Romantiek verdrongen door nuchtere zakelijkheid een droom DRIJVENDE EILANDEN; die werkelijkheid wordt Zo het nu Waar in Vreeswijk Huize stond verrijst fabrieksgebouw Plannen stuitten vroeger af op Japans protest in Butlins vacantiedorp ER heeft daar ln Vreeswijk aan het kanaal, aan de overkant van de Handelskade een mooi, oud adellijk huis gestaan. „De Wiers" Van alles wat er in die gemeente aan vroegere adellijke en patrici sche glorie herinnerde was tot voor kort dit voorname gebouw het enige overgeblevene. Het schamele restant, een verwaarloosd ske let, waarin de ramen de holle donkere oogkassen vormden, is on langs afgebroken. Het voldeed zelfs niet meer als magazijnruimte en werkplaats aan de tegenwoordige bezitter, de N. V. „Keulsche Vaart", een scheepswerf en machinefabriek waar sleepboten en andere binnenvaartschepen worden gerepareerd. Op de plaats waar eens de monumentale trots van Vreeswijk stond, is thans, op de oude fundamenten, een nieuw, nuchter maar zeer doeltreffend fabrieksgebouw verrezen. In Vreeswijk is men niet sentimenteel. Het mooie laat zeventiende eeuwse huis is bijkans vergeten Het leven gaat verder. Familie - lief en - leed Toch wil men, sentimenteel of lllet, wel eens de gedachten terug richten en laten verwijlen bij wat was. Daar aan de Vaartse Ryn is het eenmaal goed geweest voor welgestelde lieden, die niet op een paar florijnen behoefden te kijken. Hoewel „De Wiers" vertegenwoor digde zeker niet alleen „pais en Vree". Een klein familiedrama vormt immers het begin van alles wat er van de Wiers bekend is geworden. De archieven gaan niet verder terug dan 1056 en toen behoorde het goed aan Wilem Ploos van Amstel, heer van Langestegn, Wil- liscop en Cortheeswyck en zjjn echtgenote, Maria van Gemert. Dat blijkt n.1. uit een testament, dat zij in dat jaar lieten opmaken, waarin rij hun dochter, joffr. Isabella Clara tot enige erfgename ver klaarden, Edoch er was ten aan zien van het landgoed een eigen aardige clausule in dat testament. Isabella had nl. een oogje op haar heef Engelbert, heer van Gunter- •tetfn en Thienhoven, hetgeen niet naar de zin was van de oudejui. Dat lieten zij duidelijk blijken in hun testament. Er staat woordelijk: „Doch alsoo men dagelijcx be- vint dat verscheyden kinderen huyten wille ende consent van here ouders haer ten houwelyck begeven met persoonen daer toe de» ouders niet genegen zijn, soo hebben wij wel expresselyck ge- ordonneert ende ge wilt, als wij ordonneeren ende willen by de- sen. indien ons voors dochter (dat Godt verhoeden wil) haar t'eniger tyt ten houwelyck quame te begeven met jr. Engelbert, Ploos van Amstel, heere van Guntersteyn etc.... dat sy in dien gevalle uyt onse nae te laten Soeueren aileenlyck »al hebben e legittime portie...." enz. Het verhaal gaat nog verder in zeer oude spelling, maar het komt hierop neer, dat het landgoed be waard. beheerd, en de opbrengst gekapitaliseerd moest worden ten behoeve van de eventuele kinderen Uit het niet gewenste huwelijk, tot dat de jongste daarvan twintig zou zijn. En toch trouwde ze met haar neef Laat nu die ondeugende joffrouw Isabella toch (in 1659) met haar Engelbert trouwenZij kreeg drie kinderen, die vermoedelijk nog wel een korte tijd op „De Wiers" hebben gewoond. Erg gehecht waren z$ overigens niet aan het landgoed, want zij verkochten het in 1697 aan Johan de Sandra, heer ter Oyen, wonende te Amsterdam, die er in totaal 14200 gulden voor betaalde. De heer de Sandra heeft er maar kort nlezier van gehad; hij stierf in 1698 en in datzelfde jaar gingen de eigendomsrechten over op Mi- chic 1 Creagh, die er tenminste twintig jaar lang van heeft gepro fiteerd. Na hem betraden anderen het statige huis. Zo hebben er ge woond de familie van Westreenen, die het landgoed reeds belangrijk