Den Helder ter stembus
Uitslag der Stemming in Den Helder
Rustige verkiezingsdag, zonder incidenten
Stem-conflict
Laatste
marineconcert
ponderdag 20 April 1939
Tweede Blad
Maar in de Koningstraat was men
's avonds present
Brand bij de fa» Grunwald
op den Kanaalweg
1
3
4
r
STEMBUREAU
i
2
3
J
4
4
4
4
7
44
8
9
1
2
4
10
2
11
1
4
12
4
2
2
4
1
Als er ooit sprake is geweest van een
stoïcijnsch verloopen verkiezingsdag, een
dag zonder geuite emoties, zonder sensa
ties, dan is het wel de verkiezingsdag van
gisteren geweest, die zich wèl kenmerkte
door stralead voorjaarsweer en een even
redig montere stemming bij het ter stem
bus tijgende publiek, maar niet door
uiterlijke belangstelling voor het benoe
men der leden van het nieuwe college der
Provinciale Staten.
Er zijn geen verkiezingsvergaderingen ge
houden. Er waren geen bewogen debatavon
den gedurende de laatste weken, noch poli
tieke rellen. En gisteren stond er zelfs voor
de stemlokalen geen „posters", die de wan-
kelmoedigen, de zwakke broeders, nog op het
allerlaatste moment een biljet in de hand
duwden om hen toch vooral op nummer één
van lijst X te laten stemmen.
Voor geen enkel stembureau werd queu ge-
jnaakt. Nergens bediscussieerde men de kan
sen, nergens ook zag men de bekende groep
jes heetgebakerde „insiders", die temidden
van een schare luisteraars hun opinie ten
aanzien van zekere partijen kenbaar maakten
Het was rustig. Opvallend rustig.
Waar de heeren zaten. Meest bekende ge
zichten. Drie aan één tafel, met voor zich de
staten waarop de namen der kiezers, de Kies
wet, het bekende roode boekje, en de stapels
grijze stembiljetten.
Om 8 uur 's morgens ving de campagne
aan. Toen meldden zich de vroeg-komers, zij,
die er even hadden kunnen uitbreken om hun
burgerplicht te plegen. Die de stemmerij ken
nelijk als een corvee beschouwden, en met een
tik aan hun pet het lokaal weer verlieten.
Later op den morgen kwamen de echt
paren. Man-en-vrouw. Soms in gezelschap van
hun kroost, waarbij genoemd kroost dan strijk
en zet de eer te beurt viel het grijze biljet in
de gele bus te mogen deponeeren.
Er waren er velen, die met dat biljet
niet goed raad wisten. Men wist wel zoo
ongeveer welke partij men moest kiezen,
maar uit al die lijsten en al die namen
wist men toch niet goed wijs te worden.
En menigmaal werd een beroep gedaan
op de heeren achter de tafel, die dan, voor
zoover de Wet hen dat toeliet hints ga
ven.
Er waren heel oude menschjes, gebogen
moedertjes, die met gebogen hoofdjes naar
het potlood zochten en er heel lang over de
den. Die het heele biljet eerst gingen lezen
en daarna een hokje roodkleufden. Hoogst
plechtig verrichten dezen hun stemplicht.
Over het algemeen werd er zeer gelijkmatig
gestemd. Om 12 uur was ongeveer 50 procent
present geweest, terwijl het restant des mid
dags volgde.
Incidenten hebben zich, voorzoover ons
bekend, niet voorgedaan. Alles verliep in
de meest volmaakte orde, zoowel 's mor
gens als 's middags en wie gedacht had,
dat juist deze verkiezingen zich zouden
kenmerken door een groote mate van en
thousiasme, kwam verkeerd uit. Het was
alles even rustig, bezadigd en wèl-over-
wogen.
Speciale moeilijkheden deden zich niet voor.
Alleen waren er nogal wat stemmers, en
heusch niet alleen zij die het voor de eerste
maal deden en oude van dagen, die last had
den op 't biljet hun lijst te vinden. In,verschil
lende stembureaux kwam dit tot uiting.
