COURANT No. 4696 DINSDAG 7 NOVEMBER 1916 44e JAARGANG De abonnementsprijs van de Heldarsohe Courant" Is thans per kwartaal In de stad 76 cent, franco per poet ft.—. Op pagina 4 van dit blad Is opgenomen 1. Ingezonden. 2. Sport. 3. Feuilleton, enz. DE OORLOG. De legerberlchten van 4 en 5 November. Van het W e s t e 1 ij k front. Van Fransche zijde wordt gemeld, dat n& de vermeestering van fort Vaux bij Verdun de infanterie oprukte tot aan den zoom van het dorp Vaux en op de heuvels die het dorp beheerscheu vasten voet kregen. Het communiqué van den 4den geeft aan, dat de Duitschors ver woede tegenaanvallen deden tegen de loopgraven van den W.-rand van het bosch St. Pierre Vaast en in de streek van Vaux. Bij St. Pierre Vaast behielden de Franschen hunne stellingen. Bij Vaux breidden zij het veroverde terrein nog uit. Een deel van het dorp werd bezet. In het avondbericht van den oen wordt nog medegedeeld dat op het Somme-front verschillende goed ge slaagde aanvallen werden uitgevoerd waarbij de Franschen belangrijke vorderingen maakten van ten Z. Sur le Transloy tot ten Z. van het bosch St. Pierre Vaast. Tusschen Les Boeufs en Sailly-Saillisel gingen zij eenige honderden meters vooruit. Het groot ste deel van het dorp Saillisel werd genomen. Zuidelijk van het dorp werden 3 vijandelijke loopgraaflinies vormeesterd benevens d8 geheele vijandelijke linie aan den zuidrand van het bosch St. Pierre Vaast. 522 man werden gevangen genomen. Op den rechter Maasoever werd het dorp Vaux, geheel bezet. Het Duitscbe legerbericht van den 4den meldt het afslaan van vijande lijk© aanvallen ten N.W. van Cource lette en in de stieek Gueudecourt— Les Bo6Ufs. Eveneens mislukten de aanvallen der Franschen op den rechter-Maas oever tusschen Douaumont en Vaux. Ook het bericht van den 5den spreekt van aanvallen der Franschen aan het Somme front, die eveneonB afgeslagen werden. Verder artilleriegevechten. Van het Italiaansch-Oosten- r ij k 8 c h e front. Het Italiaansche offensief wordt met kracht voortgezet. De Oosten rljksche berichten melden, dat na een korte rustpoos op den middag van 2 Nov. het offensief door de Italianen werd hervat. Op don Karst werden talrijke aanvallen afgeslagen. In het Wippach-dal drong de vijand tot in de Oostenrjjksche stellingen door, doch werd door tegenaanvallen terug geworpen. Ten N.O. van Görz mis lukten de aanvallen der Italianen eveneens. Sedert 1 Nov. werden meer dan 8500 man gevangen genomen. Ook het bericht van 6 Nov. meldt het afslaan van verscheidene aan vallen der Italianen op het Karst- plateau. Van Italiaansche zijne wordt daar entegen medegedeeld, dat verschil lende vorderingen werden gemaakt. Op de Karst werden de sterke hoogten van Valkovniak, hoogten 123 en 126 vermeesterd. Meer naar het O. ver meesterden zij over meer dan 1 KM. diepte het terrein en namen de hoogte 291. De stellingen werden hier voor- uitgebracht tot op 200 M. afstand van Kostanjevica. Ten Z. van Nova-Vas werden tegen aanvallen der Oostenrijkers afge slagen. 11 officieren en 538 man werden gevangen genomen en 4 stukken van 10.5 cM. met 4000 gra naten, machinegeweren en ander oorlogstuig buit gemaakt. In het Travignolo-dal vermeester den de troepen een sterke vijandelijke stelling op de Z.-hellingen van de Cima di Bocche. Naar het communiqué van 6 dezer meldt, ondernamen de Obatenrykers tegen de veroverde stellingen op den Cima di Bocche 5 verwoede tegen aanvallen, die alle afgeslagen werden. Ten O. van Görz werden de ver meesterde poBities versterkt. Meer naar het Z. werd de terreinwinst uitgebreid en nog 200 man gevangen genomen. Het totaal aantal sedert 1 Nov. gemaakte gevangenen bedraagt thans 8982, w. o. 270 officieren. In totaal sedert 6 Aug. 40.868, w. o. 1008 offi cieren. Van het O o s t e lij k front. Aan de Narajofka zetten de Duit- schera met succes hunne aanvallen voort. Naar dd. 4 dezer wordt gemeld, werden op den linkeroever nieuwe stukken van de Russische hoofdstel ling vermeesterd. Volgens het bericht van den Ben had een kleine onderneming tot ge volg dat het dorp Mosheiki genomen werd. 60 man werden gevangen ge nomen en een aantal machinegeweren en mijnwerpers buitgemaakt. Het Russische communiqué van den 4en geeft aan dat ten N. van özelwof en in de streek ten O. van Lipnica Dolje aanvallen der