LOMBOK-EXPEDITIE
VAN 1894
De aanval op de Stelling
van Den Helder gezien
van de landzijde.
Een herinnering van voor 40 jaar
HELDERSCHE COURANT VAN DINSDAG 2 OCTOBER 1934
te worden uit al die volzinnen, die dooi
elkaar klinken. Het zijn vooral de vier
telefonisten, die de berichten van en aan
de batterijen, zoeklichten enz. doorgeven,
die de meeste aandacht voor zich op-
eischenHet aantal verbindingen is
niet gering; wel geteld veertien! De eer
ste berichten omtrent den naderenden
strijd komen binnen.... zij worden ver
werkt door het Commando. Even later,
direct reageerend, gaan de gegevens naar
de batterijen. Tot werkdadig optreden
komt het echter niet. want een volgend
bericht zegt, dat de vijand slechts een
scliijnaanval via het Schulpengat uit
voerde.... Het wordt dan rustig in het
lokaal, soldaten, ordonnansen en telefo
nisten maken het zich gemakkelijk, ech
ter steeds paraat om bij geval van nood
zaak direct handelend te kunnen optre
den. Men is in het stadium van afwach
ten gekomen, een stadium, dat zou blijken
van groote afmetingen te worden
We klimmen weer naar boven; in den
duisteren gang komen een drietal sil
houetten ons tegemoet, twee in donkere
uniform, de derde in het bekende grijs van
de landmacht. We onderscheiden breede
distinctieven in goud op de mouw van
den een, zilveren tres op den schouder
van den ander.
Het zijn de schout-bij-nacht T. L.
Kruys, commandant der Marine vergezeld
van den artillerie-commandant Overste
Ridder van Rappard en den adjudant van
eerstgenoemde, die van een inspectie op
het Zeefront terugkeerden
We begeven ons thans naar een der
batterijen. Hel wordt het duinlandschap
verlicht door een zilveren maan, die in-
tusschen hooger gestegen is. Het wordt
frisscher. Op grooten afstand, links van
ons ligt een batterij van 3 stukken van
Ï5 cm. Als een trouwe wachter staat daar
de veiligheidstoren, die in vredestijd
noodzakelijk, doch in tijd van oorlog afge
broken wordt, zijn platvorm hoog hoven
het landschap verheffend. De batterij
neemt aan de oefening deel, zij wordt ge
heel bezet door manschappen uit Vlissjn-
gen, die onder commando van kap. v. d.
Slikke naar Den Helder gekomen zijn. In
tegenstelling met de tweeede deelnemei de
batterij op een duinrand, is de eerste een
indirect richtende batterij.
aan stuurboord een zoeklicht over het wa
ter. Wonder boven wonder ontdekt men
ons niet. Voorstuk laden, „4 Schoten",
klinkt het van de brug. „3 vuurpijlen" en
bijna op hetzelfde moment suizen deze de
lucht in. „Zoeklicht open", en ja, daar
licht de „Friso", die wel ongelukkig juist
op het bewakingsvaartuig was gestooten.
Nu is het zaak hem vast te houden, na te
gaan wat dit schip verder gaat uitvoeren.
Lang gaat dit goed, doch dan kan de
„Friso" profiteeren van een nevelbankje
dat over het water trekt. De voeling met
den vijand is verloren
Snel wordt opgedraaid, de richting
waarin het schip het laatst werd gezien
wordt afgespeurd. Niets te zien. Dan op
eens wordt de vijand bemerkt aan de
tegenovergestelde zijde, bijna reeds weder
langs het bewakingsvaartuig geglipt. Nu
zijn wij echter in het voordeel van den
donkeren achtergrond. De gelegenheid
wordt benut en korten tijd later is de „Z
6" opnieuw in staat met succes een schijn
aanval te doen en opnieuw de kustverde
diging te alarmeeren. Nu raakt de „Friso"
ons niet meer kwijt; als een klit hangen
wij achter haar aan. Ten slotte licht zij
gestopt. Ons vermoeden, dat zii hier het
moment van den aanval in het Schulpen
gat afwacht, om dan tegelijkertijd naar de
reede door te breken, wordt bewaarheid.
