Joegoslavische visschers
«=1=111 tot den bedelstaf
bouwwonderen
glU Gruweltafreelen op een gewijde plek
Jubileum-tafellaken voor
de Koningin
Rotterdamsche scholen
voorloopig gesloten
OP WEG NAAR DEN STAL
Een temperamentvol gastheer
Fantastische reis op het „zingen
de schip".
Meer dan één vrouw is den Mo
hammedanen te duurl
Men beweert, dat apen in een kooi
zich verbeelden, dat zijzelf vrij zijn
en dat de menschen die grinnikend
voor hun hok blijven staan, achter
de tralies zitten. Aan dat feit moet
ik vaak denken, als ik me hier ver
lustig aan geborduurde hemden en
verscheurde broeken, maar tegelijk
door de Macadoniërs ook als een bij
zonder beest wordt aangegaapt. Dan
vraag ik mezelf wel eens af: wie is
nu de aap? en wie is er eigenlijk
vrij
Want ik zelf voel me niet erg vrij tus-
schen die nieuwsgierigen, die zich geen en
kele van mijn bewegingen laten ontgaan en
ik zucht dan wel eens hardop: „oh men
schen kijk nu eens een poosje den anderen
kant op", maar daarmee doe ik ze eigenlijk
een groot plezier, zooals (om met m'n beeld
spraak nu maar in den dierentuin te blij
ven) een papagaai, die tot vreugde der om
standers eindelijk „kopje krauw" zegt.
Een amusante morgen.
Zoo was half Bitolj er getuige van toen ik
op een morgen in den bus stapte om verder
Zuidwaarts te reizen. Kellners, Venters, sol
daten en zelfs een barbier, die z'n ingezeept
slachtoffer in den steek had gelaten, redeka
velden over mijn nationaliteit, keken aan
dachtig toe hoe ik een kaartje kocht en her
haalden elkaar lachend het gebroken Ser
visch, dat ik daarbij sprak Het was werke
lijk een amusante morgen voor de Bitolje-
naren, waaraan een eind kwam, toen de bus
vertrok. Ik had geen gelukkige plaats ge
troffen. Links van me had ik een ouden
Turk met een lange, onhygiënische snor,
die verdraaid op den bank zat om met z'n
achterbuurman te praten en gemakkelijker
uit het raampje te kunnen spuwen, waar
bij hij zijn elleboog gedurig tusschen mijn
ribben boorde. Hechts van me zat een boer
in met een baby, die ze onderweg 2 x de
borst gaf en verder zoolang kuste en on haar
kiu,eën liet .wippen, tot het schaap begon te
HcTireeViwen. Niets hielp: geen fopspeen,
geen gekauwd brood en geen der andere
liefdevolle, maar niet altijd smakelijke mid
deltjes die de moeder bedacht: het kind
krijschte zich onverstoorbaar rood en snot
terig en liet bezorgde mij een gevoel van op
luchting 'toen ik tenslotte kon uitstappen.
In de „badplaats" Ohrid.
En toen was ik in Ohrieen stad
je met ontzettende kinderkop-straat-
jes, Oostersche winkeltjes, gore eet
huizen en vele in aanbouw zijnde
huizen, waarbij je steeds in twijfel
bent of ze worden opgebouwn of af
gebroken. Ohrid ligt aan een meer,
dat gelegenheid biedt tot zwemmen
en roeien en waaraan je op planken
kunt liggen zonnebaden en heeft
derhalve de pretenties van badplaats
ofschoon het zijn gasten nog niet
veel comfort kan bieden.
