Een Spaansche
tragedie ter zee
Een stad staat leeg...
Acht kammen en twee pond
Spaansche zeep
350 jaar geleden werd de
Onoverwinnelijke Vloot verwoest
Licht in de Ossche
duisternis
Zaagselregen op
IJpenburg
Het doode meer
Franscb milifa:r vliegtuig
verongelukt
REEDS BEIERDEN DE KLOKKEN DER „ARMADA" EEN ZEGELIED
Het troosteloos overschot nog dobberend op de golven,
Werd onder het zwalpend schuim den naasten nacht bedolven;
Een kleen verachtelijk deel dreef achter Ierland heen
Naar Spanje, dat, ontvolkt, in rouw versmolten scheen
In het hart van. Spanje en afge-
sioten van de wereld, zat in zijn
klein kabinet een klein, somber,
oudachtig, weinig ontwikkeld, altijd
bezig, ziekelijk mannetje. Met grij
zend haar, vooruitstekenden kin en
perkamenten aangezicht broedde hij
daar dag aan dag, terwijl er zel
den een woord over zijne lippen
kwam en er nooit zelfs een glimlach
zijn gelaat ontplooide; uren lang
over hoopen van brieven en andere
staatsstukken gebogen. Een of twee
klerken openden van tijd tot tijd
de kamerdeur, en zonder gedruisch
te mogen maken, brachten en na
men zij mede de bundels brieven,
door hooge beambten geschreven.
Op deze maakte de altijd bezige
man zijn aanteekeningen, die,
steeds, even beuzelachtig en on
leesbaar bleken.
Philips 2, Koning van Spanje, in boven
staand alinea geteekend door Motle.v, heeft
ook in deze sfeer en in zijn stille regeerings-
stoel gezeten, het plan uitgebroed Engeland
en Nederland aan zijn troon te onderwer
pen. Voornamelijk wilde Philips 2 de wereld
monarchie veroveren en aangezet door zijn
verbittering tegen de vrijbuiters van Enge
land, Holland en Zeeland, besloot hij een
vloot te bouwen, zoo machtig groot, als ooit
de zee gedragen had, en die met één greep
Engeland zou doen knielen en de Vereenigde
Provinciën voor altijd aan de
Spaansche ketting zou doen leggen. Jaren en
onnoemelijke schatten waren noodig, alvo
rens de „onoverwinnelijke vloot" op 28, 29
en 30 Mei 1ÖS8 de Spaansche haven kon
verlaten.
Koningin Elizabeth was zuinig.
Het Engeland van Koningin Elizabeth,
wier zuinigheid schier aan gierigheid grens
de, voelde zich beveiligd door de zee, die
het omringde. Engelands vloot kon die der
Vereenigde Provinciën niet gelijken, hetgeen
mede een gevolg was van het zuinig bestel
Van Koningin Elizabeth. Ook de slechte toe-
Stand der krijgsmacht was hiervan het ge
volg. De reeds lang achterstallige soldij van
de soldaten werd hun betaald in den klin
kenden vorm van stokslagen! Niettegen
staande scheen alle onbegeerlijkheid, kle
vende aan de oppermacht van Elizabeth,
vergeten, toen men haar de souvereiniteit
over deze landen opdrong.
Elisabeth nam een halven maatre
gel, die voor beide landen zeer ge
vaarlijk had kunnen worden. Zij
zond haar vertrouweling Leicester,
in wien men een anderen Willem
van Oranje meende te zien, met een
onbeduidende krijgsmacht, maar
verbood hem de souvereiniteit te
aanvaarden. "Een vergrooting van
haar rijksgebied voor Engeland
begeerlijker dan voor Nederland
wenschte zij niet uit vrees voor de
te maken kosten.
De heerschzuclitige Leicester bleek ech
ter niet tegen den met Italiaanschen sluw
heid begaafden Parma opgewassen, Zoodat
de staten hem, na twee jaar van berouw
over hun overijling, naar Engeland terug
stuurden en besloten de teugels niet meer
uit handen te geven. Intusschen had Leices
ter, gedeeltelijk uit onmacht, niets anders
gedaan dan het land in handen van Parma
gespeeld en hem een evcntueele overwinning
mogelijk gemaakt.
