I
pOPULfMR. B>rVOpv^5l^vAriD£,HeiJDElRi5CHÈ, COURAHT
♦79
VAN ZATERDAG 28 MAART 1931
Een dichter in ballingschap.
POPUE HU
K
(AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN)
DE BETEEKENIS VAN WILLEM
BILDERDIJK ALS POËET
EN POLITICUS.
184M» 26 Maart 1931.
Op 26 Maart werd door een comité
het feit herdacht, dat op 26 Maart
1806 na een meer dan tienjarige bal
lingschap in den vreemde een onzer
meest beroemde dichters Willem Bil
derdijk in de plaats zijner inwoning
terugkeerde. In de dadelijk daarop
volgende jaren bereikte Bilderdijk
den hoogsten en rijksten bloei van
zijn dichterschap.
De periode, waarin Bilderdijk na
den 21en October 1782 te Leiden tot
doctor in de rechten te zijn gepromo
veerd, zijn advocatenloophaan in Den
Haag begon, kon met recht een woe
lige periode genoemd worden. Wij
tonden aan den vooravond der groote
omwentelingen.
Van zijn eerste openbare loopbaan
af had Bilderdijk zich bij de Prins-
gezinden aangesloten en wij zien hem
I dan ook herhaaldelijk optreden als ver
dediger van vervolgde partijgenooten.
iDoor deze sympathiebetuiging wierp
Bilderdijk zich temidden van den he-
vigen partijstrijd tusschen de Patriot
ten en Prinsgezinden, die met den dag
verscherpte. Schotschriften werden
verspreid tegen Prins Willem V, Prin-
ses Wilhelmina van Pruisen, zijn
■vrouw en den hertog Lodewijk van
BronswijkWolfenbütel, die als advi
seur van den Prins optrad, en het werd
zelfs verboden „Oranje bóven" te roe-
'pen. Bilderdijk was over dit verbod
hevig verontwaardigd. De bekende
Kaat Mossel, die behalve haar naam-
koopwaar ook „Oranje-tractaatjes" ten
beste gaf, werd in 1784 wegen het ge
roep van „Oranje hoven" gevangen
gezet en hoorde zelfs den eisch van 10
jaar tuchthuisstraf tegen zich uitspre
ken. Na een vurig pleidooi verkreeg
Bilderdijk haar vrijspraak, die....
echter eerst in '87 volgde.
Door deze gebeurtenis was Bilder
dijk plotseling een beroemd man en ge-
j'vierd advocaat geworden, als dichter
was reeds zijn naam gevestigd door
zijn bekroonde prijsverzen en zijn, hoe-
wel naamloos uitgegeven bundels min-
negediohten. Wij zullen voorloopig zijn
i reputatie als dichter huiten beschou
wing laten en ons uitsluitend bepalen
tot de periode van de revolutionaire
branding, waaraan Bilderdijk getracht
beeft het hoofd te bieden.
Met den Prins en zijn hof Weef Bil-
WAAR SLANGEN LOEREN.
Fritz Bernau, die onlangs het doen
j en laten van slangen in Brazilië van
i dichtbij geobserveerd heeft, vertelt
merkwaardige bijzonderheden daar-
over
Ik sta aan den oever van een rivier,
dicht begroeid met hooge, scherpe
grassoorten en laag bamboegewas.
Eensklaps hoor ik een vreemd geluid.
J Het lijkt op een gekerm of nog meer op
het gehuil van een klein kind.
Zou misschien een gewetenlooze moe
her haar zuigeling hier aan den oever
te vondeling hebben gelegd?
Ik ga dichter naar den kant en laat
mijn blikken zoekend gaan naar plek,
1 vanwaar het geluid kwam.
In het hooge gras is niets te bespeu
ren.
Ik duw het met mijn stok uit elkaar
e'i ga nog dichterbij.
