UI 1940
Heel Indië „rookt"!
fe prebihbeurtm
Belangrijke raadsbesluiten
Dinsdag 31 December 1940
Tweede Blad
£tadó,nieuwLó
Alle optimisme werd beschaamd
toch werd de hoop niet verloren
100 procent verkoopswaarde!
De gemeenteraadsvergaderingen van het
afgeloopen jaar zijn een spiegelbeeld van den
toestand, waarin onze stad verkeert. Het aan
vankelijk optimisme van het college van B.
#n W., dat in Mei met voorstellen durfde te
komen, die een gezamenlijk bedrag van onge
veer 1 mill. gulden zouden vergen, werd helaas
wel zeer beschaamd. Drie dagen nadat de ge
meenteraad aan de grootsche voorstellen van
het college zijn sanctie had verleend, brak de
oorlog uit en daarmee waren met één slag
alle plannen van de baan en brak er voor het
dagelijksch bestuur van onze stad een uiterst
moeilijke tijd aan; maanden van vernieling en
afbraak.
Voor onze stadgenooten zijn deze we
ken en maanden moeilijk te dragen ge
weest. Voor de leiding van onze stad zijn
de persoonlijke moeilijkheden niet minder
grcot geweest dan voor ieder lid van de
Heldersche gemeenschap, doch daarbij
had men de verantwoordelijkheid voor de
gang van zaken in Den Helder. Tal van
maatregelen moesten worden genomen,
maatregelen die pijnlijk waren om te ne
men, doch die in het belang van de stad
en haar bevolking wenschelijk waren.
Nerveus en overspannen als de bevolking
van onze stad werd, door de oorlogsge
beurtenissen, die in het bizonder Den
Helder zoo zwaar troffen, heeft men vaak
onbillijk de maatregelen beoordeeld, die
op- de Kerkgracht, door het hoofd van de
gemeente werden genomen. Men was dik
wijls onredelijk en onbarmhartig in zijn
critiek, men vergat dat de beslissingen
werden genomen door een man, die in al
deze moeilijke r, aanden een voorbeeld van
hooge plichtsbetrachting heeft gegeven,
die zichzelf in niets ontzien heeft, die de
gemeente trouw gebleven is in de zwaar
ste omstandigheden.
Öet woord van hulde, door het raads
lid, den heer Meijer,, in de laatste raads
vergadering aan onzen burgemeester
gebracht en door den raad op spontane
wijze onderstreept, was wel zeer op zijn
plaats.
Onze burgemeester heeft recht van
spreken, omdat hij in alle opzichten
trouw is gebleven en een voorbeeld gaf,
dat in de geschiedenis van onze stad
niet anders dan met gulden letteren
aangeteekend kan worden.
Het is te betreuren, dat, niettegenstaande
allen arbeid, die gedaan is om van Den Hel
der te redden wat er van te redden was, de
afbraak doorgegaan is.
De gemeentebegrooting voor 1941 sloot
met een tekort van bijna een half millioen.
Belastingverhoogingen zullen er net gevolg
van zijn. Nu moet men echter niet denken,
daarop wees wethouder v. d. Vaart, dat Den
Helder veel ongunstiger ten opzichte van be
lastingdruk is, dan tal van andere plaat
sen in ons land. Wij waren aan den lagen
kant, omdat onze financieele positie gunstig
was. We zijn dus nu niet aan den hoogen
kant met onze belastingheffing.
Het optimisme voor de toekomst wordt
door het college bewaard. En we deelen
dat, „Het sal allés reg kom." Er zijn
meer tjjden van tegenslag geweest in de
geschiedenis van ons volk en onze stad
kent ook haar zwarte bladzijden. We moe
ten geduld en vertrouwen hebben en naast
elkander blijven staan, sterkend en steu
nend, begrijpend en vergevend, verwach
tend een nieuw leven, ook voor onze stad.
Een renteloos crediet, dat wei
nig enthousiasme opleverde.