Duitschers afgeslagen werden. By laatstgenoemde plaats ging echter een deel der Russische stelling verloren. In het bericht van den Ben wordt het verlies van het dorp Mosheiki erkend. Tijdelijk kregen de Russen er weer vasten voet, doch ten slotte moesten zy het in handen-der Duit schers laten. Ten Z. van Dorna Watra gingen de Russen vooruit en werd een reeks hoogten bezet. Van het Z e v en ber gsche front. Van Oostenrijksche zijde wordt een opleving der gevechten van de Zeven- bergsche greüs gemeld. Aan de Z. grens werden Roemeensche aanvallen afgeslagen. De hoogte Rosca ging evenwel verloren. Ten W. van Predeal werd een Roemeensche stelling genomen. 250 man werden gevangen genomen. Het Duitscho bericht van den Bden meldt de herovering van den Rosca. Daarentegen behaalden de Russen eenige voordeelen bij den Tolgyes pas. Ten Z. van den Predeal-pas breidden de troepen de behaalde voordeelen verder uit. De sterke Clabzketu-stolling is thans geheel in Duitsch bezit. In totaal werden hier met de gevangenen der laatste gevechten mee, 1747 man gevangen genomen en 8 kanonnen en 20 machinegeweien buitgemaakt. Da gevechten ten O. van den Rooden Toren-pas duren voort. Ten W. van den Szurduk pas wer den 150 man gevangen genomen. Naar van Roemeensche zijde d.d. 4 dezer wordt gemeld, werden vorde ringen gemaakt ten W. van de Buzon- beek, bij Tabla Butzi en in het Teiaje- dalHier werden 8 officieren en 140 man gevangen -genomen en 2 machine geweren buitgemaakt. De gevechten aan de Olt duren voort.. In het Jiul-dal werd de vervolging doorgezet. 4 kanonnen, meer dan 20 machinegeweren en 435 man vielen in handen der Roemeniérs. In de D o b r o e d s j a is de toestand onveranderd. Een groep Oostenrijk sche monitors heeft op 3 Nov. op het Donau eiland Dinu en den tegen- overliggenden Roemeenschen oever kleine afdeelingen geland. De vijand werd verdreven en verloor 2 kanonnen van 57 mM. Aanrukkende verster kingen werden eveneens op de vlucht gejaagd. Van hot Macedonische front. Het Engelsche bericht van den4den geeft aan, dat op 3 Nov. de Engelsche troepen op het Stroema front tot hc-t offensief overgingen. Zij brachten hunne linie verscheidene kilometers vooruit en namen 300 man gevangen. Het dorp Bazakli Dzoema, dat krach tig versterkt was, werd genomen. De overige berichten geven den. toestand alè överanderd aan. Di duikboot- en mljnoorlog. De Noorsche stoomschepen „Saturn", .Thor" (4739 ton) en „Ivanhoe", en Eagelsche stoomschip „Spero" (±1100 ton) zyn in dpu grond geboord. Onderzooboot verloren gegaan. De Duitsche marinestaf deelde d.d. 5 Nov. mede, dat in den avond van den 4en de Duitsche duikboot U 20 in den mist aan de Westkust van Jutland aan den grond is geraakt. Alle pogingen van de dadelijk te hulp geroepen torpedobooten, om de U 20 af te brengen, bleven vergeefs. Daarom werd den Ben 's middags U 20 opgeblazen, nadat tevoren de bemanning door torpedobooten was aan boord genomen. Verder wordt gemeld, dat op' 4 Nov. bij de W. kust van Ierland een kleine Engelsche kruiser in don grond werd geboord. Dit wordt van Engel sche zijde tegengesproken. Naar men meent was het de m(jnveger „Genista" die getorpedeerd werd. Het verlies van dit schip werd reeds van Engel sche z£ aan hun Oostgrens, die zich over zijn nationale leven verheugt, met vreugde opnieuw zien ontstaan en tot bloei komen. Op hoog bevel van Z. M. den Duitschen Keizer de gouverneur-generaal. Een manifest van denzelfden in houd werd bekend gemaakt door den Oostenrijksch Hongaarschen gou verneur-generaal te Lublin. Na het voorlezen van het mani fest werden verschillende redevoe ringen gehouden. In Warschau was alles irr feest tooi. Gebouwen waren met do Pool- sche kleuren en den Poolsche adelaar versierd. Tot laat in den avond duur den de feestelijke demonstraties voort over de geheele lengte van den weg van het koninklijk paleis door dé Krakau'sche -voorstad, tot aan de woning van den gouverneur-gene raal, het Belvedere paleis. Voor het stadhuis zongen duizen den met ontbloot hoofd en met bran dende wastoortsen in de hand, het volklied, dat, als oud kerkelijk lied, op de buitenlandschs hoorders groo- ten indruk maakte. De Duitsche bladen leggen in hun beschouwingen over deze gebeurtenis vooral den nadruk op het feit dat Polen een bufferstaat zal vormen