De huisdokter
in het
verleden
I
Marktberichten
Soms veel, soms niets nieuws onder de zon
Officieele publicatie van het Departement
van Handel, Nijverheid en Scheepvaart
Otficieele Publicatie van het Departement
van Landbouw en Visscherij
f 6.-
De dokter! Hij begeleidt den mensch van
de wieg tot aan het graf, meestal als een
steun en een toeverlaat, bij uitzondering
als kwelling en een ergernis. Niemand, die
niet met hem in aanraking komt, die niet
profiteert van zijn hulp. Nu, en ook vroe
ger. Vrijwel geen andere man van weten
schap, tenzij dan de advocaat, komt in zoo
nauw contact met het dagelijksch leven in
al zijn aspecten als juist de huisdokter. En
uit dat feit alleen al zou men kunnen af
leiden dat het relaas van lief en leed der
geneesheeren in vroeger dagen ons in aan
raking moet brengen met de levensomstan
digheden onzer voorouders, met de vreug
den en rampen die hun deel werden, en die
wij in de meeste geschiedboeken zoo ge
heel en al missen.
Het boek van (den inmiddels overleden)
dr. Van Andel, „Chirurgijns, Vrije Mees
ters, Beunhazen en Kwakzalvers", is hier
van het levende bewijs, aldus het Hsb. Hij
neemt zijn lezers mede naar een wereld,
waarin het dagelijksch leven vol gevaren
en ellenden was en waar de zieke mensch,
zoowel als de ongeleerde, met de primi
tiefste middelen werkende geneesheer,
over een waren heldenmoed dienden te
beschikken. Het boek is met groote vaart
geschreven, waardoor de geboeide lezer
nauwelijks tijd heeft te gaan griezelen van
de huiveringwekkende bijzonderheden die
hem worden verteld. En zijn eindindruk is
dan ook deze, dat hij van zeer nabij een
blik heefjt mogen slaan op het dagelijksch
leven onzer voorouders en iets meer inzicht
heeft verworven in hun menschelijke zwak
heden en in hun uitingen van kracht en
moed.
Een diepe kloof.
Zeer diep was de kloof, die in
vroeger eeuwen den meester-chi-
rurgijn scheidde van den dokter in
de medicijnen ,die zijn opleiding
aan een Nederlandsche of buiten-
landsche hoogeschool had genoten.
In de Middeleeuwen werden deze
laatsten in ons land maar uiterst
sporadisch aangetroffen en zij
konden daardoor hun diensten zoo
duur doen betalen, ddt de gewone
man of vrouw genoegen moest ne
men met de hulp van den barbier
chirurgijn, die zijn kennis grooten-
deels in de praktijk had opgedaan
en niets wist van de verhaspelde
resten der klassieke geneeskundige
literatuur, waaraan de universitair
geschoolde geneesheeren hun gezag
ontleenden.
Van de 15de eeuw af treft men in onze
steden stadschirurgijns aan, die aan hun
ambtskleeding te herkennen waren, en
wier taak zeer veelomvattend was. Behalve
met het behandelen en verbinden van won
den, hielden zij zich in de eerste plaats be
zig met het aderlaten, dat men niet alleen
beschouwde als een geneesmiddel voor al
le kwalen, maar dat men ook- toepaste
als algemeenen hygiënischen maatregel
ter voorkoming van ziekten.
Aderlaten hoog in aanzien.
,,'t Aeder laten,
(Verlicht de ogen, als het tijdlijk werd
gedaen
Tot zuijveringh van 't verstandt en
Harss'nen zal 't ook baten;
Voor 't mergh in uw gebeent, voor 't
ingewand en maeg
Ist goet, en voor de slaep; 't ontneemt u
moeijlijkheden;
't Verbetert het gehoor en stem en
't maeckt u graeg;
En, zijt gij zwak en slap, 't brengt
krachten in de leden."
Geen wonder, dat de kunst van 't laten
in hoog aanzien stond. Niet alleen anato
mische kennis was er voor noodig, om de
juiste aderen te kunnen vinden, maar ook
astrologische wijsheid riep men te hulp,
opdat niet de patiënt het slachtoffer zou
worden van een verkeerden stand der
sterren.
