Een jaar van bloed en tranen Een jaar van ontstellende gebeurtenissen WINTERNACHT aL ^üi0r..aa"^naam. Kevolg, dat ons BUITENLANDSCH JAAROVERZICHT Aan het einde van Hit ramoiaar en nog steeds even duister' BINNENLANDSCH OVERZICHT Ook ons land, dat nog altijd gehoopt bad, zich afzijdig te kunnen houden, werd mee gesleept in den maalstroom van het schok kende wereldgebeuren 1940 December 1940 Het jaar 1940 is een jaar van'bloed en tranen, een van de zwartste bladen in de geschiedenis der menschheid. De onbarm hartige oorlog heeft honderdduizenden jon ge menschenlevens weggevaagd als kaf voor den wind en nog is het einde niet te voorzien, terwijl wij deze regels schrijven. Het jaar zette reeds in met een geweldige aardbeving in Turkije, die duizenden slacht offers eischte, steden verwoestte en het verkeer ontwrichtte, doordat een groot deel van de wegen en spoorwegen verwoest werd. De oorlog in Finland nam in hevigheid toe. De Russen slaagden er niet in, hun te genstanders te verslaan en zochten hun kracht in meedoogenlooze luchtbombarde menten. In Engeland trad de bekende minister van Oorlog, Hoare Belisha af en werd ver vangen door Oliver Stanley. De reden van zijn aftreden is nooit met zekerheid vast gesteld kunnen worden. Ook in de Belgi sche regeering vond een kabinetswisseling plaats. Dit land versterkte zijn verdediging en riep weder een aantal reservisten onder de wapens. De Finsche regeering deed een beroep op 't wereldgeweten, dat onverhoord bleef. Bij Russische vliegeraanvallen werd bij herhaling Noorsch en Zweedsch gebied geschonden. Sumner Welles, een afgezant van Roose- velt, maakte een rondreis door Europa en had een onderhoud met Mussolini en Ciano, alsmede met den Paus. Ook 'sprak hij met de vooraanstaande Britsche staatslieden. Over de resultaten van zijn reis maakte men zich niet veel illusies. In Zuid-Afrika werd een nieuwe partij gevormd, de „Her- eenigde Nationale Partij" of „Volkspartij", onder leiding van Hertzog en Malan. Sumner Welles bracht ook een bezoek aan Hitier, waarover eveneens weinig bijzon derheden uitlekten. De Russen begonnen terrein te winnen in Finland, ondanks den hevigen tegenstand, die' zij ondervonden. Hulp van eenig belang kreeg Finland niet, hoewel er in alle landen stemmen opgin gen, dat er hulp geboden moest worden. De toestand werd er langzamerhand kritiek Groot-Brittannië deed den toevoer van kolen voor Italië via Rotterdam staken, het geen in Italië tot hevige protesten leidde. Thans moest het zijn kolen per spoor uit Duitschland laten komen. Duitschland bleef zijn best doen, om de neutralen te belet ten voor Engeland te varen, door de neu trale schepen te torpedeeren. Aan het West front begon zich eenige activiteit te ver- toonen. Sumner Welles had, naar het schijnt, begin Maart de desiderata van Hit- Ier in ontvangst genomen, die voor de Ge allieerden totaal onaanvaardbaar waren. Tusschen Finland en Rusland werd op 12 Maart een accoord geteekend, dat neerkomt op een gebiedsafsfand van het eerste land. Hiermede behoorde de Russisch-Finische oorlog tot het verleden. Het voornaamste doel van Rusland was bereikt: het kreeg de Karelische landengte en Hangö; deze laat ste haven in pacht voor dertig jaar. Deze korstondige oorlog vergde groote offers van het heldhaftige Finland. Duitschland deed blijkbaar pogingen om Italië en Rusland nader tot elkaar te bren gen. De Amerikaansche gezant in Canada, Cromwell. knns in een rede openlijk partij voor de Geallieerden, hetgeen aanleiding gaf'tot scherpe polemieken. Eind Maart trad het kabinet-Daladier plotseling af en werd vervangen door een kabinet-Reynaud, dat een grootere activi teit zou