Rondgang door de Coöp. Zuivelfabriek
te Lutjewinkel
„Je komt niet thuis..."
Hollands zuivel Hollands glorie
Boter, kaas en melkproducten in geweldige hoeveelheden
Wanneer wij in de laatste jaren
over boter hoorden spreken, fronsten
we de wenkbrauwen. Dan gingen onze
gedachten uit naar botervlootjes, die
fteeds te vlug leeg waren. We zagen,
hoe moeder de vrouw de boterham -
tnen met een weinig van deze kost
bare substantie besmeerde, waarna ze
begon te schrapen, zó dat de brood
kruimels tegen de zolder aanvlogen
De gelukkigen onder ons, die er in
Blaagden dagelijks een paar liter melk
tran een boer te krijgen, verkeerden
weliswaar in ietwat beter omstandig
heden. maar ook voor hen heeft de
klank boter dikwijls een onaangename
bijklank. Want aan boter zit voor dui
zenden onafscheidelijk verbonden
karnen.
Wat hebben we er soms mee ge
marteld, nietwaar?
Dan was de room te warm, dan te
Oud, dan niet zuur genoeg en dan was
er weer wat anders Uren hebben we
met Jobsgeduld de stamper op en
neer bewogen, gezucht, gevloekt of
gekankerd al naar onze aard.
Want een pretje was het nooit!
Onze tekenaar heeft het geval uit
gebeeld. Het kon evengoed het wa
pen van Holland zijn, als de dreigend
réchtopstaande leeuw, zozeer zijn we
met dit beeld vertrouwd geraakt.
HBNS-.' T „&UTT&&.T
en krachtig als de straal van een
brandkraan.
Van al die melk, die in bussen van
ongeveer 900 boeren uit de omtrek
wordt aangevoerd worden monsters
genomen en deze monsters worden on
derzocht in het laboratorium van de
fabriek. Onderzocht op vetgehalte,
zuiverheid, streptococcen enz.
Stel U eens voor, welk een arbeid
alleen reeds dit onderzoek vergt. En
in feite begint dit onderzoek reeds
voor het laboratorium. Bij de plaats,
waar de melk in ontvangst genomen
wordt, staat een man met een fijne
neus. Hij buigt zich over een bus
fciedoooC SnZooriT da,<SE.UJ<S Goooo L
MELX.,OM V££.W£RKT TeWOgOEv' VO0O
PlBTB(ZSe*J 'KJ DBhJ HAA (S Bsj VOoR.
«/AWTJ6 JANSEN VAV 3 HOOG ACH7E/2
staan tanks, die elk 6000 liter room
kunnen bevatten om niet te spreken
van de indrukwekkende gevaartes,
waarin de room wordt gekarnd tot de
zo begeerde boter.
Gekarnd en gekneed. We hebben ons
hoofd eens in een van die karnen ge
stoken en het inwendige 'er van be
keken. Stel U gerust: De karn was
buiten gebruik
We hebben ons verbaasd over de
vernuftige werking. Eindelijk kwa
men we bij een vertrek, waar de bo
ter dan in een massale hoop in een
grote trog lag. klaar om in de pak-
machine te worden gestort, waar even
later automatisch de halfpondspakjes
uit te voorschijn kwamen.
Terwijl Dekker met begerige ogen
die boterstapel vereeuwigde, (het
koste hem moeite om er van te schei
den^. vertelde de heer de Boer ons,
dat de melk^ sinds ze bij de melkers
vandaan was gekomen, tijdens de ver
werking tot de ingepakte halfpondjes
niet meer door mensenhanden was
aangeraakt.
Het is niet te verwonderen, dat zo
aan hoge eisen van kwaliteit wordt
voldaan. Dat is trouwens noodzake
lijk. om dat het Zuivelkwaliteitsbu-
reau steeds nauwlettend toeziet.
farwiy, Baowji oló iMï-eiikotteA
Maar het kan ook anders.