Nauwelijks vallen de eerste schoten of de
motoren worden full speed aangezet.
Het mocht niet baten. De „Z 6" opent
nog eens het zoeklicht op de „Friso" ten
einde de op den wal gestationneerde zoek
lichten leiding te geven; de doorbraak is
mislukt.
Te 6 uur komen wij weder binnen. Het
einde van de manoeuvres is daar.
Voor het personeel zijn het vrü ver
moeiende dagen geweest. In den beginne
slecht weer, in de tweede helft veel nach
telijke oefeningen.
Opnieuw is gebleken welk een belang
rijk wapen de onderzeeboot voor onze
defensie, zoowel hier als in Indië is. De
oefening van Donderdag tot Vrijdagnacht
deed wel bijzonder uitkomen, welk een
doeltreffend wapen het is voor de verde
diging van onze zeegaten en verhindering
van een blokkade daarvan.
Doch het is noodig, dat onze marine de
beschikking krijgt over meerdere moder
ne en snelle schepen, opdat ook daarmede
oefeningen in grooter verband kunnen
worden gehouden. De langzaamheid van
onze oudere oorlogsschepen is een belem
mering althans in vele gevallen om
een zoodanigen toestand te scheppen als in
oorlogstijd werkelijk het geval zou kun
nen zijn.
Als gewoonlijk werd de pers aan boord
weder hartelijk ontvangen en genoot zij
de bekende gastvrijheid. Een woord van
dank hiervoor moge dit overzicht van de
Marinemanoeuvres 1934 besluiten.
Forecering van het Schul
pengat. Aanval op de stel
ling van Den Heldtr.
Het communiqué.
Het doel van de oefening was, dat de
roode partij, bestaande uit Hr. Ms. Pant
serschip Hertog Hendrik, Hr. Ms. torpe-
douootjagers Piet Hein en Evertsen en
Hr. Ms. pantserboot Friso, zou trachten
het zeegat van Texel tc forceeren en ter
reede Den Helder door artillerievuur be
langrijke gebouwen zou pogen te vernie
tig en.
De blauwe partij „Stelling Den Helder
had zich tegen deze aanval van rood te
Verdedigen.
De blauwe partij bestond uit bewa-
kiiigsvaartuigen en de sleepboot Utrecht,
die fungeerde als onderzoekingsvaartuig.
Onderzoekingsvaartuigen die in tijd van
oorlog voor zeegaten gestationneerd wor
den, moeten ieder vaartuig onderzoeken
en nagaan of het doorgelaten kan wor
den. Verder dient een onderzoekings
vaartuig nog als waarschuwingspost voor
e< i eventueele naderenden vijand.
De blauwe partij beschikte verder nog
over kustwachtposten, die optische com
municatie met eigen vaartuigen onder
houden en vijandelijke vaartuigen tijdig
melden. Langs de kust staan batterijen
opgesteld die 's nachts het vuur afgeven
o den vijand, die door de zoeklichten
v. n het regiment genietroepen verlicht
Om half drie verschenen de Koningin
en de Prinses, met gevolg, op het bordes
van het Paleis. Bij Haar bevond zich ook
minister Coliin, die eveneens den veld
tocht op Lombok heeft meegemaakt.
Generaal Ter Beek commandeerde;
Hoeden af, geef acht, waarop de aanwe
zige oud-strijders de militaire houding
aannamen.
Op verzoek van de Koningin voegden
generaal Snijders en eenige andere auto
riteiten zich bii Haar.
Generaal Boetje, voorzitter van het
Lombok-comité, zeide vervolgens tot de
Koningin dat de oud-strijders tot haar ge
komen waren om haar hun hulde te bren
gen en hij dankte H. M. dat zij die hulde
had willen aanvaarden.
De Koningin antwoordde hierop dat het
Haar een groot voorrecht was, allen voor
haar te zien op dezen zoo gedenkwaardi-
gen dag en dat zij zich geheel met hen in
deze herdenking vereenigde.