moeten ontplooien met betrekking tot den oorlog. De neutrale scheepvaart kreeg steeds meer te lijden van de duikboten, die doorgingen met tallooze schepen met of zonder waar schuwing in den grond te boren. De protes ten van neutrale zijden hoopten zich op, doch hun scheepvaart ging langzamerhand ten gronde. Duitschland publiceerde een Witboek, waarin werd uiteengezet, dat Ame rika in 't uitbreken van den oorlog 'n actie ve rol heeft gespeeld, door den Geallieerden te verzekeren, dat Amerika vroeger of later hun ziide zou kiezen. Op 9 April ging Duitschland er plotseling toe over, troepen te ontschepen in Denemar ken en Noorwegen, om biermede. zooals het zeide, Engeland voor te ziin. daar dit land 'n dergelijk voornemen zou koesteren. Dene marken legde zich bii den nieuwen toestand neer, doch Noorwegen verklaarde zich in staat van oorlog met Duitschland. Engeland .en Frankrijk verleenden onvoldoenden steun en trokken zich na verloop van tijd terug Het voornaamste doel van de Engelsehen was Nnrvik. de Noorsehe haven vanwaar het ijzererts werd verscheept naar Duitsch land. Deze haven werd eveneens in beslag genomen door Duitschland en bet eindre sultaat van den Noorschen strijd is allen hekend. In Noorwegen werd een nieuwe regeeringgevestigd door den nationaal-so- cialist 0'iisling. Italië verklaarde zich begin Mei non-bel- li ge rent en de toon van de pers tegenover Fngeland werd hoe langer hoe heftiger. Mussolini had in een scherpe rede het Ita- iiaansche volk opgewekt, om zich te wape nen en on alles voorbereid te ziin. Op 10 Mei geschiedde, wat door velen werd gevreesd: Duitschland viel met over weldigende macht Nederland binnen. Over deze bedroevende episode van den oorlog zullen wij liever den sluier laten vallen. Ook België zag zich overweldigd. Duitsch land had het er blijkbaar op gezet, de kus ten van den Atlantischen Oceaan en van het Kanaal in zijn macht te krijgen, het geen ook gelukte. In een door niets te stui ten stormloop werd in vijf dagen Neder land veroverd, korten tijd later België welks- koning in krijgsgevangenschap geraakte (Het Nederlandsche Koninklijke Huis en de regeering hadden kans gezien, zich op het laatste oogenblik in veiligheid te stellen in Engeland, waar zij op dit oogenblik nog ver toeven) en daarop was de beurt aan Frank rijk. Na gevechten, die elke beschrijving tar ten, werden de Franschen teruggeworpen. Een deel van hun troepen was ingesloten bij Duinkerken en moest zich tenslotte overge ven. De Engelschen slaagden er in, het grootste cleel van hun troepen onder do moei lijkste omstandigheden naar Engeland te verschepen. In stormloop werd de eene Fran sche stad na de andere genomen, zoodat de Maginot-linie in den rug kon worden aan gevallen. Zelfs Parijs werd overgegeven en ontsnapte daardoor aan de verwoesting. Toen de maginotlinie viel werd Frankrijk ten prooi aan een algeheele desorganisatie De regeering spatte uiteen, en de troepen streden in de grootste verwarring. Tot over maat van ramp verklaarde Italië op 10 Juni den oorlog aan Frankrijk en Engeland. Te midden van deze chaotische verwar ring legde Rusland beslag op de drie voor malige Ra'tische republieken. Spanje ver klaarde zich evenals Italië had gedaan. Non- bclligerent. Den lOden Mei 's avonds laat werd de stokoude maarschalk P" in tot minis ter-president benoemd; en d^ze, ziende dat Frankrijk hopeloos verslagen was, sloot op 22 Juni een wapenstilstand met Duitsch land. Intusschen hield de Italiaansche bondge noot zich bezig met het bombardeeren van een aantal vijandelijke steunpunten. De Mid deüandsche Zee vormde uiteraard het cen trum van de Italiaansche activiteit; in deze zee