-
smid tot ruaarscnalk'een Oiugiaxie
van Ttu> door -den Zuidsiavier -Va-
dgw; een werk ovei de waüace-groep
ln de Vereeiugde Staten; ,71 Zit in de
lucht", een ovei zicht van de ontwik
keling der luchtvaart van de hand
van C. van Steendei en en nog een
oorspronkeigke roman „Het mysterie
van de Eikenschans'door las. van
der Ploeg.
In het kader van
de Nederlandsch-Belgische culturee
le uitwiseling zal op 14 December in
het waaggebouw te Amsterdam een
tenloonSLe.iing worden geopend van
boeken, manuschipten en portretten
van Vlaamsche en Nedertandsche
auteurs van de laatste tientallen ja
ren. welke tentoonstelling is georga
niseerd door de Vlaamsche en Ne-
derlandsche P.E.N -clubs. Het voor
zitterschap van deze tentoonstelling
berust by de heeren F. VAJToussalnt
van Boeiaere en V. E.jan Vriesland,
voorzitters der belde P.E N.-clubs.
Minister J Glelen zal de tentoonstel
ling^ die tot 4 Tanuarl in Amsterdam
biüft en daarna naar Brussel ver
huist, openen.
He
Iet d. a. Thie-
mefonda zal volgend jaar weer een
prgs toekennen, ditmaal aan een Ne-
derlandschen uitgever voor het
fraaist uitgegeven boek. of voor een
grootsche onderneming op het gebied
van den boekhandel hier te lande. Bg
de beoordeeling wordt ln aanmerking
genomen dat de vinding en uitvoe
ring zooveel mogelgk oorspronkelijk
Nederlandsch werk zyn. In de com-
mtsfte van deskundigen hebben zit
ting de hecrcn S H. de Roos. Jhr
Dr. M. R. Rgdermaóher Schorer en
F. J. Du pont.
1 ER gelegenheid
van den zestigsten verlaardag van
den dichter Pierre Kemp is oh Bruna
te Utrecht verseïénen „Pacific", het
eerste groote gedicht van dezen
merkwaardtgen Limburgschen dich
ter. ln een oplage van 250 genum
merde exemplaren.
IN de novelle Veuve Vesuvius (uit-
gegeven by de Bezige By in de
reeks „Tandem Aliquanao) toont F.
Bordewijk zich meer dan ooit de
meester van de rake typeering. Het
verhaal roept een stukje zelfkant
van Den Haag van voor een halve
eeuw in de herinnering terug: de
Bagyneatraat, de Kalvermarkt en
aangrenzende kwartieren. In die Ba-
gijnestraat bevond a ch een „Fran-
sche enclave", zooals hH hetlroniach-
weidsch noemt; een dezer afstam
melingen van uitgeweken Fran.
schen. explodeerde er het kroegje
„Au Vésuve", waarnaar zq. de
hoofdfiguur van de novelle, haar
geestigen bynaam en Bordewyk's
boek weer eens een ongewonen titel
kreeg: Veuve Vesuvius. Juffer de
Kok—Daburelle ia echter heelemaal
geen weduwe, maar de vtouw van
een kleurling (een halve Chinees),
die destijds was gedrost en Ln het
verloop der verhaalde gebeurtenis-
sen uit kolonialen legerdienst thuis
komt. Zij beiden en hun dochter Ka
trien vormen het eerste drietal der
hoofdfiguren: de energleke.kwikail.
vervlugge vrouw, de sluwe, ondoor-
grondelijke mesties (zgn vrouw
scheldt hem by voorkeur neger!) en
de aioome, verkapt aensueele doch-
ter. De beide laatsten zyn hoe
zou het bg Bordewtjk kunnen ult-
biyven? wat de volksmond „grie-
zeis" noemt; het meisje verme:t zich
m haar boudoir met spookachtige
fantasieën, in den man woont een
sarcastische daemonle.
Er is ln dit speels gecomponeerd
verhaal nog een tweede drietal
hoofdspelers, de drie heeren. Dat
zjjn de van een legaat-rente levende
bohémien en derderangsdichter
Wadmer, de decadente vrouwenjager
Terheem en de ambtenaar Sartori-
us, die leeft voor zyn biefstuk, zyn
borrel en zyn biljart.keu. Zij komen,
aangetrokken door het excentr eke
van het geval, op het plaatsje achter
de volkskroeg nun biertje drmken
in de beschreven zomermaanden en
weldra medeluisteren naar het held-
haftlge opsnijden van den kleurling-
koloniaal, die heel de buurt met zijn
verha-en naar het kroegje lokt. Zy
hebben er overigens ieder hun eigen
attract.es, Sartarius de ongeeven
aarde biefstuk. Terheem zgn ontuch
tige avonturen en Wadmer de sfeer
van het buurtje en de erfjes achter
het huls, die zyn oppervlakkige
poëtische stemmingen wekken.