Nadat verschillende comitéleden aan de
Koningin waren voorgesteld onderhield
H. M. zich eenigen tijd met hen en ver
volgens met een aantal officieren en an
deren.
Na de inspectie defileerde de troep,
marcheerde met vieren voor Koningin en
Prinses, waarna de Koningin uit naam
van de oud-strijders van Lombok bloe
men werden aangeboden, versierd met het
lint van het Lombokkruis. De aanbieding
geschiedde door kleindochtertjes van
twee officieren die op Lombok de mili
taire Willemsorde hebben verworven.
Nadat de troep in den Dierentuin was
teruggekeerd, had een gezellige réunie
plaats. Omstreeks vijf uur namen allen
tot slot van dezen Lombokdag deel aan
een gemeenschappelijken maaltijd, die
een bijzonder geanimeerd karakter droeg.
het commandement der Marine te
Willemsoord bevonden zich de blauwe
partijleiders van land en zeemacht die
telefonisch en rariiotelegrafisch met de
ve rschillende onderdeelen in verbinding
stonden.
'Ye ongeveer 20 uur kwamen berichten
binnen, meldende dat alle blauwe onder
deelen gereed waren om den aanval der
r. )de partij af ie slaan.
Te 21 uur wezen de berichten die bin
nen kwamen er op, dat de roode vijand
zich reeds zeei dicht voor het zeegat van
Texel bevond en dus ieder oogenblik tot
forceering over zou kunnen gaan. Te
21.12 uur seinde het onderzoekingsvaar
tuig per draadlooze telegrafie „opgepast"
en even later kwam van hetzelfde vaar
tuig het bericht binnen „alarm". Even
daarna bleek dat het onderzoekingsvaar
tuig goed gezien had, want de bewakings
vaartuigen, die intusschen ook reeds door
het alarmsein gewaarschuwd waren,
voerden geslaagde lanceeringen uit. De
roode partij wende den steven naar zee
zooals uit de Kustwachtpostmeldingen
bleek.
In het verdere verloop van den nacht
trachtte de roode partij verschillende
malen binnen te loopen, maar telkens wa
ren er de bewakingsvaartuigen en de
kustbatteriien die de aanvallen afsloe
gen.
ve ongeveer half zes kwam de roode
partij op de reede van den Helder ten
anker en hiermede waren de tactische
oefeningen voor het jaar 1934 wederom
afgeloopen.
Wat is indirecte richting?
Het nadeel van kanonnen, die op j de
kust doelen beschieten, is, dat zij vanuit
zee gemakkelijk als mikpunt kunnen (pe
nen. Ten einde dit groote nadeel te on
dervangen kwam men op het idee van!de
indirecte richting, hetgeen zeggen wil, pat
de batterijen een stuk achteruit in het
land gezet zijn. De stukscommandanten
kunnen doel noch zee zien, zoodat zij
niet zelfstandig kunnen richten en schie
ten. Men heeft nu de „oogen" van de
batterij aan de zeezijde geplaatst. Het
zjjn de z.g. meetposten, kleine stations,
goed gemaskeerd, waarin zich meetinstru
menten bevinden, waarmee men afstan
den en hoeken meet. Deze gegevens wor
den in een „werkkamer", een bomvrije
lokaliteit verwerkt tot gegevens vóór !de
drie vuurmonden, die ze per lar.yngafpon
ontvangen en aanbrengen. De battêrtj
schiet uitsluitend op deze gegevens.1 Dit
systeem werkt uitstekend, men probeert
er steeds mee en steeds werden gunstige
resultaten verkregen. Inderdaad, dit is
in de toekomst de aangewezen weg vOo,i
de Kustartillerie..
De Lombok-marsch van 'oome Piet.
Lombok weer in 't brandpunt.
Herdenking op de „Soemba".