Overigens was er ook een vrij groot con
tingent kiezers, dat niet opgekomen was in
verband met het plotseling opkomen voor de
genomen defensie-maatregelen, en voorts door
het feit, dat er nog al wat marineschepen
buitengaats verblijven. De stapeltjes biljetten
die uitvielen, waren dan ook in verschillende
stemdistricten vrij groot.
Om 5 uur gingen de stembureaux op slot,
dat wil zeggen, was men niet meer in de
gelegenheid zijn stem uit te brengen. Hier en
daar kwam iemand enkele minuten over tijd,
en mopperden wat, dat-het-toch-zoo-nauw-niet
-hoefde-uit-te-gaan, maar daar bleef het ook
bij.
En toentoen ontwikkelde zich in al
die bureaux ineens een enorme activiteit. De
bussen werden ontsloten, en de inhoud, een
ritselende rijstebreiberg stembiljetten, over de
tafels verspreid. En reeds direct graaiden
vele handen in die rijstebreiberg, het eene
paar vouwde de biljetten uit elkaar, andere
legden haar op volgorde van de lijsten, en
weer anderen sorteerden deze in stapeltjes
van 10 of 25.
Uiteraard ging dit in het eene bureau vlug
ger dan in het andere, maar over het alge
meen werd er een prijzenswaardige ijver aan
den dag gelegd. Zoowel door de heeren der
stembureau, als door onze ambulante mede
werkers, die zich haasten de uitslag zoo vlug
mogelijk op het bureau te brengen, waar de
eerste belangstellenden reeds samengroepten.
Hoe sommigen „stemden"
Natuurlijk waren daar biljetten van on
waarde. Nu eens bleek een stemmer weer ge
meend te hebben .dat men ,z ij n (of haar)
stem niet van noode had, daii wee'r had men
het papier versierde met poppetjes, of al dan
niet te ontwarren symbolische voorstellingen.
Er zou van al die „uitvallers" natuurlijk een
aardige bloemlezing zijn samen te stellen. Zoo
was er een dat vermeldde „Leve Arnold
Meijer, leve Zwart Front", zoodat wij thans
weten, dat er door Helder's straten ook een
Zwartfronter rondwandelt. Op een ander bil
jet maakte men de aanteekening. „De groe
ten, hoor!", terwijl een derde zijn rijmlust
niet wist te bedwingen en de heeren van bu
reau No. 11 (school 7 dan de Weststraat)
vergastte op uitbroedsel, dat weliswaar niet
altijd even duidelijk is, doch dat bewijst, dat
de Vondels nog steeds in ons midden schui-
16 Het'sorteeren, op nummer leggen, natellen,
en nog eens overtellen, geschiedde doorgaans
onder de meest prettige stemming, zoodat de
tijd omvloog.
Vliegen deden ook onze reporters en wel
naar de Koningstraat, waar om 7 uur reeds
een vrij groote menigte aanwezig was, waar
onder er velen waren die er kennelijk den
avond voor gezet hadden. Pijp of pruimpje
meegenomen hadden en breed-uit hun stukje
trottoir in beslag namen.
Er waren er, die papier en potlood meege
bracht hadden, teneinde heet-van-den-naald
vergelijkingen te maken. Hetgeen echter nie
noodig was, daar op de borden voor het bu
reau ook de uitslagen der vorige maal, be
nevens die der laatste verkiezingen voor de
Tweede Kamer aangebracht waren.
Hoogspanning.
Inmiddels werkten redactie en administra
tie op hoogspanning. Zoodra de „couriers" met
hun uitslagen der stemdistricten binnenkwa
men, werden deze doorgegeven aan de om
roep-organisatie, terwijl tevens de uitslag op
het groote publicatiebord verscheen. Zoo kon
men dus winst en verlies tegelijk hooren en
zien.
In de tusschenliggende perioden was daar
dé omroep van den radio-dokter, den heer De
Zeuw, die middels schoone liederen, marschen
en andere muzikale uitbundigheden de stem
ming er inhield. Dank zij Lou Bandy, „Jozef",
„Morgen gaat het beter", ,,'t Huis met het
tuintje", gelukte dat wonderwel.
