HELDERSCHECOURANT
No. 4830
DINSDAG 18 SEPTEMBER 1917
45e JAARGANG
Aan onze abonnó's
buiten de gemeente wordt
beleefT verzocht 't verschuldigde
abonnementsgeld Heldersche Cou
rant, Zondagsblad en Modeblad
3do kwartaal 1917 te willen over
maken per postwissel of aan post
zegels vóór 2 Ootober a.s., zullende
anders daarover per postkwitantie
worden beschikt met verhooging van
dispositiebostep. -
Aangezien, door de verhoogde tw
ca8S0 tarieven van de poel, thans met
10 cente verhooging inplaats van 5
moet voorden beschikt, radon wy onzen
aboDtó's, in hun eigen belaDg aan,
0113 het bedrag zoo spoedig mogelijk
toetozenden. Postwissels voor dat doel
behoeven slechts met een zegel van
2'/9 cent te worden beplakt.
Oe abonnementsprijzen van ons blad
eu zijne premie uitgaven, zijn:
Heldersche Courant:
franco por post f 0.75, Buitenland f 2.
Zondagsblad
franco per post f 0,521/.2, Buitonland f 0 85
Modeblad:
franco per post f 0.85, Buitenland f 1.10
Zij die zloh met
Ingang van 1 Oot.
op ons blad of op het Zon
dagsblad abonneeren,
ontvangen de tot dien
datum versohljnende
nummers
gratis.
Op pagina 4 van dit blad
Is opgenomen
1. Ingezonden.
2. Uit don omtrok.
3. Feuilleton, enz.
Oude Kaarten.
(Vervolg).
Het Texelache zeegat begon lang
zamerhand voor de Amsterdamache
Scheepvaart van meer belang te
worden. De groote en kleine kaap
op de duineD, de eerste achter het
Galgenveld nog niet zoo laDg ver
dwenen, de tweede al veel langer
weg, ten westen van Huisduinen,
dienden hiervoor. Op een der kaarten
kwam ook de kaap voor, waardoor
het Kaaphoofd aan z\jn naam kwam.
De kaap is verdwenen, het hoofd is
ook al" meer dan 12B jaar weg; de
naam alleen is gebleven.
Natuurlijk heeft men bij de Hel-
dersche zeewering ook paalwerk ge
had en evenals elders heeft de paal
worm hier groote verwoestingen
aangericht. Aan den Helderschen
zeedijk is men het eerst begonnen
den dijk met Noorsch graniet te be-
kleeden en kwam daarmee halver
wege de achttiende eeuw klaar. Het
beloop van den dijk was in dien tijd
niet hetzelfde gebleven en ook niet
de verdediging.
Op de baart van den tegenwoor-
digen Zeedijk liggende voor de landen
van Huisduinen en den Helder enz.
1774 door P. Harger en L. den Ber
ger vinden we het volgende: een
hoofd bi) Huisduinen, Caaphoofd,
Preekhuishoofd. Dat laatste lag wat
noordwestelijk van den windwijzer.
Of het zijn naam had, doordat het
in de richting van de oude plaats
van de Heldersche kerk lag, is me
onbekend. Nu spreekt men daar on
geveer van Mozeshoekje.
Tusschen Caaphoofd en Preekhuis
hoofd leest menInval Jan. 1774
Inval Ap. 1772. Daar heeft men dus
weer twee dykstortingen gehad. Even
bewesten den Windwijzer staatVer
dwenen batterij, 24 Oct. 1771.
Van de batterij aan de Vischmarkt
b(j de Langestraat tot den hoek van
Barend Krobbing loopt een rechte
ltju met het bijschriftkant van den
attylen wil in 1774, terwijl de zee
dijk er achter ligt met de tegenwoor-
digo hoofdjes. Be dyk is daar dus
een inlaag. De hoofdjes worden ge
noemd Hoek-van-Helder hoofd, Mok
ken hoofd, Vierde doelen hoofd, Derde
deelen hoofd, Tweede deelen hoofd,
Eerste deelen hoofd, Lage hoofd. De
6 laatste bestaan nog. Voor den hoek
van Barend Krebbing kwam nog een
inval van 27 Oct. 1771. Op andere
kaarten ziet men dit gedeelte als
een inham geteekend, waar in de
twee overgeschoten stukken van don
dijk nog vooruitsteken. Be hoofdjes
verder naar het Wierhoofd bestonden
niet meer.
Op deze kaart is de Heldersche
kerk als oen torentje op een heuvel
afgebeeld. De „Conljnsberg" werkte
op de verbeelding. Doordat het voor
land voor den dyk geheel verdwenen
was, haalde men de specie voor het
herstel uit het achterliggende land.
Op de kaart van 1774 ziet men een
strook uitgegraven grond, die van
het Westplein wel reikt tot halfweg
Postbrug-Molenbrug.
Al een eeuw vroeger deed men het.
Op de perkamenten baart van 1661
van Birck Abbeatee ziet men zoo'n
strook in de richting van fort Erfprins.
De wegen op de verschillende kaar
ten zijn niet altijd weer te vinden,
vooral niet in het Oude lant en de
Coogh.