Er is slechts één korte promenade waar je
niet de hakken onder je schoenen vandaan
wandelt. Maar het meer ij bijzonder mooi,
met steeds wisselende kleurschakeoringen
en donker schemerende bergen rondom en
het bijzondere is, dat het geheel op een hoog
te van 695 M. ligt. In dit eigenaardige meer,
dat 30 k.m. lang en 14 k.m. breed is. zwem
men allerlei buitenissige visschcn, die. ver
der nergens ter wereld worden gevonden en
waarvoor dan ook een museum is ingericht
Ze worden gevangen door de visschers, op
dezelfde manier en met hetzelfde soort boo
ten als in praehistorische tijden Die booten
zijn onder breeder dan boven en hebben
geen zitplaatsen. Van de fi a 7 visschers die
de bemanning uitmaken stuur* er 1 met een
riem, terwijl de anderen ..an den anderen
kant staan te roeien. Zoo vertrekt bij 't eer
ste niorgcngrauwen de heele vloot en komt
's avonds in de schemering terug, waarbij
de booten vreemde silhouetten vormen tegen
den stemmigen avondhemel.
Maar het leven dezer lieden is hee-
lemaal niet zoo poëtisch. Ze hebben
het door die vele eeuwen heen lang
zamerhand tot den bedelstaf ge
bracht en vooral sinds de grenzen
naar Albanië en Griekenland zijn
gesloten is hun handel bijna onmo
gelijk geworden, daar Ohrid naar
het Noorden 5 uur por bus van het
dondgestorven stadje Bitoli is ver
wijderd en 10 uur van Skoplie. Toch
zouden zij hun posith kunnen verbe
teren. wanneer ze zich organiseerden
en den tusschcnhan.iel uitschakel
den.
Momenteel ontvangen zij voor een kilo
gram der fijnste visch sléchts 8 a 10 dinar,
terwijl de consument in Beograd daarvoor
30 tot 40 dinar belaalt.
Martelaren zonder oogen
Voor wie van historische gebouwen houdt
is er in Ohrid veel te zien. In de eerste
plaats de vele oude kerken, waarin je de
op goud geschilderde ikons vindt, de al
taarwanden met antiek snijwerk en de
oude, zwart geworden fresco's, zóó oud en
zóó zwart, dat je in de donkere ruimten
wel eerst een kaars moet konpen om er de
wanden mee te belichten. En dan ontdek
je steeds meer van die melancholieke re-
Ome Hollandsche reiscorrespon-
dente in Joegoslaviëmaakt het
volksleven aldaar van zeer nabij
mee. Zij knoopt gesprekken aan
met arme visschers en Mohamme
danen en is de gast van een zeer
temperamentvol Joegoslavisch gees
telijke, die een dronk wijdt aan
Holland.
Be volksliederen maken diepen
indruk op onze medewerkster en
op boeiende wijze weet zij haar im
pressies in bijgaand artikel weer
te geven.
stallen, portretten van Heiligen en Konin
gen, met vreemd uitgerekte lichamen, lange
gezichten en weemoedige oogen, voor zoo
ver ze tenminste hoog aan den muur zijn
geschilderd, want van de laagste zijn in den
Turketijd vaak de oogen uitgekrast. Maar
daarom zijn ze nu ook heilige martyren en
worden door de oude vrouwtjes, die hier
biddend een kaarsje komen offeren, devoot
gekust.
Onder den duizendjarigen boom
Behalve de christenkerken zijn er ook
moskeeën, mohammedaansche kerkhoven en
het heele Oostersche gedoe in de straatjes.
Het aantrekkelijkste plekje is op het plein
tje onder den 1000-jarigen boom. Ik weet
tot m'n spijt niet meer wat soort boom
het was, maar de Turksche koffie die ik
onder z'n blarendak genoot, zal ik nooit
vergeten. Je hebt er bovendien gelegenheid
het Ohrider leven te leeren kennen. Want
op dit pleintje stoppen de autobussen en
hier komen dus de vreemdelingen en de
nieuwtjes van de wereld daar buiten aan
en daarom krioelt hier heel Ohrid na den
heeten dag samen, om van den koelen
avond te genieten, een krant te lezen, iets
te drinken en vooral veel te redeneeren..
