Conferentie der vier Mogendheden
DAGBLAD VOOR DEN HELDER EN HOLLANDS NOORDERKWARTIER
Hitier noodigt Chamberlaint Daladier en
Mussolini tot een bijeenkomst uit
De wereld
herademt
KONINGSTRAAT 78. DEN HELDER. TELEFOON 50 (2 LIJNEN)
DONDERDAG
Duitschland stelt zijn
mobilisatie 24 uur uit
Praag' wil meepraten
Een belooning
Mussolini?
voor
Zal Moskou zich tot
Hitier wenden?
N.V, W.A.C.O.-Autobusdiensten
EERBERICHT
DE BILT SEINT
heldersche courant
29 SEPTEMBER 1938
66e JAARG. No. 8425
Heden naar München
Neville Chamberlain
Adolf Hitier
Benito Mussolini
Met verbijsterende snelheid zijn in
de afgeloopen vier en twintig uur de
gebeurtenissen elkaar opgevolgd.
Vrede, oorlog, vrede, oorlog!
't Wisselde met een snelheid als
de beelden van een kaleidoscoop en
dit droeve spel, met als inzet leven
en have van millioenen menschen,
hield als in ijzeren greep de mensch-
heid gevangen.
Na het onbevredigende antwoord
van Hitier op de eerste boodschap
van President Roosevelt en zijn wei
gerend gebaar naar aanleiding van
de laatste vredespoging van Cham
berlain, die zijn vertrouwde Sir Wil-
son nog naar Berlijn zond, met een
allerlaatste waarschuwing, bleef nog
slechts als een zwak straaltje van
hoop het tweede beroep van den
Amerikaanschcn President op den
Ftihrer van het Derde Rijk.
't Was wel een zeer geringe kans!
Doch plotseling bleek, in de wor
steling tusschen vrede en oorlog, de
godin des vredes weer aan de win
nende hand, want geheel onver
wacht kwam de blijde tijding: Hitier
heeft Chamberlain Daladier en Mus
solini tot een bespreking te Mün
chen op heden (Donderdag) te 3 uur
in den namiddag uitgenoodigd.
Tevens kwam de mededeeling, dat
Duitschland zijn mobilisatie, in ver
band met deze conferentie, 24 uur
had uitgesteld.
De telegrammen, welke deze blijde mare
brachten, kwamen uit Engeland, waar mi
nister president Neville Chamberlain in een
imponeerende rede de gigantische worste
ling tusschen rede en geweld nog eens voor
zijn toehoorders afmaalde, tenslotte de me
dedeeling te doen omtrent de viermogend-
heden-conferentie te Muenschen, welke me
dedeeling zulk een verlichting bracht.
Terwijl het Lagerhuis in adcmlooze stilte
toeluisterde deed Chamberlain de gebeurte
nissen der laatste weken nog eens de revue
passeeren.
Na een overzicht te hebben gegeven van
do oorzaken der spanning in Tsjechoslowa-
kije, lichtte hij toe, dat de gebeurtenissen
in Duitschland de taak van Runciman, die
er bijna in was geslaagd, de Sudetenduit-
schers en de Tsjechen lot elkaar te bien-
gon, althans een redelijke oplossing voor
de kwesties te vinden, aanzienlijk bemoei
lijkten.
Immers begin Augustus werden wij, aldus
Chamberlain er van in kennis gesteld, dat
Duitschland op groote schaal militaire maat
regelen had genomen.
De Premier gaf te kennen, dat de Brit-
sche regeering over deze maatregelen stap
pen had genomen bij de Duitsche regeering,
waarbij zij de hoop had uitgesproken, dat
deze nog gewijzigd zouden kunnen worden.
Von Ribbentrop antwoordde met een weige
ring over militaire maatregelen te onder
handelen en sprak de meening uit, dat de
pogingen te Praag er slechts toe hadden
gediend de onverzettelijkheid der Tsjechen
te doen toenemen.