In het Nieuwe lant komt steeds
do Vijfsprong uit, die nu zijn naam
nog niet geheel verloren heeft. Kijkt
men bij den Watertoren in de rich
ting van de Spoorstraat, dan heeft
men den vijfden weg voor zich, die
tot de zeedijk doorliep, dus gedeeltelijk
over de rijkswerf. De weg. die daarop
volgt naar rechts, liep, voor de spoor
weg en was met het kleinste stuk
van den Parallelweg door tot
sluisje, den Polderboom, bij het be
gin van de Sluisdijkstraat Daar wa
terde het Nieuwelant af op buiten
gronden, dio later den naam van het
Brakkeveld kregen.
De Brakkeveld weg loopt dus langs
en niet door het oude Brakke veld.
Het sluisje bij het schuthok ia dan
vermoedelijk het afwateriogsluisje
voor den Ouden Coogh.
Door den aanleg, van fort Erfprins
en de linie iB er in het Oude lant en
den Coogh veel verandering in de
wegen gekomen. Een oude zandweg
van Huisduinen over het Galgeyeld,
bij de Tuintjes langs en achter het
Kerkhof om sloot Heilighorn aan den
Strooweg. In dat gehucht stond tot
den Franschen tyd het weeshuis. De
ingang van het kerkhof lag aan de
tegenwoordige achterzijde. Van den
Helder ging men nog halverwege de
19e eeuw langs de - Fortgracht en
den Strooweg naar het Kerkhof.
Op de .kaart van het binnenland
van Huisduinen en den Helder" door
Dirk Abbesté, Mei 1689 lezen we de
volgende verdwenen namen
Weaterhoofd (Kaaphoofd), Swet
sloot, Harsten weg, Mientpat, Groot
Hoorn wiel, Sljmen Kuipers wiel, Krom-
sloot. Toen Napoleon de gronden liet
onteigenen voor den aanleg van het
fort la Salie (Et fprins) verdwenen die
namen. Het „Mientpat", ook wel
Mienakkerspad genoemd liep in de
richting van den weg door fort Erf
prins.
De nieuwe weg den Helder—Huis
duinen buiten het fort om is daarvoor
zeker in de plaats gekomen. Een
bijzonderheid, die niet van de kaart
te lezen is, is dat de schadeloos
stellingen voor den in beBlag geno
men grond eerst onder Koning Wil
lem I uitbetaald konden worden.
Op deze kaart komt ook voor een
Breewater, dat wel iets uitstaande
bon hebben met de tegenwoordige
Breewateratraat. Het liep tusschen
de 2 armen van den VyfsproDg, die
nu Spoorstraat en eind Parallelweg
z\jn In de richting van den Sluisdijk.
In het Zuiden onderging het land
van Huisduinen na 1610 niet zooveel
verandering. De Staten van Holland
hadden graag het Koegras ingepolderd
gezien. Meermalen werd octrooi ver
leend met bijzondere voordeslen. De
Zjjpe was echter niet meegevallen en
van het Koegras verwachtte men
nog minder. Verschillende plannen
werden gemaakt, waarvan er op de
tentoonstelling eenige zijn. De om
vangrijkste was: van den Wieringer-
waard op Wieringen en vandaar op
den Helder. Zoo radicaal is de toe
stand nog niet veranderd. Een andere
was: van de Grafeiykheidsduinen
naar de Garst, Kwelduin en zoo op
den Wieringerwaard aan.
Minder omvangrijk was die van
de familie Le Maire.
Huisduinen bad vroeger onder de
graven v. Egmond behoord. Er is
altijd nog overeenstemming tusschen
het Heldersche- en bet Egmondsche
wapen. Toen de familie v. Egmond
haar Noord-Nederlandsche bezittingen
voor schuld moest verkoopen, werd
de heerlijkheid Huisduinen door den
beroemden koopman Isaftc le Mairs
gekocht. Z(jn erfgenamen, die ook
van plannen maken bielden, wilden
een grooten polder maken.
In den atlas van Blaeu 1662 is
een kaart van den geprojecteerden
le Maire's polder, „in de welcbe
d'Erfgenamen van Sal. Isaack le
Maire al eygenaers van de gronden
gelegen onder 't resort van Huya-
duynen van meeniDge zijn volgens
haar octrooy uyt te geven en te
bedycken."
Die polder werd begrensd door den
nieuwen Sandtdyck van de Grafelijk-
heidsduinen naar de Garst en van
daar met een grooten boog tot nabij
het Wierhoofd. Of die nieuwe Sandt-
dljck (nu de verloren dijk) daarvoor
aangelegd ia, weet ik niet. De polder
is er niet gekomen en dit zou wel
aanleiding t.ot den naam van Verloren
dijk gegeven kunnen hebben. De dijk
ligt er Dog ten Zuiden van de Doggers-
vaart. Een gedeelte is indertijd door
de familie Jansen weggegraven voor
ballast voor de houtschepen. Veel van
de duintjes en nolletjes in het later
ingedijkte Koegras zijn zoo naar de
Oostzee verhuisd.
Op een kaart van 1672 wordt nu
de ho^k in de grafelijkheids duinen,
in de richting van de Schietterreinen
de le Maire's binnen polder genoemd.
Echter alleen op deze kaart.
Later kochten de Staten van Hol
land de heerlijkheid, zoodat z(j den
baljuw aanstelden.