had Engeland een machtige vloot samen getrokken, die opereerde in vereeniging met de Engelsche troepen in Egypte. Rusland maakte van de gelegenheid ge bruik, om van Roemenië teruggave te eischen van Bessarabië en een deel van de Boekowina, die het in 1918 had moeten af staan en zag dezen eisch ingewilligd. In Amerika openbaarde zich meer en meer een sterke strooming ten gunste van Engeland. Begin Juli begonnen de Duitsche lucht aanvallen op Engeland, die voortdurend in hevigheid toenamen en voornamelijk tegen Londen zijn gericht, waar groote verwoestin gen zijn aangericht. Ook andere steden en havens echter kregen een beurt en men be weert ,dat hierbij belangrijke resultaten werden bereikt, intusschen zetelt de En gelsche regeering, zoover men kan nagaan, nog altijd in Londen. Deze luchtaanvallen werden beantwoord door de Engelschen, die op hun beurt een groot aantal plaatsen in Duitschland bom bardeerden, alsmede wat zij noemen de ..invasiehavens", vanwaar uit, naar zij vree- zon, voorbereidingen worden getroffen voor een inval in Engeland, waarmede Duitsch land heeft gedreigd. Daar Roosevelt den 9den November voor de derde maal tot President van de Veree- nigde Staten werd gekozen en zijn sympa thieën voor Engeland niet onder stoeien of banken steekt, valt wel te verwachten, dat Amerika al het mogelijke zal doen om Groot Brittannië de grootst mogelijke hulp te bie den. Japan is sterk getroffen door de -opzeg ging van het handelsverdrag met Amerika en door verschillende uitvoerverboden, door Amerika uitgevaardigd en klaarblfckelijk te gen Japan gericht. Japan is er intusschen in geslaagd een soort van vredesverdrag te la ten teekenen door Wang Tsjing Wei, presi deert van de Nanking-regcering in China doch Tsjang Kai Sjek zet zijn tegenstand onver moeid voort. Eind October verklaarde Italië den oor log aan Griekenland, doch tot dusverre heeft het daarvan niet het resultaat ge oogst, dat het daarvan verwachtte. Na de aanvankelijke successen hebben de Grie ken geholpen door de Engelschen hen teruggedrongen op Albaneesch gebied, waar de strijd zich verder afspeelt. Spanje blijft nog steeds een onderge schikte rol spelen in het wereldgebeuren. De buitenlandsche reizen van den minis ter van Buitenlandsche Zaken, Serrano Suner, schijnen niet tot eenig positief re sultaat te hebben geleid. Eind September werd te Berlijn een drie mogendhedon-verdrag onderteekend door Duitschland, Italië en Japan, dat feitelijk een samenvatting van den op dat oogen blik bestaanden toestand inhoudt. Begin October trad Chamberlain af als minister-president en Churchill nam zijn plaats in. Korten tijd daarop verwisselde Chamberlain het tijdelijke met het eeuwige. In het begin van die maand had ook een tweede ontmoeting tusschen Hitier en Mus solini plaats op den Brenner. Over het be sprokene werd niets gepubliceerd. De rol en de houding van het Fransche kabinet Pétain blijft eenigszins vaag en wankel. Duitschland doet er natuurlijk een zekeren invloed op gelden, doch Pétain schijnt min of meer huiverig, hieraan toe te geven. Ook moet hij weigerachtig blij ven, om Laval te herstellen als minister van buitenlandsche zaken (als hoedanig hij kort geleden werd afgezet). Groot opzien verwekte het feit, dat En geland in ruil voor 50 oude torpedojagers belangrijke steunpunten in Zuid-Amerika, op de Antillen, enz. had afgestaan aan Amerika, dat daarvan gebruik wil maken orn zijn „verdedigingsgordel" te versterken. Turkije, dat door een verbond met En geland is gebonden, verklaarde zich niet- oorlogvoerend. Het is nóch in den grooten oorlog, nóch ook in dien tusschen Italië en Griekenland tusschenbeide gekomen, doch