OUD-HOLLANDSCHE GEESTIGHEID.
Populair Bijvoegsel van de
HELDERSCHE COURANT,
van ZATERDAG 18 APRIL 1925
Nf. 171 (AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN)
UIT DE OUDE DOOS.
Punt- en Sneldichten uit de 17e Eeuw.
De crltiek.
DOOR DEN KUKER.
Er is alle raden voor.
DE HARINGTREKKERS IV.
ONTWAKING.
(Wordt vervolgd).
't Jutter tje
Door CAREL J. BRENSA.
Vergeven.
Jan rei: Die dokter lijkt wel heel ver
stoord op mij,
Ofschoon ik niet en weet wat 'k heb mis
dreven.
Maar hij' xnag toch mijji arts niet langer
zijn,
Want hij mocht eens naar 't woord: Z'n
vijanden vergeven1!
Niet veel goeds.
Klaas hoort heel graag wat goeds. Geen
kerktijd gaat verloren!
Maar al t goed dat hij doét is: naar het
goeds tehooren!
De snoever.
Ben groote snoever zei: 'k reed op 'n dag
weleer.
Van Utrecht naar Schiedam, op schaatsen
heen en weer!
Wat tijd van 't jaar was 't toen? begon
er een te vragen.
Wat tijd? rei hfl.Het was in V
langste van de dagen!
yyAnm-gmm1).
Wie eens een ^annagram" maakt, doet
vernuft» zaken,
Maar Thijs weet dronken wel 'n Anna
gram te maken!
Want als hij thuis komt spuwt zijn Anna
vuur en vlam!
Wat dunkt u maakt die Thijs dan niet "n
Anna gram?
Anagram letteromzetting.
Over den tijd.
Men scheldt den tijd voor kort. Zelfs veel
te snel van gang.
Maar elk zoekt „tijdverdrijf Is dan de
tijd niet lang?
Een spotvogel.
Een sprak een blindeman (die ziek te.
bed lag) aan,
En vroeg of hij door slaap wat rust had
kunnen vinden.
Ach, buurman ik weet van geen sla
pen zeide de blinde,
k Heb den heelen nacht geen oog nog
toegedaan.
Plet getrouwd.
Piet zocht 'n rijke vrouw. Dit moest hem
goede munt slaan.
En bleef er hielp geen raad hard
nekkig op dit punt staan.
Hij kreeg er een met „munt", die narrig
was in huis!
Zoo kreeg hij dubbel deel. Want hij kreeg
munt en.kruis!
Schrede troost.
Een, dien veel rijkdom(door 'n roover)
was ontnomen,
Wierd door een zedig man getroost in
zijn gekwel,
Die zei: Hij zal zijn loon hier of hierna
bekomen!
Ontgaat hij hier zijn straf! Hij vindt ze
in de heli
't Is waar zei d' ander maar al kwam
de droes hem halen.
Het blijft mij even duur: Ik moest de
vracht betalen!
Rood en bleek.
Dirk was eerst tapper en hij hiel vrij,
van den beker.
Hij kreeg een schoone kleur, die als schar
laken blaakt!
Nu is hij buiten aan een bleekerjj geraakt,
Daar kleurt hij nog al meer en is niette
min: bleeker!
Man: Ik heb collega Jansen voor aan
staanden Woensdag ten eten genoodigd.
Vrouw: Wat zeg je?.... En ik "dacht
dat je hem niet kon uitstaan.
Man: Dat kan Ik ook niet.
Vrouw: En dan nog wel Woensdag.
Je weet toch dat Jeanne dan uit is en dat
Ik zelf moet koken.
Man: Daarom heb Ik hem juist ge
vraagd.
Zoo zoo.zei de man van bui
ten, die voor 't eerst op een moderne schil
derijententoonstelling kwam.Zoo zoo
is dat nou zoo'n Oubaistische schilde
rij?. Jonge jonge.wat moet 't
dan daar in dat Cuba 'n verschrikkelijk
land wezen.
i
Het gqbouw „De Cycloop'.