In totaal kwam de gemeenteraad in het af
geloopen jaar negen maal bijeen.
De eerste vergadering werd gehouden op 9
Januari, waar in behandeling kwam het ver
strekken van een renteloos voorschot aan het
„Zeebad Huisduinen", voor herstel van de mij-
nenschade. 1 3 raad zat met dit voorstel met
een in één van de weeën van den oorlog, die
toen al fel woedde tussfhen Duitschland en
Engeland Het voorstel ging er met weinig en-
thousiasme door. Door den burgemeester werd
de ongunstige positie van het Zeebad belicht
en hij wees op de noodzakelijkheid van het
verstrekken van dit crediet, wilde men althans
niet riskeeren, dat gebouwen en badpaviljoen
tot een ruïne zouden worden. De raad nam
het aan.
Dank zij 'iet initiatief van de ver. „Huis-
duiner Belang" en het krachtig werken
van burgemeester Ritmeester, kon het be
drag later aan de gemeente terugbetaald
worden, omdat et uit Den Haag vergoed
werd. Voor alle financieel gedupeerden op
Huisduinen was dit een meevallertje.
Het stiefkind: de Leeszaal.
In de vergadering van 20 Februari werd
het verzoek van het bestutir van de Openbare
Leeszaal behandeld om een bedrag van
8700.ter leen te mogen ontvanger, en de
subsidie aan deze instelling zoodanig te ver-
hoogen, dat daaruit rente en aflossing kan
worden betaald.
Het verzoek werd in handen van B. en W.
gesteld om advies. Tot adviseeren is het
echter niet meer gekomen.
1 Vi ton voor de school aan de
Javastraat.
Vlotter ging hot met het voteeren van
ruim 150.000 g .lden voor de nieuwe school
(met gymnastieklokaal) aan de Javastraat.
Een jaar daarvoor was voor ditzelfde ge
bouw een crediet verleend van ruim 84.000
gulden. De stijging van de bouwprijzen had
het project een 70.000 gulden duurder ge
maakt en het is dus te begrijpen, dat er
w inig enthousiasme was voor het voteeren
van dit enorme bedrag voor een lagere
s r'iool.
De heer Uithol sprak over „Paleisbouw"
en bepleitte zijn 12-klassige school in de
Herzogstraat, daarbij gesteund door zijn
partijgenoot, Dr. Feenstra Kuiper. De heer
Schoeffelenberger wilde en houten nood-
school bouwen. De heeren Terra en v. d. Veer
voelden er eveneens wéinig voor. En zij be
hoorden met elkaar tot de tegenstemmers van
dit voorstel van B. en W., dat met 16 tegen
5 stemmen werd aangenomen.
In dezelfde vergadering werd de heer R.
Datema benoemd tot hoofd van de openbare
U.L.O.-school, als opvolger van den heer Blom,
die plotseling was overleden.
Eén zaak.
In de vergadering van 28 Februari besloot
de raad met algeméene stemmen tot ontslag
van den directeur der Gemente-Reuvging en
Plantsoenen, den heer Maas, op welk besluit
me aan het einde van dit jaar moest terug
komen en het -ngedaan maken, door het we
der in dienst nem.-n -an genoemden directeur.
Uitbreidingsplan Huisduinen.
11 April kwam de raad opnieuw bijeen. Aan
de orde kwam toen een voorstel tot ruiling
van grond met de heeren Volkers en Grimijzer,
voor bebouwing te Huisduinen. Het betreft
hier het bebouwen van het terrein, ingeslo
ten door den Tuintjesweg, den Duinweg en
den Huisduinerweg. Een aardig plan, dat het
dorp aan ree heel wat aantrekkelijker ge
maakt zou hebben en waardoor wellicht
verschillende Helders^hen besloten zouden
hebben, om in de badplaats te gaan wonen.
Het vond, helaas, geen doorgang.