Koningin Elizabeth, die met Spanje vre
de wenschte te sluiten, liep met niet te
verklaren argeloosheid in een door Parma
gespannen politieken strik. Parma had bij
Leicester aangedrongen zijn Koningin te
bewegen Maria Stuart, die reeds jaren
gevangen zat, ter dood te brengen en nadat
dit ten uitvoer was gebracht had Elizabeth
tusschen haar en don Spaanschen Koning
een ondempbare kloof gegraven. Om tijd
te winnen liet Philips gefingeerde vredes
onderhandelingen voeren, in welken tijd
zijn onoverwinnelijke vloot in gereedheid
werd gebracht.
De bouw en uitrusting.
Gteheele bosschen werden gekapt in
Spanje en Italië voor het hout der
schepen terwijl scheepsbehoeften in
alle havens der Middellandsche Zee
werdA opgekocht, hetgeen betaald
r—
werd met 's Konings geld. De
scheepsbouw stond echter nog verre
ten achter bij den monumentalen
bouw van kerken en paleizen. Om
zich tegen de vijandelijke kogels te
schermen werden de zijwanden zoo
zwaar betimmerd, dat de schepen
zich slechts langzaam en log kon
dén voortbewegen.
Stangen en masten werden met dik touw
doorwoeld en omslingerd. Sommige sche
pen waren als kasteelen opgetrokken met
kapellen en altaren, waarop vergulde
beelden stonden. Andere schepen droegen
kerktorens, waarin zware kioke hingen.
Terwijl me aldus bezig was de onpractische
schepen in gereedheid te brengen, trok de
Engelsche zeeheld Drake in het jaar 1587
met een vloot van 27 schepen van haven
tot haven en vernielde hij in de baai van
Cadiz een honderdtal schepen, die met ma
teriaal voor de vloot geladen lagen.
Een vrouw voert het leger aan.
Vele koopmansschepen voer Drake met
zich mee naar Engeland, waar Koningin
Elizabeth tijdens het bijeengeroepen Par
lement o.m. de volgende woorden sprak:
„Het zal niet noodig zijn om Uw
moed en ijver op te wekken, al
leen zij nog gezegd dat ik, hoezeer
een vrouw zijnde, niet nalaten zal
mannenmoed bij deze gelegenheid
te toonen. Ik zal onversaagd alle
gevaren ja den dood zelve tegemoet
gaan, en gewillig mijn leven indien
liet noodzakelijk is, ter bescherming
van mijn volk opofferen."
Het Parlement was diep getroffen door
deze woorden en verleende bijstand van
raad, wapenen, volk en schepen. Onder
Admiraal Charles Howard van Effingham
verzamelden zich honderd schepen in de
haven van Plymond.
...Ip,.he.t,leg?r. reed.op.eeu wit paard,
en gekleed als amazone met een
blinkend borstharnas, koningin Eli
zabeth van Engeland, die haar on
derdanen tot geestdrift bracht en
alle harten in vaderlandsliefde deed
ontvlammen. Ook in de Vereenig
de Provinciën nam men de wapens
tegen den afgezworen Spaanschen
Koning op. Prins Maurits werd tot,
admiraal 'beëedigd en onder bevel
van Kapitein Cornelis Lonck van
Roosendaal voegde de Nederland-
sche Vloot zich bij de Engelsche.
Geheel Europa verkeerde in spanning.
Het was het jaar 1588... Volgens den
Duitschen astroloog Regiomontahus zou in
dit jaar de wereld vergaan, en reeds stond
in den horizont de silhouette van het log
gevaarte der Armada.
Strijd en ondergang.
De silhouette der 150 schepen, tezamen
metende 57910 ton, voer onder den Opper
bevelhebber Alonzo Peres de Gusnian, Her
tog van Medina Sidonia, heer van St.
Lucar, die zich in de haven van Lissabon
als een vorst had ingescheept. Hij droeg
zijden prachtgewaden en dronk onder sna
renspel uit gouden schalen. De geheele
Spaansche en Portugeesche adel waren op
de schepen tegenwoordig. De bemanning
bedroeg 30.000 kopepn.