behoudt zich zijn volstrekte vrijheid voor om op te treden op het oogenblik, dat het daarvoor geschikt acht. Vermelden wij tenslotte nog, dat Lord Halifax is benoemd tot ambassadeur van Engeland bij de Vereenigde Staten ter ver vanging van Lord Lothian, begin van deze maand overleden en dat hij als minister van buitenlandsche zaken is vervangen door Anthony Eden. Aan het einde van dit rampjaar ziet de politieke hemel er nog even duister uit, als aan het begin. December 1940. Als een roes van dreigende, ontstellende en benauwende gebeurtenissen is het jaar 1940 voorbijgesneld. De spanningen, die zich in de voorafgaande jaren als zware onweerswolken reeds hadden opgehoopt aan de kim, kwamen tot ontlading en sleep ten ook ons land, dat nog altijd gehoopt had zich afzijdig te kunnen houden, mee in den maalstroom der schokkende wereld gebeurtenissen. De eerste maanden van het jaar stonden, evenals trouwens geheel 1939, hoofdzake lijk in 't teeken van 't onvermoeide streven der regeering om ons land, evenals in de jaren 1914'18 buiten den oorlog te hou den. Hard werd er gewerkt aan de ver sterking van onze verdedigingslinies en vooral aan de voorziening in de zwakke plek van onze defensie, de luchtafweer. Het opperbevel van het leger werd op 5 Fe bruari in handen gelegd van generaal G. Winkelman, die den wegens interne /er- schillen ontslagen generaal O. H. Reyn- ders, in diens verantwoordelijke functie op volgde. Half April werd de staat van be leg, die 1 November 19.39 voor een deel van ons land was afgekondigd, tot het ge- heele land uitgebreid De voor de landsverdediging benoodigde gelden werden door de Kamer grif gevo teerd. zoo in Februari de 40 millioen sup- pletoire. begrooting van Defensie. Andere maatregelen om de kosten der schatten ver slindende legeruitbreiding. waarvan ieder nu opeens na jaren van verwaarloozing de dringende noodzaak inzag, te dekken, wa ren de herwaardeering van het goud der Nederlandsche Rank, waartoe eind Janu ari werd besloten, hetgeen een boekwinst van ruim 200 millioen opleverde, de uit schrijving van een staatsleening van 300 millioen, die in tweede instantie dank zij het dreigement met een gedwongen lee ning een volledig succes werd, de instelling van een fonds voor de economische lands verdediging, ten doel hebbend, prijsstijging van onmisbare levensbehoeften te voorko men, alsmede de invoering van eenige nieuwe en verhooging van bestaande be lastingen, te weten nieuwe heffingen ten behoeve van het Leeningsfonds, verhoo ging van de invoerrechten op benzine en benzol, nieuwe opcenten op: de successie- belastirtg, verhooging van den suikerac cijns en invoering van een heffing op koffie Daarnaast werden evenwel ook andere belangen niet vergeten. Voor steun aan den noodlijdenden tuinbouw, die ten gevolge van den meer en meer inkrimpende export voor steeds grooter moeilijkheden kwam te staan, werd een bedrag van ca. 5 millioen uitgetrokken, terwijl de regeering van haar medeleven met het zwaar bloedend Fin land blijk gaf door dit land 100.000 ter beschikking te stellen; uit particuliere middelen werd de uitzending van een vol ledige ambulance met doktoren en verple gend personeel bekostigd, die helaas niet lang daarna meer in het eigen land dan daar ginds noodig zou zijn. De slag valt. Want hoezeer ook ons land bij herhaling den vasten wil tot uitdrukking bracht om zijn neutraliteit te handhaven twee maal deed de minister een Oranjeboek met een overzicht van den toestand verschijnen het heeft niet mogen baten. Na tallooze neutraliteitssrhendingen van ons lucht ruim door beide oorlogvoerende partijen, waardoor telkens reeds hachelijke situa ties