Tegen einde Augustus deden zich nieuwe
gebeurtenissen voor, welke den toenemen-
den ernst van den toestand deden uitko
men. Op 31 Aug. heeft de ambassadeur van
Groot Brittannië te Berlijn aan de Wilhelm-
strasse een persoonlijke krachtige waarschu
wing gegeven over de mogelijke houding
van de Britsche regeering in geval van een
Duitschen aanval op Tsjechoslowakije.
Op 3 September is door den Brit-
schen gezant aan Benesje gevraagd
„onmiddellijk en zonder voorbehoud
te gaan tot de grens der mogelijke
concessies". Runciman heeft deze
stappen ondersteund.
Naar aanleiding van inlichtingen over ver
plaatsing van verscheiden Duitsche divisies
nam de Fransche regeering voorzorgsmaat
regelen. Reservisten werden onder de wape
nen geroepen en de Maginot linie werd be
zet.
Op 1 September had Henderson een on
derhoud met von Ribbentrop en herhaalde
hij hem de ernstige waarschuwing. Door de
ze waarschuwingen door den ambassadeur
en door de woorden van Sir John Simon ten
aanzien van Tsjechoslowakije, op 27 Augus
tus, wenschte de Britsche regeering druk uit
te oefenen op de Duitsche regeering, zonder
het gevaar te loopen den toestand ernstiger
te maken door een formeele stap, welke
door Duitschland als een onheusche beje
gening in het openbaar zou kunnen worden
beschouwd.
Chamberlain gaf vervolgens een verslag
van de stappen, welke de Britsche gezant te
Praag heeft gedaan op 3 September, waarbij
hij heeft gewezen op de noodzakelijkheid, in
het belang van Tsjechoslowakije zelf, on
middellijk en zonder vorbehoud die conces
sies te doen, zonder welke de Sudetenduit-
sche kwestie niet kon worden geregeld.
Te Neurenberg heeft de ambassadeur Hen
derson alle moeite gedaan om de houding
van de Britsche regeering duidelijk te ma
ken aan de leidende Duitsche persoonlijk
heden en hij deelde mede. dat de Duitsche
regeering, tengevolge van zijn woorden, niet
meer zou kunnen twijfelen. Aangezien een
dergelijke actie het tegendeel zou kunnen
bereiken, van wat werd beoogd, aldus ver
volgde Chamberlain. werd besloten zich niet
persoonlijk tot Hitier te wenden De Fransche
regeering werd op de hoogte gebracht van
de waarschuwingen, welke Henderson te
Neurenberg heeft geuit. De toestand ontwik
kelde zich echter zeer ongunstig.
Een van de voornaamste moeilijk
heden om met een totalitaire regee
ring te onderhandelen is het gebrek
aan middelen om in contact te tre
den met de personen, in wier handen
de eindbeslissing ligt.
Ik besloot derhalve persoonlijk naar
Diïitschland te gaan om een onderhoud
te hebben met Hitier en in een persoonlijk
gesprek te zien of er hoop was op het behoud
van den vrede. Niettegenstaande alle kans
op critiek, voelde ik. dat millioenen men-
schelijke wezens op het spel stonden en dat
overwegingen over critiek niet konden wor
den toegelaten.
De minister-president verklaarde verder
verwonderd te zijn over de warmte, waar
mede zijn initiatief werd begroet.
In zijn eerste onderhoud met Hitier
werd hem duidelijk, dat de toestand
dreigender was, dan hij dacht. Hitier
zette in beleefde bewoordingen uit
een wat hij verlangde. Hij voegde
hieraan toe, dat hij liever dan te
wachten, bereid was een wereldoor
log te riskeeren, Hitier beklaagde
zich over de Britsche bedreiging,
doch Chamberlain heelt hem hierop
geantwoord, dat er onderscheid is
tusschen waarschuwing en bedrei
ging.