Nu ik er vlak voor sta, houdt het
huilen op.
derdijk voortdurend in relatie, ver
scheidene keeren werd hij zelfs geraad
pleegd in politieke aangelegenheden,
ofschoon de Prins reeds in September
1785 naar Breda was verhuisd, nadat
hem het militair commando in Den
Haag was ontnomen. Na den inval van
Ferdinand van Brunswijk in Septem
ber 1787 in Holland, maakte Bilderdijk
den geheelen veldtocht mee tot de in
neming van Amsterdam en bracht in
opdracht van den Prins, den bevelheb
ber op de hoogte van de oude privi
legiën en stadsrechten der Holland-
sche steden, die werden aangevallen.
In hoog aanzien.
Nadat de Prins in zijn waardigheid
was hersteld kwam Bilderdijk in hoog
aanzien. Maar de stadhouderlijke zetel
stond in die dagen zeer wankel en Wil
lem V was er geenszins den man naar
om den zetel in evenwicht te houden.
Met den inval van Daendels in De
cember 1794 in ons land bleef voor den
beschermheer van Bilderdijk niets an
ders over dan op 18 Januari 1975 de
wijk te nemen naar Londen.
Voor Bilderdijk was deze plotselinge
omkeer in den politieken toestand een
ontzettende slag. Hij begreep heel
goed, dat zijn practijk, die uitsluitend
op den strijd voor de stadhouderlijke
partij was gebaseerd, niet geheel zou
verloop en, maar dat de anti-Oranje
gezinde partij hem zooveel mogelijk
zou dwarsboomen. Zware huiselijke
zorgen droegen er voorts nog toe bij
om zijn leven onaangenaam te maken
en het vertrek van den Prins werd
voor Bilderdijk een onoverkomelijke
ramp.
Den 26en Januari werden de Staten
van Holland ontbonden en een nieuwe
regeering ingesteld, die zich „de Pro-
visioneele Representanten van het
Volk van Holland" noemden en die
gebaseerd was op de beginselen der
Fran9cbe Revolutie het als een van
haar eerste plichten beschouwden de
..Réchten van den Mensch" af te kon
digen en den eed aan deze beginse
len aan alle officieele waardigheidsbe-
kleeders en advocaten op te leggen.
Verbannen.
Terwijl sommige advocaten den eed
onder protest deden en anderen wei
gerden zulks te doen, meende Bilder
dijk een anderen weg te moeten in
slaan. Hij stelde een request op,
waarin hij zijn bezwaren tegen den
eed in de breedte uiteenzette en zond
dit aan de provisioneele representan
ten. Het gevolg hiervan was, dat hij
zonder vorm van protest niet alleen
Dat kan geen kind zijn! Ik blijf be
wegingloos staan en luister aandachtig.
Eensklaps hoor ik vlak voor mijn voe
ten opnieuw het doordringende gejam
mer. Ik buig de struiken voorzichtig
uit elkaar en tot mijn groote verbazing
zie ik naast de wortels een kleine, met
onkruid begroeide kuil.
Twee wijd opengesperde kikkeroogen
staren mij angstig aan, en weer hoor ik
de weenende klagende toon.
Wat zou het arme dier schelen?
Ik schuif de bladeren voorzichtig op
zij en weer zie ik twee oogen op mij ge
richt, maar dit keer zijn ze fonkelend
en hoosaardig. Een waterslang! Zij
heeft zich achter op den achteloozen
kikker geworpen en het arme dier zit al
halverwege in haar keel.
Langzaam, heel langzaam schuift de
kop van den slang vooruit langs het lijf
van den zieligen kikker, die in zijn
doodsangst zoo klagend weende.
Eén slag met mijn stok en de slang
laat haar maaltijd in den steek en ver
dwijnt in een gat, zoodat het kikkertje
gelegenheid krijgt om te vluchten.
Een oud, vervallen gebouw in het
schelle licht van de tropenzon. Grijze
muurhagedissen, ongeveer twintig cen
timeter lang, glippen tusschen de bouw
vallige muren door. Eensklaps staan
zij roerloos stil en als hun kopjes niet
af en toe heen en weer bewogen, zou
werd afgezet als advocaat, maar het
verblijf in stad en gewest en weldra in
al de Vereenigde Provinciën werd ont
zegd.