Nauwelijks waren de schepen der
Armada eenige dagen in zee of
werden in den golf van Biskaje,
waar het zee-element haar lusten
botviert, door een hevigen storm te
gen elkaar geslagen en uiteengedre
ven. De voornaamste Portugeesche
Galei, de Diana, verging met man
en muis; verschillende andere sche
pen verloren de masten. Vrijdag 22
Juli hereenigde de vloot zich, nadat
de zware Schade was hersteld. 29
Juli nam de Armada Kaap Lizzard
in bezit waar de Armada zich voor
het beloofde land schaarde in een
liniebreedte van twee uren gaans.
Het uitvaren der Armada.
136 Schepen lagen er als een drij
vende vesting, waarop de klokken
in de hooge torens het lied der over
winning reeds beeirden en waar
uien van meening was dat de Ar
mada, zonder weerstand, als een
zegepraalde onoverwinnelijke
vloot de Theems zou opvaren. Zij
hielden echter geen rekening met
de stormen en winden, die nog
steeds de distatuur over de zee voe
ren en die ieder schip ook al
draagt het den naam „onoverwinne
lijk" tot den ondergang kunnen lei
den.
Het critieke oogenblik.
Tienduizend vuren gaven kennis van
het feit, dat de Armada de Engelsche kust
naderde en onmiddellijk voeren 60 der
beste Engelsche schepen strijdvaardig ter
zee. In de kogelvrije ruimte der St. Lucar
zat de Opperbevelhebber omringd door
kolonels der cavalerie en generaals der in
fanterie, die allen even weinig van zee
zaken afwisten als de hertog van Medina
zelf. De ranke Engelsche en Hollandsche
scheepjes dansten om de onwendbare ga
leien, wien zij de volle laag gaven.
Hun logheid maakte het niet mogelijk een
eigenlijken strijd te voeren. Aanhoudend
leed de Armada schade, toegebracht door de
Engelsche en Hollandsche plagers, die de
schepen geen rust doch slechts nadeel brach
ten. Reeds den eersten dag verloor de Arma
da twee groote schepen, 450 man en een
schat van 100.000 gouden dukaten. Dinsdag
2 Augustus bracht de wind de Armada in
het voordeel en werden er levendige gevech
ten geleverd. Onze kleine vloot hield echter
dapper stand totdat de wind uit het Westen
ging waaien en de Armada langzaam deed
afdrijven.
De Opperbevelhebber der Armade
vroeg hulp aan Parma en schreef
hem o.a.: „...de schepen der Arma
da zijn door hun zwaren bouw ge
heel in de macht des vijands, die
aanvallen en wijken, vechten kun
nen of niet vechten, juist zooals zij
verkiezen, terwijl ons, dus voortdu
rend getergd, niets anders rest dan
met lijdzame volharding onze koers
naar Calais te vervolgen.
OSS KRIJGT EEN ELECTRISCH VERLICHT
TORENUURWERK.
De vereeniging ,,0ss' belang" nam
eenige maanden geleden het initia
tief tot electrische verlichting van
het torenuurwerk der groote kerk
te Oss. De toren dezer kerk is circa
60 meter hoog en tot ver in den
omtrek zichtbaar.
Oss' belang is thans verzekerd
\an het benoodigd bedrag voor de
installatie, een bedrag van rond
f 1.000.—. Hiertoe heeft, de vereeni
ging mét succes een beroep gedaan
zoowel op ingezetenen als oud-in
gezetenen, terwijl tot bestrijding
der verlichtingsinstallatiekosten
ook nog een serie voetbalwedstrij
den tusschen plaatselijke clubs
gaande is.
De gemeenteraad van Oss besloot
j.1. Maandag met algemeene stem
men, dat de gemeente de zorg voor
dc instandhouding der verlichting
op zich neemt.
De feestelijke ingebruikstelling
zal in samenwerking met het Oran
je-comité geschieden op den dag
van het Regeeringsjubileum van
11. M. de Koningin.
De bestulvingsproef met vlieg
tuigen.
Gisterochtend hebben de proeven met
bestuiving van hoornen en planten vanuit
vliegtuigen, in tegenwoordigheid van eenige
deskundigen op IJpen.burg plaatsgevonden.