Op een kaart van 1629 van het
Koegras van Dirk Gerritsz Langedyk
worden hier de Doggerduynen ge
noemd en op een van 1774 van L.
den Berger van de Rheede en Zee
gaten v. Texel „het Doggers"huis.
Doggersplaats en Doggersvaart zullen
hisr wel mee in verband staan.
De meerdere belangrijkheid van
het Marsdiep bracht mee, dat het
vaarwater verdedigd moest worden.
Op de laatstgenoemde kaart van 1774
komen die verdedigingswerken voor
het eerst voor. Van Kaaphoofd tot
de tegenwoordige Oostbatterij een
vijftal van de landzijde wordt geen
aanval verwacht. Daar zijn ze open.
Bij den inval der Engelschen en
Russen in 1799 waren ze van geen
waarde en moesten ze in allerijl
ontruimd wordon.
Groote veranderingen hadden in
het laatst van de 18e eeuw en het
begin van de 19e eeuw plaats. De
Steenen Dam werd aangelegd en het
Nieuwediep voor ligplaats der schepen
bestemd in plaats van de ree. Een
kaart van L. den Berger geeft den
toestand in 1785. Tusschen den Huis-
dijk en het Nieuwe Diep lag een soort
slik of schor, dat met hoogwater
gedeeltelijk onderliep. Verschillende
hoofden staken in het Nieuwediep
vooruit om den Westelijken oever te
beschermen. BU het Wierhoofd was
een havenhoofd voor de jachten. In
den hoek van den Zeedijk en den
Sluisdijk een oud retranchement.
Daarbij een boerenwoning van Pieter
Cuyten en tusschen diens woning en
de schuur was een oprit voor den
Sluisdijk.) Wat zuidelijker, ongeveer,
waar nu het Wachtschip is, was een
helling met een timmerloods en niet
ver van daar liep een Sluissloot, die
het water van het Nieuwelant af
voerde, in het Nieuwe Diep uit. Nog
een andere afwateringsaiuis lag b(j
tegenwoordige fort Adm. Dirks. Dit
verklaart, waarom dat fort in den
Franschen tyd „1'Ecluse" genoemd
werd.
Dit is hut belangrykste, wat de
tentoonstelling omtrent Huisduinen
en den Helder te zien geeft. Ik hoop,
dat het meegedeelde ook waarde voor
de lezers mag hebben. Een ding moet
ik er nog aan toevoegen. No. 543 ia
een scbilderyHendrik Dubbels. Een
vloot by den Helder XVIIe eeuw.
't Is een mooie schilderij, maar
topografische waarde heeft ze niet.
Er is niet uit op te maken van waar
ze genomen is.
DE OORLOG.
De legerberichten
van 15 en 15 September.
Op het W e s t e 1 y k front houdt
de gevechtsactie zy het ook in
beperkte mate aan. DeEngelsche
berichten betreffende den strijd in
Vlaanderen melden aanvallen der
Duitschers bij St. Julien en Neuve
Chapelle, die echter zonder succes
bleven. Daarentegen veroverden de
Eagelschen een Duitscb steunpunt
ten N. van In verness Copse en ver
beterden zy hunne stellingen beoosten
Westhoek. 58 man werden bij deze
verrichtingen gevangen genomen en
1 machinegeweer vermeesterd.
Volgens de Duitsche mededeelingen
daarentegen waren bet de Eagelschen
die by St. Julien aanvielen, doch werd
deze door een tegenaanval tot staan
gebracht. Een later legerbericht geeft
aan dat aan den straatweg Yperen-
Meenen hevig gevochten werd, waarby
de Engelschen erin slaagden in de
voorste Duitsche loopgraven door te
dringen. Verder trachtte de vijand
vooruit te komen by Cherisy (ten
Z O. van Atrecht) doch door het sterke
artillerie- en mitrailleurvuur der
Duitschers werd h(j teruggeworpen.
Ook op de Maasoevers werden we
der verbitterde gevechten geleverd.
Aan den weg Sommepy-Souain vielen
de Franschen tweemaal zonder voorbe
reiding aan. De binnengedrongen vy-
and werd door een tegenaanval te
ruggeworpen. Op den Oostelyken oever
van de Maas bestormde na korte
vuurvoorbereiding een Badensche di
visie de hoogten ten Oosten van het
Boia de Chaume. De Franschen boden
taaien tegenstand, die in gevechten
van man tegen man werd overwon
nen. Ruim 300 Franschen werden
gevangen genomen.
Hun bloedige verliezen werden door
vruchtelooze tegenaanvallen vergroot.
Volgens het Fransche communiqué
van Zaterdag werden de Duitschers
verdreven uit het grootste deel der
schansstukken die zy benoorden het
bosch van Couriéres genomen hadden.
Verder verwoede artilleriestryd bij
den molen van Laffaux.
Het middagbericht van Zondag
maakt nog melding van een onver-
wachten krachtigen aanval der Duit
schers ten N.W. van Reims, welke
echter afgeslagen werd. Verder artil
leriegevechten in Champagne.
Op het O o s t e 1 y k front heerscht
betrekkelijke rust. Volgens Duitsche
en Oostenryksche berichten hadden
nergens gebeurtenissen van belang
plaats.
De Russische communiquó's maken
evenwel meldiDg van talryke kleine
gevechten in de streek van Riga,
waar de Russen thans weder aan
vallen.