De ministerpresident kreeg zoo sterk den
indruk, dat Hitier overwoog onmiddellijk
een inval te doen in Tsjechoslowakije, dat
hij vroeg of Hitier hem die reis had laten
maken om zijn tijd te verspillen. Hitier
antwoordde hierop, dat indien Chamberlain
hem verzekerde dat de Britsche regeering
het beginsel van zelfbestemming goedkeur
de, hij bereid was te spreken over wegen
en midelen om tot 'n oplossing te komen
Indien de Britsche regeering hiertoe niet in
staat was. dan zouden besprekingen nut
teloos zijn. Chamberlain moest hierover
eerst zijn collega's raadplegen en hij vroeg
Hitier alle vijandelijkheden op te schorten
tot het antwoord ontvangen zou zijn. Hit
Ier beloofde dit, op voorwaarde, dat in
Tsjechoslowakije niets zou geschieden, dat
hem zou dwingen in te grijpen.
Bij zijn terugkeer te Londen ver
klaarde lord Runciman. dat volgens
zijn meening de schuld van 't mis
lukken van de onderhandelingen lag
bij de Suderendnitsche extremisten,
doch in verhand met de jongste ge
beurtenissen was hii van mecning^
dat de Sudeten het recht van zelfbe
schikking moest worden gegeven.
Na overleg met de Fransche regeering
werd vervolgens besloten, zoo verklaarde
Chamberlain o.a. verder, de Tsjechische re-
ïreGrinfr mede te deelon. dat het door de
Sudeten bewoonde gebied niet binnen de
grenzen van Tsjechoslowakije kon blijven,
zonder gevaar voor den vrede en het be
staan van Tsjechoslowakije zelf. De regee
ring te Praag werd aangeraden de gebie
den. welke door meer dan 50% Sudeten
werden bewoond, af te staan aan Duitsch-
'3 Oo Tsjechische regeering heeft dit voorstel
onvoorwaardelijk aangenomen.
Sprekende over het bezoek aan Godesberg
verklaarde Chamberlain, dat hij bij deze ge
legenheid Hitier mededeelde, dat met de
Fransche regeering maatregelen waren uit
gewerkt om te komen tot het overgeven
van het betrokken gebied en het vaststellen
van een definitieve grens en hij stelde ga
ranties voor. Hitlcr maakte geen bezwaar
tegen de garanties, doch hij verlangde, dat
ook Italië als garant zou optreden. Verder
verklaarde Hitlcr. dat hij geen nietaanvals
verdrag rnef T-jerhoslowakije zou kunnen
sluiten, zoolang de verlangens van de an
dere minderheden in dit land niet waren
ingewilligd. Zoodra deze verlangens zonden
zijn ingewilligd was hii bereid zich onmid
delliik te voegen bij de internationale garan
ten Andere voorstellen kon Hitier niet
aanvaarden en hii gaf Chamberlain het
bevende memorandum.
rbamherlain l.evond zich hierdoor in een
geheel nieuwe situatie.
Te Berchtesgaden was hem gezegd,
dat indien de Sudeten zelfbestem
ming zouden krijgen, Hitier wegen
en middelen zou bespreken. Hitier
heeft later aan Chamberlain gezegd
dat hij nooit heeft gedacht, dat
Chamberlain terug zou komen om
te zeggen, dat dit beginsel was aan
vaard.
Edouard Daladier
Chamberlain spoorde zijn hoorders aan,
niet te denken, dat Hitier hem met opzet
heeft bedrogen. Chamberlain zelf is er
van overtuigd, dat dit niet het geval is.
Hij, Chamberlain, achtte het verstandig
den volgenden dag commentaar op de
nieuwe voorstellen op papier te brengen en
aan Hitier te overhandigen, alvorens tot
besprekingen over te gaan Dit bracht geen
wijziging en in het laatste onderhoud wer
den Chamberlain het memorandum en de
kaart overhandigd. In het memorandum
vond hij voor het eerst de tijdlimiet.
Bij deze gelegenheid wees Chamberlain
nog op de ernstige gevolgen, welke een
oorlog zou brengen.
Ik verklaarde, aldus Chamberlain, dat de
taal en de samenstelling van het docu
ment, dat ik eerder als een ultimatum dan
als een memorandum kenmerkte, de open
bare meening in de neutrale landen diep
zou schokken, en ik verweet den Rijkskan
selier bitter, dat hij in gebreke bleef, op
ecnigerlei wijze tegemoet te komen aan
mijn streven, den vrede te verzekeren.