Dat hebben we gezien, toen we een
4ezer dagen een bezoek brachten aan
4e zuivelfabriek te Lutjewinkel, die
we wel tot een van de grootste van
Noordholland mogen rekenen. De as-
■istent-directeur, de heer de Boer
heeft ons in een rondgang, die drie
U«r duurde, het bedrijf in zijn ge-
heel laten zien en ons een schat van
technische gegevens verstrekt, waar
mee we kolommen zouden kunnen
Vullen. Naar alle waarschijnlijkheid
zoudt U ze echter niet lezen en dus
Bullen we er een bloemlezing uit moe
ten samenstellen
Ge vindt bij deze reportage een te
kening afgebeeld, waarop een melk-
Btroom bruist. Jaarlijks passeren 18
millioen liters melk hier. Dat is on-
geveer 80.000 liter per dag. Vier a vijf
uur per dag gaat deze stroom onafge
broken door. Een stroom, even dik
FEUILLETON
16
Driftig trok Ali Jan mee.
Op straat gekomen liet zij haar
Verontwaardiging de vrije loop.
„Dat zo iets bestaat Jan Dat een
mens zo'n nacht kan doorkomen. Ik
dacht af en toe, dat ik het zou be
sterven. Is het geen grote schande
Jan? Je zou er de vreselijkste ziek
ten op de hals kunnen halen. Zo'n
nacht heb ik nog nooit meegemaakt.
Liever blijf ik in het open veld, dan
lat me dat nog eenmaal overkomt.".
Jan keek haar aan en glimlachte
„Ik heb een nog ergeic nacht, mee
gemaakt Ali," zei hij langzaam en
Vertelde haar toen van de nacht, die
bij in de eenzaamheid in het oude
Schuurtje had doorgebracht, terwijl de
engst hem visioenen deed zien.
Hortend vertelde hij haar van de
•tem, die in de verte gezongen had:
„Hij komt niet weerom
Zij waren bij de stal gekomen,
<iraai* het karretje stond.
Onstuimig trok Ali hem naar zich
toe en kuste hem hartstochtelijk.
»Wij komen terug Jan" fluisterde ze
,We komen teruflt"
melk. De bus wordt apart gezet, want
de boer heeft een rijkelijk gebruik
van kuilgras gemaakt en de melk is
niet meer voor alle doeleinden ge
schikt
Uit deze paar dingen kunt ge reeds
zien, met welk een zorg de melk be
handeld wordt. Een zorg, die reeds
bij de boer begint, want des te min
der vuil er in de melk blijkt te zit
ten, des te beter prijs ontvangt de
boer voor de melk.
Door de fabriek.
Via de bruisende straal vangt de
„Ja, we komen terug," fluisterde
Jan ontroerd.
Een paar voorbijgangers wierpen 'n
schuinse blik op hen.
„Net honden," snoof Jan verwoed
„Als ze een ander hondje voorbij ko
men moeten ze snuffelen."
„Of ze tillen een pootje op," lach
te Ali terug.
Andere karretjesmensen kwartien
aan en in de loods werd het druk.
„Laten we maar gauw gaan," zei
Ali.
„Eerst moeten we eten zien te krij
gen.
Ze hadden niets meer. Gisteravond
voor ze naar het „logies" gingen had
den ze 't laatste brood van Ali en Jans
restje uit- de keuken opgegeten. En
me een lege maag trek je niet hard.
Ze zetten het karretje op de straat4
Voor hen zat een man een stuk brood
te eten, Begerig informeerde Jan
waar hij het vandaan had.
De man wees een steegje in „zwart"
Betekenisvol keek hij hem aan.
„Wacht j- hier maar" Snel liep
Jan het aangewezen steegje in
Na een paar minuten zag iets, dat
op een winkeltje leek. Hij stapte bin
nen. Er. stonden nog twee mensen,
die blijkbaar tot de klanten behoor
den. Toen Jan binnen was, stokte 't
gesprek en de zaken scheen te wor
den onderbroken. Met nijdige blikken
werd hij aangekeken.
melk de tocht- door de fabriek aan.
Ze wordt, al naar ze gebruikt wordt
voor consumptiemelk, boter- of kaas
bereiding. in snel ronddraaiende cen
trifuges geheel of gedeeltelijk ont-
roomd! Room! O, heerlijkheid! Wat
v aren we blij. als we een flesje room
bijeen hadden gegaard en ons over
tuigden of ze zuur genoeg was.
