HELDERSCHE COORAÜT
DE OORLOG.
No. 4816
DONDERDAG 16 AUGUSTUS 1917
46e JAARGANG
Op pagina 4 van dit blad
is opgenomen:
1. Uit den omtrek.
2. Hötel-Neutraliteit.
3. Papierregeling in Noorwegen.
4. Nieuwe Uitgaven.
5. Feuilleton, enz.
OE WEEK.
14 Augustug.
't Lykt zonderling, en toch is 't
de waarheid: voor Bommigenschijnt
't nog altijd niet volkomen
helder, in welken scbrikkeiyken tijd
we levon. Onlangs kon men in een
Nederlandsch blad lezen, hoe een van
zijn medewerkers, die in Duitschl^nd
oniangs gereisd heeft, er van eene
vrouw, die zoo juist haar zoon, die
voor het front bestemd was, naar
het station had gebracht, het woord
opving: „De ootfog?... Och ja, dat
is een toestand geworden 1" Men be
grijpt wel, wat zulk^en uitdrukking
in de gegeven omstandigheden .be-
teekent. Men berust, schikt zich ook
in 't meest ontzettende. Men draagt
de beproeving van hen, die U het
liefst zijn, 't naast aan het hart
liggen, te moeten offeren aan den
generaleu waanzin, aan de groote
menschen slachting. Men duldt de
grootste beproevingen van allerlei
aard, erkennend dat er een toe
stand geboren is op aarde, waarin
nu eenmaal geen sterveliDg voor-
loopig verander iog kan brengen
En in de neutrale landen althans
in Patria zijn er, die, telkens even
opgeschrikt uit den zoeten dommel,
vervolgens weer het oude leventje
te hervatten, alsof er „niets bijzondere"
aan de hand ware
Men mag aannemen, dat zij nu
toch gaandeweg toch ook zullen gaan
bespeuren, dat ook zelfs zjj eraan
moeten gelooven, wat het brengen
van offertjes van gewoonte en gemak
zupht e. d. betreft, aan „da tljds
omstandigheden" 1
Het, broodrantsoen is nog niet in
gekrompen. 't Bleef voorloopig by
dreigement. Slechts zag6n wij ona
dsgeiyksch brood door de ver
meGging van rogge- en tarwebloem
- een grüsgrauwig tintje aannemen,
dat nu juist niet bijzonder smakelijk
aandoet. In normale tijden zou daar
ach en wee over geroepen worden
en in welke toonaardenDe redactiön
onzer bladen zouden bestormd, ge
bombardeerd worden met ingezonden
stukken zonder tai, waarin men zich
beklaagde over het „afzichtelijke,
oncetbire voedsel". Nu zóóver zijn
we dan toch wel gekomen berust
men stilzwijgend- in de kleinigheid.
Maarde kolen 1
Het Rijksbureau ls nu de dictator,
en ook de eenmaal machtige heeren
bestuurders der groote gemeenten zijn
de nederige dienaren van het Bureau
geworden. In de Hofstad richtte het
Bureau zich - B. en W. eenvoudig
passeerend rechtstreeks tot de
directie der gasfabriek, 't Decreteert,
vaardigt oekazen uit, beseffend dat
alle tegenspartelen toch vruchteloos
is. Wat zal er vau de oorspronkelijk
met Duitschlacd bedongen 350.000
ton kolen per maand ten slotte ons
worden toegezonden? De jongste
officieuse tijdingen zijn ietwat gerust
stellend. Maar het. vooruitzicht blijft
mat den al meer naderenden winter
tijd vóór ons, terwijl 15 September a.s.
de officieels zomertijd een einde neemt
voor dit jaar niets minder dan
angstwekkend.
In Juli 1917 is schier overal te-vcel
aan kolen verbruikt. En., dat moet
worden ingehaald. Eene Rijks rant
gocDeering is op komst. Maar intus-
schen moat in afwachting daarvan
worden ingegrepen.
Te Amsterdam is men nog „over
wegende", maar groot schijnt de kans,
dat men ook daar tot vroegere sluiting
van café's odz. zal moeten komen.
In de Hofstad werd bij tijdelijke
ontstentenis van den burgemeester
een regeling ingevoerd, den gastoevoer
van 4 tot 9 stop zettend, welke
gansch het maatschappelijk levea
dreigt' te ontwrichten. Dat men er
moet terugkeeren tot de gewoonte
van vele, vele jaren hèr (althans wat
de groote gemeenten betreft) om des
middags c.a. een ure te middagmalen,
- 't is waarlijk het ergst niet van
het geval. Maar voor tal van takken
van industrie is de ondoordachte en
onverhoeds ingevoerde maatregel een
„strop".
Intusschen, de Raad der Hofstad
heeft reeds den weüach uitgesproken
dat eene rantsoeneering, met zeer-
bekwamen spoed (uiterlijk 15 Septem
ber!) in te voeren, deze dingen zal
vervangen.
En ookdat de sluitingstijd voor
de café's etc. op elf ure zal worden
gesteld. Dit nu zal voor menigeeD,
die zich van den oorlogstijd ten slotte
„weinig aantrekt", een minder-
prettige surprise zijn. De „plakkers"
zullen er aan moeten gelooven.
Voor de allerergsten van deze soort
was het vooruitzicht van de 10 ure
sluiting op Oudejaars-avond reeds een
„cauchemar". Nu dit I
De vraag is echter, of het de gas
besparing ten goede zal komen. Waar
zullen de menschen, in grootere en
kleinere lokaliteiten des avonds ver
eenigd, heengaan, als het „oorlogs
klokje" van gehoorzaamheid gaat
luiden Naar huis en hof. Zeker.