Al deze figuren en een geheele
serie van het tweede plan worden
door Bordewtfk door het scherp mar.
keeren van hun eigenheid In soms
als terloops ^genoteerde zinnetjes vol
satyrische geest, onnavolgbaar ge
karakteriseerd Ook zonder de vlotte
teekeningen van F Westendom
ziet men ze onverwisselbaar voor
z.ch. Ik noem als voorbeeld van or-
gmeele typeer.ng een opmerking over
Terheem: „Meneer Terheem bezat
wel vgf geheel verschillende kringen
van kennissen d e niet met elkaar
omgingen en daar lagen ln de stads-
De „VItndet orchidee" bloeit in Utrecht
Beroemd is Nederland door zijn bloe
men, niet alleen omdat men zich
in ons land toelegt op hei exportee
ren van bloembollen, maar omdat
men er de kunst verstaat, met blue-
men om te gaan. Vele beroemde bo
tanici zijn Nederlandera geweest en
het schijnt, dat er een bijzondere
liefde voor schoonheid in het Neder-
iandsche volk woont.
In alle groote bloemenzaken kan
men mooie en soms zeldzame, orchi
deeën bewonderen en koopen, maar
bijna nooit komt het voor. dat men
eens een heel zeldzame plant te zien
krijgt, zooals de „vlinderorchidee"
(oncidium papilio), die precies op een
verstaan; de menschen in Stockholm
waren zoo bang als de dood van Ai-
red's experimenten en maakten het
hem met hun klachten by de regee
ring zoo lastig, dat hy op het laatst
geen terrein meer krggen kon voor
een fabriek. Moordenaar noemden de
menschen in Zweden hun landgenoot
en nu we weten, hoe teergevoelig
Alfred was, kan men bgrgpen, hoe
die houding hem moest hinderen. Op
het laatst moest hy zyn heil zoeken
op een oude schuit in het Malarmeer,
maar de afkeer van de oeverbewo
ners van Alfred's proefnemingen was
zoo groot, dat er op 't laatst geen
plek meer was, waar hy kon meei*n.
Vooral was men bang voor het ver
voer van het gevaarlyke goedje.
Als door een toeval kwam Nobel
er achter, hoe dit gevaarlijke karak
ter weggenomen kon worden. Eens
lekte er een vat en de nitroglycerine
vloeide weg in een groote ton, waar-
ln het vat zekerheidshalve verpakt
was. Nu was de ruimte tusschen ton
en vat opgevuld met kiezelmerg. een
zeer poreuze aardsoort en nu bleek
deze aardsoort na gedrenkt te zgn
met nitroglycerine, ook sterk explo
sief te zgn. Daarmede was het dyna
miet ontdekt. Later verving Nobel
dit btndmgsmlddel door schietkatoen.
Toen Nobel zoo ver was. was de
rest voor hem niet zoo moeilgk meer
Hier en daar verrees er nu een fa
briekje, zy het dan dat de rondom-
wonenden er nog gansch niet enthou
siast voor waren. De meeste fabrie
ken stichtte Nobel ln het buitenland
ln Schotland. Noorwegen, Italië.
Amerika. En nu groeide de belang,
stelling voor zijn belangryke uitvin
ding snel. Toen Nobel in 1896 stlert
waren er reeds 90 dynamietfabrie-
ken en men vond ze over de heele
wereld.
Ziehier in korte trekken den le
vensgang van den uitvinder Nobel.
Het aan vankei gke wantrouwen ln
zyn persoon kunnen we ons begrgpen
en hoe moeilgk het ls het volle licht
te verkrggen over zyn blgkbaar ge
compliceerde persoonlijkheid. We lee.
ren nem toch kennen als een uitein-
deiyk goed willend, zelfs het beste
voor de menschheid begeerend
mensch. Maareen man van In-
neriyke verscheurdheid. Moeten we
die verscheurdheid verklaren door
het nooit eindigend conflict tusschen
uitvindersdwang en humanlteitsbe-
sef Dan is deze geniale man wel
zéér eenzaam geweest.
tropische vlinder lykt. Deze uiterst
zeldzame plant, die in West-Indië
thuis hoort, bloeit op het oogenbllk
ln de Hortus Botanicus te utrecht
Het lukt in Europa zeer zelden, de
vlinderorchidee tot bloei te brengen,
en men zal haar dan ook nooit in den
handel kunnen koopen. Zg ls een uit
gesproken llefhebbersplant. Onze
Ut rechts ene oncidium paoilio «reme-
sen teert een waar
de van eenige hon
derden guldens en
leeft in een voch-
tig-warme atmos
feer van 23 tot 30
graden Celcius.