werden geschapen, viel eindelijk, hoe wel gevreesd, nu toch nog onverwacht, vlak voor het stralende lentefeest van Pin steren de zware slag, die ons land voor het eerst sinds bijna honderd jaar in den tienden Mei der Duitsche vliegtuigen boven tal van militair belangrijke punten van ons land, hét binnenvallen der gemechani seerde troepen, de verbitterde strijd om de Grebbelinie, in Brabant en Zeeland, het bombardement van Rotterdam, dat voor de eerste maal in onze geschiedenis een Ne derlandsche stad deed kennismaken met al de gruwelen van den modernen lucht oorlog het ligt ons alles nog te versch in het geheugen, om er lang bij stil te staan. Gezwicht voor den verpletterende druk der overmacht van moderne strijd middelen en troepen, moest de opperbevel hebber, Generaal G. H. Winkelman, op 14 Mei de overgave van de vesting Holland aanbieden, een daad, waarvoor heel het Nederlandsche volk den legerleiding dank baar moet zijn. want daardoor bleef nutte loos bloedvergieten en een onafzienbare ellende althans aan de overige groote ste den bespaard. Het voorbeeld van Rotterdam gaf den doorslag tot dit zware besluit. Het vertrek van H. M de Koningin en van de regeering had trouwens den moreelen weerstand van het volk reeds een zwaren slag toegebracht. Vijf dagen later volgde de capitulatie van de Zeeuwsche eilanden. Nederland bezet gebied. Toen eenmaal de overgave een voldon gen feit was, voltrok zich de verdere ont wikkeling in een zoo mogelijk nog sneller tempo. De Duitsche troepen trokken ste den en dorpen binnen en ook de burger bevolking kon zich nu met eigen oogen overtuigen van de overweldigende sterkte hunner bewapening Na de eerste dagen van algemeene ont reddering en ontwrichting trad nu weldra het herstel in. De overwinnaar nam snel en doortastend het bestuur over het be zette gebied op zich. De leiding hiervan werd in handen gelegd van Dr Seyss In- quart met den titel van Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied. Een aantal deskundigen met den titel van commiSsaris-generaal werd hem voor de uitoefening van zijn taak toegevoegd. Om leiding te geven aan het. economische leven in overeenstemming met de Duitsche eco nomie werd staatsrat Wohltat aangesteld, terwijl ook in het Nederlandsche regee- ringsapparaat, dat behoudens het vertrek der ministers intact was gebleven, enkele nieuwe functionarissen hun intréde deden. Tot regeeringscommissaris voor den we deropbouw werd dr. ir J. A. Ringers be noemd; met deze taak speciaal voor Rot terdam werd ir. Witteveen belast. Niet lang na de bezetting het land had vele monden meer te voeden gekregen volgden nu de distributiemaatregelen snel op elkander. Brood thee en koffie, schoenen en textielwaren werden achter eenvolgens gerantsoeneerd. Later volgden brandstoffen, vleesch, kaas en eieren en een lange reeks van andere levensmidde len. Lichtzijden. Lichtzijden in bet verloop der gebeurte nissen, dat ons onze onafhankelijkheid had ontnomen, waren de terugkeer der Neder landsche krijgsgevangenen uit Duitsch land, het weldra intredende herstel van het economische leven, de opleving op de arbeidsmarkt door de krachtig aangepakte bestrijding der werkloosheid, alsmede het heropenen van de exportmogelijkheden naar Duitschland voor onzen tuinbouw. Ook het financieele leven keerde, na de korte onderbreking van het hankenmora- torium spoedig weer in normale banen te rug. Reeds zeer kort na de bezetting werd het Nederlandsche leger groofendeels gedemobi liseerd, in Juli gevolgd door de demobilisa tie van het beroepskader. Degenen, die geen werk of beroep hadden, dat hun wachtte werden georganiseerd in den Opbouwdienst onder