tusschen Rusland en Dultschland. Polen als uitvalspoort van Rusland tegen Dultschland kan niet blijven bestaan. Want, zoo merkt de Algem. Zeitung op, niet steeds zal een ge lukkige beschikking des lots ons een Hindenburg ter beschikking stellen, om, niettegenstaande de ongunstige grenzen, den vloed der Russen in te dijken. Met drie miljoen groeit jaarlijks de volking van het reusachtige rijk in het Oosten aan. Kortere, sterk be schermde grenzen zullen den vasten grondslag vormen vau een verhou ding tot onzen Russischen buurman. De „Deutschland". Now-London, 4 Nov. Kapitein König, commandant van de „Deutsch land", heeft verklaard, dat hij de „U 57" verwachtte om de „Deutschland" geleide naar het vaderland te geven. Polen tot zelfstandig koninkrijk verklaard. Zondag werdhet volgend manifest door generaal von Beseier, den gou verneur-generaal in Warschau, uit gevaardigd Aan de bewoners van het gouver nement-generaal Warschau ZMs. de DuitBche keizer, Z. M. de keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije, vast vertrouwend op de uiteindelijke overwinning hunner wapenen en bezield door den wensch, den door hun dappere legers met zware offers aan de Russische heer schappij ontrukten Poolschen gebie den een gelukkige toekomst te be reiden, zijn overeengekomen uit deze gebieden een zelfstandigen staat met een erfelijke monarchie en een con- stitutioneele wetgeving te vormen. De nadere bepaling der grenzen van het koninklijk Polen, blijft voor- Het nieuwe koninkrijk zal in aan sluiting b(j de beide verbonden mo gendheden de waarborgen vinden, die het voor de vrije ontwikkeling zijner krachten behoeft. In een eigen leger zullen de roemrijke overleve ringen der Poolsche legers van tijds en de herinnering aan de dap pere Poolsche medestrijders ln den huidigen grooten oorlog voortleven. De organisatie, africhting en leiding van het Poolsche leger zal in ge meenschappelijk overleg worden ge regeld. De verbonden monarchen, de noo- dige rekening houdende met de al gemeens politieke toestanden in Europa en de welvaart en veiligheid van hun eigen landen en volken, koesteren het vertrouwen dat zich thans de wenschen naar staatkun dige en nationale ontwikkeling van het koninkrijk Polen zullen vullen. De groote, Westelijke buurstaten van het koninkrijk Polen zullen ech ter den vrijen en gelukkigen staat Slechts 1 schepeling van de.Retriever" kwam levend aan land. De overige opvarenden van beide Bchepen ver dronken. De botsing had juist plaats buiten Carlingford Bar, in het gezicht van Greenore. De „Connemara"kwamna over de ondiepte heen te zijn,ineen zwaren wind met hevige zeeén, tusschen de rotsachtige kusten van het Kanaal. De „Retriever" had eveneens met zwaar weer te kampen gehad. De lading was driftig geworden en maakte het schip gedeeltelijk on handelbaar, met het gevolg dat het tegen de „Oonnemara" aanliep on deze in twee minuten zonk. De „Retriever" bleef nog vijftien minuten drijven. Pogingen werden gedaan om de booten uit te bréngen, maar de zware zee sloeg over de schepen en belette dit. Tal van lijken zijn aan wal gespoeld van manuen, vrouwen en kinderen het strand is bedekt met wrakhout en met lijken van schapen en runde ren. De „N.Rott.Ct." schrijft: Wij zijn „overeengekomen, uit het aan Rusland ontrukte Poolsch gebied, zelfstandige staat met een erfe lljke monarchie en een constitutio neele wetgeving te vormen." Dat is do quintessens van de bood schap, die.de Keizers der middelrijken Zondag tot het Poolsche volk hebben gerichtdaardoor wordt dit manifest van groote beteekenis voor de toe komst van Europa en voor den loop der wereldgeschiedenis. De middelr!jken zijn overeengeko men het koninkrijk Polen te her scheppen. Omdat het in hun eigen belang is, natuurlijk. Dat is geen afkeuring. Een dwaas, die aan het hoofd van een staat den eisch stolt, te handelen tegen het staatsbelang. Het blad gaat dan na hoeveel moeito het gekost heeft om Oosteniijk er toe over te halon aan de tot stand, koming van een zelfstandig Polen mede te werken. Immers, in Oosten rijk verwachtte men de toevoeging van een deel van veroverd Russisch Polen aan Galiciè. Waarschijnlijk is het tot staan brengen van het jongste offensief der Russen door Duitsche hulptroepen aan deze veranderde ge voelens in Oostenrijk niet vreemd. Het