Om er eenstoe] te bemachtigen moet je
dan ook eerst door een Oricntaalsch straat
publiek heenworstelen, ettelijke venters
met Turksche zoetigheden, zeep en veters
afsnauwen, een paar ezels op hun onwilli
ge achtereinden slaan en vooral ook goed
opletten waar je stapt; maar dat hoort al
les bij de juiste stemming.
Onder dien eerwaardigen boom
kwam ik in gesprek met 3 voorna
me muzelmannen, welke voornaam
heid bleek uit den witten tulband
die zij om hun fez droegen. Ze
waren alle drie oud, hadden baard-
looze, ingevallen gezichten, borste
lige wenkbrauwen en magere hal
zen. De één, die mij met z'n ouder-
wetsch brilletje en een paar verge
ten tanden op de een of andere
manier aan Ghandi deed denken,
was rechter. Er is in Ohrid ook een
gewone Joegoslavische rechtbank,
maar daarnaast hebben de Islamie
ten nog hun eigen gericht, vooral
om hun nogal ingewikkelde familie
kwesties te behandelen.
De Mohammedanen genieten hier alle
vrijheid en hun godsdienstig leven wordt
in geen enkel opzicht belemmerd, zooals
zij zelf indertijd wel den christelijken gods
dienst hebben belemmerd. Ze mogen b.v.
ook nog meer dan 1 vrouw hebben; maar
dat komt zelden voor, eenvoudig omdat het
te duur is.
Zóóveel melk uit één koe.
De rechter vond het heel bijzonder, dat er
een juffrouw heel alleen van Holand naar
Zuid-Joegoslavië was gekomen. Zoo onder
nemend waren de meisjes hier niet, zei hij
en grijnsde met z'n spaarzame tanden te
gen me, terwijl de anderen beurtelings tegen
elkaar en mij knikten om dit te bevesti
gen. Ik maakte 't geval nog onbegrijpelijker,
door te vertellen, dat ik een boerendochter
was, waarom ze erg moesten lachen, omdat
ze waarschijnlijk nooit andere boerendoch
ters hadden gezien dan de Macedonische.
Hierdoor kwam het gesprek op veeteelt,
waarbij ik foto's liet zien van Hollandsche
koeien. Toen werden ze heelmaal opgewon
den en staken hun handen in de lucht van
verbazing, dat er zóóveel melk uit één koe
kon komen. De foto's gingen de heele „ka-
fana" door en verwekten veel opzien en
toen ik tenslotte afscheid nam, stonden m'n
tafelgenooten op en bogen herhaaldelijk
maar ik weet niet, of dat voor mij of voor
onze koebeesten was.
Stommen leeren spreken
's Zondags maakte ik een boottocht mee
naar het klooster Sveta Naom, dat op den
anderen oever van het meer zich in het
klare water spiegelt. Het is reeds in het
jaar 905 door den Heiligen Naom gesticht,
die hier zelf 10 jaar moet hebben gewoond
In het vertrekje waar zijn relieken lig
gen, gebeuren nog steeds wonderen; daar
leeren stommen weer spreken en kreupelen
weer gaan. Zoover ik de gevallen uit de
laatste jaren heb kunnen nagaan, betrof
't steeds menschen die niet hun geheele le
ven stom of mank waren geweest.
Om kippenvel van te krijgen.
Voor de geloovigen is Sveta Naom een
gewijde plek en voor hen is alles daar een
wonder; ook, dat de fresco's er zoo goed
zijn bewaard gebleven. In werkelijkheid zijn
ze echter in 1806 vernieuwd, door een man
die blijkbaar wel het eenvoudige gemoed
van zijn antieke voorgangers bezat, maar
bet talent misfe om ook de mystieke uil
drukking aan zijn figuren te geven. Met
kinderlijke stunteligheid zijn de verschrik
kelijkste tafereelen op den wand geteekend:
menschen met afgeslagen hoofden waaruit
breede stroomen bloed gulpen, heiligen die
in stukken worden getrokken of levend
worden verbrand; het is om er kippenvel
van te krijgen; maar ook hiervoor staan
de menschen met verheerlijkte gezichten
en fluisteren tegen elkaar, dat het „vrlo,
vrlo lepo" is (heel, heel mooi). In 1915
werd er bij het klooster een nieuwe toren
gebouwd, die het oude geheel wel bedierf,
maar waarin een Rus bijzonder mooie
fresco's heeft geschilderd, waarbij hij tus
schen de bijbelsche martelaren ook den
laatstcn Russischen Tsaar een plaatsje gaf.