leiding van majoor Breunesse een overgangsinstituut, dat later wordt omgezet m een algemeenen Arbeidsdienst naar Duitsch model. Bommen en verduistering. Intusschen had de bezetting door Duitsch- oorlog stortte Het verschijnen op den morgen van den land daarmede^oö^DiTitechUmds^handTn Hoe zwart staan al de boomen ln de witheid, onverwacht, van 't overdadig sneeuwen, dat t gedaan heeft, van den nacht! Ze staan daar, als gekoolzwart en met teekenen geprent, als zwarte en zware staven, «p een eindloos pergament Ze 'n roeren noch ie 'n poeren en, bij 't nachtelijk gestraal, men zweren zou dat 't spoken zijn, of reuzen altemaal. De sterren staan en bliksemen, als oogen, ongeteld, van boven, uit de koppen van die reuzen vol geweld. Ze groeien immer grooter, en de witheid van de snee verzwaart de zwarte stammen. Zich! van een' zoo wordt er twee! 'k Versta nu hoe van drollen, gf|, en droezen hebt gedroomd, wanneer ge, Noordsche heidenen, verkeerdet in 't geboomt. Bij 't razen van den winter en bij 't nijpen van den nacht, is de oude, grimme reuzenzegge, ontstaan in uw gedacht. Guido Gezelle. tot oorlogsgebied werd en daardoor onop houdelijk aan luchtaanvallen, nu van En gelsche zijde, blootstond. Groningen en Amersfoort, Rotterdam en Maassluis, Den Helder, Haarlem, Vlaardingen en tal van andere plaatsen in alle deelen van het land het is ondoenlijk ze alle op te noemen kregen de harde consequenties van dezen toestand te aanvaarden. Een en ander bracht de noodzakelijkheid met zich mede, dat de verduisteringsvoorschriften zeer wer den verscherpt,. Politieke veranderingen. Op het terrein der binnenlandsche poli tiek voltrokken zich als gevolg der bezetting tal van veranderingen. Het meerendeel der bestaande politieke partijen werd tot werk loosheid gedoemd, daarentegen traden de nationaal-socialistische groepeeringen meer op den voorgrond. De S.D.A.P. werd ontbon den, de vakbonden onder nationaal-socialis- tisch beheer gesteld. Doch daarnaast ont stond een nieuwe beweging., de Nederland sche Unie, welker stichters en voormannen, Mr. T.. Einthoven, Mr. J. Linthorst Homan en Prof. Dr. J. E. de Quay, het Nederland sche volk wilden aaneensluiten in één na tionaal verband, dat alle krachten beoogt samen te binden en in dienst te stellen van het herstel en den wederopbouw van het land, zulks in zoo goed mogelijke samenwer king met de bezettende overheid. Wat reeds hersteld werd. Want het heelen van de wonden, ons door den korten, maar feilen strijd geslagen, i» de voornaamste taak die de Duitsche en dus ook de Nederlandsche autoriteiten zich voor oogen stellen. De uitzending van 6000 Ne derlandsche kinderen van oorlogsslachtof fers naar Oostenrijk was daarvan een eerste bewijs. Voorts werd de wederopbouw van de zwaarst getroffen stad, Rotterdam, met kracht ter hand genomen, zoodat reeds na enkele maanden de eerste serie noodwin- kels in gebruik kon worden genomen. Hard werd ook gewerkt aan het herstel van brug gen en wegen, terwijl reeds in uitvoering zijnde groote werken, zooals de Maastunnel in Rotterdam en de Zuiderzeewerken, na de korte onderbreking in de oorlogsdagen, met kracht werden hervat. Met de uitvoe ring van nieuwe grootsche werkobjecten werd een aanvang gemaakt wij noem'en hier slechts dn inpoldering van den Bies* bosch en den aanleg van een haven aan bet Julianakanaal en ook hierdoor zal blij vend de werkgelegenheid op peil worden gehouden. Na de eerste weken van inzinking en af wachten begrijpelijk na de hevige schok- ken, me ons volk waron toogpbracht openbaarde zirh allerwegen eon geest van ordening en opbouw.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1940 | | pagina 16