manifest laat vele vraagpunten. Wat wordt verstaan onder het „aan Rusland ontrukte Poolsche gebied"? Uit de voorlezing der publicatie ook te Lublin biijkt reeds dat het de bedoeling is, dat het nieuwe Konink rijk zich ook aan gene zijde van de Weich'sel zal uitstrekken. Maar hier zinkt, tegelijk met de herleving van de Poolsche idealen, een ander ideaal, dat van een zelf standig Oekraine, in het graf. Het nieuwe Polen omvat al dadelijk ge westen, waar slechts de bovenste laag Poolsch is; krijgt dadelijk over andere volken te heerschen. Bij de vervulling van die moeilijke taak is eertijds het oude Polen te kort ge schoten. Het was mede een oorzaak van zijn ondergang. Mogen de lessen van de geschiedenis hier den rechten weg wijzen. Dat de nadere bepaling der gren zen blijft voorbehouden is duidelijk. Dit immers hangt af van den loop der krijgsverrichtingen. Toch dringt zich de vraag op: wat gebeurt er met Lithauen en Koerland? Dit is een vraag die ook voor Nederland van belang is. In Koerland had Polen vóór de deellngen nog een venstertje aan zee. Krijgt het dat venstertje weer? Of komt er een Pruisisch luikje voor? Daar hangt immers van af, of Polen met de landen over zee in reebt- streeksch verkeer zal kunnen treden. Er opent zich hier een grootsch vergezicht, maar op den voorgrond van het panorama stoot do blik op puntige steenen. Bijv. het feit, dat Pruisisch Polen Pruisisch blijft, het geen nog wel wrijving zal geven, en zoo z|jn er vele andere zaken meer. Ten slotte merkt het blad op: Laten wij niet door de vele steenen op d8n voorgrond blind zyn voor het verschiet, dat zich hier opdoet. Door den oorlog wordt hier misschien het tempo van een ontwikkelingsproces tienvoudig versneld. Laten wij blijvon zien wat in deze daad, die voor het oogenblik nog een oorlogsdaad is, aan kiemen verscholen ligt vooreen toekomBt van vrede en hopen, dat Polen zich van lijdelijk stootkussen tot een waarlijk onafbankelijken en bloeienden staat moge ontwikkelen. Een scheepsramp. De Iersche paketboot „Connemara' is Vrijdagavond, kort na het vertrek uit Greenore (Oostkust van Ierland) in aanvaring gekomen met het ss. „Retriever". Beide schepen zonken. De „Connemara" had 50 passagiers en een bemanning van 81 koppen De bemanning van de kolenboot „Retriever" bestond uit 18 koppen. Mr. M. Tydeman Jr. t De heer mr. M. Tydeman Jr., lid der Tweede Kamer der Staten- Generaal te Breda, is Zaterdagnamid dag onder Hilvarenbeek, met eenige heeren op jacht zijnde, plotseling overleden, waarschijnlijk aan hartver lamming. De heer Tydeman werd in Dec. 1891 in het kiesdistrict Tiel als opvolger van mr. H. J. Dljckmeester tot lid der Twee de Kamer gekozen. Het district ver nieuwde telkens zijn mandant, zoodat het in December a.s. vyf en twintig jaren zou zijn geleden sinds hij in 'sLands Volksvertegenwoordiging zit ting nam. Inlijving mllltlelichtlng 1917. Iu het tydvak van 16—20 Decem ber 1916 zullen van de militielichting 1917 worden ingelijfd: 1. de dienstplichtigen toegewezen aan het eerste bataljon van een der regimenten grenadiers en jagers of van een der overige regimenten infanterie 2. de dienstplichtigen toegewezen aan de compagnieën wielrijders. In deze inlijving zullen niet worden begrepen de dienstplichtigen die in bet bezit zijn van het in art. 70 der Militiewet bedoelde bewijs van voor geoefendheid deze zulllen twee maanden later worden ingelijfd. BINNENLAND. Onlusten In Indltf. (Officieel). Bij het Departement van Koloniën zijn de volgende berichten ontvangen De resident van Palembang seint dat twee vorzetBleidersultdeafdeeling Rawas zijn gevangen genomen. De resident van Djambi telegrafeert dat in Bangko alles rustig was; de be- bevolking koerde in hare dorpen terug en verrichtte heerendiensten. Rio Depati meldde zich bij den controleur. Een der moordenaars van den con troleur Walter meldde zich te Saro- langoen (Djambi). (Officieel). In de Ajar Hitam streek namen marechaussées Raden Boeroeg met 13 volgelingen gevangen en i 5 Beaumontkarabijnen in be slag. Ds Indische asroplanss. De correspondent van het Hbl. te Soerabaja seint, dat het legerbestuur een telegram heeft gezonden aan de Nederlandsche commissie voor keu ring van vliegtuigen te San Francisco met. een betuiging van afkeuring. De commissie moet alle onderdeelen