In deze vergadering werd tot hoofd van
de openbare school te Huisduinen benoemd
de heer J. Adolfs, tot hoofd van school 6, de
heer R. Windsma.
Het millioenplan. Lyceum-
bouw, woningbouw en uit
breiding van de begraafplaats.
7 Mei was een historische zitting voor
den gemeenteraad van Den Helder. Op
dien dag kwamen plannen ter tafel, zooals
ze wellicht in geen andere vergadering
van de Heldersche vroedschap ooit ter
tafel zijn geweest. Plannen, die een geza
menlijk bedrag zouden vragen van niet
minder dan ruim 900.000 gulden. Dat ge
tuigde van een bemoedigend optimisme
en een gedurfd initiatief in een wereld,
die rondom daverde van het oorlogsge
weld. We waren toen zelf gelukkig nog
buiten den waanzin, maar je wist nooit
wat er gebeuren zou en ruim tweemaal
vier en twintig uur later vielen de mag
netische mjjnen in het Marsdiep, brandde
het vliegveld De Kooy, was Nederland in
rouw.
Die grootsche plannen van het College en
den Raad vielen daarmee in duigen. Volkomen!
Het ging om de uitbreiding van het gemeen
telijk Lyceum met een Beta afd. en een B.-op-
leiding aan de afd. H.B.S., waardoor de ge-
heele middelbare opleiding van de Heldersche
jeugd onder één dak zou komen. Een plan, dat
inderdaad gedurfd van opzet was. Dr. Feen
stra Kuiper uitte zijn waardeering aan het
College voor dit initiatief en op de hem eigen
wijze zette hij de groote voordeelen van deze
onderwijs-combinatie uiteen.
Door den Voorzitter werd het een
„vredeswerk'.' genoemd, waarvan hij hoop
te, dat het doorgang zou vinden, tot heil
van de gemeente Den Helder.
Het plan kon de goedkeuring van heel den
Raad oogsten, op de stem van den heer
Schoeffelenberger na. Bij dit plan inbegrepen
was de verkoop van de Zeevaartschool aan
het Rijk en de overbrenging van het zeevaart-
onderwijs naar het gebouw van het Lyceum
aan de Hoofdgracht, waar dan tevens het in
ternaat gevestigd zou kunnen worden.
Het geheele plan kostte een bedrag van
ruim een half millioen.
In dezelfde vergadering kwam ter tafel
het voorstel tot uitbreiding der begraaf
plaats, waarmee een bedrag van 173.000
gemoeid zou zijn, waarbij inbegrepen een
som van bijna 40.000 gulden voor een
aula.
De uitvoering van dit plan, dat door den
raad werd aangenomen, is nog niet van
de baan en we meenen te weten, dat er bin
nenkort mee begonnen zal worden.
De bouw van 52 woningen door Woning
stichting, w.o. 30 voor groote gezinnen, was
een voorstel, dat een bedrag van 220.000
vroeg, doch dat meer dan noodig wa3, omdat
een góed half jaar geleden er dringend gebrek
was aan woningen. De toestand kan wel snel
en radicaal veranderen.
Tot dezen bouw werd door den Raad z.h.s.
besloten.
Zal het plan binnén afzienbaren tijd nog
uitgevoerd kunnen worden! Het is niet
ohmogelijk. De toestand kan zich weer
snel ten goede wijzigen en dan zullen de
vraagstukken van dien 7en Mei weer even
actueel en noodzakelijk 'zjjn.
Honderdduizend gulden
De zwartste dag voor den gemeenteraad
was de vergadering op den tweeden Pinkster
dag, waarop een bedrag van 100.000 gulden
gevoteerd werd in verband met den oorlogs
toestand.
We zullen die vergadering niet licht ver
geten.
Inrichting noodziekenhuis.
Geen overname radiodistri
butiebedrijf.
