Romantiek verdrongen door
nuchtere zakelijkheid
een droom
DRIJVENDE EILANDEN;
die werkelijkheid wordt
Zo het nu
Waar in Vreeswijk Huize
stond verrijst fabrieksgebouw
Plannen stuitten vroeger af op
Japans protest
in Butlins vacantiedorp
ER heeft daar ln Vreeswijk aan het kanaal, aan de overkant van
de Handelskade een mooi, oud adellijk huis gestaan. „De Wiers"
Van alles wat er in die gemeente aan vroegere adellijke en patrici
sche glorie herinnerde was tot voor kort dit voorname gebouw het
enige overgeblevene. Het schamele restant, een verwaarloosd ske
let, waarin de ramen de holle donkere oogkassen vormden, is on
langs afgebroken. Het voldeed zelfs niet meer als magazijnruimte
en werkplaats aan de tegenwoordige bezitter, de N. V. „Keulsche
Vaart", een scheepswerf en machinefabriek waar sleepboten en
andere binnenvaartschepen worden gerepareerd.
Op de plaats waar eens de monumentale trots van Vreeswijk
stond, is thans, op de oude fundamenten, een nieuw, nuchter maar
zeer doeltreffend fabrieksgebouw verrezen. In Vreeswijk is men
niet sentimenteel. Het mooie laat zeventiende eeuwse huis is
bijkans vergeten
Het leven gaat verder.
Familie - lief en - leed
Toch wil men, sentimenteel of
lllet, wel eens de gedachten terug
richten en laten verwijlen bij wat
was. Daar aan de Vaartse Ryn is
het eenmaal goed geweest voor
welgestelde lieden, die niet op een
paar florijnen behoefden te kijken.
Hoewel „De Wiers" vertegenwoor
digde zeker niet alleen „pais en
Vree". Een klein familiedrama
vormt immers het begin van alles
wat er van de Wiers bekend is
geworden.
De archieven gaan niet verder
terug dan 1056 en toen behoorde
het goed aan Wilem Ploos van
Amstel, heer van Langestegn, Wil-
liscop en Cortheeswyck en zjjn
echtgenote, Maria van Gemert. Dat
blijkt n.1. uit een testament, dat zij
in dat jaar lieten opmaken, waarin
rij hun dochter, joffr. Isabella
Clara tot enige erfgename ver
klaarden, Edoch er was ten aan
zien van het landgoed een eigen
aardige clausule in dat testament.
Isabella had nl. een oogje op haar
heef Engelbert, heer van Gunter-
•tetfn en Thienhoven, hetgeen niet
naar de zin was van de oudejui.
Dat lieten zij duidelijk blijken in
hun testament. Er staat woordelijk:
„Doch alsoo men dagelijcx be-
vint dat verscheyden kinderen
huyten wille ende consent van
here ouders haer ten houwelyck
begeven met persoonen daer toe
de» ouders niet genegen zijn, soo
hebben wij wel expresselyck ge-
ordonneert ende ge wilt, als wij
ordonneeren ende willen by de-
sen. indien ons voors dochter
(dat Godt verhoeden wil) haar
t'eniger tyt ten houwelyck quame
te begeven met jr. Engelbert,
Ploos van Amstel, heere van
Guntersteyn etc.... dat sy in dien
gevalle uyt onse nae te laten
Soeueren aileenlyck »al hebben
e legittime portie...." enz.
Het verhaal gaat nog verder in
zeer oude spelling, maar het komt
hierop neer, dat het landgoed be
waard. beheerd, en de opbrengst
gekapitaliseerd moest worden ten
behoeve van de eventuele kinderen
Uit het niet gewenste huwelijk, tot
dat de jongste daarvan twintig
zou zijn.
En toch trouwde ze
met haar neef
Laat nu die ondeugende joffrouw
Isabella toch (in 1659) met haar
Engelbert trouwenZij kreeg
drie kinderen, die vermoedelijk nog
wel een korte tijd op „De Wiers"
hebben gewoond. Erg gehecht waren
z$ overigens niet aan het landgoed,
want zij verkochten het in 1697
aan Johan de Sandra, heer ter
Oyen, wonende te Amsterdam, die
er in totaal 14200 gulden voor
betaalde.