Maar ook daar zullen velen toch nog
^een uurtje" verpoozen, alvorens naar
bed te kruipen. De „oude Adam" der
grootstad wordt niet by-tooverslag en
bij Rijksbureau decreet een braaf-
eerzame plattelander, met de kippen
op stok gaand IOok zullen „som
migen" allicht... nu ja, de elfuur-
sluiting geldt voor élle publieke ge-
legenheden. Maar „men zegt" dat er
wel zijn, waar op „Polizeistunde" de
gordijntjes omlaaggaan, de lichten
worden uitgebluscht, terwijl toch
getrouwe stamgasten, een zekert
kentje gevend, zelfs tot diep in den
nachtLaten wij gelooven dat
dergelijke verhalen op fantasie berus
ten. Goed is intusschen, dat de politie
een „oeil ea campagne" houdt nadat
de 11 uur sluit'ng zal zijn doorgevoerd.
En dit is in driedubbele mate uoodig
nu de tijd met rassche schreden
schijnt te naderen, waarop we ons
nazousoDdergang op straat wagend
een zaklantaarn mee op weg
moeten nemen, daar de publieke
straatverlichting al meer gaat herin
noren aan de tijden, toen de burgers
slechts met flambouwen 's avonds en
's nachts den openbaren weg konden
betreden.
3jZelfs de dagen der sombere „re
serbères", lantaarns met zwak-
schljnend olielichtje of kaarsje, ben
gelend aan een touw, gespannen.over
een straat schijnen, wat de publieke
verlichting betreft, begeerlijk verga
leken met wat men nu in somm ge
groot stads-buurten te zien krijgt. De
„eeuwige cirkelgang, waarin de
menschheid zich beweegt", noemen
de wijsgeeren 't. Mea zou ook alweer
kunnen 3preken vau het „heilige
moeten". Thans ons allen de ijzeren
wet opleggend I
De komende winter kan ons velerlei
„surprises" brengen. Dat we ons aan
„oorlogsbier" zullen hebben te ge
wennen, 't is al bekend. En sym
pathiek was zeker het flkache woord
van protest, door dr. Yap Hamel
Roos in het „Mbld. tegen de Verval-
schingen" aaDg"heven tegen de wijze,
waarop arme, duldzame Jan Publiek
taillable et corvéablek merci"!
nu wordt „genegerd" door allerlei
ondernemers, die 't ten slotte toch
van medegenoemden Jan „moeten
hebben"
De prijzen van tabak en sigaren
vernam men zijn stijgende,
zullen no$ heel wat hooger worden.
Maar wie leest, hoe via Belgis reus
achtige hoeveelheden naar Duitsch-
land worden gevoerd, hij zal.toch
moeite hebben zijn wrevel te bedwin
gen. Al is hij neuti aal gelijk een ei.
Zeker onze neutraliteit is prachtig
en kostelijk. Maar wat „ruggegraat"
dient zij toch te hebben. Wanneer de
militaire commandant, gelijk te Eind
hoven geschiedde,een dagblad schorste
omdat het zijn meening durfde uiten
over de Duitsche duikbooten gestie,
dan komt de vraag aan de orde,
waar hier de „ruggegraat" was.,..
Ea spreken wij de hoop uit, dat. het
onderzoek naar dit geval door mi
nister De Jonge don Ncderl. Journa
listen kring" beloofd, moge leiden tot
intrekking van den maatregel.
Nogmaals: de Nederlandsche on
zijdigheid is een goed Bcbild tegen
de niet te o verziene ramp van in den
wereldbrand te worden gemengd.
En wij hebben daaraan reeds vele
groote offers gebracht. Ook het licht-
Hjk twijfelachtige geval der schending
van onze territoriale onschendbaarheid
door Duitsche watervliegtuigen by
het pogen te vermeesteren van de
_V1. 59", zal wel weer langs
diplomatiekeu weg tot oplossing wor
den gebracht.
W|j doen 't alleruiterste om langs
.minnelijken weg" allerlei grootere
én kleinere geschillen te vereffenen.
Hopen, dat het comité uit de IJmui
der reeders, dat zich naar Engeland
zal begeven voor het visch contract,
ook succes moge vinden.
We zijn conciliant tot schier over
't uiterste, maar de eisch van „zelf
respect" moge doen bereiken dat onze
neutraliteit niet in slappe serviliteit,
in welke richting ook, ontaarde 1....
Op 't Haagscha Binnenhof on
onderbroken rust, Esc. Treub voor
een paar weken rustend te Apeldoorn.
Nooi-Boschwet en Export Centrale
niet voor September. Ik zou béést
aan mijn profetische gave gaan ge
looven.
Mb. Antonxo.
De lagerberichten
van 13 en 14 Augustus.
Yan het W e s t e 1 y k front.
Londen, 13 Aug. Officieel. Gedurende
den ochtend toonde de vijandelijke
artillerie toenemende activiteit ten Z.
den weg Atrecht—Kameryk en
in den sector van Nieuwpoort. By
luchtgevechten werden 9 Duitsche
vliegtuigen neergeschoten.- Zeven on
zer aëroplanes worden vermist.
De legerberichten van 14 Augustus
vermelden kleine acties aan bet
Westelijk front.
