Onder de Zuid-Amerikaansche koppensnellers.
Wees goed voor de vogeltjes!
Het bezoek onzer expeditie aan den Jivaro-stam.
door
Dr. MATTHEW W. STIRLING.
Ethnoloog van het Smithsonian Institution.
Het was een waar buitenkansje voor
mij, toen ik de ge.egenheid kreeg om
mij aan te sluiten bij de Zuid-Ameri-
kaansche expeditie, welke in Septem
ber j.1. van New York is vertrokken
om gedurende twee maanden het
karakter en de gebruiken te bestudee-
ren van den stam der primitieve
Jivaro-Indianen, die „oorlogszuchtige
en bloeddorstige wilden" aan de Bo-
ven-Maranon, welke bij de buitenwe
reld voornamelijk bekend zijn om de
geschrompelde menschenhoofden, die
zij bewaren als herinnering aan hun
gevechten. De wildernis, waarin zij
leven, is voor een groot gedeelte nog
nimmer door blanke ontdekkingsreizi
gers betreden.
Van de spreekwoordelijke wreed
heid der Jivaro's is intusschen bij
nadere kennismaking weinig te be
merken. Zij zijn eenvoudig, hulpvaar
dig en eerlijk; hun wreedheden zijn
dan ook niet zoozeer het gevolg van
een ingeboren bloeddorstigheid als van
gehoorzaamheid dan de stamgebrui-
ken, welke van geslacht op geslacht
zijn overgeleverd. Zij beschouwen het
als een onderdeel en dikwijls een
weinig aanlokkelijk onderdeel van
de natuurorde, die in hun primitieve
godsdienst en mythologie is gesymbo
liseerd. Ze zijn werkelijk niet zoo
kwaad, als men hun daden beschouwt
in het licht van hun opvoeding.
Zij worden n.1. reeds op jeugdigen
leeftijd zeer intensief bekend gemaakt
met de in dezen stam heerschende
ideeën van bloedwraak. Bij zonsopgang
gaat de vader met zijn zoontje de deur
uit om hem de principes en ook de
techniek van den strijd te leeren. Hij
vertelt het kind van bloedverwanten,
die als slachtoffer zijn gevallen van
andere koppensnellersstammen en be
toogt nadrukkelijk, dat deze dooden
gewroken moeten worden. Dag in, dag
uit, wordt dit onderwijs omstreeks
zonsopgang door den vader gegeven,
totdat deze na ongeveer vijf jaar de
overtuiging heeft, dat zijn zoon zich de
ideeën van bloedwraak en onderwor
penheid aan de stamtradities heeft
eigengemaakt.
Als een Jivaro uittrekt op een veld
tocht, neemt hij al zijn zoons van zeven
jaar of ouder mee. Voornamelijk in
verband met hun gebrek aan lichaams
kracht vechten de kinderen niet mee,
doch zij loopen wel het gevaar om zelf
gedood te worden en leeren zich ver
dedigen, terwijl zfj tevens gewend
raken aan de wijze van oorlogvoeren
en aan het zien van bloedige toonee-
len. Als een jongen terugkomt van zijn
eerste gevecht, wordt er ter eere van
hem een feest gegeven, waarbij er
kippenbloed op zijn beenen gesmeerd.
Als hij voor het eerst een menschen-
hoofd heeft buitgemaakt, wordt er
weer een feest gegeven, waarbij hij
een zekeren drank drinkt, die visioenen
doet ontstaan. Hij wordt dan veronder
steld te spreken met de geesten der
„wilde dieren"; hiertoe rekent men de
Anaconda (een groot Zuid-Amerikaan
sche slang, die zijn prooi verbrijzelt),
de jaguar (een soort Amerikaansche
gevlekte panter), de boa (die eveneens
zijn prooi verbrijzelt en niet giftig is)
en de aal (omdat deze electrische schok
ken geeft). Men veronderstelt tevens,
dat de gasten van zijn voor-ouders
hem eigenschappen van deze dieren
mededeelen, en tevens iets van de
macht der natuurkrachten. Eerst na
dit alles wordt de jongen als een vol
slagen krijgsman beschouwd. Gewoon
lijk krijgt hij onmiddellijk daarna een
zeer gevaarlijke opdracht, n.1. om te
gaan spionneeren. De Jivaro's hebben
een uitgebreid ,spionnagestelsel.