Volgens het bericht van den 14en
hebben Russische afdeelingen op den
weg naar Pakof, den bitteren tegen
stand van den vyand onder de knie
gekregen en de Kronenberghoeve be
machtigd. Zy namen vyanden gevan
genen en veroverdenmachinegeweren.
In een plotselingen en onstuimigen
aanval hebben onzs voorhoede afdee-
lingen Kaipen en Sissegal bezet.
Een later bericht geeft aan dat de
Russen in de streek van Riga op
rukken. Bij de kust bezetten zy het
dorp Koulis. Ten Zuiden van den
straatweg van Pskof bezetten Lethi-
sehe bataljons na een verwoed gevecht
het dorp Tel me, waar zy gevangenen
en buit maakten. Na de bezetting
van Telme rukten de Lethen naar
Rentzen op. Ten slotte bezetten de
vooruitgeschoven afdeeliugen meer
naar het Zuiden de linie Moritzberg-
Wetz—Wake— Dosaurum—Sü kersten
hoeve—Alt Keipen—Miltobhess—Ni-
galas.
Verder wordt er gemeld, dat in
den avond van 12 dezer de vyand de
Roemeensche stellingen bewesten
Okna aanviel, doch teruggeworpen
werd.
Van hetltaliaanschOosten-
rtjksche front.
Naar dd. 15 September uit Weenen
werd gemeld, vlamde hier en daar
aan het Isonzofront do stryd weder op.
Bezuiden Selo werden verschillende
Italiaansche aanvallen afgeslagen.
Eveneens was dit het geval op den
Moöte San Gabriele.
Volgens het bericht van den 16en
September hervatten de Italianen in
den Zuideiyken sector van het plateau
van Bainsizza en Heilige Geest hunne
pogingen om de Oostenryksche stel
lingen te doorbreken. De centralen
behielden in verbitterde gevechten
van man tegen man de overhand. De
Italianen werden teruggeworpen. By
Gorizia eu op de Karst hoogvlakte had
een artilleriestryd plaats.
Daarentegen meldt het Italiaansche
communiqué van 16 September:
Zaterdag heeft de dappere brigade
uit Sassari in schitterend éian terrein
gewonnen op het plateau van Bain
sizza in de richting van den Zuid
oostelyken rand. Zij namen 17 officie
ren en 400 manschappen gevangen
en veroverden eenige machinege
weren.
Verder maken de verschillende
berichten melding van luchtaanvallen
etc.
Op de overige gevechtsterreinen
geen gebeurtenissen van belang.
Engelsche oorlogsschepen
getorpedeerd.
Naar d.d. 1& September van Duit
sche zyde wordt gemeld, heeft een
duikboot in den nacht van 5 Sep
tember by de Engelsche oostkust een
oorlogschip van bet uiteriyk der
torpedo kanonneerboot Halcyon ge
torpedeerd. De ontploffing van de
torpedo is buiten kyf waargenomen.
Een andere duikboot heeft den 9an
Sept. ia het Kanaal een kleinen
kruiser van de Arabis-klas3e met een
torpedo getroffen. Door de ontploffing
van munitie, die dadelijk op den treffer
volgde, werd het achterschip van den
kruiser dicht achter den grooten mast
geheel weggeslagen.
De twee duikbooten hebben het
zinkc-n van beide schepen niet kunnen
waarnemen.
Dg duikboot- on mljnoorlog.
Het offlcieele Duitsche bericht geeft
aan dal in het versperde gebied rond
Engeland een aantal schepen met
een inhoud van 22 000 ton vernield
werden.
Van 1 Jan. tot 31 Aug. zyn in de
Middellandsche Zee met de door
Duitsche duikbooten vernietigde be
wapende stoomschepen niet minder
dan 226 kanonnen naar den kelder
gegaan. Onder deze kanonnen waren
8 van 12 cM-, 1 van 11.8,1 van 10.8,
2 van 10.2, 5 van 10, 1 van 9,1 van
5.7, 1 van 6 cM., 42 van 7.6 en 169
van onbekend kaliber.
Uit Rusland.
Het einde van den Russlschen
burgeroorlog is biykbaar even snel
en onverwacht gekomen als bet begin.
Waarscbijniyk heeft Kornilof de kracht
en den invloed van de voorloopige
regeering onderschat. Deze toch wist
te bewerken dat een deel van het
leger dat Kornilof steunde, de wapeES
nederlegde. Een van zyn krach
tigste wederstanders, de hetman der
Kozakken Kaledin, werd gearresteerd.
Naar het schynk heeft Kornilof
daarop den weg der onderhandelingen
ingeslagen, maar zonder resultaat;
althans wordt dd. 15 Sept. uit St.
Petersburg gemeld, dat Kornilof en
zyn voornaamste partygangers ge
arresteerd werden.
Het plan zou bestaan, om Kornilof
voor een rechtbank te brengen, en
de geheele zaak openlyk te behande
len, opdat het volk een zuiver inzicht
in de gebeurtenissen krijgen zal.
De quaostio is dus nog niet uit. Er
is dus voorloopig nog niets te zeggen
van den afloop, noch van de wijze,
waarop de zaak ten slotte zal worden
geregeld.
Zondag heeft de voorloopige Russi
sche regeering
de Russische republiek
geproclameerd.