der machines van baar keurmerk voorzien. Gssn wittsbroodvsrbod. Het Hbl. heeft hot Rljksgraan- bureau geïnformeerd naar de juistheid van het aan „De Maasbode" ont leende bericht omtrent een te ver wachten verbod tot het bakken van wittebrood. Het bleek, dat b(j de di rectie van dat bureau van zoodanig voornemen niets bekend is. Os „K.I" beschoten. De ,K. I" en de sleepboot „Witte Zee" z|jn op hun tocht naar Ned. Indié, eerst aan de Fransche kust door een Fransch patrouille-vaartuig, later by Gibraltar van Engelsche z(jde bescho ten. De „N. Rott. Crt." ontleent aan ,De Toekomst" nog eenige bijzonder heden Ofschoon de beide vaartuigen door vlag die zij voerden duidelijk herkenbaar waren, heeft men èn aan Fransche Westkust door een Fransch patrouillevaartig, èn b|j Gi braltar van Engelsche z|jde, zonder verder onderzoek op onze marine vaartuigen geschoten. De granaten vielen op korten afstand in zee. Na eenigen t|jd zag men blijkbaar de fout in, en het vuren hield op. De betreffende Fransche en Engelsche commandanten hebben 't echter niet noodig gevonden excuses aan te bieden, en zich op de hoogte te stellen, of de Nederlandsche schepen misschien getroffen, resp. beschadigd waren en of hun, b|j de voortzetting der reis* misschien gevaar dreigde." De „N. Rott. Crt." voegt hieraan toe Deze gebeurtenis is inderdaad zeef pijnlijk. Het vertrek van de beide booten was in de Staatscourant bekend gemaakt, en geregeld z|jn er in dat blad en in de Nederlandsche pers berichten verschenen omtrent den tocht. De beide schepen zyn meer dan eens van de Engelsche kust gesigna leerd. Alle zeevarenden konden dus van dezen tocht, in de ongewone combinatie van een sleepboot en een duikboot, op de hoogte zyn. Niettemin is er, ondanks de schepen de Neder landsche vlag duidelijk vertoonden, op los geschoten. En toen eerst aan de Fransche kust de fout was begaan, is zij bij Gibraltar herhaald. Dit alles wijst bij de commandanten der schul dige schepen op eene roekelooze onverschilligheid, die met die van sommige kapiteins van Duitsche duikbooten op één lyn mag worden gesteld. Onze regeering heeft, naar „De Toekomst" meldt, over deze ge beurtenis aan de Fransche en de Engelsche regeering opheldering ver zocht, en die zal wel worden verkre gen. Maar men mag toch verbaasd zyn, dat geen der beide mogendheden er van haar kant prijs op gesteld heeft, eene vraag van onze regeering te voorkomen. Lleht van Elarland. Het Departement van Marine deelt in aansluiting aan het bericht om trent de voorgenomen ontsteking vaD het licht van Eierland mede, dat be doeld licht Zaterdagavond zou wor den ontstoken, met dien verstande, dat hierop niet in alle gevallen vast mag worden gerekend, omdat de militaire autoriteit gemachtigd is, in dringende omstandigheden het licht te dooven zonder voorafgaande waar schuwing. Da Koningin Mosdar aan een gevaar ontsnapt. Door don sterken wind knakte Zondagmiddag omstreeks halfeen in het Haagache Bosch, op een gedeelte gelegen in het verlengde van de Ltfm vau Nieuw Oost-Indiö, een zware boom af. Het vallende deel kwam met donderend geweld op den grond een ondeelbaar oogenblik te voren was het rijtuig waarin de Koningin-Moeder gezeten was, de plaats van het gebeurde gepasseerd, zoodat Hare Majesteit op gelukkige wyze aan een zeer dreigend gevaar is ontsnapt. Het gebeurde veroorzaakte ook overigens geen persoonlijke onge lukken. Da vlssehersvloot waar naar zaa. De berichtgever van het Hbl. te IJmuiden schrijft: Zaterdag z(jn in het geheel 41 stoomkorders naar zee vertrokken, alsmede 1 beugschip en haringsschepen, welke laatste echter buiten het verband der IJmuider vloot varen en dus niet in ééne der convooi- kl&ssen ingedeeld waren. De regeling der verschillende groepen was toever trouwd aan eene commissie van be varen schippers, die alle schepen der vloot op hun duimpje kennen en dus het beste konden uitmaken in welke groep de schepen moesten visschen. De „Admiraal" van iedere groep werd door de medevarende schippers aan- izen en men kon zich in het algemeen goed vereenigen met de indeeling. Wy hoorden althans geen klachten tegen de regeling uiten. Het was een zeer interressant ge zicht buiten de haven de vertrokken schepen te zien ankeren, totdat 'edere groep b|jeen was. Zoodra de Admiraal" z(jn scheepjes voltallig