Een sensationeele disch
Ieder die Sveta Naom bezoekt is er gast
en wordt 3 dagen gratis verzorgd. We wer
den dan ook als vrienden verwelkomd door
den Iguman, een geestelijke met witte baard
en lange haren, die hij nu, met het oog
op de hitt,e, in een knoetje tot onder z'n
hoed had opgebonden, 's Middags bij den
kosteiijken vischmaaltijd troonde hij breed
en gastvrij aan het hoofd van de tafel. Hij
was een Albanees met heftig temperament,
werd af en toe plotseling kwaad en sloeg
met z'n vuist op het tafelblad, dat het
grove aardewerk over het hout daverde.
Dat was maar lastig voor mij, omdat ik
niet verstond wat hem zoo woedend maak
te; maar even later was hij weer vergenoegd
lachte, rookte sigaretten, draaide handig een
nieuw knoetje in z'n haar, hief z'n glas
hoog en riep: „sdravo, Gospodjitse Ghollan-
dia!" "Prosit", riep ik dan terug en nipte
bescheiden aan mijn glas wijn, want er wil
den zoovele op het welzijn van Holland klin
ken, dat ik de gezondheidsdronken niet al
te groot durfde te nemen. En vreemd, hoe
vaker we klonken, hoe meer menschen er
één van de moderne talen bleken te spre
ken. Wijn is werkelijk spraak-water!
Herinnering aan leed
De middag gebruikten we om de prachti
ge omgeving te verkennen. Het klooster ligt
aan de grens met Albanië en hier was ik
dan ook op het verste punt dat ik dit jaar
Op het meer van Ohrid worden nog
steeds de eigenaardige prae-historische
visschersbooten gebruikt.
zou bereiken. Tegen don avond gleden we
weer over het spiegelgladde meer van Sve
ta Naom weg en toen, terwijl de zon begon
weg te zinken achter de Albaneesche bergen
wci'd er plotseling een kring gevormd rond
om het stuurhuis en werd er een echt Maca-
donische kolo gedanst, begeleid door een
Macadonisch lied.
De liederen zijn overal in het land
verschillend; hier in het Zuiden,
waar de strijd, de onderdrukking
■en het leed hef felst waren, zijn de
zangen ook het meest droefgeestig.
Ze hebben maar enkele tonen en
worden half gesproken, maar toch
kun je de vreemde melodie niet in
je vasthouden of die nazingen. Ze
zijn donker en geheimzinnig door
het verdriet en de angst die er in
is uitgezongen over vermoorde en
ontvoerde familieleden en geroofde
goederen. Ook de woorden zijn sim
pel en herhalen steeds hetzelfde,
zooals een bedroefd hart ook steeds
om het ecne groote leed heendraait.
Gezongen door de menschen van
het land zelf, zijn ze echter inee-
sleepend mooi, vooral als je dan
zelf in de maat der melodie mee
st amipt.
Zoo kwamen we weer voor Ohrid aan,
maar toen ik probeerde te zeggen, hóe fijn
ik dit slot had gevonden, bedacht de kapi
tein zich niet, maar liet de boot keeren om
nog een poosje rond te varen en tot ver
bazing van de honderden menschen die
ons op de kade opwachtten, verdween het
zingende schip weer in de duisternis.
Ja, ik vraag me wel eens af „wie is de
aap", maar ook dikwijls: „waaraan heb ik
al die vriendelijkheid te danken", want ie
der waarmee ik in nader contact kom, ver
went me en probeert het me zooveel mo
gelijk naar den zin te maken.