Wanneer er een veete is beslecht,
maakt het stamhoofd dit kenbaar door
een lans te begraven. Hii gaat op een
avond alleen het bosch in om dit te
doen, zoodat niemand anders weet,
waar het wapen begraven is. Een oor
logsverklaring wordt eenvoudig gedaan
door de lans weer op te graven. Zij
blijft zelden langer dan een jaar achter
een in den grond. Als het stamhoofd
den tüd gekomen acht voor een nieu
wen strijd, gaat hij de lans opgraven
en brengt haar terug naar zijn diom,
waar een aantal oorlogsceremoniën
worden gehouden en een boodschapper
naar den anderen stam wordt gezonden
om kennis te geven van het feit, dat
een aanval wordt voorbereid. Soms ge
schiedt deze mededieeling niet recht
streeks bij monde van den boodschap
per, maar indirect door de afbeelding
van een menschenhoofd op de punt van
een speer te plaatsen dicht bü het vijan
delijke dorp op een in het oog vallend
punt. Tegelijkertijd wordt er een andere
boodschapper met een lans naar alle
bondgenooten en vrienden gezonden.
Hij gaat daarmee slechts naar het
naastbijzijnde huis, waar de lans wordt
overgenomen door een boodschapper
van die familie, die haar weer naar het
naastbijzijnde huis brengt. Door dit
estafette-systeem kan in een verrassend
korten tijd een groote groep krijgslie-
gen bijeengebracht worden.
Wanneer de aanvallers op vijandelijk
grondgebied komen, loopen zij voor
zichtig achter elkaar aan. Elke man zet
zijn voeten precies op de voetstappen
van den man voor hem. Zü loopen ook
terzijde van het voetpad om valkuilen
en opgestelde geweren te vermijden.
Wanneer zü het huis van den vijand
naderen, wordt hun tegenwoordigheid
gewoonlijk het eerst verraden door de
honden, die in de omgeving daarvan
zijn opgesteld. Zij naderen altijd des
nachts en vallen altijd tegen zonsop
gang aan. De mannen in het huis heb
ben den aanval dus kunnen verwach
ten; zü hebben dan ook geen vuur of
licht aan. Waneer zij bemerken, dat de
aanvallers in de buurt zijn, gaan zij
hand in hand dansen op de muziek van
een fluit, die van de bot van een jaguar-
poot gemaakt is. De strijdlustige geest
van het dier wordt naar hun meening
daardoor op de strijders overgebracht.
Onder het dansen zingen zü tartende
liederen over de lafheid' van den vijand
en hun eigen moed. Niet zelden heeft
echtscheiding gereed hebben. Het was
wel een onaangename verrassing voor
haar, maar zü had hèm er ook een be
zorgd. Zoowat twee maanden daarna
kwam Holsboer op myn kantoor terug.
Hq was buiten medeweten van zq'n
vrouw weer naar Amerika scheep ge
gaan en had de firma,, waarmee hq in
onderhandeling was, failliet gevonden.
Een leelpk faillissement en er waren
rare zaakjes door aan het licht geko
men. Een serie oplichterijen van je
welste. Als hij een maand vroeger ge
komen was, zou hq vrijwel geruïneerd
zqn! Op zü'n verzoek stelde ik hem de
stukken voor de echtscheiding ter
hand. Hq verscheurde ze onmiddellijk
en deponeerde de snippers in mqn pa
piermand, met de opmerking:
Gelukkig, dat mqn vrouw er niets
vanaf weet.