De heer de Sandra heeft er maar
kort nlezier van gehad; hij stierf
in 1698 en in datzelfde jaar gingen
de eigendomsrechten over op Mi-
chic 1 Creagh, die er tenminste
twintig jaar lang van heeft gepro
fiteerd. Na hem betraden anderen
het statige huis. Zo hebben er ge
woond de familie van Westreenen,
die het landgoed reeds belangrijk
wisten te vergroten, vervolgens een
mr. Wichers. die er 48900 gulden
voor betaalde. Na zijn overlijden
werd het hele bezit gekócht door zijn
jonge re zuster mevrouw Braber-
Wich rs voor 65000 gulden. De vol
gende eigenaar heette Cornells
- dempt, de vijvers deels tot een
W/lP haven vergraven en de koepel aan
LFC ►v'u <je Vaartse Rijn geslooptSic
transit gloria mundiTenslotte
vond er een machinefabriek een on
derdak.
Nu wordt daar opgericht op de
degelijke fundamenten van de oude
„Wiers" (muren van 80 cm dik)
een nieuw pand een fabriek, dus
strak en zakelijk. Er voor in het ha
ventje liggen romp aan romp de
sleepboten te wachten op reparatie,
tezamen met aken die links en rchts
er van gemeerd liggen tegen de wal
van de Vaartse Rijn. De werf
N.V. „De Keulsche Vaart" zit volop
in het werk er is voor jaren ge
noeg. Ook hier veroorzaken per-
soneel-gebrek en materiaalschaars-
te natuurlijk stagnatie.
Waar eertijds heren van dit en van
dat rondliepen in kuitbroeken en
zijden kousen en dames in hoepel-
Op de „hechte fundamenten" van wijlen Huize „De Wiers" staat thans
opgericht een fabrieksgebouw. Nuchtere zakelijkheid heeft de roman
tiek van weleer verdrongen.
Jacobus Cornel, een rentenier te
Vreeswijk, die er 70400 gulden voor
over had. Deze Cornel is een trouwe
kerel geweest, want niet alleen dat
hij tijdens zijn leven mevrouw Bra-
ber-Wichers als rentmeester ge
diend had, bij zijn overlijden bleek
dat hij haar tweede dochter Jacque-
line Marie Braber als universeel
erfgenaam had aangewezen. Dat
was daarom zo verdienstelijk, om
dat Jacqueline met de vermaarde
ingenieur Frederik Willem Conrad
was getrouwd en deze ingenieur
zat op zwart zaad. Met één klap
had de goede rentmeester daaraan
een einde gemaakt, door hem in
staat te stellen een gedeelte van het
rijke landgoed te gelde te maken.
Niettemin moet de familie Conrad
in de loop der jaren toch kans
hebben gezien om de bezitting weer
uit te breiden, want toen in 1878
het landgoed onder de hamer kwam
en werd geveild in twaalf percelen
bedroeg de opbrengst niet minder
dan f 271.800.
Brikettenfabriek in
adellijke villa
Maar met de luister van het scho
ne buitengoed was het toen gedaan.
Het perceel waartoe het mooie huis
behoorde kwam in handen van een
mijnheer, die er zoals de vakterm
luidt „aan was blijven hangen",
^ij moest aan „zijn trek komen" en
liet de 600 zware bomen der prach
tige oprijlaan vellen. Hetzelfde lot
ondergingen 3400 zware bomen in
het om het huis gelegen fraaie
plantsoen en bos. Het huis werd in
1897 tezamen met stal en koetshuis,
een tuin, een koepel, de voortuin en
een gedeelte water verkocht aan...
de Nederlandse stoombriketten-
fabriek te Utrecht. Het is geen
wonder dat een zo'n prozaïsch be
drijf in een oude deftige patriciërs
woning niet gedijen kon het ging
reeds het jaar daarop failliet. De
nieuwe eigenaren echter hebben
zich om wat er van „De Wiers" was
overgebleven in het minst niet be
kommerd. Weer en wind gevoegd
bij hun achteloosheid waren in staat
om interieur en exterieur van het
eens zo waardige gebouw te doen
verkommeren en toen ten laatste
male het werd aangeslagen kocht
de N.V. „de Keulse Vaart" het pand
voor een koopje. De gracht was
bijkans dichtgeslibd en werd ge-
rokken zich elegant voortbewogen,
waar de rust slechts geaccentueerd
werd door het luiden van de huis
bel, het snateren van ganzen en het
krassen van een pauw, lopen nu
mannen in overalls bedrijvig heen
en weer, klinkt het geratel van de
stoomhamer en de snerpende fluit
van een sleepboot
Dodende straal
uitgevonden
Twee Franse technici, Luc ie
Seguin en Guy Castelmn, zouden
erin geslaagd zijn door middel
van hoogfrequente ultra-golven
van 24 centimeter Hertjes als
muizen, en witte ratten te doden.