Daartoe werd het volgende mani
fest uitgevaardigd
„De opstand, door generaal Kornilof
verwekt, is onderdrukt, maar de
wanorde in de gelederen en het land
zelve is groot. Het vaderland en zyn
vryheid wordt opnieuw door een
groot gevaar bedreigd.
O ver wegende, dat het noodzakeiyk
is, de politiek en het regime van het
land nauwkeurig aan te duiden
dat er esn algemeen enthousiasme
bestaat voor de republikeinsche idee,
die op de conferentie te Moscou zoo
duideiyk aan het licht is gekomen
verklaart de voorloopige regeering
het politiek regime voor republi keinsch
en proclameert dientengevolge voor
Rusland den republikeiDachen regee-
ringsvorm.
De dringende noodzakelijkheid, om
onverwyid krachtige maatregelen te
nemen tot herstel van de in gevaar
gebrachte orde in den staat, noopte
de voorloopige regeering om alle ge
zag in handen te leggen van vyf
ministers, onder leiding van den
minister president.
De voornaamste vraagstukken,
welke de voorloopige regeering zich
stelt, zyn herstel van de orde in den
staat en het weder opwekben van
de strydvaardigheid van het leger.
Overtuigd, dat alleen concentratie
van alle levende krachten der natie
het vaderland kan redden uit den
moeiiyken toestand, waarin het ver
keert, zal de regeering er naar streven
zich te volmaken door de opneming
van vertegenwoordigers van alle
klassen, die de eeuwige en gemeen-
scbappélyke belangen van het vader
land boven de toevallige, eigen be
langen van partyen of klassen stellen.
De voorloopige regeering is er zeker
van, zeer binnenkort met de vervul
ling van deze taak te zullen slagen.
Naar uit Par(js wordt gemeld, heeft
Kerensky in de laatste dagen de
formeele verzekering gegeven, den
oorlog voort te zetten in overeen
stemming met de geallieerden en
zich nogmaals verbonden geen
afzonderiy ken vrede te sluiten met
de Centrale mogendheden.
Verder is een oorlogskabinet ge
vormd, bestaande uitKerensky,
minister-presidentGeneraal Ver-
kofski, minister van Oorlog; Admiraal
Verdrefskl, minlBter van Marine;
Terestajenko, minister van Buiten
landscbe Zaken; Nikitine, minister
van Poateryen en Telegrafie.
Htt nieuws bestuur van Polen.
Naar het Korr. Bur. meldt heeft
keizer Karl een van 12 Sept. gedag-
teekend schijven gericht aan graaf
Szeptyckl, waarin by verklaart in
overeenstemming met keizer Wilhelm
de vorming van den Poolschen staat
volgens het manifest van 6/11 '16
Ingezonden Mededeellng.
NED. TAAL en REKENEN.
Het is volstrekt niet noodig dat ge levenslang de gevolgen ondervindt van een
onvoldoende opleiding van U w jeugd. Het is niet noodig dat ge in brieven, nota's
en rekeningen groote taalfouten maakt en dat ge by eenigszins lastige bereke
ningen met de handen in het haar zit. Een prachtige aanvulling voor te weinig
genoten schoolonderwijs, een grondige herhaling van het in Uwe jeugd geleerde
vindtgein„DeHerhallngsschoor, weekblad voorTaalenRsksnen.Vraag vau
dit blad, dat slechts f 0.50 per maand kost, een proefaummer by ondergeteeken-
den. In dat proefnummer komt eenafdeeliog Ned. Taal en een afdeeliDg Rekenen
voor,evenals in de volgende nummers. Proefnummers gratis eu franco.
Verzending dadeiyk. A. F. B. LEIOERJTZ, 0. H. SCHENK, Hoofdenderwtjiers,
Witte de Wlthstraat 23, Amsterdam. Telafoon Zuid 4072.
vastberaden voort te willen zetten,
opdat het bevryde land, voorzoover
de oorlogstoestand het eenigszinR
mogelijk maakt, reeds thans tot
ontwikkeling van zyn kracht kan
bomen. Nog is het wegens de moei-
lyke oorlogstijden Diei mogeiyk dat
opnieuw een Poolscb koning de
hoofdstad van het land biunentrekt
en dat een op democratische grond
slagen opgebouwde volkavertegen
woordiging tot welzyn van het land
te Warschau by'eenkomtmaar reeds
nu zullen volgens de wenschen der
natie in plaats van de bestaande
instellingen, organen met wetgevende
en uitvoerende macht van het Pool-
scbe koninkrijk in bet leven worden
geroepen, zoodat van nu het bestuur
in hoofdzaak in handen vau een
nationale regeering zal rusten. De
bezettende mogendheden zullen in
werkelyke overeenstemming met de
voorstellen van de vertrouwensman
nen van het land slechts die be
voegdheden zich voorbehouden, welke
de oorlogstoestand eischt.
Uit de gepubliceerde acte-stukken
over het Staatsrecht in Polen biykt,
dat het doel ia
le. een regentschap van drie per
sonen in te stelleD, ter voorbereiding
der monarchie, met alle rechten van
het staatshoofd, onder voorbehoud
van de op bet volkenrecht gebaseerde
positie der bezettende mogendheid.
2e. de staatsraad wordt uitgebreid
en dient voorloopig als volkavertegen
woordiging, die later door algemeen
en onmiddeliyk kiesrecht zal worden
gekozen. De staatsraad krygt beslis
sende stem op wetgevend gebied.