Het .bestuivingstoestel, dat dooi
de nationale luchtvaartschool ont
worpen en geconstrueerd is, was in
het vliegtuig de P.IL—A.T.I. inge
bouwd, doch is zóó eenvoudig van
constructie, dat het zonder eenige
moeite in kort tijdsbestek in elk
ander sportvliegtuig kan worden
aangebracht.
Het bestaat uit een groote, bonde bus,
met spits toeloopenden bodem, welke in
een buis eindigt. Deze buis steekt onder
het vliegtuig uit en is af te sluiten door
middel van een houten prop. Op het mo
ment, dat men wil gaan bestuiven, trekt
men de prop naar de hoogte en het fijne
poeder valt in een dikken stroom onder
het vliegtuig uit.
De bus bevat 25 liter bestuivingsmateri-
aal, hetgeen voor de bestuiving van een
oppervlakte \an eenige hectaren bosch
kan dienen. Gisterochtend deed men de
proeven slechts boven het vliegveld, waarbij
het insectenpoeder vervangen was door be-
stuivingsmiddelen van verschillende zwaar
te (talk, thomas-slakkenmeel, zaagsel), om
op deze wijze na te gaan, hoe de verschil
lende stoffen zich verspreiden. Deze stof
fen de z.g. draagstoffon, zullen dan dienen
om het insecten-poeder aan te mengen, op
dat dit zich in voldoende mate kan ver
spreiden.
De wind als spelbreker.
Er stond gisteren evenwel te veel
wind om in dit opzicht een bepaal
de conclusie te trekken. Alle „draag
stoffen", zoowel de lichtere als dc
zwaardere, werden onmiddellijk
door den wind weggeblazen en 't
eenige. wat de deskundigen konden
vaststellen, was, dat de bestuiving
van vliegtuigen uit zeer zeker mo-
Zaterdag 6 Augustus viel het anker voor
Calais. Parma kon zich niet bij de Spaan
sche vloot voegen, daar de Hollandsche sche
pen van allerlei grootte, eiken mogelijken
uitgang van Nieuwpoort, Grevelingen, Sluis,
Vlissingen en Duinkerken blokkeerden. Geen
enkel schip kon de haven verlaten zonder
in den grond geboord te worden.
Hollanders mee de diepte in.
Intusschen deed het weer van zich
spreken. De maan ging schuil ach
ter zwarte, dicht opeen gepakte
wolken. Uit het Zuidwesten bracht
de donder een storm met zich mee.
Een gespannen duisternis hing over
de zee.Plotseling deed de vloed
acht in lichter laaie staande bran
ders de Armada indrijven. De vloot
werd uiteengejaagd, terwijl een
groot gedeelte uitbrandde. Eén der
grootste galeien, de St. Philippus,
werd door de Hollanders veroverd,
die zich na de overwinning aan de
Biladaja-wijn te goed deden. Toen
plotseling het schip zonk, nam het
een 300-tal te zorneloozen in de diep
te mede. Door den storm van 13 tot
16 Augustus werd de Onoverwinne
lijke Vloot verpletterend verslagen.
Op de Iersche kust strandden 17 gal
joenen, die een bemanning van 6000
koppen hadden geteld. Zij die levend
op het I-ersche strand stonden, wer
den met den bijl vermoord.
De Opperbevelhebber, de Hertog van Me
dina Sidonia, bereikte de haven van Oud-
Castilie. St. Andero, waar hij in stilte en
ziekte zijn verdere dagen leefde. Slechts 53
van de 150 schepen der Armada keerden
met 10.000 man in het Vaderland terug. De
meeste hunner stiexwen door ziekte een
vroegtijdigen dood.
Niet als Cesar kon Philips 2 roemen:
„Ik kwam en zag en overwon", doch slechts
kon „het sombere mannetje met perkamen
ten aangezicht' 'stamelen: „Ik kwam en zag
en werd verpletterend verslagen"
gelijk is en in bepaalde gevallen
de eenige wijze. Het bestuiven van
boomenrijen langs lanen b.v. brengt
dikwijls gi-oote moeilijkheden mee
en van uit een vliegtuig, dat de
heele laan overvliegt, zal dit nu
zeer eenvoudig te doen zijn.
Men hoopt zoo spoedig mogelijk een wer
kelijke bestuivingsprocf te kunnen nemen.