Aan critiek op straat was, hoe is het an
ders mogelijk, geen gebrek. Opvallend was hoe
weinig populair de N.S.B. in onze stad is
Werd een daling omgeroepen in zeker district,
dan ging er een ironisch gelach op, evenals
een gemompel van instemming bij winst
cijfers van V.D., Chr.-Historischen en S.D.A.P.
Het publiek neemt geen blad voor den
mond. En zeker niet bij het vernemen van
verkiezingsuitslagen. Ook niet als men naast
een politieken tegenstander staathetgeen
natuurlijk diverse malen aanleiding gaf tot
min of meer scherpe samenspraken, die ech
ter doorgaans nogal van den lakonieken kant
opgenomen werden.
Ook hier bleek weer de gemoedelijkheid van
den doorsnee-Nieuwedieper.
Veel stemmen van onwaarde.
Opmerkelijk vond iedereen het groot
aantal stemmen dat van onwaarde was.
Voornamelijk blanco stemmers waren er
ditmaal vele In getal. Dat er veel marine
buitengaats is, bewijst wel zeer duidelijk
het feit, dat er bijv. in het stembureaux
op de Hoofdgracht van 848 stemmers
slechts 599 opgekomen waren. Dit zijn
wel zeer frappante cijfers.
Om half négen virèrd, reeds een bulletin uit
gegeven mét den totaal-uitslag van onze stad
De biljetten vonden een grif afzetgebied en
gingen van hand tot hand.
Ook de burgemeester en mejuffrouw Rit
meester kwamen een kijkje op het bureau
nemen en onze eerste magistraat volgde met
aandacht de uitslagen. Het kwam ons voor
dat hij met den uitslag in onze stad niet on
tevreden was. Het werd 10 uur... 11 uur...
en hoewel de belanstelling natuurlijk geleide
lijk minder werd waren velen toch niet ge
neigd huiswaarts te gaan. Men wachtte op de
groote steden in de provincie en die daarbui
ten.
Het gebeurde op een der stembureaux.
Twee bejaarde vrouwtjes traden, na
eerst schuw om den hoek gekeken te
hebben, binnen, beiden met het ge
wichtige papier In de hand houdend. In
I de hand, die beefde.
Tenslotte was het een gebeurtenis
voor de vrouwtjes, die niet lederen dag
voorkomt.
De eene deed het alsof ze er dag-werk
van had. Greep het aan een touwtje
1 bengelend potlood en maakte het cir
keltje rood. Zij had haar plicht gedaan.
Bü de ander vlotte het minder goed.
Ze boog en kromde zich over het papier.
Ze bekeek de potlood-punt, het biljet,
keek om en op zij en was kennelijk aan
wanhoop ton prooi.
Haar vriendin voelde dat er iets niet
in den haak was en aarzelde niet direct
maatregelen te nemen. Zjj drong zich
in het andere hokje en wilde juist advies
gaan geven toen een der heeren in-
greep.
Hij ijlde naar het in overteding zjjnde
tweetal en haastte zich de eene juf
frouw mede te deelen dat zooiets in
geen geval mocht. De juffrouw begreep
er niets van. Keek verontwaardigd den
spelbreker aan en wees hem op haar
plicht-als-mensch.
De meneer had er geen ooren na en
de juffrouw, die het niet goed wist,
stond weer alleen voor het karwei.
Wie zou ze gestemd hebben...?
Kranig optreden van agent van Tol.
Gisteravond, te omstreeks 6 uur, brak
in het pakhuis van de firma M. A. Grun
wald Zn. op den Kanaalweg, brand uit.
Rij het vullen van flesschen spiritus uit
een vat is door onvoorzichtigheid van een
der aanwezige personen in dit pakhui-s
in genoemd vat gekomen, met het als
gevolg, dat de vlammen direct hoog op
sloegen.
Oogenblikkelijk werden maatregelen geno
men. De heer Wols liet dirfect emmers water
en emmers zand over de vuurhaard uitstor
ten, terwjjl men eveneens gebruik maakte van
een aanwezig brandbluschapparaat. Hoewel
men er in slaagde het vuur te temperen, ge-
bluscht werd dit niet, zoodat men de politie
in kennis stelde van den brand. Met prijzens
waardige ijver was deze al reeds met de slan-
genwagep present.