Bilderdijk had deze gevolgen van de
eedsweigering niet verwacht. Later
heeft hij zelfs toegegeven, dat zijn op
treden niet voorzichtig en ook niet
noodzakelijk was geweest. Da Costa
zegt hiervan o.a.:
Onze dichter heeft in later da
gen, bij kalme beschouwing van
den doorleefden tijd, niet ontkend,
maar zelfs beweerd, dat hij verstandi
ger gehandeld had met inplaats van een
adres aan het nieuwe hoog bewind aan
te bieden tot wijziging, eenvoudig in de
gevolgen van een niet-afleggen van
den te berusten, daar hij van de open
bare waarneming der practijk versto
ken, toch altijd in stilte zou hebben
kunnen blijven adviseeren."
Hoe dit ook zijn moge aan Bilder-
dijk's dertienjarige werkzaamheid als
advocaat was een einde gekomen en hij
moest in ballingschap gaan.
Donderdag 26 Maart 1895 verliet Bil
derdijk Den Haag. Over de Zuiderzee
ging het naar Groningen, waar de bal
ling op 3 April arriveerde, na drie
nachten op zee te hebben rondgezwor
ven. Groningen heeft Bilderdijk nog
een maand geherbergd, daar hij op een
paspoort moest wachten. Begin Mei
kreeg hij van hooger hand een aanma
ning om binnen 24 uur het land te ver
laten. Den 5en Mei reisde Bilderdijk
over Delfzijl naar Hamburg met het
plan naar Londen te gaan om weer in
de nabijheid van de Prins te kunnen
komen. Met dit doel ging hij naar
Hampton Court waar de onttroonde
vorst nu verblijf hield. In de twee
maanden van zijn eerste oponthoud in
Engeland besprak Bilderdijk herhaal
delijk tot den Prins den politieken toe
stand en de kansen voor het herstel van
het stadhouderschap.
Zijn huwelijk in den vreemde.
Mevrouw Bilderdijk, die achter was
gebleven, werd inmiddels een interes
sante persoonlijkheid vooral onder de
Prins-gezinde vrienden, waarvan en
kele dichters haar leed in alle toonaar
den hebben bezongen. Doch niet alleen
de dichter omzwermden de verlaten
vrouw, doch.... tevens de schuld-
eischers. Het was Bilderdijk natuurlijk
onmogelijk geweest om binnen een ter
mijn van 24 uur een regeling of schik
king te treffen. Hij zegt, dat hij bij zijn
vertrek veertig duizend gulden had uit
staan van zijn practijk, die hij als ver
loren beschouwde. Een goed financier
is Bilderdijk nooit geweest, een euvel,
waaraan de groote geesten mank zijn
men denken, dat zij opgestopt waren.
Zij loeren uit de hoogte op buit.
Wee de arme kevers en wormpjes, die
vredig in het gras rond scharrelen.
De scherpe oogen van de hagedis vol
gen iedere beweging. Vlug als de wind
snelt het dier naar beneden en een,
twee, drie, is de buit in de hongerige
maag verdwenen. Maar ook deze sier
lijke struikroover valt op zijn beurt ten
prooi aan een booswicht, sterker dan
hij. Achter een boschje gras loert de
kleine lichtgroene giftige cobra-slang.
Een onnoozel kevertje komt nader
bij. Op hetzelfde oogenblik waarop de
hagedis zich op het diertje werpt,
komt de slang te voorschijn en de kop
van de hagedis verdwijnt in haar keel.
Het slachtoffer spartelt wanhopig met
zijn pootjes en wringt zijn lichaampje
heen en weer, maar de slang laat haar
prooi niet meer los. Haar slokdarm
wordt wijder en daardoor wordt de
hagedis hoe langer hoe dieper naar bin
nen geworgd. Nu zie ik alleen nog
maar een staart en achterpooten. Toch
leeft Imt diertje nog. Het beweegt zijn
pootjes en ook het staartje gaat heen
en weer.
Eensklaps begint de slang te kron
kelen, en woest met haar lichaam te
slingeren. Dan strekt ze zich uit en ligt
stil. Wat is er gebeurd? De reeds half
verslonden prooi heeft met zijn vlijm
scherpe nagels van zijn voorpooten den
gegaan en.... wel altijd zullen gaan!