Ilitler zeide mij, dat hii mijn pogingen
waardeerde en er dankbaar voor was. doch
dat hij er naar zijn meening al op had ge
antwoord, daar hij de operaties, waartoe
hij het plan had gehad, had uitgesteld en
in zijn voorstellen aan Tsjechoslowakije 'n
grens had voorgesteld, die geheel verschil
de van die, welke hij als het resultaat van
een militair conflict zou hebben veterenen
Ik geloof, dat ik hieraan toe moet voe
gen, aldus merkte Chamberlain op, dat ik,
alvorens afscheid van Hitier te nemen,
vertrouwelijk enkele woorden met hem heb
gewisseld, die naar mijn meening niet van
belang ontbloot zijn. Hitier herhaalde tegen
over mij, met den grootsten ernst, hetgeen
hij reeds te Berchtesgaden had gezegd, na
melijk, dat dit het laatste van zijn territo
riale verlangens in Europa was. In de
tweede plaats zeide Hitier nogmaals in al
len ernst, dat hij met Engeland bevriend
wilde zijn, en dat, indien maar eenmaal
deze Sudetenduifsche kwestie van de baan
was hij de besprekingen zou hervatten.
Er was, dit gaf hij toe, nog een
netelige kwestie namelijk die der
koloniën, doch dit was niet een
zaak om oorlog over te voeren.
Chamberlain herinnerde vervolgens aan
de verdere ontwikkeling, en aan het ant
woord van Hitier, waarin deze verklaarde,
dat hij zich zou neerleggen bij het resultaat
van de volksstemming en tenslotte deel zou
nemen aan een internationale garantie
voor de rest van Tsjechoslowakije, nadat
eenmaal de minderhedenkwesties geregeld
zouden zijn.
Vervolgens deed Chamberlain voorlezing
van de persoonlijke boodschap, die hij aan
Mussolini heeft gericht. (Zie elders in dit
blad). In antwoord op deze boodschap, zoo
vervolgde spr., ontving ik de mededeeling,
dat instructies waren gezonden aan den'
Ifaliaanschen ambassadeur te Berlijn om
onverwijld een bezoek te brengen aan von
Ribbentrop, om te verklaren, dat, terwijl
Italië zijn verzekering, Duitschland bij te
slaan, volledig zou nakomen, Mussolini in
verband met de groote beteekenis van het
verzoek der Britsche regeering hoopte, dat
Hitier, de actie, waartoe naar de kanselier
aan Wilson had verklaard, vandaag (Woens
dag) om 14 uur zou worden overgegaan,
voor minstens 24 uur zou uitstellen, ten
einde den toestand opnieuw te bestudeeren
en een vreedzame regeling te vinden.
Chamberlain verklaarde verder, dat hij
daarop aan Hitier een schrijven had gezon
den, waarin hij zeide:
„Na het lezen van uw brief ben ik
er zeker van, dat gij zonder oorlog
cn zonder verwijl op alle hoofdpun
ten voldoening kunt krijgen, en ik
heb voorbereidingen getroffen om
zelf direct naar Berlijn te komen
om met u en de vertegenwoordigers
van de Tsjechische regeering over
een regeling te spreken, tezamen met
de vertegenwoordigers van Frank
rijk en Italië, indien u dit wenscht
Ik ben ervan overtuigd, dat wij bin
nen een week tot overeenstemming
kunnen komen. Ik kan niet gelooven
dat gij de verantwoordelijkheid op
u wilt nemen voor het ontketenen
van een wereldoorlog, die wellicht
het einde der beschaving zou betee-
kenen, en dat terwille van een paar
dagen vertraging in de regeling van
dit oude probleem."
In antwoord hierop verklaarde Hitier zich
bereid, de mobilisatie voor 24 uur uit te
stellen.
Chamberlain vervolgde: Hoe wij ook in het
verleden over Mussolini gedacht mogen heb
ben, ik geloof, dat ieder zijn gebaar zal
toejuichen.
Hij heeft zich bereid verklaard, met ons
samen te werken, doch dit is nog niet alles.