wisten te vergroten, vervolgens een mr. Wichers. die er 48900 gulden voor betaalde. Na zijn overlijden werd het hele bezit gekócht door zijn jonge re zuster mevrouw Braber- Wich rs voor 65000 gulden. De vol gende eigenaar heette Cornells - dempt, de vijvers deels tot een W/lP haven vergraven en de koepel aan LFC ►v'u <je Vaartse Rijn geslooptSic transit gloria mundiTenslotte vond er een machinefabriek een on derdak. Nu wordt daar opgericht op de degelijke fundamenten van de oude „Wiers" (muren van 80 cm dik) een nieuw pand een fabriek, dus strak en zakelijk. Er voor in het ha ventje liggen romp aan romp de sleepboten te wachten op reparatie, tezamen met aken die links en rchts er van gemeerd liggen tegen de wal van de Vaartse Rijn. De werf N.V. „De Keulsche Vaart" zit volop in het werk er is voor jaren ge noeg. Ook hier veroorzaken per- soneel-gebrek en materiaalschaars- te natuurlijk stagnatie. Waar eertijds heren van dit en van dat rondliepen in kuitbroeken en zijden kousen en dames in hoepel- Op de „hechte fundamenten" van wijlen Huize „De Wiers" staat thans opgericht een fabrieksgebouw. Nuchtere zakelijkheid heeft de roman tiek van weleer verdrongen. Jacobus Cornel, een rentenier te Vreeswijk, die er 70400 gulden voor over had. Deze Cornel is een trouwe kerel geweest, want niet alleen dat hij tijdens zijn leven mevrouw Bra- ber-Wichers als rentmeester ge diend had, bij zijn overlijden bleek dat hij haar tweede dochter Jacque- line Marie Braber als universeel erfgenaam had aangewezen. Dat was daarom zo verdienstelijk, om dat Jacqueline met de vermaarde ingenieur Frederik Willem Conrad was getrouwd en deze ingenieur zat op zwart zaad. Met één klap had de goede rentmeester daaraan een einde gemaakt, door hem in staat te stellen een gedeelte van het rijke landgoed te gelde te maken. Niettemin moet de familie Conrad in de loop der jaren toch kans hebben gezien om de bezitting weer uit te breiden, want toen in 1878 het landgoed onder de hamer kwam en werd geveild in twaalf percelen bedroeg de opbrengst niet minder dan f 271.800. Brikettenfabriek in adellijke villa Maar met de luister van het scho ne buitengoed was het toen gedaan. Het perceel waartoe het mooie huis behoorde kwam in handen van een mijnheer, die er zoals de vakterm luidt „aan was blijven hangen", ^ij moest aan „zijn trek komen" en liet de 600 zware bomen der prach tige oprijlaan vellen. Hetzelfde lot ondergingen 3400 zware bomen in het om het huis gelegen fraaie plantsoen en bos. Het huis werd in 1897 tezamen met stal en koetshuis, een tuin, een koepel, de voortuin en een gedeelte water verkocht aan... de Nederlandse stoombriketten- fabriek te Utrecht. Het is geen wonder dat een zo'n prozaïsch be drijf in een oude deftige patriciërs woning niet gedijen kon het ging reeds het jaar daarop failliet. De nieuwe eigenaren echter hebben zich om wat er van „De Wiers" was overgebleven in het minst niet be kommerd. Weer en wind gevoegd bij hun achteloosheid waren in staat om interieur en exterieur van het eens zo waardige gebouw te doen verkommeren en toen ten laatste male het werd aangeslagen kocht de N.V. „de Keulse Vaart" het pand voor een koopje. De gracht was bijkans dichtgeslibd en werd ge- rokken zich elegant voortbewogen, waar de rust slechts geaccentueerd werd door het luiden van de huis bel, het snateren van ganzen en het krassen van een pauw, lopen nu mannen in overalls bedrijvig heen en weer, klinkt het geratel van de stoomhamer en de snerpende fluit van een sleepboot Dodende straal uitgevonden Twee Franse technici, Luc ie Seguin en Guy Castelmn, zouden erin geslaagd zijn door middel van hoogfrequente ultra-golven van 24 centimeter Hertjes als muizen, en witte ratten te doden. De zender, die zij hiervoor ge bruiken heeft een sterkte