M. T. BOEKEL.
TRIBUNES, DIE AAN HONDERDDUIZEN
DEN PLAATS BIEDEN. LEGER MAR
CHEERT OP EEN WEG VAN 100 METER
BREEDTE.
(Van onzen correspondent).
NEURENBERG, Sapt. 19:18.
Wie Neurenberg van de vroegere Rijks
partijdagen kent en sindsdien niet meer in
de stad geweest is, zal getroffen worden
door de vele veranderingen, die in deze
plaats zijn aangebracht. Reeds maanden
geleden is men er toe overgegaan de oude
„Kaisertourg" te verfraaien. Nog voor kort
konden wij aan de gevels en de torens van
dit eerwaardige bouwwerk de teekons van
een tijd opmerken, die gotischer dan de
gotiek en romantischer dan de romantiek
wilde zijn. Men heeft thans al deze „sehoo-
nc" franje der negentiende eeuw verwijderd
en 't machtige bouwwerk van de oude vrije
rijksstad het aanzien gegeven, dat het in
derdaad in vroeger tijden moet hebben ge
had.
Ook de langgestrekfe „Kaisersfallung",
die zich naast de burcht verheft en door de
folterkamer, die zich in den westelijken to
ren bevindt, wereldberoemd geworden is, is
geheel gerestaureerd. De leegstaande ge
bouwen zijn thans als een jeugdherberg in
gericht, die op het oogenblik natuurlijk
overvol is. De rijksjcugdlcider Baldur von
Schirach beeft hier met zijn staf zijn ten
ten opgeslagen.
Het pershotel en het partijdagterrein.
Niet ver van het station, waar vroeger
het Frankische Hof stond, is thans een
modern, representatief hotel voor de pers,
die ter gelegenheid van den partijdag in
Neurenberg vertoeft, ontstaan. Het hotel
heeft een groot aantal gemakkelijk inge
richte kaniers, ontvangstzalen en eetzalen.
Op iedere kamer is een telefoon aange
bracht.
Zijn de veranderingen in de. Neu-
renbergsche „Altstadt" reeds ver
rassend, wat men buiten op het
partijdagterrein te zien krijgt, over
treft in vergelijking met het vorige
jaar de stoutste verwachtingen. Nog
zijn alle nieuwe enorme bouwwer
ken niet gereed, wat overigens tij
dens den duur van den partijdag
zoon eel mogelijk voor het oog ver
borgen wordt. Maar toch kan men.
reeds een indruk van den giganti-
schen omivang van het wenk krij
gen. Reeds van verre herkent men,
van de stad naar de Luitpold-arena
gaande, 't reusachtige gebouwencom
plex der S.S.-kazerne, die hier ont
staat. De gevel van het gebouw
wordt eenige honderden meters
lang en voor het begin van den
partijdag werkte hier een legioen
arbeiders om zoo snel mogelijk met
den bouw op te schieten. Na afloop
van den partijdag zal het werk
oogcnblikkelijk worden hervat.
250.000 goederenwagons voor de
congreshal.
Terwijl in de Luitpoldarena en aan de
oude .congreshal, die op het oogenlblik nog
gebruikt wordt, geen veranderingen zijn
aangebracht, blijft de blik meer naar voren
hangen aan het geweldige bouwwerk van
de nieuwe congreshal. Dagelijks werden
hier 175 wagonladingen materiaal verwerkt.
Voor het aanvoeren van steen, ijzer, staal,
cement enz. voor het in aanbouw zijnde
werk zijn 250.000 goederenwagons noodig.
De hal zal een inhoud van 3 millioen ku
bieke meter hebben en plaats aan meer
dan 300.000 personen bieden.
Geschenk van de Nederland-
sclie liuisvrouwen.