Ten N.W. van Reims drongen
Pransche verkenningstroepen op ver
schillende punten op Duitsche linies
binnen.
In Champagne deden de Duitschers
herhaaldeiyk aanvallen op kleine
Franscbe posten in de streek rond
Cornillet. zy werden telkens afge-
Generaal Haig vermeldt aanvallen
op de Duitsche linies, waarby go
vangenen werden gemaakt. Ook do
Duitschers maakten gevangenen (Por-
tugeezen in groot aantal) en ver
melden op verschillende punten zwaar
artillerievuur. Een en ander echter
van weinig belang.
Beriyn, 14 Aug. Aan de kust en
ten O. van Yperen woedde de slag
gisteren het hevigst. In de streek
van Langemarck en Freezenberg
werden Engelsche aanvalspogingen
verijdeld. Engelsche troepenconsen-
traties en tanks werden onder ver
nietigend vuur genomen, ten ZO.
van Yperen sterke vijandelijke af-
deeliogen beschoten en vele patrouilles
teruggedreven.
Het bericht spreekt verder van de
vermeesteriog van een bosch en van
heftig artillerievuur aan beide zyden
der Maas.
Van het Oostelijk front.
In het Oosten blijft het zwaartepunt
van den stryd ten Noorden vanFoc-
sani liggen, waar de centralen over
de Sereth heen naar bet Noordoosten
trachten door te stooten. De Russen
en Roemeniörs hebben hier in het
gebergte by een tegenbeweging eenig
succes gehad. Daarentegen moesten
zy ten Noorden van Focsani verder
achteruit. Tegen den avond, zoo zegt
het Russische bericht, zijn onze
troepen onder den feilen druk van den
vijand op Deocheti geweken.
Aangezien uu Deocheti een>einig
aanzienlijk dorpje is, dat ten Noorden
van Painciu ligt, en de vijand; in
Noordelijke richting aanvalt, betee
kent het bovenstaande, dat de centra
len de plaats Painciu hebben bez6t,
zooals deze zelf dan ook meldeD.
Dat verlies is intusschen voor de
Russen niet onbedenkelijk. Want nu
zal het voor hen heel moeilyk zijn,
zich op het driehoekige heuvelland
tusschen Susita en Sereth te hand
haven.
Het krijgsbedrijf in deze buurt be
looft in de naaste toekomst dus span
nend te worden. Er ia nog geen
beslissing gevallen, maar het wordt
kritiek.
Petrograd, 13 Aug. Officieel. Aan
het W. front geweervuur en verken
ningen.
Aan het Roemeensche front begon
de vijand ten N.W. van Sipot na
een artillerievoorbereiding onze stel
lingen aan te.v3llen.
Tegen den avond wierpen de Roe
menen, gesteund door onze troepen,
den vijand terug. In den loop van
den dag maakten wij meer dan 600
man gevangen en 4 mitrailleuses
buit. In do richting Focsani bleven
de Duitschers 12 Aüg. hardnekkige
aanvallen doen, waarbij zy versche
afdeeliogen in het vuur brachten.
Het 412e regiment maakte 500
Oostenrykers gevangen. Tegen den
avond weken onze troepen onder
den hevigen druk van den vijand
terug tot de linie Straski—Desketzi.
De terugtocht der Russen en
Roemeniörs.
Volgens de „Pester Lloyd" heb
ben de Russen en Roemenen in Mol
davië hun tegenstand opgegeven en
bevinden zij zich in vollen aftocht
naar as Sereth.
De duikboot- en mljnoorlog.
Beriyn, 14 Aug. Officieel. In de
Golf van Biscaye en den Atlantiachen
Oceaan werden door een onzer duik
booten 20,000 ton in den grond
geboord.
Luchtaanvallen op Engeland.
Londen, 13 Aug. VolgeDS dé laatató
berichten zyn bij den luchtaanval to
Southend gisteren 32 personen gedood
en 43 gewond.
Berichten van vliegers tootjen af
doende aan, dat de vijandelijke vlieg
tuigen, die gisteren dit land aan
vielen, op weg waren naar Londen.
Op een groot aantal onzer toestellen
btuitecd, die daar tegen waren afge
stuurd, keerden ze opeens om en
baanden ze zich een weg naar zee,
waarby ze weer eenige bommen in
Southeud ~wierpen en de overachle
teude boven zee loosden. Het vuur
van het afweergeschut hielp ons
vechtend luchtsmaldeel terdege.
Vredesbemiddeling.
Rome, 14 Aug. De Paus heeft aan
de regeeringen van allo oorlogvoerende
lauden vredesvoorstellen gedaan. Het
heet, dat de Paus voorstelt het herstel
van Belglö, Servië, Roemenië, en een
vredelievende oplossiDg van de vraag
stukken betreffende Elzas Lotharingen
Trente, Triest en Polen.
In een nieuwen vredesoproep, aan
alle oorlogvoerende mogendheden ge
richt, wyst de Paus op de verklaringen
onlangs afgelegd door de leiders der
oorlogvoerende regeeringen, welke z.i.
toonen dat hun meeningen niet zoo
zeer uiteenloopen als men meent. De
Paus stelt voorgeen annexaties,
geen schadevergoedingen, behalve in
de byzocdere gevallen van België en
bovendien zekere Franscbe en Servi
sche streken die meer ernstig ge
teisterd zijn. Verder stelt hij voor
oplossing van de quaestiën betreffende
Eizas Lotharingen, Trentino en Triest,
volgena de wenschen van de bevol-
kiDg voor zoover die vereenigbaar
z(jn met den algemeenen toestand;
herstel van het oude kouiDkrijk Polen
herstel van België en de Franscho
departementen door Duitachland bezet
in ruil voor teruggave van de Duit
sche koloniën. De Paus bepleit verder
vfyheid der zeeën, ontwapening en
vorming van een opperste hof van
arbitrage voor de oplossing van toe
komstige conflicten tusschen denatiën.