HET PROBLEEM DER LEEG
STAANDE WONINGEN IN
ONS LAND. WEL aL TE
GAUW IS EEN WONING
„OUDERWETSCH"
Nu de minister van Binnenland-
sche Zaken aan de gemeentebe
sturen een circulaire heeft gezon
den, waarin de mogelijkheid
wordt geopend om onder ver
schillende voorwaarden woningen
te verbeteren met steun van rijk en'
gemeente, openbaren zich merk
waardige toestanden.
Het is gebleken, aldus de „Gelder
lander" dat in de drie grootste ste
den van ons land zooveel woningen
leeg staan, dat ze samen een wo
ningruimte bieden die toereikend
is voor meer dan honderdduizend
zielen...
Een stad staat dus leeg!
Niettemin wordt in die steden nog steeds
bijgebouwd.
Ook voor wat ons geheele land betreft.
In het afgeloopen jaar werden ruim 32.009
woningen gebouwd en ruim 7000 door on
bewoonbaarverklaring of anderszins aan
haar bestemming onttrokken.
Men zou dus kunnen constateercn dat in
een kort tijdsbestek de woningconjunctuur
volledig is omgeslagen van nijpend gebrek
tot verkwistenden overvloed.
Hoezeer ook op het eerste gezicht de cij
fers voor de gevolgtrekking pleiten, toch
lijkt ons de gevolgtrekking niet juist, zegt
het Hsb. Want en op het platteland èn
in de steden worden nog tal van woningen
aangetroffen, die zelfs bij zeer matig gestel
de eisclieh niet voldoen aan de eischen, die
men aan een volkswoning moet stellen.
Iets anders is echter, of er onder be-
naalde soorten woningen niet een teveel is.
Dat lijkt ook ons het geval en is inderdaad
een heel netelig vraagstuk ontstaan: het
probleem der leegstaande woningen.
De diepere oorzaak van dit probleem zien
we in het prikkelen van overdi'even be
hoeften op woninggebied,
speculatiebouw
die sociaal en economisch tot allerlei na
doelen leidt.
Zóó bekeken kan de proef, die van Over
heidswege thans wordt genomen voor wo
ningverbetering een sancerende werking
uitoefenen. De spil, waarom deze proef zal
draaien is de kwestie: zal de vraag naar be
hoorlijk verbeterde woningen een zoodanige
zijn, dat overbodige en daardoor ongezonde
uitbreiding van woningbouw voldoende
wordt geremd?
Er groeit een factor van onzekerheid in
de woningpolitiek, die zich vooral wreekt
ten nadeele van den bouw van goede en
goedkooop woningen.
Er rijst hier echter nog een ander be
langrijk vraagstuk, dat van de ongezonde
stadsuitbreiding.
Door aanhoinv van woningen Waaraan
geen behoefte is in den gezonden zin van
het woord, worden telkens weer groote ter
reinen aan de behoefte voor tuinbouw, land
bouw. enz. onttrokken. En dat geschiedt,
terwiil de kernen der steden ontvolkt wor
den. Dat alles leidt tot onevenredige stijgine
van den cultuurgrond en niet minder ook
tot onnoodige en ongewenschte opvoering
der uitgaven voor de gemeentehuishouding.
Dét behoorde vroeger btj den
uitzet der Amsterdamsche wees
kinderen. - Het werk van de
„Kammoeder".
Tot de functionnai'issen in het Bur-
genveeshuis te Amsterdam behoor
de in vroeger jaren de „kammoe
der". We kunnen ons, afgaande op
dezen titel, de taak van deze amb
tenares voorstellen, die een groot
deel van den dag „op jacht" was!
Bij 't „kleejen en reejen" va^j de
verpleegden behoorde toch ook' het
reinigen van de hoofden en in den
tijd toen meer dan 1000 kinderen
een „blije toevlugt" vonden in het
Burgerweeshuis, kon deze taak lang
niet als een sinecure worden be
schouwd.
In de instructie van de „kammoeder"
stond, dat zij de kindei'en had vrij te hou
den van „luysen, seerichheden ende dier-
gelijkck", vooizeker een taak die toewijding
en zorg eischte.