lad, ging de Nederlandsche vlag in den voormarst omhoog en werd koers gezet naar de visscherijgronden. Het geleek wel eon flottilje marinevaar tuigen. Om de markt niet te veel op een dag te belasten met een overgrooten aanvoer, is door de schippers com- ie tegelijkertijd bepaald op welke dagen de onderscheidene groepen mogen binnenkomen om te markten. Wij vernamen dat de regeling zóó nauwkeurig uitgewerkt is, dat alle schippers van een groep weten, wie eventueel de plaatsvervangende „Ad miraal" is, wie b|j oen eventueel ongeval het eerst een sleeptros moet overbrengen. Maandag hoopt men de overige stoomschepen, welke niet voor her stellingen moeten binnen blijven, in te hebben. PLAATSELIJK NIEUWS. Cursus In Wijsbsgsttrte. De tweede cursusavond, door dr. Ketner Vrijdagavond gehouden, was eveneens goed bezocht. Spr. behan delde thans bet verband tusschen de natuur buiten ons en ons bewust zijn. Vooraf ging spr. uitvoerig na de werking van ons zenuwstelsel, dat ten nauwste met ons bewustzijn in verband staat. Opgebouwd uit cellen, zijn deze cellen onderling verbonden door uit- loopers, zenuwvezels genaamd, die te onderscheiden z|jn iu centrale en perifere zenuwen, nl. zulke, die bin nen in ons bewustzijn werken (voor namelijk hersenen en ruggemerg)en die, welke meer aan den buitenkant gelegen zyn. Tegenwoordig weet men, dat ons denken, ons bewustzijn, zetelt in de hersenen. Vroeger meende men lang, dat dit in het hart lag, doch men beeft zeer overtuigend kunnen aan- toonen, dat het de hersenen zijn, die het centrale punt van ons bewust zijn vormen. Men kan n.1. bewijzen, dat geestelijke ontwikkeling en her- senvolume evenredig toenemen..Bij geestelijk minderwaardigen, krank zinnigen b.v., vond men bij sectie na den dood steeds eene afwijking of gewichtsvermindering. Toen dit verband dus vaststond, vroeg men zich af: waarvoor dient nu onB zenuwstelsel? En dan is het ant woord: blijkbaar om.ods in staat te stellen indrukken van buiten op te nemen. Wij kennen twee soorten prikkelsde centripetale, de middel punt zoekende, en de centrifugale, de middelpuntvliedende zenuwen. Centripetale z|jn dezulke, die van buiten door de zenuw worden "opge nomen, in de uitloopers van die zenuw terechtkomen, en daar een gewaarwording verwekken. Van wel ken aard die gewaarwording is, wat in die zenuw gebeurt, Btaat nog niet nauwkeurig vast. Meende men aan vankelijk, dat die prikkel van elec- trischen aard was, - men heeft die theorie laten varen, wSht de gewaar wording is daarvoor te langzaam. Men heeft ook kunnen nagaan welk deel der hersenen voor elke gewaar wording geprikkeld "wordt. Want elke prikkel heeft z|jn eigen „ont vangststation" in het centrale punt als men dat gedeelte der hersenen kon uitlichten zou men de daarmede in verband staande prikkel niet kun nen waarnemen. De centrifugale zenuwen daaren tegen brengen prikkels over van de hersenen uit naar den buitenkant. Bijvoorbeeld men zal, op het hoorec van eene auto, die ontwijken door opz|j te gaan, wetend, dat men anders wordt aangereden. Natuurlijk zyn voor die bewegingen een groot aantal zenuwen noodig; er is schier alt(jd associatie van beweging om iets te kunnen doen. Ook zonder dat juist het centrale punt: de hersenen bereikt behoeft te worden, kunnen centrifugale be- wegingon worden gemaakt. Men noemt dat reflex-bewegingenhoesten b. v. is er zoo een, men doet dit, als de slijmvliezen geprikkeld worden automatisch, zonder er verder een wil om te hoesten aan te verbinden. Ja, zelfs kan men door den wil die reflex-beweging geheel of ge deeltelijk remmen. Jonge kinderen maken niet anders dan zulke reflex bewegingen eerst als zij wat ouder worden, begint hun bewustzijn te werkeD, en ontstaan gewaarwordin gen. Door schetsmatige teekenlngen verduidelijkte spr. een en ander. Het is duidelijk, dat, tengevolge van het ontzaglik groot aantal cel len in de hersenschors bv. bevin den er zich meer dan een milliard - zeer samengestelde bewegingen kunnen worden uitgevoerd. Den vorigen keer zette spr. uiteen, dat ons lichaam, in 't algemeen elk stoffelijk voorwerp, bestaat uit een aantal trillende stofdeeltjes, die in voortdurende beweging zyn, en die samenhangende reeks vormen. Welnu, dat is met ons bewustzijn ook het geval. Zooals we zagen heeft elke prikkel zyn eigen