Het Vaticaan is zeer optimistisch
over de gevolgen vau het nieuwe
Pauseiyke initiatief en meent dat het
einde van den oorlog niet ver meer is.
Men mag aannemen, dat de Pau3
voor zijn nota te verzenden, zich
vergewist heeft dat geen regeering
haar met een botte weigering om
haar te bespreken zou ontvangen.
Men hoopt in het Vaticaan, dat
het voorstel van den Paus op hel
psychologische oogenblik is. gedaan.
Uit Diiltschland.
In zijn Maandagsartikel schrijft Th,
Wolff, de hoofdredacteur van het Berl.
Tageblatt, ditmaal:'
„Wat gebeurt er by ons? Al de
bladen, die geheel of half door de
„Schwerindustrie" gekocht zyn of
onzelfzuchtig de Aldultsche leus vol
gen, beduiden sedert tien dagen von
Kühlmann, den nieuwbenoeteden
-staatssecretaris van buitenlandeche
zaken, dat hy, als zyn leven hem lief
is, elk vergelijk met Engeland uit den
weg moet gaaD. Men heeft hem, of
schoon hy juist in Engeland als een
duivelsche intrigant werd uitgekreten,
als een voorstander van de Westerscbe
toenaderingspogingen voorgesteld en
nu verbiedt men hem met Engeland
vrede te sluiten, men verbiedt 't hem,
om zoo te zeggen, uit principe. Maar
moet de vrede op een goeden
met de Portugeezen gesloten worden,
of met de Montenegrynen, of met de
maanbewoners, of met de staatslieden
van Siam, die thans ook onze vyan-
den zyn? Wy voor ons vinden het
geheel on verschillig, of op het gescbik
te oogenblik naar het Oosten of n3ar
het Westen toe onderhandeld zal
worden, want niet op den weg, maar
op het doel, niet op sympathieën of
antipathieën, maar op een goeden,
duurzamen vrede die tat dragelijke toe-
standen leidt, komt 't aan.
„Het voor het algemeeu gevaar-
ïyke gezelschap, dat sedert twintig
jaren do Duitsche politiek terroriseert,
eischt, dat men met zijne neigingen
en afkeer ook verder zal rekening
houden.
.,Ten aanzien van de dringend nood
zakelijke hervorming van het ryk,
ten aanzien van de kwestie van de
macht en de verantwoordeiykheid ver
klaart het centrum, dat het, nu Spahn
aan het ministerie van justitie zit, er
genoeg van beeft. Eu de Beriynsche
correspondent van de Kölnische Zei-
tucg bestrijdt, dat de parlementaire
staten „de ware politieke vrijheid"
bezitten en roemt onze „vrijheids
goederen". Hij herhaalt de veel ver
spreide, maar niet juiste bewering,
dat ook de parlementen des geallieerde
landen in de dagén vóór den oorlog
geheel uitgeschakeld zijn.
_Dagelyks onderhandelde» in die
dagen Jaurëa en de andere partijleiders
met do Fransche regeering, Bonar Law
riep te Londen zijn partijgenooten
bijeen en deelde Grey en Asquith zyn
wenschen en vorlangens mede. Waar
echter was de medewerking van den
Duitscheu Rijksdag in een zoo be-
sliasenden tijd?"
In Duitachland zal de geheele appel-,
peren- en pruimenoogst in het belang
der algemeens volksvoeding in beslag
worden genomen. De afkondiging van
een besiuit dienaangaande wordt bin
nen enkele dagen verwacht, aangezien
alleen voor de marmeladefabrieken
400 millioen kg. vruchten noodig zyn.
De conferentie te Stockholm.
Tengevolge van de weigeriog der
Engelsche, Fransche, Italiaansche en
Amerikaansche regeeringen om aan
de gedelegeerden voor Stockholm
passen .uit te reiken, is de conferentie
der sociaaldemocraten aldaar tamelijk
wel mislukt, en zal zy zich uitsluitend
kunnen bepalen tot de socialisten der
Centrale mogendheden, Rusland en
eenige vreemde staten. Het zal zelfs
de vraag zijn cf de conferentie wel
zal doorgaan. De blijdschap, waar
mede men de besluiten der Engelsche
arbeiderscongressen begroette, zal nu
wel plaats maken voor teleurstelling.
Toch behoeft dit besluit der geallieerde
regeeringen niet te verwonderen,
want, reeds vroeger hebben zij immers
geweigerd passen te verstrekken voor
de bijwoning der Stockholmsche
conferentie.
Het, Volk schrijft hieromtrent:
„Met dit optreden van de regeerin
gen d6r entente is het werk van
Stockholm voorloopig geheel op losse
schroeven gezet. Van een conferentie
als waarop wij hadden gerekend, die
het begin zou zijn van de openlijke
iropaganda in alle oorlogvoerende
auden voor een welomschreven
vredesprogram, door overleg tutffechen
de socialistische partyen tot stand
gekomen, zal vooreerst geen sprake
zyn. Hiermede echter ls het werk
van Stockholm niet uit. Het Hol-
l.inddch Skandir;avi8che comitee, la
ter met de Russen versterkt, heeft
eeu schat, van hoogst belangrijke
gegevens verzameld, die voor een
program voor een duurzamen vrede
van groote waarde zullen blijken. Het
zal, in afwachting van een gunstiger
oogenblik om de vertegenwoordigers
der sociaaldemokratie Mjeen te bren
gen, op andere wyze den strijd voor
den vrede voortzetten."