Wie dus de bloem
gaat bekyken, mag
zyn winterjas ge
rust thuis laten.
De Hortulanus.
de heer Romeyn,
die ons in de hor
tus rondleidde,
vertelde, dat deze
fiiant uit Trimdad
s geïmporteerd en
dat de bloem, wan
neer de plant een
maal bloeit, 4 h 5
weken aan den langen, dunnen sten
gel blijft zitten. Daarna komt er on-
mlddeliyk een nieuwe bloem, waar
van de knop nu reeds aanwezig ls.
zoodat de vlinderorchidee onder gun.
stlge omstandigheden soms vele
maanden achtereen biyft bloeien. Is
de bloei eenmaal afgeloopen, dan
moet men eerst weer de vorming van
een nieuwen stengel afwachten, wat
zeet lang kan duren. Op het oogen
bllk hebben orchideeën!lefhebbers dus
de kans van hun leven, deze schitte
rende geel-brulne bloem, die zy mis
schien alleen uit boeken kennen, in
ware gedaante te bezichtigen De toe
gang tot den hortus ls vry en voor
het publiek open.
Maar niet alleen voor orchideeCn-
kenners ls er veel moois te zien (bln-
nenkort zullen er duizend andere or
chideeën in bloei staan). Ook belang
stellenden voor andere tropische ge
wassen zullen ln de Hortus vele in
teressante dingen te zien krygen.
Menigeen kankert over het gebrek
aan koffie, ryst, sinaasappelen enz.,
maar slechts weinigen weten hoe de
natuur ons al deze dingen biedt. Zóó
ver gaat de belangstelling meestal
niet.
Wie echter nog geen ananas, sui
kerriet. of sinaasappelen heeft zier
groeien, wie niet weet hoe een bana
nenboom er uitziet, behoeft daarvoor
heus niet naar Indlë te gaan.
Het groeit allemaal ln Utrecht
Gaat het dus zien.
Ter waarschuwing voor al te zake-
lijk geïnteresseerden zy hier vermeld
dat er ln de hortus geen sinasappel
bonnen worden aangenomen.
zee als eilanden, aan elkaar onbe
kend en waar tusschen hg de koop
vaardij dreef met zijn ignboot." (biz.
19). Bordewijk weet bovendien, zy 't
wat piec.eus, de sfeer van dezen
verganen tyd voelbaar te maken
door het gebruik van plechtlg-ouder.
wetsche termen als „zonbebroede
erven", een .^orbeboom", een „smots"
een „rofflaan" en het werkwoord
„verheergewaden" (in leen geven).
De droogjes fe.ten.constateerende sa.
tyie is ui zyn nuchterheid 9oms v.y.
mend scherp, zoo als wanneer van de
veuve worat opgemerkt: „Het was
haar hoovaa-dy, dat dit meisje fat-
soenlgk bleef, juist in deze buurt, en
dan nog een caf^ op den koop toe.
Zijzelf bleef ook fatsoeniyk, door en
door. ze had naar geen man getaald.
Dat zij gelegenheid tot afzondering
gaf in het rood kabinet, dat waren
zaken."
De gemoedelijk-ironische vertel
trant voert ons aan het slot naar
het rauwe drama van een koudon
moord. De .vetive", die een ontuch
tige verhouding vermoedt tusschen
den mesties en hun beider dochter,
verstikt haar man met een yaige
koelbloed gheid onder de kussens,
waarop zy nog triompheerend
troont, als de politie haar komt ha
len. De beschryving van die moord
is op en top Bordewykach: zakelgk,
schijnbaar zonder een zweem van
sentiment, fel tot op wreed sI. zyn
figuren zijn een speelbal van instinc
ten en hij laat het spel z;ch voltrek
ken met yzeren consequentie. H5J
moraliseert niet, maar constateert
en dat niet zonder een heimeiyk ple
zier In dat constatoeren van het
kleurige en erbarmelgke menschelijk
drama Zgn boekje werd een milieu-
en zedensch lderlng van den eersten
rang. waarin de werkeiykheid zich.
zelf oordeelt, feller misschien dan
een morallseerende ontleding zou
vermogen Maar men zoeke er niet
eenige aanwijzing van een uitweg
uit den cirkelgang der instincten,
noch ln een figuur gerealiseerd. Het
gemelmer van Wadmer, dat de
mensch, aan zichzelf overgelaten,
toch altyd van zijn leven wel iets
moois weet te maken met zijn eigen,
grappige eigenzinnigheid, zal de au
teur zelf, als scherpziend realist,
nauwelijks als een troost kunnen
laten gelden.