centraal punt in de hersenen, waarop by reageert, en al die vertakkingen en die milli- arden hersencellen staan in onderling verband. Vanzelf komt men dus tot de stelling, dat met trillingen in onze hersenen samengaan bewegingen in ons lichaam. Er is, spr. toonde dit aan, drieër lei samenhang: lo. de phyaische, die al het stoffe lijke bevat, met inbegrip van ohb zenuwstelsel psychische, die ons bewust zijn en de onbewuste voorstellingen omvat psycho-physische, het ver band tusschen hersenen en bewustzijn. Omtrent dezen laatsten samenhang z|jn verschillende opvattingen. De is, dat er twee gebieden zyn het stoffelijke lichaam en de onstof felijke ziel. Dan r|jst de vraag: hoe werken die twee verschillende ge bieden op elkaar in? Deze opvatting noemt men de dualistische. Men kan van het standpunt uitgaan, dat het stoffelijke het ware is, en het bewustzijn een afspiegeling van het stoffelyke. Dit is de materialis tische opvatting. Ten slotte is daar de derde, juist het omgekeerde van de vorige; n.1. het bewustzijn is het ware en ons lichaam slechts een afspiegeling er van. Dat is het monisme. Spinoza had nog een andere op vatting, waarover straks. De dualistische opvatting vindt men bij Descartes.' Als geloovig katholiek was zijn standpunt alleszins verklaar baar. Hij onderscheidde stoffelijke en onstoffelijke substantielichaam en ziel. Gewaarwordingen, zinnelijke neigingen, etc. rekende hij tot het stoffelijk gebied. Dieren hadden vol gens hem geene ziel, hunne bewe gingen waren z. i. zuiver mechanisch. Descaries' theorie leed schipbreuk, want z|j kon niet het verband ont kennen, dat tusschen ziel en lichaam bestond. H|j kon geene verklaring geven over het ontstaan van men- schelyke hartstochtenhy zocht verklaring en kwam tot de theorie van de p|jnappelklier. Descartes rede neerde zoo: er is verband tusschen ziel en lichaam en het is logisch, dat het punt in de hersenen, waar dat verband te vinden is, moet liggen noch rechts noch links, maar juist in het centrum. En in dat centrum bevond zich de pijnappelklier, en hierin zocht b|j dus het verband. Zyne opvolgers zagen de inconse quentie van z|jn leer in. Geulinx en Malebianche kwamen tot do theorie, dat de inwerking van de ziel op het lichaam onbegrijpelijk is en door God tot stand gebracht wordt (occasio- nalisme). Maar de bezwaren hiertegen wareD, dat God dan ook aansprakelijk gesteld werd voor de slechte dingen. Toen kwam Leibnitz met de theorie, dat ten opzichte van goed en kwaad eens voor al door God vastgestelde overeenstemming bestond tusschen stoffelijk bestaan en bewustzijn. Spinoza had een veel hooger op vatting. Z|jn leer wasstof en geest z|jn verschillende openbaringen (attri buten) eener zelfde substantie. Die substantie noemde Spinoza God of Natuur, en hierover werd hij heftig aangevallen en verguisd. Eerst meer dan eene eeuw na z|)n dood is zijne leer uitgewerkt en gepropageerd en ook tegenwoordig vindt z|j nog aan hangers. Iotusschen was in Frankrijk andere theorie geopenbaard. Z|j leerde, dat het stoffelijke het ware is, dat het bewustzijn is gevolg, afspiegeling, uitvloeisel van het stoffelijke, maar niettemin stoffelijk is. Deze leer, later ook in Dultschland aanhangers vin dend (Büchner, Vogt, H&ckel), noemt men het materialisme. Dat men tot deze opvatting kwam, is niet zoo heel onbegrijpelijk. Men begon toen wat meer kennis te krijgen van het menschel|)k en dierlyk lichaam; wlat, dat elk proces, van stofwisseling etc., dat zich binnen in het lichaam afspeelde eigenlijk een scheikundig proces is, (verbranding, warmte), en vergeleek daardoor het lichaam met eene machine. Het lag voor de hand alles uit stoffel|J oogpunt te verklaren. En waarom Ingeaonden Mededeellng. Zanuwin «n Lleh»«m zou men dan, betgeen in dat kleine plekje hersenen plaats vond, nietook langs dien weg oplossen Ten bcwyze hoever men toen ging, leest spr. eenige citaten voor uit het standaard werk van het materialisme, Büchner's „Kracht en Stof". Het materialisme staat fel tegenover het Godsbegrip. Vooral Darwln'a leer beeft daar invloed op gehad. Het sterkste bewijs, dat men in den loop der eeuwen gevonden had voor het bestaan van God de meeste waren niet erg steekhoudend gebleken was: de doelmatigheid in de natuur. Alles was uitstekend geregeld en met een bepaald doel