Lezer, laat ons voor vandaag eens de din
gen van den gezelligen kant nemen. De
boog kan niet altijd gespannen zijn. We
moeten ook 's 'm keertje „Spasz machen"
zooals de Duitscher zegt.
En dus noodig ik u bij dezen uit om ge
moedelijk 'n pot bier met me te drinken en
als ge daartoe lust moogt hebben een
origineele Foxtrott mee te dansen op de
muziek van „The original and fameus Jazz
band „De Brulboei".
Tk neem u mee naar „De Cycloop".
En ik doe dit te geruster om de volgende
reden: Toen ik voor eenige weken 'n paar
waardeerende woorden moest schrijven over
den pas gestorven heer Polderman, toen
zei ik, dat vermoedelijk weinig Helderschen
ooit van dezen man gehoord hadden.
Met „De Cycloop" is dat heel anders.
Er zijn tientallen Helderschen, die niet
aljeen van „De Cycloop" gehoord hebben,
maar die „De Cycloop" van zeer nabij en
van 'n zeer gezelligen kant kennen. We zou
den kunnen beginnen bij Dorus Rijkers
die in „De Cycloop" van IJmuiden lang
geen onbekende is.
Maar er zijn er meer.... Niet alleen de
loodsen, maar alle marinemannen van Helder
kennen dit gebouw. Er komt geen marine
vaartuig, geen kanonneerboot of geen onder
zeeër van Helder in IJmuiden binnenvallen
of de Jantjes gaan passagieren in ;fDe Cy
cloop". En dat is zeer begrijpelijk. Want
„De Cycloop" is het meest interessante
amusements-gebouw van oudLLJ muiden. En
ik zou u met den vinger de Jantjes kunnen
aanwijzen uit Helder, die ik daar in de
bovenzaal héb zien dansen. En niet alleen
Jantjes, maar zelfs „Jannetjes" van Helder
heb ik daar meermalen ontmoet.
Het Gebouw „De Cycloop" staat op den
hoek van de Prins Hendrikstraat en Vis
scheringstraat. Het is 'n halve straat ver
wijderd' van den kop van de oude sluizen,
evenzeer 'n halve straat ver van den bin-
nendoorgang van de Rtjksvischhal en een
halve straat van het Willemsplein. Van alle
kapten nadert men even gemakkelijk en
even vlug „De Cycloop".
Vooral als het avond is.
Want in oud-IJmuldien is het 1 met uit
zondering van de sluizen des avonds
.dorpsachtig donker en ongezellig. Maar wan
neer je nu op een of andere plek in het ver
lengde komt van de Prins Hendrikstraat,
dan wordt je aandacht onmiddellijk getrok
ken door het helle licht van 'n groote eleo-
trische booglamp. Vermoedelijk de grootste,
die er in den omtrek ia Je deint er op af.
En dichterbij gekomen hoor je al de vage
geluiden van de muziek. Hetzij van het
groote electrische orgel in de benedenzaal
of van het bovengenoemde beroemde Jazz
band op de bovenzaal. 'Het lokt je aan
aan door z'n contrast met de ldchtlooze stra
ten en je eindigt met naar binnen te gaan.
Voor de deuren onder den lichtbal
drentelen avondgangers en achter het glas
van de benedenzaal lees je groote plakka
ten: DansenGroot balJazzband
Je leéfet het in drie, T[ier talen. En je herin
nert je meteen soortgelijke ervaringen in
andere buitenlandsche havensteden en.
je bent in de stemming.
Want voor degeen, die ooit in vreemde
havens was en die wijken van de marine of
de zeelui doorzwierf, is „De Cycloop"
juist door dat licht en die aankondigingen
in de vreemde talen, dat er gedanst en mu
ziek gemaakt wordt wel de eenige inrich
ting van heel IJmuiden, die de eigenaardige
uitheemsche atmosfeer aan zich heeft.
Daarom ga je welgemoed naar binnen.
En je hebt er geen spijt van.
De heerlijke Paaschdagen zijn achter
den rug.
Voor Vfelen is het een feeöt van ontwa
king geweest, want het aantal herstellenden,
dat wachtte op de zonnekoestering was
groot
En de voorbije feestdagen brachten zonne
koestering.