De ruwheid der tijden bezorgde den
stads-chirurgijns een aantal patiënten die
den tegenwoordigen Gemeente-artsen be
spaard blijven. Lieden die voor het een of
ander misdrijf hadden moeten boeten met
het verlies van een oor of hand, werden
daarna aan den stadsheelmeester toever
trouwd. Ook heksen, die men door marte
lingen tot een bekentenis had willen bren
gen, vonden daarna soulaas bij den chirur
gijn. Soms verloor hij echter deze patiënten
weer, wanneer zij bij een volgende pijni
ging bekenden, en des doods schuldig be
vonden werden.
Behalve de stadsheelmeesters, oefende in
onz steden een aantal „particuliere" bar
biers-chirurgijns praktijk uit, wier oplei
ding aanvankelijk aan geen enkel voor
schrift gebondpn was. Zij hielden zich be
zig met het verbinden van gewonden en
met het aderlaten, en vonden daarnaast
een bron van bestaan in de scheerkunst,
die zij beoefenden. Dat onder deze geheel
ongecontroleerde heelmeesters talrijke
zwendelaars en kwakzalvers misbruik
maakten van de goedgeloovigheid van Jan
Claesz en Trijntje Cornelisz, spreekt wel
van zelf. Dank zij den allerwegen opge-
richten chirurgijnsgilden kwam hierin op
den langen duur eenige verbetering, doch
zelfs toen men reeds gekomen was tot het
vaststellen van examen-eischen waaraan
eike meester behoorde te voldoen, bleef
aan het beroep nog steeds de smet kleven
van een minderwaardig werk als het baard
scheren, ook al werd dit door de bekwame
chirurgijns vaak aan knechts overgelaten.
De strijd, die de chirurgijns in ons land
hebben moeten voeren om hun beroep te
verheffen en te bevrijden van den gevaar
lijken en vernederenden aanhang van
beunhazen, kwakzalvers en bedriegers, om
een goede opleiding verplicht te doen stel
len en de middelen daartoe te vinden,
woord door dr Van Andel boeiend en on
derhoudend beschreven. Vooral te Amster
dam verrichtte het chirurgijnsgilde op dit
gebied baanbrekend werk en de opleiding
der heelmeesters was in deze stad zoo
goed, dat zij die der universitair geschoolde
doktoren overtrof, die weliswaar eenige
theoretische, hoewel vaak onbruikbare,
kennis bezaten, doch die gedurende hun
studie in het geheel niet met de praktijk
in aanraking werden gebracht. Geen won
der dan ook, dat het volk vaak meer ver
trouwen had in de handigheid der barbiers
die van jongs af hadden moeten leeren aan
pakken, dan in de geleerde woorden der
d ktoren, die gedurende hun opleiding
nooit een patiënt te zien kregen. Zoo zegt
het een personage in een klucht van Cos-
ter:
„.Doctoren bennen maer bloets; brengt se
'reys bij een gebroocken bien:
Daer staen s'en kijcken: dat moet een
barbier doen; sij hebbe der niemant gesien"
Geen verdoovende middelenI
Ook over die praktijk, in een tijd die nog
geen verdoovende en ontsmettende midde
len kende, weet dr. Van Andel bijzonderhe
den te vertellen, die den lezer de haren te
berge doen rijzen, en hem den moed en het
het uithoudingsvermogen van heelmeesters
en patiënten oprecht doet bewonderen.
Vooral de chirurgijns die hun praktijk uit
oefenden op de schepen der Oost- en West-
Indische Compagnie, en die zich geplaatst
zagen tegenover de ravages, die scheurbuik
en scheepskoorts onder de in nauwe ruim-
VERGUNNINGEN VOOR LEURDERS.
De Directeur van het Rijksbureau voor Oude Materialen en
Afvalstoffen, daartoe gemachtigd door den Secretaris-Generaal
van het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart,
maakt bekend, dat de door hem op 15 November 1940 verleende
dispensatie van het verbod, bedoeld in het eerste lid van artikel
5 van de Oude Materialen- en Afvalstoffenbeschikking No. 2/40,
met ingang van 2 Juli 1941 wordt ingetrokken, voorzoover betreft
het koopen, voorhanden en in voorraad houden, bewerken, ver
werken, doen bewerken, doen verwerken, te koop aanbieden, ver-
koopen en afleveren van oude materialen en afvalstoffen in den
zin van bovengenoemde beschikking, met uitzondering van
lompen en papier (voor welke de intrekking der dispensatie, als
hier bedoeld, reeds op 16 Januari 1941 heeft plaats gehad) door
den natuurlijken of rechtspersoon, die deze afvalstoffen door
het huis aan huis of bij bepaalde adressen inzamelen of opkoopen
verkrijgt of verkregen heeft.