En verder:
„Lloyd George zegt wel, dat het
maken van den vrede moet worden
overgelaten aan de regeeringenmaar
het is de vraag of zy het kunnen.
De eerste proef zal worden geleverd
by het al of niet voor den dag komen,
met een program. En zoo zij het niet
kunnen, zal het hun onmogelijk blij
ken, het streven naar den vrede, dat
in alle volken leeft,, dat door het
werk van Stockholm is versterkt, en
éat onweerstaanbaar met den dag in
kracht zal toenemen, te onder
drukken."
De Vorwaerts schryit, dat nu voor
iedereen duideiyk moet zyn, welke
groep van oorlogvoerenden zich tegen
den vrede verzet.
Het besluit, zegt de Vorwaerts,
bewyst tweeërlei: ten eerste, dat de
Amerikaansche gn de Engelsche^ re
geering den oorlog alleen met een
nederlaag van Duitachland wil be
sluiten, ten tweede, dat de Engelsche
regeering geen rekening meer denkt,
te hoeven houden met de Russische
vredesbeweging. Maar misschien zal
die beweging door de weigering
passen juist versterkt worden.
De „Daily Chronicle" zegt„Men
moet erkennen, dat de Britache re
geering, indien zy eensgezindheid der
geallieerden wenscht te handhaven,
niet audera kon handelen dan ze deed."
Branting schryft in „Sozialdemo-
kraten":
„Het scbynt dus dat een breuk tus
schen die regeeringen en de socialis
tische partijen die besloten aan de
conferentie te Stockholm deel te
nemen aanstaande is. De gevolgen
zijn niet te berekenen. Maar de ge
dachte aan een door de arbeiders van
alle landen tot stand gebrachten
duurzamen rechtvaardigen vrede
wordt door het weigeren van passen
niet gedood. Deze maatregel zal wel
licht een politieke fout van den eer
sten rang blijken te zyn."
De kwestie is thans maar hoe groot
het verzet uit de arbeiderskringen
zal zyn. Want dat er verzet komen
zal tegen dit besluit, dat lijnrecht
indxuischt tegen den wil der arbeiders
is wel zeker.
Over 't algemeen is men de meening
toegedaan dat. Henderson's rede niet
bevredigend was, al wenscht men dan
ook geen blaam te werpen op de
motieven waardoor hy zich liet leiden.
De afgevaardigde Will Thorne zeide
in een onderhoud met ee.n vertegen
woordiger van de „Daily CöroDicle",
dat Henderson's verklaring zwakker
was dan menigeen bad verwacht.
De „D3ily Mail" is er, evenals de
andere bladen, van overtuigd, dat do
Britsche arbeidersparty ongehinderd
de persooniyke geschillen, al haar
krachten zal inspannen om de
eindoverwinning te bereiken.
De vertegenwoordiger van de „Daily
News" in het parlement schrijftMen
zegt, dat Henderson von meening is,
dat de mededeeling der regeering
aangaande het feit, dat vier van de
geallieerdelanden tegen de conferentie
te Stockholm zijn, den toestand
verandert.
Het ligt niet in de bedoeling van
Henderson om het land in beroering
te brengen, daar dit in stryd zou zyn
met de opvatting dat de oorlog tot
een goed einde moet worden gebracht.
De „Morning Post" ontvangt een
telegram uit Stockholm, waarin wordt
gezegd, dat de promotors der coufe
rentie pogingen in het werk stellen
om de bijeenkomst in Chriat'ania of
in een andere Skandinavische stad te
doen plaats hebben, daar de Zweod-
sche regeering en de plaatselijke
autoriteiten te Stockholm het in ge
bruik nemen van een geschikte zaal
geweigerd hebben.
PLAATSELIJK NIEUWS
Leaszaalnieuws.
Wanneer Ge in de Openbare Lees
zaal zit en Uwe aandacht, in plaats
van op bet boek voor U, eens laat
gaan tot de binnentredende bezoekers,
dan zal het O niet moeiiyk valleD,
deze in verschillende soorten tever-
deelen. Sommigen gaan, na hun hoed
in de garderobe te hebben opgehangen
aan de krantentafel zitten, en lezen
het nieuws van den dag (met of zon
der hoofdletters.)
Anderen gaan een stapje verder,
komen bij het tydschriftenrek terecht
en gaan by do tafel een week- of
maandblad zitten lezen.
Dan heeft men do romanlezers.
Die rubriek zou nog weer onderver
deeld moeten worden. Want men kan
een roman, of, algemeener gezegd,
letterkundig werk, lezen uit louter
tydverdryf, maar het kan ook eon
lezen zyn, dat onze levenswijsheid
vermeerdert en ons betor maakt.
En dan heeft men nog de studie
menschen. Die nemen een boek uit
de studie afdeeliDg en verdiepen zich
daarin, maken soms ook welaantce-
keningen. Ook deze rubriek zou men
weer kunnen onderverdeelen, b.v. in
degenen, die zich voorbereiden voor
eeu examen en zy, die de weten
schap zoeken om haar zelfs wille.