Staalblauwe luchten, met hier en daar een
voorbijzeilend, wolachtig wolkje, overkoe
pelden het cirkelviak tot waar het oog kan
reiken en in dien koepel stond lachend de
zon en deed alsof zij de baan beschreef en
bradit ons, als altijd, in den waan, dat niet
de aarde in toomlooze vaart rondbolderde,
doch dat zij het was, die een baan maakte
aan het firmament
En zfl, die gedoken in de jaskraag of ge
stoken in een warmen wintermantel hadden
gesnakt naar die staalblauwe luchten en
naar die stralende zon, zij ontwaakten uit
de grauwheid van hun ziekte en om hun
bleekgekleurde lippen tooverde zich weer
een lach, die zelfs aan de schonkige jukbeen
deren, waar de huid als gestrakt scheen
overgetrokken, een kleur van terugkomend,
bloeiend leven gaf.
Zij, die herstellenden, zochten den stra-
„Cycloop" dat beteekent eigenlijk:
Rond-oog.
En werkelijk dit gebouw doet zijn naam
eer aam .Want met 'n beetje fantasie doet dit
gebouw je aan als het werkelijke „oog", het
lichtende oog van 'n groot donker dier
't oog dat overal en door alle hoeken en
gaten heen kijkt.Het staat op den hoek,
zooals^ik reeds zei, van een kruispunt van
straten en de ligging is zoo eigenaardig (als
je er maar op let), dat het net lijkt of je
nergens aan dat alziend oog ontkomen kan.
Overdag is *t een groot rood bord en des
avonds is het de helle lichtbal, die telkens
haast om lederen hoek van de straat daar
in de buurt je aandacht trekt. Van welken
kant je komt.... Twee stappen en je
hebt „De Cycloop" voor je.
Toen ik pas in IJmuiden kwam, zei een
dame tegen me: meneer, ieder kind zal je
„De Cycloop" wijzen. Dat was ook zoo.
Maar het was nog overbodig. Want ik neem
aan te wedden, dat een wildvreemd bezoeker
van IJmuiden vanaf het station binnen vijf
minuten vanuit een of anderen hoek „De
Cycloop" in het vizier moet krijgen
Je kunt er gewoon niet aan ontkomen.
„De Cycloop" is 'n groot en ingewikkeld
gebouw ongeveer in den stijl van 1875.
Het heeft geen bepaalde architectuur, dan
alleen die van stevigheid en barok. Vooral
binnen is het in meer dan een opzicht van
een opvallende massiefheid.
En het is verbluffend groot
'De grootte valt van buiten af niet op,
omdat alles is weggebouwd in de omstaande
huizen. Maar van binnen is het hier en daar
'n geregelde doolhof. De meeste bezoekers
kennen alleen de groote gelagkamers bene
den en de groote zaal boven. Maar daarnaast
en daaronder en daarboven zijn nog kamers,
trappen, kleedkamers uit vroeger dagen,
zolders, buffetten, 'n gaanderij, bergplaat
sen uit de vroegere glorieuze theaterdagen,
'n 'vestiaire zoo groot als twee huiskamers,
'n brandvrije bioscoop-cabine. Woning met.
kamers en gangen en keukens, vroegere
logeerkamers en ik weet niet wat al meer.
'n Tooneel was er eertijds ook nog, maar
dat is tegenwoordig bij de groote zaal ge
trokken.
Want in vroeger jaren was „De Cycloop"
het grootste en belangrijkste theatergebouw
van IJmuiden. U zult dit gelooven als ik u
zeg, dat vrijwel alle beroepsgezelschappen
uit Amsterdam en alle groote acteurs (met
Louis Bouwmeester aan het hoofd) daar nog,
hun beroemde stukken en rollen gecreëerd
hebben.