Het gaat hier eventjes anders. Er
Kaasmakeru
Verder ging onze tocht. Via een ko-
lonne van ditmaal vredelievende tanks
die tesamen 55000 liter melk konden
bevatten, kwamen we bij de kaasma
kerij terecht. Zes grote bakken staan
er, waarin gelijktijdig kaas kan wor
den bereid. Er boven gaan machinaal
de instrumenten heen en weer. die de
gestremde melk in kleine stukjes snij
den. Want ook hier wordt zoveel mo
gelijk machinaal gearbeid. De heer
De Boer liet ons de kaas zien. zoals
ze in de pekelbakken lag. Volvet,
veertig plus, van die grote Goudse,
mijn liefke wat wil je nog meer. Na
tuurlijk hebben we ook mogen proe
ven. toen we ten slotte het kaaspak
huis hadden bereikt, waar nog enkele
partijtjes belegen Edammers en Gou
wenaars lagen. We hebben elkaar eens
aangekeken, toen we die heerlijke
stukjes op onze tong voelden smelten
en de gelaatsuitdrukking van Dekker
toonde duidelijk aan. dat hij zich met
het huidige rantsoen, zoals dat in de
■winkels verkrijgbaar is volstrekt niet
kon verenigen. Het is dan ook al lang
geleden, dat we thuis eens een homp
kaas konden nemen, zonder met het
hoofd van het gezin in botsing te ko
men. Geloof nu niet, dat we reeds
aan het einde van onze tocht waren
Want er wordt in Lutjewinkel, naar
De stilte werd hinderlijk.
Jan besloot de knoop maar door
te hakken. Hij kon hier niet blij
ven staan.
„Heeft u nog brood te koop. juf
frouw"?
„Heeft u bonnen meneer?"
„Ha", dacht Jan, er is tenminste
brood!" Maar tot zijn spijt moest hij
bekennen, dat hij geen bonnen had.
„Het spijt me wel mijnheer, „ant
woordde de juffrouw, haar zp^tsap-
pigste gezicht trekkend, „maar hier
Een verhaal uit de hongerv/inier
door
JAAP VAN ZOONEN
wordt niet zonder bon verkocht."
Jan trok een ongelovig gezicht.
„Kom juffrouw, u heeft toch net
ook brood verkocht aan iemand, die
ik op straat heb zien eten. En deze
heren zijn hier toch ook om brood
te kopen. Draait u er maar niet om
heen."
Dat laatste had Jan niet moeten
zeggen. Want nu bleef de juffrouw
zo dicht als een bus. Ze zei geen boe
of ba meer, maar weigerde pertinent
brood te verkopen.
Moedeloos kwam hij bij Ali terug.
Konden ze misschien wie weet hoe
veel huizen weer afbedelen om een
stuk brood. Konden ze weer overal
82. Intussen had Jimmy Brown de
kleine Jantje Trapman ingehaald en
grommend had hij hem de jampot
weer afgepakt. „Jimmy", smeekte Jan
tje wanhopig, „ga toch in je doel.
aangegaapt worden, alsof ze ik weet
niet wat bijzonders waren.
„Ik ga het eens proberen," zei Ali.
En warempel, na enkele minuten
kwam ze terug met een half bruin-
brood onder de arm.
Toen ze Jans verbaasd gezicht zag
lachte zij schaterend.
„Je moet er slag van hebben om
met mensen om te gaan Jan," hoonde
ze.
In de onverwarmde gelagkamer van
een ouderwets cafe slaagden zij er in
ren kop warm drinken te. krijgen.
Nog steeds genietend van haar succes
met het brood keek Ali Jan aan.
„Het was je jas, die je de das om
deed, jongen," legde zij hem opnieuw
proestend uit. Ze kon bijna niet tot
bedaren komen.
Jan haalde, een weinig geërgerd de
schouders op.
„Ze hielden je voor een contro
leur."
Jan begon te mopperen. Die jas»
had hem al wat narigheid bezorgd.
Nieuwsgierig informeerde hij hoeveel
het brood wel gekost had. Hij stond
ei op te betalen. Maar Ali hield het
wijselijk voor zich.
Zeven gulden voor een half brood
was ook rijkelijk veel. Daar praatte
je bij voorkeur niet over. Het zou de
smaak van het brood maar minder
goed maken.
Kijk nou toch eens". Maar het was al
te laat. De backs van de D.L.W.-ers
konden een nieuwe stormloop van
DSE niet keren en met een sierlijke
boog vloog opnieuw de bal in het ver-
Welgemoed begonnen ze aan het
laatste deel van de tocht.