Het was agent van Tol dié zfch, gewa
pend met een Saval brandbluschapparaat,
naar de laaiende ton met vuur begaf, het
geen door de hevige rookontwikkeling en
het in de omgeving reeds brandende ma
teriaal geen sinecure was. Dit was voor
hem echter geen bezwaar en hg was zoo
gelukkig het apparaat dermate handig te
gebruiken dat het vuur geheel tot staan
werd gebracht en erger voorkomen.
Kort "lierna doofden de vlammen en kon
men de schade opnemen. Een voorraad smeu
lende en geroosterde voorwerpen werd achter
het pakhuis op den Dijkweg gedragen, waar
Gisterenavond vond voor een matig bezette
Casinozaal, de laatste uitvoering der Mann
sieken stijl gehouden en om hen
„te zwaar" ligt, tevreden te stenen, was n
tweede gedeelte in lichteren vorm gestelek
Begonnen werd met de symphome no. 88,
van Haydn, die, hoewel reeds meer hier g
speeld, nog steeds gewaardeerd wordt. De
eenvoudige structuur, gepaard aan de meio
dieuse muziek, maken dit werk voor een ieder
toegankelijk. Vooral het Largo en het gees
rige AUegro, die een groote tegenstelling vor
men, verdienen vermelding. „„„„a
Daarna verscheen de solist van den avon
de heer Adolphe Poth, concertmeester van het
Residentieorkest op het podium, om een v -
tolking van Mozart's vioolconcert in G te ge
ven. Reeds door zijn functie aan genoemd or
kest mochten we veronderstellen, dat hier
een violist van de bovenste plank voor ons
verscheen. De heer Poth heeft onze verwach
ting dan ook niet beschaamd. Na nauwelijks
eenige maten stond het al vast, dat de solist
met alle toewijding zijn taak ging vervullen.
Zijn techniek, zijn toon, zijn echte Mozart-
voordracht lieten niets te wenschen over. Hij
kan er zich dan ook van overtuigd houden,
dat hij zijn gehoor geboeid heeft met dit con-
eert, dat voor de eerste maal door de Stai-
muziek werd uitgevoerd en desondanks van
een volmaakt samengaan van solist en orkest
getuigde.
De drie deelen van dit vioolconcert werden
gescheiden door twee cadensen, die, naar wij
vernamen, door den solist gecomponeerd zijn.
Een woord van hulde, zoowel voor de compo
sitie als voor de uitvoering van dit staaltje van
zijn violistische bekwaamheid en zijn tech
nisch meesterschap. De steeds volgehouden zui
verheid van toon (ook in het gevaarlijke
Adagio) dient speciaal vermeld te worden.
Na de pauze trad de heer Delgorge vóór het
voetlicht om de gebruikelijke krans aan te bie
den en een woord van dank te spreken. Ach
tereenvolgens werden de kapelmeester, het
corps, de Schout-bij-Nacht en het Gemeente
bestuur toegesproken, waarna nog een opwek
king tot het publiek volgde om de concerten
geregeld en in grooter getale te bezoeken.
Vervolgens nam de heer Leistikow het
woord of liever zijn dirigeerstok om een Noor-
sche rhapsodie van Halvorsen in te zetten.
Deze suite, die de Noorsche sfeer van boeren
dansen en weemoedige overpeinzingen muzi
kaal illustreert, bood den solo-cellist, den heer
Bandel, een mooie gelegenheid zijn prachtig in
strument te laten hooren.
De hierop volgende Vlootrhapsodie gaf een
bewerking, door den kapelmeester zelf, van be
kende liederen op zee en schepen betrekking
hebbende. Zeer terecht was daarbij ook een
plaats ingeruimd aan ernstige gebeurtenissen
in het leven op de vloot. Goed aansluitend bij
deze compositie volgde nog een feestmarsch
van Dvorak. Geheel in den stijl van zijn ge
boorteland en den volksaard was het een aan
eenschakeling van fanfares, drukke en rumoe
rige muziek waarbij pauken, groote trom en
hoorns het hoogste woord hadden. Al met al
toch een interessant nunyper.