En wat IJmuiden tegenwoordig presteert-
op het gebied van het liefhebberijtooneel,
dat heeft zijn opkomst te danken aan deze
zelfde „Cye'oop'-zaaL Want het was de
eigenaar van dit gebouw, die jaren geleden
mee hielp tot het oprichten van het tooneal-
lenvloed op en lieten zich koesteren en
streelen en het was hiun of een zachte moe
derhand met dait onuitsprekelijk teedere
fluide, hetwelk daarvan uitgaat, door de ha
ren streek, terwijl een vredige, stille lach,
de lieve moederlach, scheen te glijden over
hun doffe, ingezakte oogen.
En als de aarde In haar wenteling zich
keerde van de zonne al, dan namende her
stellenden 'hun stoel en plaatsten zich zóó,
dalt weer de volle stralenbundels hen raakten
en aaiden en weer het bloed deed bruisen
in de aderen en weer het teere rood bracht
op de lippen en, de strakke oogen weer
gaven een glans, zoodat de haast uitgedoof
de fakkel van de levenspit weer begon te
gloren en te gloeien.
Voor menschen en planten en dieren het
feèst van ontwaking. Het feest van nieuwen
bloei en nieuwen groei.
Zoo zouden wij de luchten schier altijd
willen zien en zoo zouden wij de koestering
der zon haast altijd willen gevoelen.
Doch om ons te herinneren aan het ge
weldige feit, dat de vreugden niet zoo intens
zouden kunnen worden gevoeld- als er niet
waren de kloven van smart en van droef
heid, zoo ook wilde de natuur ons doen ge
voelen, dat de zondagen niet .zoo zouden
worden gewaardeerd als er niet waren de
gezelschap „Vriendenkring".
Later werd „De Cycloop" de eerste bios
coop van IJmuiden.
En tegenwoordig is het de eerste en
grootste publieke danszaal van de plaats.
Van deze vroegere perioden en vooral
van den populairen eigenaar vertel ik u bij
gelegenheid uitvoeriger.
Laat ons nu het beloofde potje bier gaan
drinken en dus naar binnen gaan.
Met uitzondering van een klein proef
lokaal met 'n aparten Ingang in de Vissche
ringstraat, waar de mannen uit de hal zoo
's morgens even staande de smaak van de
versche visch wegspoelen, is het voorge
deelte van de benedenzaal niet anders dan
een groote gewone herberg-gelagkamer.
Ik noem het in gedachte altijd de Bier-
enrde-sigaretten-hal.
Want zelden wordt hier iets anders dan
bier gedronken, en zelden iets anders dan
sigaretten gerookt. Maar deze twee dingen
worden er goed1 gedaan.
Er staat 'n buffet in deze zaal, 'n bakbeest
van 'n kachel, "n leestafel om 'n- massieve
pilaar gebouwd, 'n afgebeuld biljart van
twintig jaren her, waarvan de zakken met
proppen zoo goed als dicht gestopt zijn,
maar waarop je de jongens kan zien wer
ken, dat 't 'n lieve lust is. Er staan 'n paar
tafeltjes en stoelen en anders staat er niets.
Aan den muur hangen 'n oude zeekaart van
de Noordzee en 'n vergeelde lithografie met
de meest voorkomende visschen.
Er is niets moois of niets moderns in deze
zaal.
Maar er is iets, waarop de oppervlakkige
levensbeschouuwer in den regel niet let.
En dat is de.karakteristiek.
Hier in deze gelagkamer komen- de vis-
schers zoo van de trawlers. De Hollanders
en de Engelschen en de Schotten. Hier
komen de vischknechts uit de Hal als kind
in huis. Hier komen de vletterlui en de man
nen van de sluis.
Maar hier komen ook en dat gebeurt
In niet veel zaken- van IJmuiden tegelijk
de schippers van de trawlers.Het is hier
geen zaak voor de trawlergasten alleen of
voor de hoogere schepelingen alleen. Hier
komen ze allebei.
En als je in IJmuiden, buiten het offi-
cieele Halkantoor om, de besommingen- van
den dag wil weten, dan moet je in „De Cy
cloop" wezen. Als er aan de Hal 'n trawler
of 'n koppel of 'n logger leeg is, dan weten
ze in „De Cycloop" hoeveel geld er opge
bracht ia En dat klopt altijd precies.
En de meest eigenaardige karakteristiek
voor den vreemden toeschouwer is, dat hier
alles visch- en havenleven ademt.