van 10 a 200 watt. De stralen der zender kunnen word n gericht op hSJZ gehele proefobject, of een deel ervanaldus het blad „Ce Ma- tin". „De dodende straaT', zoals zij door de twee technici ge noemd wordt, werkt in op de ze nuwen of het ruggemerg van de diertjes, waarbij htm lichaams- warmte abnormale afwijkingen gaat vertonen. Het is ie hopen, aldus „Ce Matin", dat de experimenten, die ook genomen kunnen worden op grotere proefkonijnen, al naar gelang van de sterkte van de zender, alleen maar binnen ie muren van het ^laboratorium zul len worden verrich Hui.- e ,J)e Wiers", was eens het waardige en schone landgoed aan de r aart se Rijn te Vreeswijk en de trots van de streek. Het bezit verwis selde in de loop der jaren vele malen van eigenaar, ten slotte werd het grondbezit, plantsoen en omliggende akkers en weiden, verkaveld en verkocht en kort geleden het fraaie huis gesloopt. Berlijn eet distels en vindt ze lekker Goedkoop eten is het in elk geval teel Dc Berlijners eten thans molsla, «laatjes van distels, brandnetels en andere wilde planten, die een dagelijks voorkomend onderdeel van hun menu zijn geworden, en zij vinden ze nog lekker ook. Je hoeft alleen maar een wandeling naar de bossen te maken, zeggen ze. en verder heb je niets anders nodig dan een pan. om ze te men gen v.n een levendige fantasie. Deskundige distelsla-eters be weren, dat dit slaatje met ere ,de plaats kan innemen van do ge wone sla en zij prijzen het even geestdriftig als de amateurs, die geen verstand hebben van de eigenaardigheden van de distel, er op vloeken. De bovenste delen van de distel moeten 'minstens 40 minuten ko ken, aldus de distelcnthousiastcn. Na bet koken moet de zaak door een vleesmolen worden gedraaid en dan koud worden opgediend. Wil men het allerfijnste berei ken. moet men verschillende wih' inton met elkaar men gen. Een der sla-mixers beschreef de sla zijner dromen als volgt: „Eerst neem ik wat springkruid, dat hier overal in tuinen en op weidon groeit. Dit doe ik in kokend wa ter en voeg er dan drie rhabar- berbladeren, een handvol eiken bladeren en een klein bosje beek- bunge-, vlier» of acacia-bladeren aan toe. Na dit alles vijf minuten op een laag vuur te hebben ge roerd, doe ik er een of ander har tig kruid zoals pepermunt, ca- millo of duizendblad bij. Dit EDWARD R. ARMSTRONG staat op het punt de stoffige fles whisky te ontkurken, welke sinds 20 jaar alle mogelijke omzwervingen op zijn schrijfbureau heeft gemaakt. Zeker had hij niet gedacht, zoveel jaren daarmee te moeten wachten! Het was in 1924: Armstrong was chef bij de dienst van mecha nische onderzoekingen op de be kende fabrieken vap Du Pont de Nemours, toen hij het idee kreeg, dat het centrale thema van zijn leven zou worden. Hij diende on middellijk zijn ontslag in om zich geheel te kunnen geven aan de verwezenlijking van zijn plan: bet kunstmatige eiland. Vervolgens schafte hij zich een uitstekende fles whisky op de „zwarte markt" aan het was nog in de dagen der drooglegging en legde een eed af, deze fles niet te openen alvorens zijn taak tot een goed einde was gebracht. In zijn jeugd wa6 Armstrong een groot bewonderaar van Jules Verne geweest, wiens lectuur hij verslond. Maar in tegenstelling niet de beroemde Franse roman schrijver is Armstrong niet enkel een geniale dromer. Ontelbare plannen verwerkelijkte hij reeds en daaraan had hij dan ook de belangrijke po6t te danken, die r.em in de reusachtige onderne ming Du Pont werd toevertrouwd. Het idee is bijna een kwart eeuw oud, maar thans staat de verwezenlijking van Edward R. Armstrong's plannen dan toch eindelijk voor de deur: het kunstmatige eiland, midden in de wereldzeeën, waar schip en vliegtuig kunnen bunkeren. Opti- j misten spreken reeds van ver- dubbelde winstmarges voor de