Of hq het nu alleen zei om tegen-
mij den mooien meneer te spelen, wie
zal het zeggen? Maar, terwql hü met
mü afrekende, plaatste hij o.a. de op
merking, dat liü in ieder geval die
echtscheiding al een poos uit zijn
hoofd had gezet, omdat zq'n vrouw, die
bewezen had, dat ze alles wilde wagen
om hem te behouden, een dergeüjk
verdriet wilde besparen.
De advocaat nam zijn glaasje op,
riep den kellner en bestelde een rondje.
M'n verhaal is nu vrqwel uit. Alleen
zou ik nog willen opmerken, dat me
vrouw Holsboer waarschq'nlük nooit
achter de booze voornemens van haar
heer gemaal is gekomen. Ik weet dit
van een wederzüdsche vriendin van
haar en mq'n vrouw.
En hoe heeft Holsboer zich in het
vervolg gehouden onder dien perma
nenten stortregen van haar voorspel
lingen? vroeg de kolonel.
O, best hoorl Trouwens, hü heeft
er niet zoo'n ergen last meer van ge
had. Zü had ook een lesje gekregen,
toen hü, zonder dat zü ervan wist,
toch naar Amerika ging.
Van Boven verbrak de korte stilte,
die op deze woorden gevolgd was.
Zou zü dat auto-ongeluk niet vooruit
gevoeld hebben?
De advocaat dacht even na en zei
toen:
Al wat ik weet is, dat hun huwelijk
verder erg gelukkig is geweest. Die
wederzijdsche vriendin, waarvan ik
vertelde, heeft onder andere mq'n
vrouw verteld, dat mevrouw Holsboer
zich herhaaldelük had uitgelaten dat
ze het zoo vreeselük zou gevonden
hebben als zij haar man, of hü haar
mocht overleven. Ik concludeer daar
uit, dat haar helderziendheid haar,
wat dit betreft, in den steek heeft ge
laten.
dit ten gevolge, dat de in hun hart wei
nig moedigen onder de aanvallers naar
huis terugkeeren. Een dergelijke de
sertie schijnt geen bijzondere verach
ting der stamgenooten met zich mee te
brengen, al wordt het prestige van den
betrokkene er natuurlijk niet door ver-
Wanneer de aanvallende partij be
merkt, dat zü te klein in aantal is om
den strq'd op te nemen, wordt de aanval
uitgesteld. De mannen blijven dan in
het bosch rondom het huis en schieten
er af en toe op. Soms houden zü dit
langer dan een week vol, totdat de be
legerden gebrek krijgen aan voedsel en
drinkwater. Gewoonlijk wordt er echter
dadelijk aangevallen; eenmaal wordt er
vanuit het bosch op het huis geschoten
en dan werpen de aanvallers hun gewe
ren weg en bestormen het huis. Slagen
zq' erin, het te veroveren, dan vermoor
den zü behalve de krijgslieden ook de
kinderen en oude menschen; slechts
vrouwen van huwbaren leeftijd worden
ontzien, mits zq geen werkzaam aan-,
deel genomen hebben aan het gevecht.
Zoodra een man gedood is, snijdt zijn
tegenstander zijn hoofd af, doch dit ge
beurt ook, wanneer hii op den grond
valt, al is hq' slechts licht gewond. De
niet vechtende vrouwen trachten dus
de dooden en gewonden dadelijk weg
te sleepen, om te voorkomen, dat zijn
hoofd door den vijand wordt meegeno
men. Verder ietten de mannen er bü
dit gevecht altijd zorgvuldig op, dat zü
niet hun eigen bloedverwanten dooden.
Hoofden van kinderen worden niet af
gesneden-.