In de vergadering van 30 Juli herdacht de
voorzitter, bij den aanvang, terwijl de raads
leden zich van hun zetels verhieven, de slacht
offers van de bombardementen, w.o. het
raadslid Van Buuren. Het was een ernstig
woord, dat de burgemeester aan hun nage
dachtenis wijdde.
In deze vergadering werd besloten tot in
richting van het noodziekenhuis te Juliana-
dorp. Een teeken des tijds.
Besloten werd om niet over te gaan tot
overname van het Radiodistributiebedrijf. Alle
stof, die hierover opgewaaid was, was dus
tevergeefs geweest. Intusschen is het bedrijf
toch uit particuliere handen overgegaan in
handen van de overheid. Er is in dit geval
weinig over gesproken, het is plotseling ge
beurd, met één pennestreek werd aan dit
particulier initiatief een einde gemaakt.
Het politiekorps werd in deze vergadering
uitgebreid met 20 man.
Belastingverhooging.
De volgende raadsvergadering werd 10 Sep
tember gehouden. Hier werd besloten tot ver
hooging van het aantal opcenten op de ge
meentefondsbelasting.
Dr. Loesberg en de heer Dol, respectievelijk
plaatsvervangers van Dr. Feenstra Kuiper en
den heer Van Buuren, werden in deze zitting
als raadslid geïnstalleerd.
Een noodschoolgebouw te
Julianadorp.
In de raadsvergadering van 22 Octboer werd
Julianadorp „verblijd" met een tweede nood»
gebouw. Was het eerst het ziekenhuis, dat als
teeken van den tijd in het dorp onderdak ge
bracht zou worden, als direct gevolg daarvan
was de bouw van een noodschool wenschelijk,
omdat de school als ziekenhuis in gebruik
was. In de vergadering van 22 October werd
hiertoe besloten, tot vreugde van de platte-
landsouders. die <edert eenige maanden hun
schoolgaande jeugd „tot last" hadden. Er gin-
nen nog eenige weken mee heen, alvorens deze
noodschool zijn deuren kon openen, om de
Julianadorper en Heldersche jeugd te ont
vangen.
Een bedrag van 4600 gulden werd voor deze
school gevoteerd.
Aan het einde van de vergadering had het
afscheid van den gemeente-ontvagner, den
heer Van Dalen, plaats.
De laatste vergadering. Het
tekort van een half millioen.
De laatste vergadering was in hoofd
zaak gewijd aan de behandeling van de
gemeentebegrooting voor het volgend
jaar. Dat deze een weinig opwekkend
beeld zou vertoonen was te voorzien. De
uitgaven overtreffen de inkomsten met
een bedrag van bijna 500.000 gulden.
Een verhooging van de gemeentefonds
belasting en van den gasprijs is daarvan
het gevolg.
Iedereen rookt in Indië, mannen, vrouwen,
kinderen! Overal verbouwt de bevolking dan
ook tabak, hier meer, daar minder. In Mid
den- en Oost-Java, is op eenige plaatsen een
echte volkscultuur van tabak ontstaan. De
tabaksbladeren worden op primitieve wijze
tot rooktabak verwerkt.
Evenals hier, hebben aanplantingen in de
tropen te lijden onder ziekten en plagen. Bij
tabak begint 't al met het pas uitgestrooide
zaad. De mieren komen er op los, eten het
op. Op sommige plaatsen strooit de bevol
king een mengsel van geraspte kokosnoot of
suiker en zemelen op de bedden. De mieren
eten dit op, laten het zaad liggen.
Aan zaadbedden der tabakscultuur onder
Europeesche leiding wordt al dadelijk veel
meer zorg besteed: de kiemplantjes staan
er we' onder „klamboe's" (zoo heeten de mus
blad gerold, vormt de gewaardeerde sigaret,
die thans echter gedeeltelijk verdrongen wordt
door de uiterst goedkoope (5 10 voor één
cent!) op Java gefabriceerde sigaret.