Besloten werd mee het (Wilhelmus, dat als
gebruikelijk, door het publiek staknde werd
aangehoord.
We eindigen met den wensch, dat deze con
certen in het najaar zullen worden voortgezet,
maar dan onder grooter belangstelling dan
dezen winter het geval is geweest.
de pakken zeep, vet en schuur-artikelen een
droevigen indruk maakten.
Uiteraard waren in korten tijd tal van be
langstellenden samengestroomd. De firma is
tegen brandschade verzekerd. Behalve de
politioneele autoriteiten was o.a. aanwezig
de burgemeester en de heer Dokter,
STEMDISTRICTEN IN DEN
HELDER
2
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
aantal
uit
ge
brachte
stemmen
in
1939
aantal
uit
ge
brachte
stemmen
in
1937
aantal
uit
ge
brachte
stemmen
in
1935
Cfi'
z
Gem. Lyceum
Hoofdgracht
School 10
Vischmarkt
School 10
Vischmarkt
School 10
Vischmarkt
u ra
-2
-O o
:0 w
R.-K.Ver. Geb.
St. Bossestraat
School 1
julianadorp
School 7
Weststraat
School 15
Molenstraat
Voormalige
School 11
ie Vroonstraat
School 7
Weststraat
School 5
Parallelweg
Voormalige
Normaalschool
Kolensteeg
School 14
Oostslootstraat
School 8
Hertzogstraat
School 8
Hertzogstraat
School 8
Hertzogstraat
School T uindorp
Brakkeveldweg
School T uindorp
Brakkeveldweg
Schoolgebouw
Schoolstraat
Schoolgebouw
Schoolstraat
o
AANTAL KIEZERS
848
831
960
893
921
1052
926
1070
945
926
1001
939
995
989
1008
764
806
1014
1133
985
1224
20230
19443
17798
S. D. A. P.
103
197
254
261
196
234
275
212
244
141
206
211
146
230
147
97
149
270
361
312
335
4581
4257
3807
R.-K. Staatspartij
67
50
64
68
82
100
97
155
128
114
149
101
129
175
121
95
82
79
84
119
107
2166
2078
1852
Lib. Staatspartij
62
33
18
7
20
14
16
26
15
40
32
12
83
10
64
76
17
9
9
19
29
611
244
788
N. S. B.
20
17
26
14
13
12
24
29
9
30
20
14
29
9
20
11
19
6
15
22
24
383
450
949
5
Comm. Partij Holland
5
11
12
5
7
3
9
18
12
13
3
11
9
4
9
11
14
15
183
203
225
6
Anti-Rev. Partij
130
175
245
290
252
289
121
156
155
185
195
214
120
188
196
159
173
258
236
118
163
4018
4928
2620
Chr. Hist. Unie
33
41
26
33
53
21
52
32
45
43
56
27
92
60
41
43
53
76
15
30
866
610
705
Vrijz. Dem. Bond
123
121
146
62
158
163
207
260
200
187
184
197
244
172
219
154
163
118
112
186
249
3625
V
3208
2941
Rev. S. A. P.
3
4
2
3
4
6
4
3
5
4
2
2
4
2
4
5
7
71
30
106
Troelstra bew.
V
1
2
3
6
4
4
1
4
8
4
6
2
1
1
1
2
1
52
Chr. Dem. Unie.
V
3
3
4
21
7
4
13
7
6
10
16
6
3
3
1
3
115
93
56
Staatk. Ger. Partij
Overige Partijen
r
10
2
5
2
3
7
8
1
5
3
3
5
4
70
64
598
95
121
Totaal geldige stemmen
562
656
808
749
771
883
794
914
822
787
856
826
810
853
840
640
659
811
914
819
967
16741
14265
Van onwaarde
37
53
50
58
43
50
29
49
60
44
65
1
50
42
35
47
67
64
1
68
96
1108
1694
Totaal uitgebrachte stemmen
599
709
858
807
814
933
823
963
882
845
900
870
875
903
882
675
706
878
978
887
1063 17849
16763
15959