De zender, die zij hiervoor ge
bruiken heeft een sterkte van 10
a 200 watt. De stralen der zender
kunnen word n gericht op hSJZ
gehele proefobject, of een deel
ervanaldus het blad „Ce Ma-
tin". „De dodende straaT', zoals
zij door de twee technici ge
noemd wordt, werkt in op de ze
nuwen of het ruggemerg van de
diertjes, waarbij htm lichaams-
warmte abnormale afwijkingen
gaat vertonen.
Het is ie hopen, aldus „Ce
Matin", dat de experimenten, die
ook genomen kunnen worden op
grotere proefkonijnen, al naar
gelang van de sterkte van de
zender, alleen maar binnen ie
muren van het ^laboratorium zul
len worden verrich
Hui.- e ,J)e Wiers", was eens het waardige en schone landgoed aan de
r aart se Rijn te Vreeswijk en de trots van de streek. Het bezit verwis
selde in de loop der jaren vele malen van eigenaar, ten slotte werd
het grondbezit, plantsoen en omliggende akkers en weiden, verkaveld
en verkocht en kort geleden het fraaie huis gesloopt.
Berlijn eet distels en
vindt ze lekker
Goedkoop eten is het in
elk geval teel
Dc Berlijners eten thans molsla,
«laatjes van distels, brandnetels
en andere wilde planten, die een
dagelijks voorkomend onderdeel
van hun menu zijn geworden, en
zij vinden ze nog lekker ook. Je
hoeft alleen maar een wandeling
naar de bossen te maken, zeggen
ze. en verder heb je niets anders
nodig dan een pan. om ze te men
gen v.n een levendige fantasie.
Deskundige distelsla-eters be
weren, dat dit slaatje met ere ,de
plaats kan innemen van do ge
wone sla en zij prijzen het even
geestdriftig als de amateurs, die
geen verstand hebben van de
eigenaardigheden van de distel,
er op vloeken.
De bovenste delen van de distel
moeten 'minstens 40 minuten ko
ken, aldus de distelcnthousiastcn.
Na bet koken moet de zaak door
een vleesmolen worden gedraaid
en dan koud worden opgediend.
Wil men het allerfijnste berei
ken. moet men verschillende
wih' inton met elkaar men
gen.
Een der sla-mixers beschreef de
sla zijner dromen als volgt: „Eerst
neem ik wat springkruid, dat hier
overal in tuinen en op weidon
groeit. Dit doe ik in kokend wa
ter en voeg er dan drie rhabar-
berbladeren, een handvol eiken
bladeren en een klein bosje beek-
bunge-, vlier» of acacia-bladeren
aan toe. Na dit alles vijf minuten
op een laag vuur te hebben ge
roerd, doe ik er een of ander har
tig kruid zoals pepermunt, ca-
millo of duizendblad bij. Dit
EDWARD R. ARMSTRONG staat op het punt de stoffige
fles whisky te ontkurken, welke sinds 20 jaar alle mogelijke
omzwervingen op zijn schrijfbureau heeft gemaakt. Zeker had
hij niet gedacht, zoveel jaren daarmee te moeten wachten!
Het was in 1924: Armstrong
was chef bij de dienst van mecha
nische onderzoekingen op de be
kende fabrieken vap Du Pont de
Nemours, toen hij het idee kreeg,
dat het centrale thema van zijn
leven zou worden. Hij diende on
middellijk zijn ontslag in om zich
geheel te kunnen geven aan de
verwezenlijking van zijn plan:
bet kunstmatige eiland.
Vervolgens schafte hij zich een
uitstekende fles whisky op de
„zwarte markt" aan het was
nog in de dagen der drooglegging
en legde een eed af, deze fles
niet te openen alvorens zijn taak
tot een goed einde was gebracht.
In zijn jeugd wa6 Armstrong
een groot bewonderaar van Jules
Verne geweest, wiens lectuur hij
verslond. Maar in tegenstelling
niet de beroemde Franse roman
schrijver is Armstrong niet enkel
een geniale dromer. Ontelbare
plannen verwerkelijkte hij reeds
en daaraan had hij dan ook de
belangrijke po6t te danken, die
r.em in de reusachtige onderne
ming Du Pont werd toevertrouwd.
Het idee is bijna een kwart
eeuw oud, maar thans staat de
verwezenlijking van Edward R.
Armstrong's plannen dan toch
eindelijk voor de deur: het
kunstmatige eiland, midden in de
wereldzeeën, waar schip en
vliegtuig kunnen bunkeren. Opti- j
misten spreken reeds van ver-
dubbelde winstmarges voor de
luchtvaartmaatschappijen.