Men zou de bezoekers ook nog op
andere wyze kunnen indeelen, b.v. iu
degenen, die weten wat zy willen,
en de besluiteloozen. Do eersten gaan
recht op hun doel af, uemen hun
tydscbrift of boek en gaan lezen. De
laatsten staan langer voor d9 kast,
nemen nu dit, dan dat boek ter hand,
bladeren erin, zetten het weer weg,
tot zy tenslotte pan een bepaald boek
blyven „hangen".
Van deze laatstg soort stel ik roy
voor, dat zij wel eenige voorlichting
zouden willen hebben omtrent den
aard der aanwezige boeken, meer
voorlichting, dan de catalogus geven
kan. Het is dan ook niet in de laatste
plaats het doel van deze artikeltjes
om die voorlichting te goven. Het
aan anderen overlatende dittezyner
tyd te doen voor letterkunde, ge
schiedenis, natuurkunde of technische
wetenschappen, heb ik mij voorge
nomen ditmaal een praatje te hou
den over de filosofische boeken.
Ik kan mij voorstellen, dat iemand
heeft gevoeld, wat prof. Heymans
zegt in zyn rede over de toekomstige
eeuw der psychologie, dat de veel
zydiglieid, do samengesteldheid van
het geesteiyk leven in den tegenwoor-
digen tyd veroorzaakt, dat w|j vreemd
staan, niet alleen tegenover anderen
maar ook tegenover ons eigen inner
lijk wezen, dat de verzwakking der
godsdienstige levensbeschouwingen
maakt, dat wij vreemd staan tegen
over den grond der dingen.
Ik kan mij denken, dat zoo iemand
meent dat de filosoflie hom in staat
zal stellen zichzelf, zyn medemen
schen en de wereld beter te begrij
pen.
Maar tot welken der vele filosofen
zal hij zich nu wenden Als bij het
probeert met de Kritiek der zuivere
rede van Kant of met Hegel's Logika,
dan ben ik bevreesd, dat hy evenals
do leerling uit Gpethe's Faust, weldra
zal gaan klagen over een molenrad,
dat zich in zyn hoofd beweegt.
Dat gevaar loopt hy nu in onze
Heldersche Openbare Leeszaal niet,
omdat de genoemde werken van Kant
en Hegel daar niet aanwezig zyn.
Maar bet zou kunnen zyn, dat hy
weieens had g6hoord van Spinoza,
den grootsten wysgeer, die in ons
eigen land geboren is, en dat hij uit
de bibliotheek had genomen diens
hoofdwerk, de Ethica, door Dr. van
Suchtelen voor de Wereldbibliotheek
uit het Latyn vertaald. Dan, vrees
ik, zou het hem al spoedig niet beter
g3an, dan by het lezen van Kant en
Hegel.
Wanneer hy zich nu in dit stadium
zyner verlegenheid tot my wendde
om raad, dan zou ik allereerst onder
zoeken of hy een bepaald of onbepaald
vaag verlangen koestorde. Bleek dit
laatste h6t. geval, was het er hem
slechts om te doen, verheldering van
zyce denkbeelden te verkrygen, dan
zou ik tot hem zeggen„Begin niet
met het moeilykste, want dan hebt
Ge eerder verwarring dan verhelde
ring te -verwachten. Wilt Ge Uzelf
en Uwe medemenschen beter leeren
begrijpen, begin dan eens met wat
zielkunde te bestudeeren. De Leeszaal
heeft wel niet veel op dat gebied,
maar hier toch staat „de Psychologie
der vrouwen", van pVof. Heymans,
een wetenschappelijk' en duideiyk
geschreven boek, dat heel wat meer
bevat, dan de titel zou doen ver
moeden. Of probeer het eens met
Kloot?? ma, „Over psychologie van
het karakter." Dat staat niet In de
rubriek „wysbegeerte", maar by „ge
neeskunde", omdat het verschenen
ia in de serie „Uit zenuw- en ziels
leven". In diezelfde serie is van prof.
Heymans verschenen „Het psychisch
monisme", dat hier ook in de rubriek
„geneeskunde" staat. Dat boekje han
delt meer over „den grond der din
gen". Het grootere boek van prof.
Heymans, in het Duitsch geschreven
onder den titel„Einföbrung in die
Metaphysik" is hier helaas niet,
maar wel vindt Ge hier, „De weg
tot bet inzicht", van Dr. Bieren s de
Haan. Deze boeken zyn allen duide
lijk geschreven, al leest men ze ook
niet zonder inspanning."
Nu zou het echter ook kunnen zyn,
dat mijn „wijsbegeerige" vriend meer
bepaalde verlangens koesterde. Het
zou kunnen ztjn, dat hij de beide
laatstgenoemde boeken reeds gelezen
had, daarin berbaaldelyk den naam
van Spinoza had aangetroffen, en nu
meer over dien wijsgeer wenschte te
weten. Indien hy ray dan zyn voor
nemen te kennen gaf, om met de
Ethica te beginnen, dan zou ik hem
dit nog steeds ten stelligste afraden.
Ik zou tot hem zeggen „Neem eerst
eens aat boekje van Casimir, „Be
knopte Geschiedenis der Wijsbegeerte"
het eerste deeltje, en lees,"wat daarin
over Spinoza staat. Neem dan uit de
rubriek „Levensbescbryvingen" het
boekje van prof. Ovink over Spinoza.
Daarna „Uren met Spinoza" vanDr.