Achter deze gelagkamer gescheiden
door een massief schot van half hout, half
glas ligt 'n tweede. Hier staan twee bil-
lards en hier staat tegenwoordig de enorme
dagen1 van triestheid- en grauwheid
Want des avonds van den 2den Paasch-
dag zakte de zon weg in een grauwe, dam
pige horizon en men herinnerde zich het
oude rijmpje:
Zakt de zon in een nest,
Dan is het niet best
En om de zon trok zich een wijden cirkel
in de windveeren aan de lucht en wederom
dacht men aan een ander oud rijmpje:
Een kring om de zon
Daar schreien vrouwen en kinderen om.
Maar al kwam het met die rijmpjes op
den volgenden dag niet tot bevestiging van
de daarin gelegen profetie, en al scheen de
zon overdag met groote weldadigheid, toch
hing 's avonds weer de waarschuwende roode
lantaarn uit, zoodat er toch in- de -natuur iets
aanwezig was, dat gromde: weest op uw
hoede.
Zoo klinkt het altijd' ook in het leven:
weest op uw hoede!
En voor de herstellenden, voor wie het
Paaschfeest, ook naar de natuur, was een
ontwaking, moge het voorloopig tevens in
de ooren klinken: weest op uw hoede! Want
electrische orgel-automaat.
Het „Ruize-pierement" zooals een jor-
daansche jongen het noemt.
En een nieuw bewijs van de goedaardige
en gezellige karakteristiek van „De Cycloop"
is al weer, dat dit instrument niet alleen
wordt bediend door b.v. den kastelein. Neen
iedere .trawlergast en iedere vischknecht
uit de hal is vertrouwd met de mechaniek
van „'t stuk meziek". Tegen dat de muziek
rol terug geloopen is, staat er 'n willekeurig
bezoeker klaar om 'n nieuwe in te zetten.
Ze kennen do handgrepen allemaal even
goed en niemand kijkt er vreemd van op.
't Is één groot en gezellig huishouden,
die „Gycloop"-zaal. Wat meebrengt, dat er
natuurlijk ook wel 's 'n kleine broedertwist
is. Dat -komt in do beste kringen- voor.
Maar hoofdzakelijk drinkt men hier ge
zamenlijk biertjes, rookt sigaretjes, maakt
'n kruisjassie of vijftien puntjes op 't oudo
karkas van 'n billard, zet 'n nieuwe rol
in 't orgel, spreekt over schipper die en die
van trawler, die en die, en over de laatste
besomming en wat 't schip in had.Ver
telt z'n ervaringen van de laatste reis of
schept de boel 's op "n genoegelijke wijze
op en verteert 'n snoepdubbeltje in een van
de handigheids-automaten tegen 't glas van
het binnenschot.
En zooals gezegd: de „Cycloop"-
zaal ziet er niet uit als het Grand Hotel op
Scheveningen of Theater Tuschinsky in
Amsterdam.
Maar in de eerste plaats: Dan zou „De
Cycloop" ook niet beantwoorden aan haar
doel
En in de tweede plaats: Stoomtrawler
ziet er ook niet uit als de „Jan Pieterszoon
Coenf'. En niemand neemt er aanstoot aan,
dat 'n flinke kerel daarop durft te gaan
varen.
Er zou 'n heel groote boom kunnen wor
den opgezet over de consequenties van der
gelijke dingen.
Maar dat zullen we nu niet doen. We zul
len ons aan ons voornemen houden en naar
de bovenzaal gaan naar de danszaal. En
we zullen dan 'n avond' uitzoeken, waarop
het Famous Jazzband „au grand complet
is met Kees, de Jasband" en den fluitist
en met Oor, den chef d'orchestre en met
Bets, den „Stehgeiger".
En u zult daar dan door Maggy en Apny
en Truus en Sjane en Mientje en Marie in
alle eer en deugd geroutineerd zien dansen
onder de opperste leiding van Huug in z'n
jas met staldeuren zooals u het in Mille
Colonne of in Krasnapolsky te Amsterdam
niet kunt zien.