luchtvaartmaatschappijen. Het is aan hem dat men o.a. de voornaamste verbeteringen te danken heeft van de boortorens der petroleum. Maar zijn grootste denkbeeld is het drij veride eiland. Want het mag dan waar zijn, dat de tech nische voorwaarden van de lucht vaart een verbluffend snelle ont wikkeling hebben doorgemaakt, één economische kant van dit pro bleem blijft toch altijd bestaan: ..Het is winstgevende stukgoede ren of passagiers te vervoeren, dan de brandstof, benodigd voor de vlucht!" Het plan, in 1924 door Arm- 'n Deelnemer verielt HET probleem: hoe besteed ik mijn va- cantie? bestaat niet al- i leen in ons land. Ook in 1 Engeland weten duizen- den er geen raad mee. Een bekende kermis exploitant, Billy Butlin, heeft van die nood een deugd gemaakt. Hij heeft in een fantastisch kort tijdsbestek op verschei dene plaatsen langs de Engelse kust vacantie- dorpen gebouwd en de opzet daarvan is zoda nig, dat niet alleen En geland, maar welhaast de hele wereld er van spreekt. De ,.Butlin-camps" hebben critiek uitgelokt. Niet iedereen is ontvan kelijk voor zover door gevoerd amusement. De kampbewoner wordt van vroeg tot Iaat bezig gehouden, alles voor de prijs die werd vastge steld. Hij kan daarvoor tennissen, biljarten, dan sen, zwemmen; hij kan deelnemen aan de wed strijden, waarvan een paar winnaars hierbij zijn afgedrukt; hij kan schouwburgen bezoeken en variété-programma's. Hij valt van de ene sen satie in de andere. Degenen die naar een Butlinvacantiedorp gaan om in zichzelf gekeerd van natuurschoon te ge nieten, komen bedrogen uit. Vorige week is de eer ste groep Nederlandse Butlin-fans naar Enge land geweest cn een Rotterdammer, die in Clacton on Sea was, vertelde ons iels van zijn belevenissen. We woon den er met 2500 vacan- tiegangers in keurige chalets en sliepen in pri ma bedden. We konileo zo lui en zo actief zijn als'we wilden. De maal tijden, met z'n I25ö'en waren Engels, 's mor gens ham and eggs, 's middags en 's avonds behoorlijk vlees, maar voor het overige echt Engels sober. Vervelen doe je je er nooit, tenzij je een knies oor bent. Alles is er wedstrijd. Alles wordt spannend gemaakt. Wedstrijden der schoon ste vrouwen, wedstrijden der puntigste mannen- knieën, wedstrijden der schoonste babies, boks wedstrijden, enz De organisatie is on gelooflijk. Ternauwer nood ben je uit bed, of een.van de 80 vrouwen die hiermee belast zijn, hebben de kamer opge ruimd en het bed iif orde. Overal zijn microfoons, overal in rood gestoken bedienden die de gasten afzonderlijk helpen en raad geven. In elk kamp zijn alleen voor bedie ning en vermaak der gasten ongeveer 1500 mannen en vrouwen in dienst. Het was een hoogst merkwaardige en in veel opzichten aanbevelens waardige vacantie, ver klaarde onze zegsman. Ook ln Nederland? Er bestaan plannen om ook in Nederland een Butlin-vacantieoord te stichten. Onderhande lingen worden gevoerd over Zandvoort. Indien het materiaal voor de opbouw niet onttrokken behoeft te worden aan onze kleine voorraad en de normale ontwikke lingsgang van de op bouw met in gevaar komt, dan resten slechts deviezenwinsten, aange zien vele Engelse gas ten zouden konnvi en vermaak zou ontstaan voor duizenden die dit soort vacantiegeneugten ambiëren. mengsel kook in nog tien minu ten, voeg een snuifje zout toe vooral niet meer dan een snuifje en draai de hele boel door de vleesmolen. Dan gaat het in een saladeschaal. Een druppel azijn er bij, en je bebt de fijnste Nach- kriegssalat van Duitsland." Een Berlijns blad heeft aan deze verrijking van het Duitse •mennu een artikel gewijd en zijn lezers opgewekt, terug te gaan tot de natuur en hun disteltjes te plukken waar ze maar groeien. „Wie zijn groenten in bossen en velden haalt" aldus het blad „hoeft niet in de rij te staan" en het