Bierens de Haan. Als ge dat gelezen
hebt en ge zyt dan nog niet afge
schrikt, maar integendeel begeerig
nog dieper in Spinoza'a leer door te
dringen, probeer dan eens de Ethica
zelf te lozen."
Van die gesprekken zouden wy er
nog vele kunnen voeren.
Ge hebt in de boeken over Spinoza
den naam van Descartos gevonden,
wiens leer hter te lande ten tyde van,
Spinoza, dus in bet midden der 17e
eeuw, grooten invloed had en zelfs
tot zulke hoogloopende twisten aan
leiding gaf, dat de stadhouder tus-
scheabeida moest komen. Wilt ge
van Descartea meer weten, dan er
over hem in het boekje van Casimir
te vindon is, dan hebt ge hier zyne
volledige werken. Maar ik waarschuw
Udeze Nederlandache vertaling da
teert uit de 17e eeuw en wanneer
ge niet gewoon zijt het Nederlütndsch
van dien tyd te lezen, dan zal U dat
niet meevallen.
Er was in die boeken ook meer
malen sprake van de groote filosofen
uit de Grieksche oudheid: Plato,
Aristoteles, Epikurus, de Stoïcynen.
Wat Plato en Aristoteles betreft, daar
over kan de Leeszaal U tot nu toe
niet meer geven dan wat er by Ca
simir van te vinden is, wantPlato's
Verdedigingsrede van Sokrates, die
zelfs ia drie exemplaren voorhanden
is, i3 wel een mooi stuk werk, maar
Plato's filosofie leert mendsaruit niet
kennen. Over Epikurus en de Stol
cynen is echter nog iets te vinden
in twee kleine boekjes van Dr. Leo-
pold. Het eeno heet „Uit den tuin
van Epicurus" en het andere „Sto'i
sche wysheid", Wie dat gelezen heeft,
zal beter begrypen wat de uitdrukking
Stoïcya8che kalmte" beteekent^Wilt
ge, in aansluiting daarvan, eens iets
lezeu van een nieuwer en stoïcyn, een
uit de 16e eeuw, neem dan „Uren
met Montaigne."
Ook de mystiek kwam in de reeds
moemde werken ter sprake zoo
zult ge wel ergens gelezen hebben,
dat Spinoza in het laatste deel zyner
Ethica mysticus is of althans tot de
mystiek nadert. Wilt ge nu eens iets
-van een echten, volbloed fcnyaticua
lezen, neem dan „Uren met Boenme",
met inleiding en aanteekeningen van
Dr. De Hartog. Heel dicht daarby
staat op dezelfde plank Büchner's
„Kracht en Stof". Dicht nabij alleen
in den letterlijken zin van bet woord
want in geestelijk opzicht ls er
haast geen grooter afstand denkbaar
dan tusschen den 17e eeuwschen
mysticus en den 19e eeuwschen ma
terialist. „Krachten Stof' heefteen
zekere historische beteekenia als „het"
boek van bet nieuwere materialisme.
Ter verheldering zyner denkbeelden
moet men het echter niet lezen het
natuurwetenschappelijk gedeelte is
verouderd en het filosofisch gedeelte
waardeloos.
Met Bücbner zfin we weer in den
nieuweren tyd aangeland. En nu zou
ik U gaarne de plaatsen aanwyzen,
waar de voornaamste werken staan
van Kant, Hegel, Spencer en andere
beroemde wijsgeeren. Maar dat kan
ik nietze zijn er niet. Zy zullen er
zyn, wanneer deze rubriek Z3l
aangevuld wanneer ook de andere
rubrieken over letterkunde, geschle
denis, natuurkundige, sociale en tech
nische wetenschappen zullen zyn
aaDgevuld en dat zal gebeuren
wanneer „men" de waarde heeft er
kend, die eene Openbare Leeszaal
kan hebben voor de geestelyke ont
wikkeling van een volk.
Nu kan ik U hier alleen wyzen op
„Uren met Schopenhauer" bewerkt
door prof. van der Wyek en op het
bezadigd en objectief geschreven boek
van Lichtenberger over Nietzache.
Eene 3fzonderiyke afdeeliDg van
de rubriek wysbegeerte vormen de
boeken ovor de Theosofie. Deze af
deeliDg is voldoende voorzién om
omtrent deze werdld- en levensbe
schouwing althans eenigermate inge
licht te worden. Men vindt er ver
schillende werken van de hoofdlieden
der beweging, zooals Blavatsky, Be-
sant en Leadbeater en verder van
eenige Nederlandsche schrijvers, o.a.
een boekje van de beeren Corporaal
en van Maanen, dat als eerste in
leiding waarschyniyk voor velen ge
schikt is.
Daarop volgt do rubriek „Gods
dienst", maar die laat ik rusten,
want het was alleen over de wys
begeerte, dat ik U heden wilde spre
ken.
C. H. K.
BINNENLAND.
Ds N.O.T.en de Engelsche rageering.
Het Ned6ri. Correspondentiet ureau
in Den Haag meldt:
Naar aanleiding van loopende ge
ruchten, volgens welke allo betrekkin
gen tusschen de N. O. T. en de Engel
sche regeeriDg zouden zyn afgebroken,
vernemen wy van welingelichte zijde
het volgende: Het bericht is niet ge
heel juist. Er zyn op het oogeDblik
moeiiykheden, die voornamelyk vóórt-
vloeien uit het feit, dat de N. O. T.
haar taak tegenover handel en nijver
heid hier te lande Diet behoorlyk kan
vervullen. Ongeveer 70 Nederlandache
schepen, waarvan ongeveer 40 beladen
met levensmiddelen, grondstoffen,
enz., worden in verschillende havens
vastgehouden, niettegenstaande de
N. O. T. zich strikt aan haar over
eenkomsten heeft gehouden.