Het is aan hem dat men o.a. de
voornaamste verbeteringen te
danken heeft van de boortorens
der petroleum.
Maar zijn grootste denkbeeld is
het drij veride eiland. Want het
mag dan waar zijn, dat de tech
nische voorwaarden van de lucht
vaart een verbluffend snelle ont
wikkeling hebben doorgemaakt,
één economische kant van dit pro
bleem blijft toch altijd bestaan:
..Het is winstgevende stukgoede
ren of passagiers te vervoeren,
dan de brandstof, benodigd voor
de vlucht!"
Het plan, in 1924 door Arm-
'n Deelnemer
verielt
HET probleem: hoe
besteed ik mijn va-
cantie? bestaat niet al-
i leen in ons land. Ook in
1 Engeland weten duizen-
den er geen raad mee.
Een bekende kermis
exploitant, Billy Butlin,
heeft van die nood een
deugd gemaakt. Hij heeft
in een fantastisch kort
tijdsbestek op verschei
dene plaatsen langs de
Engelse kust vacantie-
dorpen gebouwd en de
opzet daarvan is zoda
nig, dat niet alleen En
geland, maar welhaast
de hele wereld er van
spreekt.
De ,.Butlin-camps"
hebben critiek uitgelokt.
Niet iedereen is ontvan
kelijk voor zover door
gevoerd amusement. De
kampbewoner wordt
van vroeg tot Iaat bezig
gehouden, alles voor de
prijs die werd vastge
steld. Hij kan daarvoor
tennissen, biljarten, dan
sen, zwemmen; hij kan
deelnemen aan de wed
strijden, waarvan een
paar winnaars hierbij
zijn afgedrukt; hij kan
schouwburgen bezoeken
en variété-programma's.
Hij valt van de ene sen
satie in de andere.
Degenen die naar een
Butlinvacantiedorp gaan
om in zichzelf gekeerd
van natuurschoon te ge
nieten, komen bedrogen
uit.
Vorige week is de eer
ste groep Nederlandse
Butlin-fans naar Enge
land geweest cn een
Rotterdammer, die in
Clacton on Sea was,
vertelde ons iels van zijn
belevenissen. We woon
den er met 2500 vacan-
tiegangers in keurige
chalets en sliepen in pri
ma bedden. We konileo
zo lui en zo actief zijn
als'we wilden. De maal
tijden, met z'n I25ö'en
waren Engels, 's mor
gens ham and eggs, 's
middags en 's avonds
behoorlijk vlees, maar
voor het overige echt
Engels sober.
Vervelen doe je je er
nooit, tenzij je een knies
oor bent. Alles is er
wedstrijd. Alles wordt
spannend gemaakt.
Wedstrijden der schoon
ste vrouwen, wedstrijden
der puntigste mannen-
knieën, wedstrijden der
schoonste babies, boks
wedstrijden, enz
De organisatie is on
gelooflijk. Ternauwer
nood ben je uit bed, of
een.van de 80 vrouwen
die hiermee belast zijn,
hebben de kamer opge
ruimd en het bed iif orde.
Overal zijn microfoons,
overal in rood gestoken
bedienden die de gasten
afzonderlijk helpen en
raad geven. In elk kamp
zijn alleen voor bedie
ning en vermaak der
gasten ongeveer 1500
mannen en vrouwen in
dienst.
Het was een hoogst
merkwaardige en in veel
opzichten aanbevelens
waardige vacantie, ver
klaarde onze zegsman.
Ook ln Nederland?
Er bestaan plannen
om ook in Nederland
een Butlin-vacantieoord
te stichten. Onderhande
lingen worden gevoerd
over Zandvoort. Indien
het materiaal voor de
opbouw niet onttrokken
behoeft te worden aan
onze kleine voorraad en
de normale ontwikke
lingsgang van de op
bouw met in gevaar
komt, dan resten slechts
deviezenwinsten, aange
zien vele Engelse gas
ten zouden konnvi en
vermaak zou ontstaan
voor duizenden die dit
soort vacantiegeneugten
ambiëren.
mengsel kook in nog tien minu
ten, voeg een snuifje zout toe
vooral niet meer dan een snuifje
en draai de hele boel door de
vleesmolen. Dan gaat het in een
saladeschaal. Een druppel azijn
er bij, en je bebt de fijnste Nach-
kriegssalat van Duitsland."
Een Berlijns blad heeft aan
deze verrijking van het Duitse
•mennu een artikel gewijd en zijn
lezers opgewekt, terug te gaan tot
de natuur en hun disteltjes te
plukken waar ze maar groeien.