Tabak, voor de Europeesche markt bestemd,
eischt heel veel zorg. In de Vorstenlanden
(Midden-Java) en ook in Oost-Java en Deli
vallen de groote droogschuren voor tabak op,
geheel van hout opgetrokken met een dak van
bladeren. De afmetingen zijn: lang pl.m. 80,
breed 20, hoog pl.m. 10 nieter. De met zorg ge
kweekte bladeren worden tot bundels vereenigd
aan ijzerdraad geregen en in de schuren opge
hangen (zie foto). De heele behandeling eischt
veel zorg. Tot balei samengeperst, vindt de op
Java en Sumatra geteelde tabak haar weg over
heel de wereld.
Zelfs de primitiefste stammen verbouwen
tabak. Van bereiding is b.v. bij de Dajaks geen
kietnetten om de bedden in de slaapkamers),
zie foto. De jonge, pas aangeplante plantjes
worden tegen de felle zon beschut telkens
begoten, eischen veel zorg. Mest speelt bij het
kweeken ook een voorname rol, zoo ook het
winnen van goed zaad.
Is de plant rijp, dan worden de bladeren tot
bundels vereenigd en gedroogd. De bevol
kingstabak is in 4 5 dagen geelbruin. Men
kerft ze, na de bladeren van de stelen en de
dikke nerven ontdaan te hebben. Dit kerven
der tabak, vooral dat van de heel fijne, eischt
veel handigheid. Nadat ze gedroogd is, hetzij
in de zon of boven het vuur, maakt men er
pakjes van bepaalde grootte van. Deze wor
den in bamboe-mandjes verpakt en na onge
veer 40 dagen te zijn bewaard, ter verhooging
van de aroma, verzonden, heel den archipel
door. Dit is de bekende en bij de bevolking
zoo geliefde Java-tabak. Een plukje in een
sprake. Het product heeft, naar mijn meening,
geur noch smaak. Ik heb het ook eens moeten
rooken, weken lang, toen de cantine van het
garnizoentje in Apo Kajan uitverkocht was.
Simin, mijn soldaat-huisjongen, geboren en ge
togen in het tabaksland van Midden-Java,
praepareerde ze voor ons beiden. Eens meng
de hij ze met ananassap. Maar dat smaakte
niet. Toen aromatiseerde hij ze met heel fijn
poeder van peper en suiker. Simin vond zijn
eigen gemaakt rooksel „pittig". Maar toen
er na drie weken weer aanvoer kwam van
de bekende blauwe pakjes „shag van de we
duwe" gaf hij aan die gaarne de voorkeur.
En ik ook.
Dr. H. F. TILLEMA.
(Namens het Koloniaal
Instituut te Amsterdam.)
Onze gemeente, die er zoo gunstig voor
stond, was door den oorlog met zulke spron
gen achteruitgegaan, dat men slechts met
veel spul en moeite de touwtjes aan elkaar
kan knoopen. Als het nog maar blijft bij die
vijf ton, want dit tekort van een slordige
500.000 gulden kan natuurlijk straks best
overtroffen worden door een bedrag, dat nog
eens zoo groot is. Wie weet het???Alle
cijfers zijn een slag in de lucht, er is niemand,
die eenige zekerheid kan geven, dat het ko
mende jaar niet alle begrootingscijfers hope
loos in de war zal sturen.
De heer Uithol sprak in deze vergadering
zijn laatste woord. De heer Janzen schreef zjjn
laatste stenogram. Er is een tijd van kernen,
zoo zei de spreukendichter reeds, er is een
tyd van gaan
Na uiting van de beste wenschen aan het
adres van de raadsleden en hun gezinnen werd
deze vergadering door den voorzitter besloten.
Het was een bewogen jaar voor onzen raad.
Zij, die heengingen.
Door de omstandigheden, waarin onze stad
geraakte, verloor de gemeenteraad eenige van
zijn meest ambitieuze leden. Het was Dr. P.
Feenstra Kuiper, die de stad verliet tenge
volge van zijn ontslag als leeraar aan het
Kon. Instituut voor de Marine. De heer Uithol
nam afscheid wegens vertrek naar Den Haag.