Gorontalo. Aan boord van Hr. Ms.
fiottieljevaartuig „Soemba" heeft een her
denking plaats gehad van de Lombok
expeditie. De gouverneur-generaal heeft
zich hierbij door zijn adjudant, luitenant
ter zee van Bemmelon, laten vertegen
woordigen. (Aneta.)
leden met hart en ziel en ook niet zonder
zorg met de Lombok-expeditie meeleefde, is,
gezien het groote aandeel, dat de Marine
hierin had, verklaarbaar. Dit kan bY, ge
constateerd worden uit de volgende Lombok-
marsch, welke ons verstrekt werd door één
van de oud-gedienden van de Mariiie,
„Oome Piet", de oude kreeuwer, die óns
reeds zoo vaak op pittige marine-vertellingen
vergast heeft en dit, naar wij hopen, nog
meerdere malen zal doen.
Daar ongetwijfeld ook vele oud-marine-
gasten in deze dagen zich Lombok zullen
herinneren, twijfelen we niet: Met geschool
de of ongeschoolde stem, zullen ze voor kin
deren en kleinkinderen deze Lombok-marsch
gaan zingen. De wijs van het refrein is be
kend genoeg en de woorden staan nu voor
hnu neus in de Jutter-courant.
Lombok staat dezer dagen in de Neder-
landsche belangstelling.
De namen Mataram en Tjakranegara wór
den weer levendig in veler herinnering,
Lombok! Het eiland van de Sasaks! Door
twee bergketenen wordt 't doorsneden. In de
Noordelijke helft verheft zich, 3800 meter
hoog, de Rendjani, beter bekend onder den
naam: Piek van Lombok.
Een van de belangrijkste plaatsen is Am-
penan.
Reeds in 1674 kreeg dé Oost-Indische
Compagnie voeling met Lombok, In 1692
deden de Baliërs een inval.
Alarm,
l
Juist zijn we in de batterij op den duin
rand aangeland, als ver in zee twee licht
flitsen gezien worden, enkele seconden
later gevolgd door twee dreunende bèg-
slagen. Eenige groepen van 3 witte vuur
pijlen stijgen op.de teekenenv v|an
alarm afgegeven door de onderzoekjngs-
en bewakingsvaartuigen der blauwe par
tij. Daar flitst onmiddellijk het zoek
licht op, een breede bundel, zich verlie
zend in het oneindige....
„Normale sector afzoeken" zoo klirikt
het commando van den batterijcomm^n-
dant en we zien de lichtbundel zich regel
matig verplaatsen over de watervlakte.
Er wordt gezocht naar den vijand,ja,
er zit een schip in den bundel, het ie
de Friso. Onmiddelijk gaan de comman
do's voor de vuuropening naar de batjte-
rii, ook Helsdiep werkt.... Even is jiet
stil, het vijandelijke schip zit gevangen
in het licht.... dan ratelen met donde
rend geweld twee salvo's van drie scho
ten door het luchtruim. Zware wolkjen
van kruitdamp stijgen uit de monden op
en worden meegevoerd door den speel-
schen wind.... De vijand verdwijnt, het
was slechts een schiinaanval
De rust keert spoedig weer, de zoek
lichten blijven zoeken, maar de vx
laat zich voorloopig niet meer zien. Offi
cieren en manschappen maken het zich
gemakkelijk. Het wordt later en ook
frisscher. Weldra gaan de kragen van
de jassen dan ook op en voor zoover mo
gelijk wordt achter duinheuvels de luwte
gezocht. Gesprekken worden op fluiste
renden toon gevoerd, elk onnoodig geluid
moet worden vermeden.... Ook licht is
natuurlijk uit den booze, men zou de
eigen opstelling kunnen verraden! Even
nemen we een kijkje bij het midden stuk.
Opvallend is de nachtverlichting van de
riehtsmiddelen, zeer scherp steekt de
vizierkorrel, die door een rood lampje
verlicht is, af tegen de in groen licht
gehouden keep. Dat maakt het richten
stukken gemakkelijker.