„Wie zijn groenten in bossen en
velden haalt" aldus het blad
„hoeft niet in de rij te staan" en
het voegt er ter nadere overwe
ging aan toe: „bovendien spaart
hij een hoop geld."
strong voorgesteld, had in de
meest uiteenlopende kringen on
middellijk groot succes. De inge
nieur ontving felicitatie- en nan-
moedigingsln ieven van Kipling,
Sir John Biles, dc bekende En
gelse scheepvaartingenieur, de
filmster Gloria Swanson en van
de beroemde Franse vlieger en
fabrikant Louis Blériet, welke
laatste zelfs vertegenwoordiger en
directeur voor Frankrijk werd
van de „Maatschappij van Drij
vende Eilanden", welke Arm
strong stichtte.
liet enthousiasme «as op
zijn hoogtepunt. Het drijven
de eiland zou do verbindings-
brug worden tussen dc ver
schillend© werelddelen, ten
spijt van dc allergrootste we
reldzeeën. Men zou er de At
lantische Oceaan cn de Stille
Zuidzee mee bestrooien! Ge
lijk het echter m het leven zo
vaak gaat, alles liep anders
dan men zich had voorgesteld.
Men deed namelijk niets om
te geraken tot de practische
verwezenlijking van het stout
moedige plan.
vcrontrus*
VERONTRUST door krantenar
tikelen, brachten de Japan
ners via hun ambasadeur in Was
hington ter kennis, dat zij bet ter
hand nemen van de bouw van
dergelijke eilanden zouden be
schouwen als een onvriendelijke
daad tegcno\er Japan... Hierop
weigerde het Amerikaanse minis
terie van Openbare Werken zij"
goedkeuring aan het plan te ge
ven.
In 1930, werd de kwestie door
tussenkomst van president Roose-
velt wee»- ter hand genomen, dio
verschillende malen persoonlijk
de zaak met Armstrong had be
sproken. Ten overstaan van een
speciale commissie ontvouwde
Armstrong zijn plan. Deze poging
stuitte af op het verweer van d3
vliegtuigfabrikanten en van Char
les Lindbergh. Do fabrikanten
vreesden, dat de drijvende eilan
den een belemmering zouden vor
men voor do ontwikkeling van dc
toestellen met grote actie-radius.
Het is zeker curieus om vast
te stellen, dat dezelfde Lind
bergh, toen hij enige maan
den later een warm pleidooi
hield voor do aanleg van een
groot aantal vliegvelden in de
Verenigde Staten, rustig ver
klaarde, dat de toestellen na
tuurlijk best het land konden
overvliegen zonder tussenlan
ding te maken, maar dat het
toch voordeliger was stuk
goederen te vervoeren dan
brandstof! En juist dat is het
meest doorslaande argument
van Armstrong.
Wat de Amerikaanse Lucht
vaartmij. betreft, deze kwam
langs indirecte weg Armstrong
een aanbod doen van een mil-
lioen dollars om het exclusieve
bezit van zijn patenten te verkrij
gen.
Proeven met maquettes
D EARL IIARBOUR bracht
alles weer opnieuw ter tafel.
In regeringskringen begreep men
toen dat behalve hun zakelijke
rol de drijvende eilanden een
prachtig verdedigingswapen wa
ren. Men ging experimenteren
met met maquettes, waarvan het
resultaat was, dat binnenkort op
de werkelijke breedte, maar voor
lopig op eenkwart van de gepro
jecteerde lengte, een drijvend ei
land te water zal worden gelaten.
Dit zal niet alleen de lucht
vaart interesseren, maar ook het
sein wezen en de aanboring van
oliebronnen langs de kusten van
de Stille Zuidzee. Immers, het
drijvende eiland ia stabiel, onver
schillig hoe dc atmospherische
conditie is en hoe hevig de golf
slag ook mag zijn De drijvers
liggen zo diep op water, dat
de bewegingen anti -u oppervlak
te van het water, ook al zijn dat
de wildste golven, zo niet kunnen
bereiken.
Theoretisch zakelijke stu
dies hebben aangetoond, dat
een „kunst"-eiland tussen San
Francisco en de Ilawail-eilan-
den tot gevolg zal hebben, dat
de winst op elke reis met
100 zal worden verhoogd.
Daartegenover staat dan een
zéér klein tijdverlies voor het
innemen van brandstof op het
drijvende eiland.
Zaken zijn zaken. En daarom
zullen de drijvende eilanden ze
ker „het daglicht aanscliouwen"