voegt er ter nadere overwe ging aan toe: „bovendien spaart hij een hoop geld." strong voorgesteld, had in de meest uiteenlopende kringen on middellijk groot succes. De inge nieur ontving felicitatie- en nan- moedigingsln ieven van Kipling, Sir John Biles, dc bekende En gelse scheepvaartingenieur, de filmster Gloria Swanson en van de beroemde Franse vlieger en fabrikant Louis Blériet, welke laatste zelfs vertegenwoordiger en directeur voor Frankrijk werd van de „Maatschappij van Drij vende Eilanden", welke Arm strong stichtte. liet enthousiasme «as op zijn hoogtepunt. Het drijven de eiland zou do verbindings- brug worden tussen dc ver schillend© werelddelen, ten spijt van dc allergrootste we reldzeeën. Men zou er de At lantische Oceaan cn de Stille Zuidzee mee bestrooien! Ge lijk het echter m het leven zo vaak gaat, alles liep anders dan men zich had voorgesteld. Men deed namelijk niets om te geraken tot de practische verwezenlijking van het stout moedige plan. vcrontrus* VERONTRUST door krantenar tikelen, brachten de Japan ners via hun ambasadeur in Was hington ter kennis, dat zij bet ter hand nemen van de bouw van dergelijke eilanden zouden be schouwen als een onvriendelijke daad tegcno\er Japan... Hierop weigerde het Amerikaanse minis terie van Openbare Werken zij" goedkeuring aan het plan te ge ven. In 1930, werd de kwestie door tussenkomst van president Roose- velt wee»- ter hand genomen, dio verschillende malen persoonlijk de zaak met Armstrong had be sproken. Ten overstaan van een speciale commissie ontvouwde Armstrong zijn plan. Deze poging stuitte af op het verweer van d3 vliegtuigfabrikanten en van Char les Lindbergh. Do fabrikanten vreesden, dat de drijvende eilan den een belemmering zouden vor men voor do ontwikkeling van dc toestellen met grote actie-radius. Het is zeker curieus om vast te stellen, dat dezelfde Lind bergh, toen hij enige maan den later een warm pleidooi hield voor do aanleg van een groot aantal vliegvelden in de Verenigde Staten, rustig ver klaarde, dat de toestellen na tuurlijk best het land konden overvliegen zonder tussenlan ding te maken, maar dat het toch voordeliger was stuk goederen te vervoeren dan brandstof! En juist dat is het meest doorslaande argument van Armstrong. Wat de Amerikaanse Lucht vaartmij. betreft, deze kwam langs indirecte weg Armstrong een aanbod doen van een mil- lioen dollars om het exclusieve bezit van zijn patenten te verkrij gen. Proeven met maquettes D EARL IIARBOUR bracht alles weer opnieuw ter tafel. In regeringskringen begreep men toen dat behalve hun zakelijke rol de drijvende eilanden een prachtig verdedigingswapen wa ren. Men ging experimenteren met met maquettes, waarvan het resultaat was, dat binnenkort op de werkelijke breedte, maar voor lopig op eenkwart van de gepro jecteerde lengte, een drijvend ei land te water zal worden gelaten. Dit zal niet alleen de lucht vaart interesseren, maar ook het sein wezen en de aanboring van oliebronnen langs de kusten van de Stille Zuidzee. Immers, het drijvende eiland ia stabiel, onver schillig hoe dc atmospherische conditie is en hoe hevig de golf slag ook mag zijn De drijvers liggen zo diep op water, dat de bewegingen anti -u oppervlak te van het water, ook al zijn dat de wildste golven, zo niet kunnen bereiken. Theoretisch zakelijke stu dies hebben aangetoond, dat een „kunst"-eiland tussen San Francisco en de Ilawail-eilan- den tot gevolg zal hebben, dat de winst op elke reis met 100 zal worden verhoogd. Daartegenover staat dan een zéér klein tijdverlies voor het innemen van brandstof op het drijvende eiland. Zaken zijn zaken. En daarom zullen de drijvende eilanden ze ker „het daglicht aanscliouwen"

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

De Vrije Alkmaarder | 1947 | | pagina 3