Ze deden maar geen pogingen om
Ali's kapotte fiets te laten repareren.
Dat gelukte in de regel toch alleen
als je er een half pond boter tegen
over kon stellen.
Uit de grauwe lucht begonnen weer
sneeuwvlokken neer te dwarrelen.
Buiten de stad voelden ze hoe de
wind meer en meer begon op te ste
ken.
Gelukkig, dat zij hem schuin achter
zich hadden.
Gezamelijk duwden zij het karre
tje voort. Steeds dikker werd de
sneeuwlaag op de wegen. Nog maar
zelden ontmoetten ze mensen op de
weg. De meesten wachtten in dorpen
en gehuchten de bui af. Het was geen
doen om er tegen in te tornen.
In Ilpendam wachtten zij bij een uit-
deelpost van de Centrale keuken.
In de luwte van een huis stonden
zij Al gauw kwamen cr meer trek
kers, die op een warme hap wacht
ten.
Het werd een somber gezelschap,
dat in de kou stond. Ondanks de aan
wezigheid van Ali voelde Jan zich
met de minuut neerslachtiger worden.
Was er wel reden om je nog een
ogenblik over te geven aan een gevoel
van geluk? Was er geluk mogelijk in
wereld, die zo ontredderd was?
laten doelHet was 33. De gas
ten hadden de achterstand van drie
goals geheel kunnen inlopen.»
Hij kon het haast niet meer uit
houden. Het verlangen mar huis,
waar zijn moeder op hem zat te wach
ten, al dagen lang, riep een vreem
de onrust in hem op. Onbewust zocht
hij Ali's hand en keek haar smekend
aan.
„Laten we gaan.," zei hij hees.
„Maar jongen," verwonderde ze
zich, over enkele minuten is er kans
op een hap warm eten. We hebben
nog uren voor de boeg
Haar stem kalmeerde Jan een beetje
Ze had gelijk. Het was immers gek.
Ze konden er misschien een kwar
tier eerder door in Amsterdam zijn.
Inwendig werd hij echter door on
rust verteerd.
Toen ze eindelijk hun portie wate
rige soep naar binnen hadden, drong
Jan weer op spoed aan. Toen ze op de
straatweg reden, vertelde hij Ali vaa
zijn groeiende angst en beklemming.
En terwijl hij haar vertelde, moei
zaam naar woorden zoekend in de hui
lende wind, die de fijne sneeuw voor
hen uitjoeg, hoorde hij steeds boven
zijn eigen gestamelde woorden uit
in de maat van hun voetstappen, in 't
gestoot van de wielen van hun kar
retje in het gehuil van de wind, het
monotone: „Hij komt niet terug
(Wordt vervolgd)
de heer De Boer ons heeft laten zien,
meer gemaakt als alleen boter en kaas.
Bijproducten
We wisten het trouwens reeds uit
ondervinding. Want we herinneren
ons nog goed de tijd, dat de verschil
lende soorten pap, melk, chocolade,
enz. in alle winkels van geheel Noord
holland waren Uitgestald. Wilt ge nog
een paar cijfers? 6.000.000 flessen per
jaar verwerkte deze fabriek. Op het
ogenblik ongeveer een vierde gedeelte
De rest van de melk gaat weg voor
consumptiemelk-.
In verband hiermee was ook het
aantal arbeiders gedaald van 150 tot
ongeveer 90. Maar de glorietijd zal
wel weer terug komen!
Zo pratende kwamen we bij de pap
afdeling, waar in de oorlog een cen
trale keuken gehuisvest was en waar
nu een enorme ketel brei stond te
pruttelen.
„Als we soms de Plattelandsvrouwen
op bezoek krijgen", vertelde de heer
De Boer, „zeggen we altijd trots te
gen hen, dat dit nu eens iets is, dat
wij beter kennen dan zij. Geen aan
branden. geen overkoken, zelfs geen
roeren."
Wat is hier alles ingesteld op hy
giëne. Twee enorme machines, waarin
de flessen automatisch worden schoon
gemaakt, (huisvrouwen spoel even
goed vooral uw flessen even om\ en
aan de lopende band gaan de flessen
verder, worden machinaal gevuld en
van een capsule voorzien.