Een luide lach van een soldaat ver
scheurt plotseling de avondstilte, ver
stoord stapt de batterjjofficier naar den
overtreder, die een standje, in fluister-
taal, ontvangt.Meeuwen fladderen in
de lichtbundels der zoeklichten.... zij
hebben terdege moeite er uit te komen en
worden steeds meer als magisch getrok
ken naar de bron op het land
Men waakt.... de bewaking der kust
is in veilige handen....
Uren verloopen, de vijand vertoont
zich niet. Tactiek?
BOND VAN GEPASPORTEERDE
MARINE-MANNEN.
Het hoofdbestuur van b.g. bond heeft
ook dit jaar, voor den aanvang der De
fensie-begrooting in de Tweede Kamer
der Staten-Generaal, een adres gezonden
aan dit college, waaraan wij het volgende
ontleenen:
Bij Kon. Besluit van 9 Mei 1931 (Stbl.
187) werd een som uitgetrokken, groot
100.000, met de bedoeling, daaruit aan
de oud gepasporteerde militairen die io
hulpbehoevenden toestand verkeerden, een
bedrag als steunuitkeering te verstrekken.
Hiermede toch werd officieel erkend,
dat de oude gepasporteerde militairen
een moreel pensioenrecht hebben be
houden.
Als bewijs dat de Indische dienstjaren
werkelijk dubbel worden geteld, kan d;e-
nen dat, bij toekenning van een medaille
voor 12 of meer jaren trouwen dienst,
wel die jaren dubbel zijn geteld.
Zoolang voor deze menschen nog gcea
wettelijk vastgestelde bepalingen gelden,
voor datgene, waarop zij o. i. naar billijk
heid aanspraak kunnen maken, n.1. „toe
kenning van een uitgesteld pensioen op
60-jarigen leeftijd aan alle gepasporteerde
marinemannen, die 10 of meer dienstja
ren hebben, waarbij de Indische jaren
(d.i. de tijd tusschen de Keerkringen
doorgebracht) worden dubbel geteld
mogen wij niet verzuimen U beleefd te
verzoeken een lans te willen breken voor
deze oud-gepasporteerden.
Dit zou kunnen geschieden, door een
eenvoudige wijziging aan te brengen
de bestaande pensioen-wetten voor de
Zeemacht, n.1. door aan alle gepaspor
teerde marinemannen met 10 of meer
dienstjarenwaarbij de Indische jaren
dubbel geteld zijn, recht op uitgesteld pen
sioen op 60-jarigen leeftijd te verleenen.
BETALINGSVERKEER MET
DUITSCHLAND.
De Kamer van Koophandel en Fabrie
ken voor Hollands Noorderkwartier ver
zond Zaterdag het navolgend telegram
aan den Minister van Economische
Zaken:
De Kamer van Koophandel en Fabrie
ken voor Hollands Noorderkwartier over
tuigd van de zeer ernstige positie, waarin
de exporthandel zich in verband met bet
betalingsverkeer met Duitschland be*
vindt, verzoekt Uwe Excellentie eerbie
dig zoo spoedig mogelijk zoowel inzake
de afwikkeling der voor 24 September
vervallen ordening als de betaling8"
garanties van onze toekomstige expert
het treffen van de noodige voorzieningen
te willen bevorderen.
De Kustartillerie in actie.
Van schijnaanvallen in Schulpen
en Westgat,
Waarom Lombok, nu, in 1934, weer zoo
op aller lippen is? Heden is 't 40 jaar ge
leden, dat een Nederlandsche expeditie er in
slaagde een hevigen opstand te onderdrukken,
zoodat Lombok zich weer ten voile aan het
Nederlandsche gezag onderwierp.
In 1894 leed de eerste expeditie onder
generaal Vetter zware verliezen bij Tjakra
negara en ook bij Mataram.
Dit kon niet ongewroken blijven, Door
tastend werd tegen de opstandelingen opge
treden en in den laten nazomer van 1894,
dus nu juist 40 jaar geleden, werd Mataram
door de Nederlanders ingenomen. Eenige
maanden later trof Tjakranegara 't zelfde lot.