De meegebrachte hoofden laat men
drogen en ineenschrompelen volgens
een lang en ingewikkeld proces, waar
voor groote nauwkeurigheid en erva
ring noodig zijn. Het is een kunst,
waarin dit primitieve volk het ver heeft
gebracht. Na een geslaagden sneltocht
wordt er een overwinningsfeest gehou
den waarbq' er rondom de meegebrachte
hoofden verschillende dansen worden
uitgevoerd. De gevangen genomen
vrouwen staan daarbij te schreien. Dit
is zoo'n belangrijk onderdeel der cere
monieën dat, als er geen vrouwen buit
gemaakt zijn, de hoofden beweend wor
den door vrouwen van den aanvallen
den stam. De mannen, die hoofden heb
ben meegebracht, moeten minstens een
half jaar lang een strengen dieet vol
gen. o. a. geen vleesch van een „wild
dier" gebruiken en nooit alleen op
jacht gaan. Dageliiks het overwin
ningsfeest zendt elke man, die een
hoofd heeft meegebracht, de gebruike
lijke vergoeding aan de weduwe of een
andere nabestaande van zijn slachtoffer.
De Wintertüd is voor onze vogeltjes
altüd een tqd van kommer en gebrek-
Als we soms zien, hoe zq bibberend
sidderend in hoeken gedrongen, büeen
zitten dan zouden we ze allemaal wel
binnen willen halen, opdat ze zich heer-
lük bü den warmen kachel kunnen ver
warmen. Maar behalve het feit, dat de
vogels aan deze vriendelüke uitnoodi-
ging tóch geen gehoor zouden geven,
sipds de menschen 'de gewoonte heb
ben aangenomen hen op te vangen en
in nauwe kooitjes op te sluiten, zou het
nog niet eens goed voor de dieren zü'n,
de warmte van de kachel en de kamer.
Zü zün gewend steeds in de open luchl
door te brengen. De Wintertijd echter
wordt hen wel eens te machtig.
Het is zoo'n groote weldaad als men
's morgens even wat broodkruimels
voor hen buitenstrooit. Enkele gepelde
sauce mangelen, wat stukjes gestolten
jus van den vorigen avond, alles doet
dienstl Vooral vinden zq het heerlijk,
als men wat apenootjes door het vet
mengt en dat laat hard worden. Een
ijzerdraad erdoor én daarna ophangen
aan bet kozijn. Je zult eens zien, hoe
vroolük of ze op het stuk vet afkomen
vliegen en hoe grappig ze de noodjes
en vogelzaadjes eruit pikken!
De hoofdzaak is voor ons: „Vergeet
de vogels niet!" Werp 's morgens de
kruimels, die er op de borden van alle
huisgenooten zijn overgebleven büeen..
dan heb je ai een aardige portie, doe
er de kruimels uit de broodtrommel en
het koektrommeltje bij en... strooi het
achter in den tuin, liefst zoodanig, dat
er geen katten bq kunnen komen.
Houdt je eigen poes en hond eventjes
thuis en bekijk de resultaten van'je
werk eenseen wriemelende, pie
pende, hippende troep vogels van
diverse pluimage, die hongerig en ver
kleumd om de beetjes vechten!
Vraag den morgen, wat gü doen moet,
Vraag den avond, wat gq' deedt.
Wanneer de mensch alleen streeft
naar genieten, zal hii zoowel geestelijk
als lichamelijk dalen.
Hoe onbeduidend de meeste zorgen
zijn, bemerken wii eerst, als de echte
groote zorgen komen.
De benijder liegt achter onzen rug,
de vleier in ons gezicht.
Zoo en nou zijne ze der dan toch mee bezig
want de schutting hebben ze der al om gezet
he. Maar zie je nou wel datte ze die heele brug
nou weer verkeerd gaan zetten net zoo as ze
dat met die ouwe brug hebben gedaan.