Ter gelegenheid van het 40-jarig
regeeringsjubileum van H.M. de
Koningin heeft de Nederlandsche
Vereeniging van Huisvrouwen, ver
tegenwoordigd door het dagelijksch
bestuur in het Paleis op den Dam
een huldeblijk aan H.M. de Ko
ningin aangeboden van huisvrou-
welijk karakter. De vereeniging
heeft n.1. een herdenkingstafellaken
niet bijpassende servetten laten
weven, waarin verschillende oran-
jemoticven zijn verwerkt.
Van de congreshal leidt de weg naar het
Zeppelinveld, dat ook dit jaar weer rijk met
vlaggen versierd is. Een bezienswaardig
heid is hier de tribune, die van schitterend
mozaiekwerk voorzien is. Van deze tri
bune valt de blik in zuidelijke richting op
het Duitsche Stadion, dat, wanneer het. ge
reed is, plaats aan niet minder dan 400:000
personen zal bieden. Wij hebben ons laten,
vertellen, dat voor den bouw een half
millioen baksteenen noodig zijn!
Onmiddellijk langs het Duitsche Stadion
loopt de groote weg, die de congreshal met
het „Marzfeld" verbindt. Deze weg, die on
langs gereed is gekomen, heeft een plavei
sel van groene en grijze granieten platen
en een breedte van niet minder dan hon
derd meter. Hierop trokken de verschil
lende legerformaties langs den „Führer".
Het cijferwonder van het
„Marzfeld".
Terwijl het Duitsche Stadion nog lang
niet voltooid is, is men óp het „Marzfeld"
reeds aanzienlijk verder gekomen. Machtig
verheffen zich reeds de pijlers, die de
enorme tribunes zullen dragen. Geweldig
teekenen zich de contouren der vlaggemas-
ten tegen het grijs van den hemel af. De
geheele Neurenbergsche Altstadt zou op
het „Marzfeld" plaats kunnen vinden.
170.000 kubieke meter steen zijn noodig,
om het gigantische bouwwerk te voltooien,
30.000 wagons worden in totaal gebruikt,
om het materiaal aan te brengen, 26 to
rens, ieder 26 meter hoog, omzoomen het
terrein en steunen de tribunes.
Rondom bet „Marzfeld" hebben de ver
schillende formaties hun tenten opgesla
gen. Voor het jaar 1940 zal hier een provi
sorische barakkenstad voor den Rijkspa.rtij-
dag ontstaan zijn, die 540.000 personen her
bergen zal, terwijl de stad Neurenberg zelf
slechts 400.000 inwoners heeft.
De buiten'landsche gast, die tijdens deni
partijdag in Neurenberg vertoeft, kan zijn
oogen nauwelijks gelooven. Overal verrij
zen nieuwe enorme bouwwerken en overal
grijpt de ordenende hand van den archi
tect in om het minder fraaie uit. te roeien
en Neurenberg te maken tot de parel van
het Duitsche rijk.
Echter geen reden tot ongerust
heid.
De loco-burgemeester van R'dam heeft ge
last, op advies van den geneeskundig in
specteur van de Volksgezondheid, alle
scholen voor voorbereidend onderwijs, alle
scholen voor gewoon lager onderwijs (imet
uitzondering van de afzonderlijke scholen*
voor het 7e en Se leerjaar, d.z. de scholen
voor G.L.O.B.), alle scholen voor buitenge
woon lager onderwijs, alsmede alle
kinderbewaarplaatsen in de gemeente Rot
terdam, zulks met ingang van gisteren,
voorloopig tot en met den 17den September
a.s. te sluiten.
Verder ontraadt de burgemeester, in over
leg met de medische autoriteiten bijeen
komsten met kinderen, alsmede uitzending
van kinderen naar andere gemeenten.
Uitdrukkelijk wordt hieraan toegevoegd,
dat tot deze maatregelen alleen is over
gegaan om de kans op uitbreiding der
ziekte tot een minimum te beperken. Het
aantal ziektegevallen, dat zich tot dusverre
heeft voorgedaan, geeft overigens geen re
den tot ongerustheid.