8e. het regentschap moet een
ministerpresident benoemen, wiens
bevestiging de bezettende mogend
heden zich voorbehouden.
4e. De minister-president moet de
ministers aanwyzen en het staats
bestuur organiseeren.
6e alle maatregelen van regent
schap en staatsraad moeten worden
goedgekeurd door den gouverneur
der bezettende mogendheden.
Dultschland's antwoord aan den Paus.
Naar de Korrespondenz Norden van
welingelichte zyde verneemt, is de
tekst van do Duitsche antwoordnota
aan den Paus geheel gereed en zal
vermoedelyk einde van deze week
bekend worden gemaakt.
De tekst van het antwoord wordt
in politieke kringen, die daarvan in
zage hebben gehad, zeer gunstig
beoordeeld, omdat daarin het stand
punt van de Duitsche regeering helder
en stellig tot uiting komt en uit den
inhoud ondubbelzinnig blijkt, dat de
regeering zich geplaatst heeft op het
standpunt van de vredesmotie van
den Rijksdag.
Ontruiming In West-Vlainderin.
Men bericht aan het Hbl.:
In den loop van deze week is de
bevolking van Roeselare achter het
Duitsche front geheel geëvacueerd.
In OateDde is men'bezig met het
ontruimen. Uit Kortryk zya reeds
2000 personen vertrokken. Talryke
burgers van Berlare heefc men ge
dwongen to gaan arbeiden aan ver
dedigingawerken te Tourcoing. Onder
hen zyn er van allen stand.
Trsin-ongeluk.
Een trein van den Kampspoorwfg
in Yorkshire is gederailleerd, vyf
man werden gedood en ongeveer
100 gewond.
PLAATSELIJK NIEUWS.
Opsnlng Alg. Tehuis voor Milltairon.
Reeds eenige weken was het nieuwe
Tehuis in de Spoorstraat voor mili
tairen opengesteld. Eiken avond ver-
droDg zich eene groote menigte voor
de ramen om te luisteren naar de
zeer goede pianomuziek, door een der
bezoekers ten beste gegeven. De offl
cieele opening echter had nog niet
plaats gevonden.
Zaterdag 15 September 'smidd3gs
te 2 uur had deze plaats. Het bestuur
hield daartoe receptie in de bovenzaal
van het Tehuis, en den ganschen
middag verdrongen zich verscheideno
belangstellende bezoekers in de zalen.
Wy merkten o. a. op Zyne Excellentie
den Vice-Admiraal, den Burgemeester,
den heer W. Houwing, do wethouders
GrQnwald en De Geus, de Gemeente
secretaris, mr. Van Poelje, verschil
lende predikanten der Herv. Ge
meente, het lid van den Raad, de
heer L. Boon, en militaire autori
teiten. Verder beatuuruleden van het
Tehuis, leden van de vry metselaars-
loge W. F. K. enz.
Bestuursleden van de Vereeniging
leidden de bezoekers rond door het
gebouw. Beneden is de recreatiezaal,
een ruime, vriendelyke en lichte zaal,
waar verschillende portretten oude
gravures van onze zeehelden enz., de
wanden versieren. Wy merkten hier
op een portret van H. M. de Koningin,
naar eene schildery van Théröse
Schwartze, geschenk van den heer
K. F. Ootgyaen. Achter deze zaal
bevinden zich lees- en achxyfzalen.
Een flinke bibliotheek is ter beschik
king van de bezoekers tegen betalinf
van een luttel bedrag. Op de leeatafe
vinden zy allerlei tydachriften.
Daar de Vereeniging zich op het
standpunt plaatst, dat elks gods
dienstige en politieke overtuiging
dient te worden geöorbtedigd, vindt
men aan de leestafel bladen van de
meest uiteenloopende richting. Naast
„Het Centrum" ligt „Het Volk", naast
„Het Vaderland" „de Standaard".
Beneden vindt men verder nog
veBtibule en gang met bergplaats
voor fietsen. Twee biljarts geven den
liefhebbers de gelegenheid van dit
edele spel te genieten. Een brievenbus
bevindt zich in de scbryfzaal.
Gaan wy de ruime trap op, dan
komen we boven allereerst in de
tooneelzaal. Hier is ruimte voor 800
zitplaatsen niet alleen tooneelvoor-
stellingen, ook lezingen, cursussen
e. d. worden hier gegeven. E9D keurig,
klein tooneeltje was door den heer
Edzard de Groot, leeraar aan de Am
bachtsschool, smaakvol aangekleed.
Een stemmig-ingerichte bestuurs
kamer bevindt zich voorts op deze
verdieping. Een teekening van den
heer Van Oorschot, geschenk van luit.
Van Oorschot, versiert o.a. de wanden.
Aan de achtenyde leidt een brand-
vrye trap (nooduitgang) naar de
tweede verdieping. Op deze verdieping
vindt men 14 kamers, ingericht ten
deele als studeerkamers, ten deele als
studeer- en slaapkamers. Voor fl.25
resp. f 1.60 en f2.— per week kunnen
de militairen biervan gebruik maken.