Nee ze moesten hem nou een stukkie op zij
gaan zette, zoo, dat ie net op de poststeeg uit-
komp, nou, en dan kenne ze hem net door
naar de dijk laten loopen en as dan de tunnel
naar Texel ook klaar is dan kenne ze de brug
der zoo in laten loopen.
Ja, want ze zijn nou overal van die tunnels
aan het maken en der is der ook een in Ant
werpen zeg m'n vader en der komp ook een in
Amsterdam nou dan kenne ze der hier ook wel
een maken.
Nou dat zou wel fijn zijn he en dan hoeffen
de visschers ook niet meer met de booten te
gaan varen. Want als er een tunnel komt dan
moeten er ook luchtkokers in he, anders kenne
de menschen geen azem halen, nou en dan moe
ten ze maar trappies in die luchtkokers maken
en dan kenne de visschers der boven op gaan
zitten met een hengel. Dat is toch veel beter
als dat ze varen gaan he. Nou dat zou wat zijn.
En dan wordt natuurlijk het Koningsplein
ook veel grooter, want als ze de brug opzij
gaan zetten dan moeten ze het Koningsplein
ook grooter maken en weet U wat ze dan ook
moesten doen?
Zoo'n ondergrondscheehhoe heet
dat nou ook weerNou ja dan moesten ze
der maar zoo'n ondergrondsch ding neer zetten
net zoo iets als waar wij op school wel naar
toe willen gaan as we in de klas onze vinger
opsteken en den meester vraage of we even
weg magge.
Nou dat zal wel mooi worden he en as dan
de menschen terug komen die nou met de
Gouwe Leeuw zijn weggegaan dan zalle ze wel
opkijke.
En die baggermachine die in het kanaal ge
legen heb die stink nou ook niet meer. Ten
minste, hier niet meer. Of ie ergens anders ook
zoo fies moet ruiken dat weet ik niet
Maar hier kan ie nou lekker toch niet meer
komen, wamt as de nieuwe brug nou klaar is
dan kenne ze lekker der toch niet meer onder
door en as ze dan weer modder der uit wille
halen dan zalle de menschen wel moeten gaan
stinke omdat der dan geen baggermachine meer
door ken
En de Heemskerck is der nou ook weer,
maar die heb nou wel een beetje gek gedaan.
Die dach zeker dat ie in Amerika was omdat
ie zoo ineenen begon te schieten. Maar nou zeg
Heintje datte ie dat gedaan heb om op de vlag
van de vice-admiraal te schieten en dan meteen
goedendag te zeggen, maar dan kenne ze niks
van schieten want de vlag hangt der nog, maar
dat weet ik nou ook niet precies want ze zalle
toch wel niet met zoo'n groot kanon op zoo'n
kleine vlag gaan schieten
En nou zeg m'n zuster weer dat ik een suf-
fert ben omdat ik dat zeg datte de Heemskerck
op de vlag schiet, maar hij schiet niet op de
vlag maar dat doet ie om de vice-admiraal
goedendag te zeggen en te laten merken dat ie
der weer is.
Nou dat vind ik nog erger, want m'n moeder
heb altijd gezeg dat beleefde jongens niet zoo'n
leven moeten maken as ze thuis komen, vind
U dat dan wel beleef as ze eerst de heele boel
overhoop schieten.
Maar ik denk maar zoo, ze zijn daar in
Afrika bij de negers gewees en dat zijn alle
maal van die gekke menschen net zoo iets as
die pindamannekes in Amsterdam.
En nou hebbe we dan ook weer eens va-
cantie tot na Nieuwjaar en nou mag ik niet in
de keuke komen omdat m'n moeder allemaal
van die lekkere dingen aan het maken gaat.
Nou we zullen eens kijken wat dat wordt.
En nou ga ik dan maar weer eens ophouwe,
maar eerst wil ik dan de menschen nog een
prettig en plezierig Kerstfeest wenschen en we
zullen maar hopen dat het niet gaat regenen
he, net als het vorig jaar.
Daaaaaaag!