Het huwelijksleven van Bilderdijk
dat nimmer bepaald rooskleurig ge
noemd kon worden, was er de aanlei
ding toe, dat hij met een dochter vari
den te Londen verblijf houdende
Hollandschen kunstschilder Schweick-
hardt intieme relaties aanknoopte.
In 1802 scheidde hij van zijn
eerste vrouw Catharina Woesthoeven.
en trad met Katharina Schweickhardt
in het huwelijk. Vervolgens vertrok hij
met zijn jonge vrouw naar Brunswijk
om te trachten daar aan de kost te
komen. Hij hoopte, maar tevergeefs, tot
professor aan de Duitsche universiteit
benoemd te worden en moest rondko
men van enkele kleine toelagen, die
hem o.a. de Prins en hertog Ferdinand
verstrekten, benevens een klein inko-,
men van lessen geven.
Terug in Holland.
In zijn ballingsehapperiode heeft
Bilderdijk zich weinig aan zijn Muze
gelegen laten liggen. Doch de enkele
verzen, die hij vervaardigde, wist hij
geheel van Duitschen invloed vrij te
houden. Bilderdijk heeft altijd, vooral
in deze periode een antipathie gehad
tegen de Duitsche taal en litteratuur,
die toen toch met Schiller en Heine
haar hoogsten bloei had bereikt.
Negen jaar lang heeft Bilderdijk in
het „Brunswijksche moeras" gewoond,
doch vooral met de krachtige steun van
zijn tweede vrouw, wist hij alle moei
lijkheden te trotseeren
Eindelijk veroorloofde de veranderd',
staatsinrichting den dichter in eigei
land terug te keeren. Onder het regim
van Lodewijk Napoleon, mocht hij in
het voorjaar van 1806 den Holland
schen wal weer betreden en vol ont
roering dichtte hij:
Met mijn strammen voet
Eind'lijk uit den onstuimen vloed
Holland's wal bestreden
Tk heb hem met mijn arm omvademd
'k Heb zijn lucht weer ingeademd
'k Heb zijn hemel weer gezien
God geprezen op mijn knieën!
Zijn talent tot rijken bloei
ontplooid.
Lodewijk Napoleon wist Bilderdijk t
waardeeren zooveel het in zijn macht
stond. En aan hem is het te danken ge
weest, dat Bilderdijk de grootste kun
stenaar is geworden, die ons land in
twee eeuwen heeft voortgebracht (1680-
1860). Wij kunnen Bilderdijk's veelzij
dig talent, dat zich vooral na zijn terug
keer in ons land ontplooide, oprecht
bewonderen en een vergelijking met
buik van den slang opengescheurd en
met zijn laatsten krachten den beul
vermoord. Roerloos ligt de slang op
den grond, uit haar opengereten lijf
hangen de voorpooten van de hagedis,
terwijl uit haar bek zijn staart en ach
terpooten bungelen.
Ik rust in de schaduw van een Man
go-boom. Zachtjes blaast de wind door
het suikerriet. Soms knaagt een snoep
zuchtige rat aan de zoete stengels. Nu
ritselt er iets tusschen de dorre bladen.
Langzaam en voorzichtig schuift een
ongeveer twee meter lange giftige
cobra naderbij.
Haar scherp geteekende, zwart, wit
en rood gekleurde huid blinkt al van
verre. Haar booze blik gaat uit naar de
vetten rat en in haar vraatzucht ziet
zij niet, dat een rasgenoot, een papaova.
véél grooter dan de cobra, kaneelbrur
op den rug en smoezelig geel van buik
haar beloert van achter een boomwol'
tel. Nu de giftslang zoo dicht genaderd
dat de papaova op haar af kan sprir
gen. Met één beet van haar scherp
tanden heeft zij den nekwerveel vai
de wild kronkelende slang gebrokei
Even nog kreunt en siddert het slacht
offer, dan ligt het stil; de papaova b'
gint haar maaltijd en langzaam ver
dwijnt het lichaam van de vijandin in
haar keel.
B.