De regenten in den vroegei-en tijd, die vaak
tot in de bijzonderheden de instructies van
het weeshuispex-soneel vaststelden, waren
de deftige kooplieden en burgei-s wien gold
de dichterlijke ontboezeming „gij, eed'len,
die ons kleedt en reedt", aldus de N.R.Ct.
Van de oudsten tot de jongsten
toe
Op vaak realistische wijze werden in de.
huisreglementen en verordeningen de zaken
gei-egeld en bij herhaling wordt dan ook
gesproken van het „reynigen der hoofden
op gesette tijden van de oudste keyndei-s
tot die jonexten toe".
De stichters van het Armenweeshuis in
Den Haag bepaalden, dat de taak van den
weesvader was: „den weeskinderen adrni-
nisti-eei-en, spijs en di'ank geven en met
een dienstmaech ofte meer na den tijt ver-
eysche sal, doen reijnigen en havenen ende
ook mettei-tijt denselve daertoc houden, dat
sij op gesette tijden hen selven sullen leeren
haven en ï'eijnigen".
In de notuien van een gesticht in Arn
hem leest men, dat de „wollennaayniatres"
een extra toelage werd gegeven, omdat zij-
door de ziekte van een der suppoosten zoo
veel werk had gehad, met het „luysen en
pluysen" der jongste kinderen.
In hetzelfde weeshuis wei'd een meisje,
dat zich stilletjes had onttrokken aan de
ochtendreiniging, drie dagen in- „schand-
kleei-en" gestoken, nadat zij eerst met de
rotting was gestiaft.
Uitdeeling van schoone hemden.
Volgens het dagregister voor den
binnenvader van het Burgerwees
huis te Middelburg moest deze
functionnaris er voor zorgen, dat
des Zaterdags de kinderen behoor
lijk van „alle vuyl" waren gerei
nigd, waarna hij iederen Zaterdag
avond onder het eten aan de wee
zen schoone hemden moest uit-
deelen.
In een instructie van den binnenvader
van het weeshuis te Aardenburg was be
paald, dat hij er streng op moest toezien,
dat de kindei-en „zich zelf ï-einigen van
alle vuiligheid en luizen". Zoo nu en daix
moest deze opvoeder der jeugd de verpleeg
den visiteei-en en indien hij nog ongedierte
vond, moest het kind, dat zich niet vol
doende had „gekuist" met de plak worden
getuchtigd.
We willen ons praatje over dit onver
kwikkelijke onderwerp eindigen met de nie-
dedeeling, dat de regenten van het Burger
weeshuis te Amsterdam bij het vertrek der
kinderen uit het huis nog van hun bezorgd
heid blijk gaven voor de reinheid van hun
pupillen door bij den uitzet, die o.a. drie
stel kleeren bevatte, te voegen acht kammen
en twee pond Spaansche zeep.
Geen plant groeit er, geen dier
ziet men er.
Het „doode meer" op Sicilië, niet ver van
Kalta Girone, kende men reeds in het oude
Rome.
Maar nog veel vroeger gold het water van
dit meer als doodelijk en de bevolking
noemde dit water, met het zwarte, groen
glanzende oppervlak, sinds die tijd het „doo
de meer". Ook de omgeving is geheel uitge
storven; geen plant groeit er, geen dier ziet
men er. Ook in het water zelf is geen levens-
teeken te ontdekken.
De moderne wetenschap heeft zich
natuurlijk ook met het geheim, van
dit meer beziggehouden. De veron
derstelling, dat het water giftig is, is
onjuist gebleken; de oorzaak van
het feit, dat er geen leven mogelijk
is in de omgeving van het meer, is
een andere. In de diepte ontdekte
men namelijk sterke koolzuurbron-
nen.
Het koolzuur stijgt door het water heen
naar boven. En daar dit gas zwaarder is dan
lucht, blijft het giftige gas laag bij de grond
hangen. Een verblijf in dc nabijheid van
het meer kan daardoor al gevaarlijk zijn.
Rondom het meer zijn nu waarschuwings
borden geplaatst, die op dit gevaar wijzen.
Vijf dooden.
I.yon, Gisternacht is bij de heuvel
Saint-Ramhert Dalbon, in Frankrijk, een
militair vliegtuig brandend omlaag gestort.
Uit het wrak zijn vijf lijken geboi-gen.