Deze kamertjes - klein, maar
proper en geriefeiyk hebben elk
een gashaard en gasverlichting. Het
gas is echter niet onder den prys
begrepen. Verder bevindt zich in het
gebouw een badkamer, welke nog
niet voor gebruik gereed is. Deze zal
worden ingericht voor douche-baden.
Tenslotte de zindelyke W. C.'s.
Een balconnetje aan deaebterzyde
geeft uitzicht op den ruimen tuin,
die echter nog niet gereed ia, [en
verschaft verder een fraai panorama
van den Helder.
Omstreeks 3 uur opende de heer
Dibbetz de byeenkomst om dadelyk
daarna het woord te geven aan den
heer Van Oorschot. Namens de loge
Willem Frederik Karei bood deze
heer aan het bestuur een geschenk
aan voor het Tehuis, n.l. eeazonneklok,
welke bereids in de benedenzaal is
opgehangen.
„Het is my," aldus sprak de heer
Vau Oorschot, „eeu buitengewoon
j root genoegen dit geschenk namens
cc loge aantebieden, omdat de tot
standkoming van dit Tehuis de ver-
wezeniyking is van een deel van een
by uitstek maqonniek ideaal, n.l. op
te zoeken wat vereenigt, wat byeen
hoort, te verwyderen wat menachen
kan verdoelen. Gy hebt hier eene
inrichting gesticht,niet voor menscben
van eene bepaalde richting, maar voor
allen, uit welken stand ook afkomstig
uit welken kring of van welken gods
dienst ook. Dit is voor ons vrye
metselaren een verheugend feit en
met de bereiking van dit doel wen
schen wy u geluk.
Het geacheDk, dat wy u aanbieden,
acht ik daarom zoo toepaaseiyk, om
dat daarin voor my twee symbolische
beteekenissen liggen opgesloten.
Vooreerst de zod, die toch ia de
bron van alle warmte, licht, leven,
liefde eu kracht.
Ik wensch u, bestuurderen, toe,
dat, wanneer uw oog wordt opge
heven naar deze zonneklok, u licht
zal worden geschonken voor uw hoofd,
dat. is wysheid om den weg te vinden
waarlangs gy hebt te gaan, licht en
warmle ook voor uw hart, d.i. kracht
om voort te gaan op den eenmaal
goed bevonden weg, licht ook voor
uw geweten, opdat door samenwerking
van hoofd, hart en geweten, bereikt
kan worden de harmonische schoon
heid, het ideaal toch van ieder wel
denkend mensch.
Nog is die klok voor my een
symbool van den tyd, die ons her
innert aan onzen plicht, die ons
voorhoudt niet alleen op tyd to komen,
maar ook den juiaten tyd te kiezen
om le gaan.
„Mynheer de Voorzitter," aldus
besloot spr. zyne toespraak, „ik
wensch u van harte geluk met
totstandkoming van deze zoo schoone
inrichting."
De heer Dibbetz dankte harteiyk
voor het geschenk, en de woorden,
die het vergezelden. Het verheugde
spr., dat de loge zich gedrongen
voelde tot dit blyk van sympathie.
Want vele leden der loge hebben
meegewerkt aan de totstandkoming
van dit gebouw. Spr. verzoekt den
heer Van Oorschot den harteiyken
dank der vereeniging over te brengen
aan de loge.
De heeren L. de Wit en Dibbetz Jr.
die de aanwezigen den ganschen
middag al vergast hadden op hun
fraaie kamermuziek (piano en viool),
zetten, nadat bet applaus, volgend
op deze woorden, verklonken was,
Saraatro's Aria „In diesen heil'gen
Hallen" uit de Zauberflöte in. Bit
klassieke lied heeft voor den vry-
metselaar een tymbolieke beteekenis*
„In diesen heil'gen Hallen
Kennt man die Rache nicht,
Und ist ein Mensch gefallen
FQhrt Liebe ihn zur Pfiicht.
Dann wandelt er an Freundes Hand
VergnQgt und froh in's besa're Land".
Aldus zong Sarastro, en onder
plechtige stilte werd zyn lied aan
geboord.
De ondervoorzitter, ds. W. Br.
Onnekes, nam hierna bet woord om
een enkel woord te Bpreken by de
overdracht van eenige bloemen
manden. Een paar dames, nJ., me
vrouw Blbbetz en mevrouw Chaillet,
hebben zich bijzonder verdlensteiyk
gemaakt jegens de vereeniging. Me
vrouw Dibbetz beyverde zich voor
de inrichting van tal van zaken,
waarvan wy mannen zoo geen ver-
Stand hebbenlinnenkast e.d., en
mevrouw Chaillet zorgde voor het
buffet. Aan haar smaak ia bet ook
te danken, dat aan dit Tehuis zoo'n
bizonder cachet van gezelligheid is
gegeven. De jonge dames Vos en
Van den Berg reiken aan beide dames
fraaie bloemstukken over. „Mogen
deze bloemen," aldus zegt de heer
Onnekes, „eenigszins in uwe woning
terugdragen de vriendeiykbeid en
harteiykbeld, die gy hier in de onze
gebracht hebt."