Het uitoefenen van het beroep van den z.g. „leurder" in
oude materialen en afvalstoffen (in den zin van artikel 1 van de
Oude Materialen- en Afvalstoffenbeschikking No. 2/40) zal dien
tengevolge met ingang van 2 Juli 1941 zonder schriftelijke ver
gunning van den directeur van het Rijksbureau voor oude ma
terialen en afvalstoffen, geheel verboden zijn.
Heffingsregeling ten aanzien van de productie en aflevering van
consumptiemelk, zuivel- en melkproducten.
De Secretaris-Generaal van het Departement van Landbouw
en Visscherij maakt bekend, dat de Nederlandsche Zuivelcentrale
op grond van het „Zuivelbesluit 19'41 (Heffingen)" voor con
sumptiemelk, zuivel- en melkproducten de volgende heffingen
heeft vastgesteld.
Consumptiemelk.
Wat betreft de indeeling van ons land in klassen en groepen
wordt verwezen naar de officieele publicatie van het Departe
ment van Landbouw en Visscherij t.a.v. de- nieuwe prijsregeling
voor consumptiemelk. zuivel- en melkproducten.
De heffingen zijn voor afleveringen, welke met ingang van
3 Juli 1941 plaats hebben, bepaald op.
voor de gemeenten volle melk gestandaard. karne-
vallende onder
Klasse I, per 100 liter
Klasse II, per 100 liter
Klasse III, per 100 liter
Klasse IV, per 100 liter
Klasse V, per 100 liter
Groep A, per 100 liter
Groep B, per 100 liter
tapte-
melk
melk
melk
f 1.50
f 0.35
nihil
f 1.50
f 0.35
nihil
f 1.50
f 0.75
nihil
f2.—
f 1.10
nihil
f2.—
f 1.10
nihil
f2.—
f 1.50
0
m)
n)
o)
P)
f 12.
f 14.
f 3.—
f 1.—
f 3.50
f 3.50
p. 100 kg. netto
f 11.50
f 10.
f 10.
f 15.
f 13.—
f 2.30
De heffingen dienen in het algemeen te worden betaald door
het bedrijf, dat de melk van den veehouder ter verwerking heeft
ontvangen (standaardisatiebedrijven of fabriekmatige bedrijven);
indien de melk door een grossier of slijter van den veehouder
wordt ontvangen, dient de grossier dan wel de slijter de heffing
te betalen; indien de veehouder de melk zelf uitvent is de hef
fing door dezen verschuldigd.
Fabriekmatig bereide kaas, melkpoeder en gecondenseerde melk.
Ten aanzien van kaas, melkpoeder en gecondenseerde melk
zijn de hieronder vermelde heffingen bepaald; deze dienen te
worden betaald door de producenten over deze producten, welke
met ingang van Donderdag 3 Juli 1941 worden bereid. Voor wat
betreft kaas moeten de heffingen worden berekend over het ge
wicht der kaas bij een ouderdom van 12 dagen.
Heffingen.
Kaas. p. ioo kg. netto
a) 40-f kaas in Edammervorm met Rijkscontrole
merk beginnende met de serieletters NH
b) 40+ kaas in Edammervorm met Rijkscontröle
merk beginnende met de serieletters HB
c) overige 40+ kaas in Edammervorm
d) 40+ kaas in andere dan Edammervorm met
Rijkscontrölemerk beginnende met de serie
letters NH
e) 40+ kaas in andere dan Edammervorm met
Rijkscontrölemerk beginnende met de serie
letters HB
f) overige 40+ kaas in andere dan Edammervorm
met uitzondering van de onder n. en o. vermel
de soort
g) 20+ kaas in Edammervorm met Rijkscontrole-
merk beginnende met de serieletters NH
h) 20+kaas in Edammervorm met Rijkscontrole-
merk beginnende met de serieletters HB
i) overige 20+ kaas in Edammervorm
j) 20+ kaas in andere dan Edammervorm met
Rijkscontrölemerk beginnende met de serie
letters NH
f 6.—
f 8.—
f 10.—
f 10.
f 12.
f 9.—
f 10.
f 12.
f 11.