ingericht. Er werd gewezen op feiten, die aan die doel matigheid weder deden twijfelen. Van de duizenden kiemen, die de natuur doet ontstaan, gaat de groote meerderheid verlorenslechts de minderheid komt tot ontwikkeling. Het was, zeide men, alsof iemaud, om een baas te schieten, met duizen den geweren op een veld ging staan, en die naar alle richtingen afschoot, in de hoop, dat een ervan een haas zou raken. Toen kwam Darwin met z|jne ver klaring, dat in de natuur de zwakste ondergaat en de sterkste blijft. En die sterkste plant zich voort, en zoo gaat de wisselwerking door: de zwakkeren zullen weer ten onder gaan, de besten den str|Jd overleven. Hierdoor wordt het begrjjpel|jk, dat men er toe kwam de stoffelyke natuur te beschouwen als de ware en de geestelijke als de afspiegeling ervan. Spr. zal den volgenden keer aan toonen, waarom ook dezo theorie onjuist is. „Haldar't Gemengd Koor". Bovenstaande zangvereeniging gaf Zaterdagavond haar periodieke uit voering voor leden en donateurs. Een afwisselend programma werd ten ge- hoore gebracht. Van deze vereeniging is de heer F. van der Me|j directeur, en b|j een vorige gelegenheid hadden w|J dezen heer reeds gehoord. Welnu, wat toen gold van „Morgenrood" kau ook gezegd worden van het „Gemend Koor": het he«ft uitstekende leiding. Vooral voordracht en dictie komen tot hun recht. Maarde opvattin gen, die de heer Van der Me|j heelt van tempi en crescendi, worden wol eens te consequent doorgevoerd. Wel niemand, en de componist zelf aller minst, zal het in zyn hoofd krijgen om het eene liedje zóó te zingen als de heer Van der Me|j het z|jn troepje liet doen. Aan den anderen kant moet de discipline worden bewon- dere, die de directeur er onder heeft, want er behoort een behoorlijke dosis zelfverloochening toe een versje, dat door inhoud en compositie vraagt om vluchtig en luchtig te worden gezongen, om den anderen regel in spel en langzaam tempo te zingen. Daarvoor dus hulde. Overigens - werd er beschaafd en zuiver gezongen: een beroep door den heer Van Loo, den president der Vereeniging, aan den aanvang op het publiek gedaan om n.1. niet te praten onder den zang, had natuur lijk niet de minste uitwerking. Ge lukkig zitten de verslaggevers nog al voor in de zaal, anders zouden ze, vreezen wy, beter de gesprekken der „luisteraars" kunnen weergeven dan den zang. Na de pauze ging een aardig bl|j- speiietje: „Een minnaar in de kleer kast". Niet om het gegeven, dat volBtrekt niet nieuw was, maar om het prettige spel, was dit dingetje een lust om naar te zien. Dat was nu al ongedwongenheid wat er aan was I Ons compliment voor de spelers Vermelden wy ten slotte nog, dat de zang vóór de pauze ook nog eenige malen werd afgewisseld met voor drachten, en dat het geheel door een bal besloteD werd. Ingezonden mededeellng. Woorden voor vrouwen. Vrouwen dienen haar eigen gezond heid beter te begrypen. Z|j w|jton haar slechte gezondheid zeer dikwijls aan verkeerde oorzaken en onderschatten het gevaar dat z|j loopen door ver- waarloozing van verschijnselen van nierzwakte, als: Rugpijn, Hoofdpijn, Duizeligheid, Bleekheid, Bloedarmoede, Vermoeidheid, Terneerdrukkende p|jn en Onzuiver Bloed. leiden mettertijd tot ernstige nieraandoeningen als rheumatiek, Ischias, waterzucht, en zelfs tot on geneeslijke ziekten. Vrouwen hebben behoefte aan meer lichaamsoefening in de buiten lucht, minder huishoudelijke zorgen, en meer rust en slaap. Licht verteer baar voedsel is bet beste, met weinig of geen opwekkende middelen, maar overvloedig melk en water. Dit z|jn verstandige gozondheidsregels, die met behulp van Foater's Rugpijn Nieren Pillen leiden tot het voorko men en duurzaam genezen van nier aandoeningen b|j vrouwen. Foster's Pillen heelen zachtjes de vermoeide, overwerkte nieren en zoo dra deze gezond z|Jn, verwijderen z|j de niergiften, die bovenstaande ver schijnselen veroorzaken. Foster's Rugpijn Nieren Pillen werken niet op de ingewanden. Alleen echt, wanneer voorzien van do handteekening van James Foster op het etiket. Foster's Rugpijn Nieren Pillen zijn te den Helder verkr|jgb. b|j Alb. ten Klooster, Keizerstr. 93. Toezending geschiedt fr anco na ontv. v. postwissel i f 1.76 p. doos of f 10.— p. zes doozen. (46)

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1916 | | pagina 1