En dan gaan ze het land weer in
Nu nog in beperkte mate, maar laten
we hopen binnen afzienbare tijd weer
in onbeperkte hoeveelheden tot groot
gemak van de Nederlandse huisvrou
wen.
"'Tot ~slot kwamen we bij de melk-
EvCN BOTERHAMMETJE- SME^EV
poederfabiicage, die de laatste tijd
echter niet in werking was, waarna
we via de uitgestrekte garage weer
in het kantoor terugkwamen. We heb
ben reeds in de aanvang gezegd, dat
we slechts zouden trachten een bloem
lezing te geven uit de overvloed van
details, die we van de heer De Beer
te horen kregen.
We heben er ten slotte voor te zor
gen, dat ge niet verdrinkt in een
overvloed.
Toen we echter afscheid van de heer
De Boer haden genomen en we dit
enorme gebouwencomplex, dat voor 'n
waarde van twee millioen gulden
verzekerd is. hadden verlaten, waren
we onder de indruk van het bedrijf
dat hier tot stand is gebracht.
Wat een organisatie en een onder
nemingsgeest is hiervoor nodig ge
weest. Maar vooral ook wat een durf
van leiding en bestuur.
En dan te bedenken, dat over hel
gehele land verspreid, in grote en
-/N 0£ PAPKÊTEL. VA.V LOTJE.WfMK&l-" HOEFT
MEN MET TC «J3CREV
WAT EEN 6EH0T ZOU DAT 3JN/ VO£>S_
tHU& VAPER.S./
kleine fabrieken wordt gearbeid, des
nachts en overdag, door arbeiders en
leiders, die liefde voor het vak heb
ben.
Het wil ons zó toeschijnen:
Hollands zuivel Hollands glorie!
VRIJDAG 19 DECEMBER 1917
Hilversum I - 301 m. - Nieuws om
7. 8. 13, 18. 20 en 23 uur.
VARA 7.30 en 8.15 Gram. platen;
8.50 Voor de huisvrouw; 9.00 Lichte
morgenklanken: 9.30 Beethoven-pro
gramma; VPRO 10.00 Morgenwij
ding: VARA 10.30 Voor de vrouw;
10.45 Omroepkamerorkest; AVRO
12.00 Vaudeville-orkest; 13.15 Virtuoso-
sextet; 14.00 Kookpraatje; 14.20 Gram.
platen; 15.00 Boekenschouw; 15.30
Chat noir, Frans programma; VARA
16.00 Johan Jong .orgel; 16.30 Tus
sen twaalf en zestien; 17.00 Liederen
van Schumann; 17.20 Wij en de mu
ziek, lezing over Grieg; 18.15 en 19.15
Jan Vogel's accordeonorkest; 18.30 Re
geringsuitzending; 19.00 Denk om de
bocht; VPRO 19.30 Cursus. „Het ge
loof der oude kerk": 20 05 Gram. pla
ten; 20.30 Cursus: „Het probleem van
het leven" VARA 21.00 Gezellige
plaatjes; 21.30 Schuldig of onschuldig;
22.00 Buitenlands weekoverzicht; VP
RO 22.45 Avondwijding
Hilversum II - 415 m. - Nieuws om
7, 8, 13, 19, 20 en 23 uur.
NCRV 7.15 en 8.15 Gram: platen;
7.30 Een woord voor de dag: 8.30
Werken van Liszt; 9.15 Ochtendbezoek
bij de zieken; 9.35 Lichte morgenklan
ken; 10.30 Herdenking van het 150-
jarig bestaan der Nederlandse Zen
ding; 12.00 Pianoduo; 12.33 Metropo-
le-orkest; 13.15 Mandolinata; 13.50
Pianorecital; 14.20 Van oude en nieu
we schrijvers; 14.40 Zangrecital; 15.15
Cesare-trio; 16.00 H. Feenstra, decla
matie; 16.20 Omroeporkest (Haydn.
Schubert, Grieg en Dvorak); 17.20
Pianomuziek; 17.40 Werken van Her.-
ri Gagnebin; 18.30 Geestelijke liede
ren; 19.30 „The Messiah", oratorium
van Handel in dc Grote kerk te Naar-
den; 22.45 Avondoverdenking.