Lombok is nu onder rechtstreeksch bestuur
gekomen, doch er wordt terdege rekening
gehouden met de eigenaardige zeden en ge
bruiken der bevolking, vooral wat godsdienst
en rechtspleging aangaat.
Van de Nederlandsche marine lagen, op
het oogenblik dat de overval plaats had, op
de reede van Ampenan de „Emma" en „Prins
Hendrik". De „Tromp" en de „Borneo" lagen
nog in reparatie te Soerabaya.
De „Emma" en „Prins Hendrik" zonden
direct 's morgens een landingsdivisie uit van
circa 200 man met 4 stukken landingsgeschut.
Zeemacht en landmacht kapten het terrein
open en maakten een borstwering, welke in
het Noorden en Zuiden tegen de zee liep.
Toen begon het geschut van de „Emma"
Mataram te bombardeeren.
Spoedig kwam ook de „Tromp" van Soera
baya de marine versterken. Deze heeft zeer
zeker een werkzaam aandeel gehad aan de
Lombok-expeditie.
Toen later Mataram ingenomen was, bleék,
dat het bombardement van de marine groote
verwoestingen had aangericht.
De opstandige Radjah werd aan boord van
de „Prins Hendrik" overgebracht, die hem
gevankelijk naar Batavia voerde.
Was de gezondheidstoestand van de
marinetroepen op Lombok tot nu toe steeds
in goede conditie geweest, toen t tegen
December begon te loopen, liet deze wel wat
te wenschen over, werd zelfs onrustbarend.
Veel buikloop en koortsgevallen deden zich
voor onder de marinemenschen, die zoo moe
dig met de landingsdivisie meegetrokken
waren Zes dooden had men zelfs te betreu
ren. De order naar boord terug te keeren,
kwam den 5en December.
Wat de expeditie naar Tjakranegara be
treft, was het de „Borneo die meermalen
het vuur opende op de opstandelingen. De
Noord-Oost poeri, het versterkte verblijf
van den ouden vorst, dat ongeveer in het
midden van Tjakranegara lag, was vooral het
doelwit van de „Borneo", Het was een heel
werk om bier treffers te maken, want deze
poeri lag ruim zes en een halve kilometer rjan
de kust en bovendien lag 2e verborgen ach
ter hooge, zware boomen.
Dat Den Hélder dan ©ok veertig jaar ge-
LOMBOK-MARSCH,
(Wijze: Wij zijn gegaan, al naar de Maliebaan.)
Toen onlangs de Balineezen
Toonden, ons niet meer te vreezen
Om immer maar voort te gaan
Met die Sasaks dood te slaan
En die onbeschaamde snaken
De tong achter ons uitstaken,
Was de heele boel verbruid
En het geduld der Blanda's uit.
Neen Radjab's! Spotterny
Noch onrecht dulden Wy.
Hebt gezag voor rang en wetten,
Die Wy met de Bajonetten
Gehandhaafd willen zien!
En mocht ge weerstand bien
Dan worde ze gefnuikt
En heel uw macht gestuit!
Ke trein:
Toen klonk alom
En ging naar Lombok om
En heel Den Helder drom
Al op de reede
Van Lombok aan,
Voor zeker hoe 't zou gaan.
Zal om de Raadje staan
Of wil hy vrede?
En om de Balineesche heeren
En de vorst te amuseeren.
Trok generaal van Ham
Naar de vestig Mataram
En liet zyn troepen defileeren
En heel kranig cxcerceeren.
Maar de radja s zooi,
Die zei: „Jongens, dat gaat mooi!"
Het hoofd der schelmen dacht,
Terwyl hy grynzend lacht,
K zit me hier leelyk te vervelen
En moet nu goed mijn rol gaan spelen!
Toen werd de heele legermacht
Door hem om zeep gebracht.
Van Ham de generaal,
Een kerel als van staal,
Trouw en rond
Zooals er geen bestond
Dacht van dien zwarten hond
Helaas hetgoede.
Kt Irein:
Maar 't bleek alras.
Dat zoo brutaal als kras,
Die vriendschap veinzen was
In tygers woede.