GROOTER van opzet en problema
tiek is de roman Eiken van Do.
dona (uitgegeven bg Nygh en van
Ditmar te Kïiam), maar minder gaaf
en sterk ais kunstwerk. Ook hier een
buitenissige titel, die in den Inhoud 'n
gemakkelijke verklaring vindt. Dodo.
na I en Dodona n heeten de land
huizen, waar twee der hoofdfiguren,
de kunstenaarsgebroeders Folkert en
Okko, musicus en schilder, wonen In
het oud-Grleksche Dodona maakten
de priesters uit het ruischen der hei
lige eiken den wil van Zeus op; hier
staan op een heuvel drie eiken, die ais
noodlotssymbolen zyn van het leven
der drie menschen, om wie de roman
draait, nl. de genoemde gebroeders en
hun rentmeester Leeuwenkuyl. Die
laatste, die schynbaar op den achter
grond staat, is in werkelijkheid de
sml van het gebeuren, de verpersoon,
irjking van de daemonische macht,
die deze levens regeert. Ir. deze Do
dona s hangt de beklemming van een
onverklaarbaren angst, waaraan nie
mand, zelfs de wilskrachtig experi-
menteerende dochter van Okko zich
niet onttrekken kan. Het is de duivel-
sehe beheksing, die uitgaat van het
optreden van den rentmeester, de
plichtsgetrouwe wettiseh-kerksche
dienaar, maar in werkelgkhefd de ijs
koude machtswellusteling. In hem
heeft de schryver weer een van zhn
hevelingstypen gevonden, die aan
figuren uit vroegere romans herin
nert; hg zet hem voor ons opnieuw
zonder de verleugende gecompliceerd,
heid van zyn wezen te oordeelen of
te verklaren, eenvoudig als en phe-
nomeen.
,,.£LÏ>ehek?,nS' dle v811 dez« «suur
uitgaat verhevigt de levensdepressies
waaronder de broeders Igden, maar
hun angst is ln wezen dieper gegrond
ln de problematiek van het kunste
naarsschap, in de beleving van den
chaotischen tyd en in laatste instan-
Ue in den nood van 't leven zelf. Men
denkt hier aan de beschouwingen en
Ï3r^eldln.?e.r' va" en nieuwe
existentialisten. Voor beiden is het
een crisis ln hun scheppend werk.
maar terwijl Folkert er door met ver
lamming ls geslagen, weet Okko zich
ln de visionaire verbeeldingen van
eigen- en wereldangst zgner schilde
rgen. die ons uitvoerig worden be
schreven en waarin de schrijver veel
van eigen droom en heeft gelegd, te
bevrijden Bordewijk heeft m l. de
diepte-boring van zyn roman belem-
merd door dezen angst zoo nadrukke
lijk te binden aan den invloed van den
rentmeester--kwelduivel. De vernieu-
Fplkerts kunst na diens ver-
trek blgft daardoor, hoe knan ook als
ontleding van een artistieke crisis-
periode, te uiterltiK. En de bevrttdlne
van den lewnsanest blijft in de sfeer
van het natuurhjke en wordt verzin-
nebee.d !n de levensacrobatiek van
bet meisje Pompon, wier BuwelSka.
ïeltik aan bet slot met al zl)n Ilber-
tynsehe bravour, riet beoeald den in-
druk maakt van een waarachtig be-
vrgd zgn.
Bewonderenswaardig la ook nu
weer Bordewyk's suggereerende ver
telkunst in wezen gelgk aan die van
„Veuve Vesuvius" en toch weer zoo
heel anders genuanceerd Het best is
hy in de voelbaarmaklng van het
nauwelgks formuleerbare daemoni.
sche van de sfeer der redelooze
angstbedreiging die over huls en park
hangt en zich (r de zielen zuigt. En
een directer betrokkenheid vsn den
auteur zelf b« he< spel geeft een
levensnabyheld en een warmte, die by
hem ongewoon zyn. p. M.
Deviezen-uitvoer Meer
dan 600 repen chocolade, die
Inwoners van Bristol als Kerstsur-
prlse voor Dultsche kinderen ver
zameld hebnen. zijn aan de gevers
geretourneerd, omdat geen uitvoer
vergunning verstrekt kon worden.