Belde heeren hadden sinds de laatste
raadsverkiezing voor een en dezelfde
partij zitting, n.1. gemeente en nationaal
belang. Hoewel geheel verschillend van
karakter, van temperament, van ontwik
keling, hadden beiden dit met elkaar ge
meen, dat ze hun taak als raadslid serieus
opvatten en zich er nimmer met den
Franschen slag afmaakten. Hun stem zal
aan de Kerkgracht ongetwijfeld gemist
worden.
De heer K. van Buuren, die tengevolge van
een der bombardementen het leven liet, was
vertegenwoordiger van de S.D.A.P. Hij was
een weinig op den voorgrond tredende figuur,
een bescheiden mensch een van de platte
landsvertegenwoordigers.
DINSDAG 31 DECEMBER 1940.
Evangelisatie (Palmstraat)
N.m. 3 y2 uur, Ds. J. H. Jansen.
Evangelisatiegebouw (Vijzelstraat)
N.m. 2 uur. Dienst.
Leger des Heils.
Zaal Spoorgracht 35.
N.m. 7 uur, Dankgebedstond.
WOENSDAG 1 JANUARI 1941.
Westerkerk (Helden der Zeeplein)
V.m. 11 uur, Ds. F. W. J. v. d. Poel.
Geref. Kerk. (Rehobothkerk)
V.m. 10.30 u., Ds. Tollenaar.
Chr. Geref. Kerk (Steengracht)
V.m. IC uur, de heer J. Rebel.
LEGER DES HEILS.
Zaal Spoorgracht 35.
N.m. 5 uur, Mottomeeting 1941.
JULIANADORP
The Star of Hope Mission.
N.m. 3 uur de Heer J. Sevensma van
Amsterdam.
DIENSTEN IN DE OMGEVING.
DINSDAG 31 DECEMBER.
Ned. Herv. Gemeente.
Schagen, n.m. 2.30 uur, Ds. Kapteyn. Col
lecte.
Hippolytushoef, n.m. 4 uur, Ds. v. Beek.
Heerhugowaard, geen dienst.
Doopsgezinde Gemeente.
Barsingerhorn, n.m. 3 uur, Ds. Oosterbaan.
Broek op Langendijk, n.m. 7 uur, Ds. Ooster
baan.
Hippolytushoef, n.m. 2.30 uur, Ds. de Wilde.
Nieuwe Niedorp, geen dienst.
Geref. Kerk.
Wieringerwerf, n.m. 3.30 uur, Ds. H. van
Twillert.
Slootdorp, n.m. 3 uur, Ds. L. J. Goede.
Evangelisatie.
Breezand, n.m. 7.30 uur, de heer Boon.
Schagerbrug, n.m. 8 uur, de heer F. van
Rossum.
Alkmaar (in de Unie, Koorstraat), n.m. 7 uur,
Ds. Ruijs.
WOENSDAG 1 JANUARI.
Geref. Kerk.
Schagen, n.m. 2.30 uur, Cand. v. d. Meye,
hulpprediker.
Wieringerwerf, v.m. 10.30 uur, Ds. H. van
Twillert. Bevestiging Ambtsdragers.
Slootdorp, v.m.' 10.30 uur, Ds. L. J. Goede.
Evangelisatie.
Breezand, v.m. 10 uur, de heer Boon.
Schagerbrug, v.m. 10.30 uur, de heer F. van
Rossum. N.m. 2.30 uur Samenkomst voor
jong en oud.
Bergen (dr. van Peltlaan 1), v.m. 10.30 uur,
Ds. H. Bakker, van Amsterdam.
Alkmaar (in de Unie, Koorstraat 10), v.m.
10.30 uur, Ds. Ruijs.
Doopsgezinde -Gemeente.
Nieuwe Niedorp, v.m. 10.30 uur, Ds. Schmidts.