k) 20+ kaas in andere dan Edammervorm met
Rijkscontrölemerk beginnende met de serie
letters HB
overige 20+ kaas in andere dan Edammervorm
met uitzondering van de onder p. en q. vermel
de soorten
magere kaa3
40+ Friesche nagelkaas, voorzoover deze beant
woordt aan door de Nederlandsche Zuivelcen
trale of een andere daartoe bevoegde instantie
gestelde voorwaarden en eischen ten aanzien
van vorm, bereidingswijze en vochtgehalte
40+ Friesche kanterkaas, vooczoover deze be
antwoordt aan de door de Nederlandsche Zui
velcentrale of een andere daartoe bevoegde in
stantie gestelde voorwaarden en eischen t.a.v.
vorm, bereidingswijze en vochtgehalte
20+ Fabrieks Leidsche kaas, voorzien van het
opschrift „Leidsche kaas" en Friesche nagel
kaas, voorzoover deze beantwoordt aan door de
Nederlandsche Zuivelcentrale of een andere
daartoe bevoegde instantie gestelde voorwaar
den en eischen t.a.v. vorm, bereidingswijze en
vochtgehalte
q) 20+ Friesche kanterkaas, voorzoover deze be
antwoordt aan door de Nederlandsche Zuivel
centrale of een andere daartoe bevoegde in
stantie gestelde voorwaarden en eischen t.a.v.
vorm, bereidingswijze en vochtgehalte
1. Voorzoover de onder d t/m f genoemde kaassoorten zijn be
reid in Goudsch model tot een gewicht van maximum 1 kg.,
worden de desbetreffende heffingen met f 3.per 100 kg.
verlaagd.
2. Indien in de onder a t/m m genoemde kaassoorten komijn is
verwerkt, worden de desbetreffende heffingen met f 2.50 per
100 kg. verlaagd. Mocht naar de beoordeeling der Neder
landsche Zuivelcentrale volgens normaal handelsbegrip niet
kunnen worden gesproken van komijne kaas, dan wordt deze
heffingsverlaging niet toegepast.
Melkpoeder.
a. magere melkpoeder:
1. Hatmaker
2. Spray of Krause
b. karnemelkpoeder:
1. niet kunstmatig bereid
2. kunstmatig bereid
c. weibrokken, weipoeder, weibloem
Gecondenseerde magere melk
Kaas, bereid door boerenkaasprodacenten.
Voor boerenkaas, zoowel met als zonder rijksmerk, zijn de
volgende heffingen bepaald:
per 100 kg. netto
a. Volvette en 40+ boeren kaas f 6.
b. Boeren Leidsche en Delftsche kaas f 3.
Deze heffingen zijn door de boerenkaasproducenten verschul
digd over alle afleveringen, welke met ingang van Donderdag
3 Juli 1911 plaatsvinden. Bij de inning der bedragen zullen de
kaashandelaren A en B worden ingeschakeld, waaromtrent mede-
deelingen aan belanghebbenden zullen volgen.
Nadere mededeelingen omtrent de betalingswijze der hef
fingen en eventueele verdere voorschriften hieromtrent zullen
door de afdeeling Zuivelcontröle der Nederlandsche Zuivelcen
trale per circulaire aan belanghebbenden worden verstrekt.
HANDEL IN HOOI EN STROO.
Het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd
maakt het volgende bekend.
Het ligt in de bedoeling een regeling te treffen dat de han
del in hooi en alle soorten stroo voortaan alleen zal zijn toege
staan aan handelaren, die als zoodanig zijn aangesloten bij de
stichting Nederlandsche Inkoopcentrale van Akkerbouwproduc
ten (N.IC.A.), Bezuidenhout 15 te 's-Gravenhage.
Daarbij zal voorloopig onderscheid worden gemaakt tusschen
4 groepen, t.w
a) landhandelaren d.w.z. handelaren, die koopen van telers,
al of niet met inschakeling van commis-
sionnairs, en verkoopen aan groothande
laren.
b) groothandelaren d.w.z. handelaren, die koopen van den
landhandel en verkoopen aan den detail
handel.
c) detailhandelaren d.w z. handelaren, die -koopen van den
groothandel en verkoopen aan den ver
bruiker.
d w.z. handelaren, voorkomende in een der
groepen a, b of c en welke als exporteur
door de N.I.C.A. worden erkend.
Daartoe heeft de N.I.C.A. aan verscheidene adressen een
aanvraagformulier voor aansluiting toegezonden. Degenen, die
dit formulier niet hebben ontvangen gelieven zoo spoedig moge
lijk een dergelijk formulier bij de N.I.C.A. afd. erkenningen aan
te vragen.