Tenslotte nam nogmaals de heer
Dibbetz het woord. Spr. wenschte
een enkel woord van dank te brengen
voor alle sympathie betuiglngon. Het
is een groot werk geweest, de op
en inrichting van dit Tehuis. Zeer
veel arbeid is er aan geweest, en
geleideiyk breidde zich die arbeid
uit. De inrichting, zooals die thans
is, Is van allo kanten geprezen
herhaaldelijk boorde spr. zeggen
wat ls het mooiDat dit zoo is, is
te danken aan den architect, den
heer Mulder. Spr. brengt hem daar
voor daok, en drukt de hoop uit,
dat hy nog lang getuige moge zyn
van de exploitatie van het gebouw.
Voor de vele ontvangen geschonken
is het niet mogeiyk aile gevers te
danken. Een uitzondering moet wor
den gemaakt voor bet fraaie Inktstel
door de familie Cbarmes gegeven, en
de bloemen. Het zal op onze bestuurs
tafel pryken als eene biyvende her
innering.
Van de volgende heeren zyn geluk-
wenschen ontvangenden Minister
van Oorlog (Z. E. was persoonlyk
verhinderd, deelde echter mede de
totstandkoming op prys te stelleD);
de heeren Oud, De Ven, Eland, Van
Berlekom, Van Neck. Ook den heer
Edzard de Groot bedankte spr. voor
het in orde brengen van het tooneel.
De Vice-Admiraal was bereids in
hst gebouw gekomen, en wenschte
in een korte toespraak het bestuur
geluk met de stichting, tevens zyn
ingenomenheid betuigende met het
doel en streven der vereeniging.
D°s avonds te 8 uur werd het
gebouw officieel in gebruik genomen
en met eene toespraak door den heer
Onnekes geopend. In de leeszaal had
zich een orkest van eenige heeren
musici der marine geïnstalleerd, die
enkele nummers ten beste gaven.
De heer Onnekes zeide, dat de be
doeling niet was geweest van dezen
dag een dag van uitbundig gedruiscb
te maken, nu om ons been de trage
die van den oorlog nog steeds woedt.
By de ellende van zoovele volkeren
past ons soberheid in onze feestviering
en eendracht. Toch is het gevoel van
dankbaarheid en erkenteiykheid voor
dezen dag oorzaak, dat by niet onge
merkt voorbij mag gaan. Daarom ls
deze avond gewyd aan de gezelligheid
in dtn vorm van een kleine kamer
muziek, terwyi aan lederen bezoeker
eene versnapering zal wordon uitge
reikt.
Wy zyn, zoo zelde spr., dankbaar
jegens al de goede menachen, die ocs
finantleel en moreel hebben gesteund.
Dankbaar ook jegens u, omdat ge,
door uw herhaald verbiyf, getoond
hebt de Inrichting op prys te stellen,
in het byzonder hen, die door eene
boemenbulde het bestuur geeerd
hebben.
Het doel van onze inrichting ls het
werken voor het algemeen. Onze
stichting mag niet zyn een kinder-
bewaarplaatshier komen vryo man-
neD, die naar eigen consciëntie weten
wat se lezen of niet lezen moeten.
Ieder is welkom, onverschillig van
welke godsdienstige secte of politieke
richting hy zy. Wy vinden, dat ieder
zyn eigen meening moet kunnen ver
tegenwoordigd vinden. Op de leestafel
vindt men dan ook vogels van diverse
pluimage„Het VaderlaDd" naast het
„Volk". Alles wat prikkelt en neer
haalt is echter vermedenwy willen
dat gy, als ge straks heengaat naar
uwe vrouwen of moeders, zult kunnen
zeggen het Is ons goed geweest. Ons
Tehuis moet algemeen zijn, het zal
u afoouden van de straat, het moet
u eene vergoeding geven voor het
beeriyks dat gy thuis hebt moeten
verlaten.
Wy van onzen kant mogen van
u eischen, dat gy uw Tehuis,
dat gy rein en proper ontvangt, ook
rein en proper houdt.
Het is niet voldoende een Tehuis
van hout en steen, te hebben, er
moet ook hart en ziel In zyn. Dio
vindt ge belichaamd in den vaderen
de moeder. Wy hebben het al de
jaren bizonder getroffen in de familie
Charmes. Thans gaat zy door om
standigheden scheiden van het werk,
dat z(j lief gehad beeft, en die
scheiding valt zwaar.
Spr. biedt dan den heer en juffrouw
Charmer en hun doebtor aan een
bloemenmand als symbool van de
harteiykbeld, die zy aan de mannen
betoond hebben, en dankt hen voor
bun arbeid.
Hierna verklaart spr. het gebouw
voor geopend. Het is een ontzettend
werk geweest, er is dag en nacht
gewerkt, van stad tot stad is er voor
gereisd en gebedeld om bet bedrag
noodig voor de stichting bijeen- te
krygen. Wy vragen geen dank daar
voor; wy hopen dat gy allen wilt
samenwerken om de inrichting tot
bloei te brengen. Dit huls zy u allen
tot een zegent
Na applaus en het spelon van het
volkslied, nam de beer Charmes het
woord om te bedanken voor de hem
betoonde sympathie. Sinds jaren, zei
spr., hebben wy met al onze krachten
meegewerkt aan den bloei der larich
ting. Nu we door droeve omstandig
heden hier weggaan, wensebt spr. de
Vereeniging alle goed.
Onder harteiyke hoera's viel de
muziek weder 1d.
Aan allen werd een bon uitgereikt
voor eene consumptie en een sigaar.
Hiermede was. de offlcieele openings-