Ik heb nog iets te zeggen. Ik heb bericht
van Hitier ontvangen, dat hij mij uitnoo-
digt, hem morgenochtend (heden) te Mün
chen te ontmoeten. Hij heeft ook Mussolini
en Daladier uitgenoodigd. (Vrijwel alle afge
vaardigden verhieven zich bij deze verkla
ring onder luid gejuich van hun zetels, met
hun papieren zwaaiend, terwijl enkelen uit
riepen: „God zij dank.")
Toen het gejuich bedaard was, ging Cham
berlain voort: Er zal wel geen lid van dit
huis zijn, die niet zijn hart heeft voelen op
springen, nu hij gehoord heeft, dat de cri
sis opnieuw is uitgesteld en dat zich op
nieuw de gelegenheid biedt om door onder
handeling en goeden wil te trachten, een
oplossing te vinden voor een probleem, waar
van de regeling reeds in zicht is.
Ik kan niet meer zeggen. Ik hoop, dat het
Huis mij thans zal laten gaan om te zien
wat ik van deze laatste poging kan maken.
Onder toejuichingen van de aanwezigen,
verliet de Premier het Huis.
Deelname aan de conferentie
verzocht.
Masaryk, de Tsjechische gezant te Lon
den, heeft gisteravond Chamberlain telefo
nisch gevraagd en dit later schriftelijk be
vestigd, of er geen mogelijkheid bestaat, dat
een vertegenwoordiger van Tsjechoslowakije
morgen aan de conferentie te Munchen kan
deelnemen.
De eerste minister antwoordde, dat deze
mogelijkheid niet was uitgesloten en dat hij
zich in verbinding had gesteld met den pre
sident der Tsjechoslowaaksche republiek.
Volgens Parijs 'n leening en er
kenning van de verovering van
A.bessinië door Frankrijk.
De Parijsche correspondent van de N.R.
Crt. meldt, dat in Parijs het gerucht gaat,
dat Frankrijk, al dan niet in overleg met
Londen, Italië financieelen steun heeft toe
gezegd.
Ook zou graaf de Chambrun, die wegens
het bereiken van de leeftijdsgrens eenigen
tijd geleden als gezant Rome verliet, en
niet vervangen werd. omdat de Fransche re
geering niet geneigd was den als zijn opvol
ger aangewezen diplomaat een geloofsbrief
gericht aan den „koning-keizer" mee te ge
ven, m.a.w. de verovering van Abessinië te
erkennen, op het punt staat naar dien post
terug te keeren, nu met een brief in den
door Italië gewenschten geest.
Tot op dit oogenblik was hiervan nog
geen bevestiging te verkrijgen. Onmogelijk
klinkt het niet als vervulling van een voor
waarde die Italië gesteld kan hebben voor
het volvoeren van den stap. die reeds als
een scheidsrechtelijke uitspraak werd aan
geduid.
Een beroep van Roosevelt op de Sovjet.
Tass meldt uit Moskou, dat de Ameri-
kaansche zaakgelastigde, Kirk, Potemkin
een bezoek heeft gebracht en hem gevraagd
heeft, dat hetzij de chef der Russische re
geering, hetzij het staatshoofd een soort
gelijken oproep tot Hitier en Benesj richt
als Roosevelt gedaan heeft.
Petemkin, de waarnemende volkscommis
saris van Buitenlandsche Zaken.-antwoord
de, dat de Russische regeering het voorstel
van de regeering der Ver. Staten met sym
pathie begroet en in het onmiddellijk bij
eenroepen van een internationale conferen
tie het doelmatigste middel tot voorkoming
van aanvallen in de toekomst en tot 't be
zweren van het gevaar van een nieuwen
wereldoorlog ziet
WINTERDIENST op al onze autobusdien-
sten gaat in op 9 OCTOBER 1938.
t
Verwachting: Zwakke tot mati
ge Z.O. tot Z.W. wind,
plaatselijk ochtendmist, ove
gens gedeeltelijk bewolkt,
weinig of geen regen, koe
ler des nachts en des och
tends, overdag weinig ver
andering in temperatuur.
Verdere vooruitzichten: Onzckei