Er wordt de aandacht op gevestigd, dat alleen zij die zich
regelmatig bezig houden met den handel in hooi en stroo voor
aansluiting als bovengenoemd bij de N.I.C.A. in aanmerking
zullen komen. Zij dienen daarbij te vermelden, in welke groep zij
naar hun meening behooren te worden ingedeeld.
d) exporteurs
te opgesloten bemanningen aanrichtten,
hebben die bewondering verdiend. Wat zij
met hun uiterst gebrekkige opleiding, met
hun primitieve geneesmiddelen en hun
volslagen gebrek aan hulp voor de varende
luyden wisten te doen, grenst aan het onge-
loofelijke. Met een zekeren trots leest men
bij dr. Van Andel, hoe onze Nederlandsche
scheepschirurgijns in de zestiende eeuw
reeds de geneesmethode voor scheurbuik
langs empirischen weg gevonden hadden,
en er in slaagden hun patiënten met ver
sche groenten en fruit te genezen ,oók al
hadden zij nog geen kennis van vitaminen
en rauwkost. Reeds in 1598 werd door Ja-
cob van Heemskerk op Mauritius een tuin
aangelegd, vier maal zoo groot als de Dam
te Amsterdam, waar tarwe, gerst, boonen,
erwten, radijs en sla gezaaid werden, waar
limoenen en citroenen groeiden, met welke
producten tallooze zieken van een wissen
dood gered werden.
De volkomen gelijkstelling der heelkun
de met de andere onderdeelen der genees
kunde zou nog zeer lang op zich laten
wachten. De in de praktijk geschoolde heel
meesters bleven een tweede plaats inne
men, totdat de wet op het Hooger Onder
wijs de chirurgie uit haar ondergeschikte
positie bevrijdde en haar volledige rechten
verzekerde. De weg daarheen is lang en
moeizaam geweest, en dr. Van Andel, die
er op zoo aantrekkelijke wijze van weet te
vertellen, heeft den dank verdiend van
dokters en patiënten, die elk voor zich hun
voorgangers in dit boekje terug zullen vin
den.. en dankbaar zullen zijn dat zij onder
andere omstandigheden geboren werden.
Breng uw v.cantie door in eigen land. - In het Zwltsersch.
De wintertuin van de groote expositie -In Holland staat een huis", welke Zaterdag
in het Stedelijk Museum te Amsterdam geopend wordt, is gereed (Pax-Hoüand)
ANNA PAULOWNA
BREEZAND
GESLAAGD.
G. van der Park, leerling van de R.K.
U.L.O.-school te Den Helder, is geslaagd
voor het Mulo-diploma.
WIERINGEN
POLITIE.
Verloren: een wit zijden portemonnaie
inhoud f 10.een portmonnaie inh. f 1.
en aardappelbonnen.
Inlichtingen gem. bode.
ALKMAAR.R 2 Juli.
Aardbeien f 26—40 per 100 Kg., andijvie
f 2—12 per 100 Kg., bloemkool I f 8—11. id.
II f 37.50 per 100 stuks, kropsla f 0.50
2.30 per 100 stuks, komkommers f 4.809
per 100 stuks, peterselie f 1.50—2.60 per 100
bos, postelein f 0.380.60 per bakje, peulen
f 20.per 100 kg. rabarber f 13-16.10 per
100 Kg., raapstelen f 0.90 per 100 Kg., ra
dijs f 2.70-3 per 100 bos. selderie f 5.20-6.10
per 100 bos. spinazie f 0.67—2.20 per 16 p.
bak. snijboonen f 24.— ner 100 pond. dubbe
le spercieboonen f 2629 per 100 pond. tuin-
boonen f 56 per 100 pond. tomaten f 15.50
per 100 pond. uien f 6.2018 per 100 bos,
wortelen f 8—10 per 100 bos.
NOORDSCHARWOUDE, 3 Juli
52100 kg. aardappelen, kleine f 2.50; 9350
kg. rabarber f 8.30—11.70 per 10 Okg.
BROEK OP LANGENDIJK, 3 Juli
270.000 kg. aardappelen kleine f 2.50; 6Vfc
kg. spercieboonen f 56; 3575 kg. bot rabarber
f 11.90—12.80; 1300 bos wortelen f 10; 22000
kg. tomaten A f 31.—; B f 31.—; C f 31.—;
CCf 31.100 kg. tuinboonen f 10.10. Alles
per 100 kg.