Bovendien zyn er nog andere moei
ïykheden in den laatsen tyd ontstaan.
Aangezien ons land in groote econo
mische ellende zou komen, indien
bier niet weer ten spoedigste gere
gelde aanvoeren kunnen plaats heb
ben, zyn er van de zy le der N. O. T.
ernstige pogingen in het werk gesteld
om er zich van te vergewissen, of de
N. O. T. baar taak tegenover den
Nederlandschen handel zal kunnen
blyven uitvoeren. Er bestaat reden
om aan te nemen, dat de Britsche
regeering de moeiiykheden beseft en
tot een bevredigende regeling zal
medewerken.
Petrolaumroof.
Dinsdagmorgen ventte iemand te
Zaandam met petroleum. Een aantal
vrouwen, gewapend met kanneD,
omringde den man, die echter niet
van zins was deze „losse" klanten
van zijn voorraad te bedienen. Een
twist ontstond, waarby de vrouwen
den olieman te water wierpen om
zich daarop van de petroleum meester
te maken. Door toegeschoten hulp
werd de man op het droge gebracht.
Ds kolsnvoorzlenlng der vitichers-
vloot.
Door het verbod om de atoomviB
schersvaartulgen te IJquiiden van
bunkerkolen t.e voorzien, raoestea
ook de sleepboot trawlers stil liggen.
Dit. soort schepen dateert eerst van
den lateren tijd en kwanj in de vaart
wegens de moeilijkheid om in bet
buitenland schepqn te kunnen aan-
koopon.
Omdat deze schepen slechts weioig
kolen noodig hebben voor de exploi-
latie en zfj in hoofdzaak de visch
leveren voor de binnenlandsche dis
tributie ter voorziening in de volks
voeding, hebben de reeders besloten
een commissie te benoemen, welke
nu tracht de toestemming te ver
krijgen om deze schepen van kolen,
te voorzien opdat zy kunnen mede
werken tot bestrijding van de in
IJmuiden steeds grooter wordende
werkloosheid. De verschillende vak
bonden hebben toegezegd de pogingen
te zullen steunen.
IndlB en de oorlog.
Het Hbl. schryft:
Er heerscht, zoo seinde men ons
Maandag uit Batavia, in Indische
handelskringen groote verontwaardi
ging over het onttrekken van twee
schepen aan de Indische vaart, ter-
wyl in India de behoefte aan acheeps-
ruimte zoo groot is, dat eene enorme
hoeveelheid producten niet kan wor
den uitgevoerd. Te meer heeft die
bandeliug aan Indië aanstoot gegeven,
wijl hier In Nederland verschillende
schepen van de Indische lijnen op
gelegd werden, waarover de Neder
landache regeering dus wel in de
eerste pl&ais zou kunnen beacbikkeu.
Wy achten het op den weg der
Nederlandache regeeriug gelegen, om
duidelyk en openiyk te verklaren of
iets ter voorziening in het gebrek
aan scheepsruimte in Indië kan en
zal worden gedaan.
't Is duidelyk, dat met bestendi
ging van den huidigen toestand niek
alleen do belangen der groote cultures
in Indië, maar ook die van een groot
deel dei* inlandsche bevolking zijn
gemoeid. Men bedenke slecbts dat
enkele jaren geleden reeds het bedrag,
dat de suikerindustrie rechtstreeks
onder de bevolking van Java bracht,
op ca. 85 millioen gulden werd ge
raamd.
Dit ls der regeering natuuriyk even
goed bekend als ons en het is dan
ook niet aan te nemen, dat zy niet
dan noode tot derequisitie van dog
weer twee schepen uit de Indiacho
vaart zal zijn overgegaan.
Maar, wy meenen dat Indië recht
heeft op eene ondubbelzinnige ver
klaring dat onze regeering niet zon
der noodzaak een maatregel nam,
die zoo zeer tegen het belang der
kolonl» indruischte.
"Wy meenen tevens, dat Indië zoo
wel als het groote publiek hier in -
Nederland recht hebben om te weten,
boe de regeerlng denkt tegemoet te
bomen aan de eventualiteiten, die
het gevolg zouden kunnen zijn van
eene bestendiging van den huidigen
toestand in Indië.
Het Handelsblad van 15 Aug.
merkt in verband hiermede het
volgende op.
Inzake bet opeischen van schepen
uit de Indische vaart ten behoeve van
de Nederlandsche voedselvoorziening
ia ons gebleken, datby herhaling
door het departement van koloniën
bij dat van landbouw is gewezen op
den ernst van het belang voor Indië
by een voldoende mate van laad
ruimte. De beslissing ligt echter steeds
by Landbouw en, uitteraard, neemt
men tegenover het meer koloniaal
standpunt van het Plein, op de
Prinsegracht een meer moeder
landsch standpunt in. De voedsel
voorziening van Nederland gaat er
boven alles.
Twasde Kamerverkiezing Enkhuizen.
Candidaat gesteld zyn: A. Golljn
(a.-r.), burgemeester van Nieuwer
Amstel, en J. de Veen te EnkhuizeD,
gesteld door een groep anti militai-
risten.