Aan het einde van Europa
Van de Noordkaap naar de eeuwige ijsvelden
Hammerfest de Noordelijkste stad van de wereld
p*-
DANS DER KLEUREN
Lappennederzetting aan den voet van de
Noordkaap. Deze sluwe Poolbewoner weet
boe hij het zaakje aan moet pakken.
HET was voor mij werkelijk een ge
weldige belevenis voor het eerst op
de uiterste voorpost van den Noord
pool te staan en de Noordelijkste stad van
de wereld te leeren kennen.
In Tromsö ben ik aan boord gegaan.
Eerst voeren we nog tusschen de bescher
mende scheren door. Scheren zijn kleine
eilanden of rotsen, die vroeger waarschijn
lijk een geheel hebben gevormd, maar nu
door breede en min of meer diepe vaar
geulen worden gescheiden, zoodat het va
ren in een dergelijken archipel heel wat
stuurmanskunst vereischt. Want hier loe
ren de blinde klippen en de toerist, die door
deze oorden vaart, en er alleen de schoone
zijde van ziet, heeft geen flauw vermoeden
van de stille gevaren, die hem hier drei
gen.
Langzaam maar zeker gaat de tocht naar
het Noorden. Rechts ligt het land met de
steile rotsen, hier en daar met scherpe in
hammen; bergwanden, die een blauwe
baai, het fjord, omlijsten. Slechts af en toe
ontwaart men op de kale, gespleten rots
wanden een plekje groen; de flora wil hier
niet best gedijen. Verreweg het grootste
gedeelte is kaal. Er groeit amper nog een
struik, van een boom behoeft men heele-
maal niet te spreken, die groeien hier een
voudig niet. Menschen ziet men er ook
nauwelijks of nief. Slechts onder aan het
strand, waar überhaupt nog eenige ruimte
is tusschen het bruisende water en de steil
oprijzende rotswanden, liggen omzoomd
door fluweelachtig groene weidetapijten, de
roodbruine huisjes van de Noren met de
vriendelijke witte venstertjes en deuren.
Met hoeveel moeite hebben deze men
schen niet hun stukje aarde op de natuur
veroverd; hebben zij ten koste van alles
zich in dit stiefmoederlijke land zich een
bestaan weten te scheppen, dat dan al niet
luxe mag worden genoemd, maar toch ze
ker voor een aanzienlijker gedeelte echt,
natuurlijker en oorspronkelijker is dan het
leven van den gemiddelden stadsmensch.
De Noren zijn vergroeid met de natuur,
men ziet het aan hun gezicht, aan hun hou
ding, aan hun wijze van optreden. Hoe
moeilijk deze menschen het overigens heb
ben om er het leven bij te houden, mag
blijken uit het feit, dat de bodem zelfs npg
te schraal is om er aardappels te verbou
wen.
Dit land is ongelooflijk, ja grenzeloos
arm. Het gaat onze begrippen eenvoudig te
boven.
De zee en het hooggebergte schijnen als
tandraderen in elkaar te grijpen. Hoe zeer
ook van elkaar verschillend, maken zij
steeds den indruk een onverbrekelijk ge
heel te vormen. Zooals reeds gezegd, lig
gen voor de kust de tallooze eilanden, die
men in de Scandinavische landen meestal
pleegt aan te duiden met den naam sche
ren, elders ook wel holmen genoemd.
T;
fppf?"«JV* s
-
Steil verrijzen de rotsen uit de Poolzee in het Noorden, die zoo
vele geheimen voor ons verborgen hondt, een zee, die ons voor onop
losbaar schijnende raadsels stelt, een zee, die ons daarom juist steeds
meer boeit. Hier vindt men den laatsten nitlooper van Europa. En
verder naar het Noorden is er het eindelooze water, zijn er de onaf
zienbare ijsvelden, die ten slotte culmineeren ln den Noordpool. Deze
steil uit zee oprijzende rots is de Noordkaap. Enkele maanden achter
een staat de zon van het Noorden zelfs omstreeks middernacht nog
stralend in gouden tinten hoog boven den horizon. En het is juist
deze heerlijke schemering vol van mysterie, die ons er toe verleidt
een boottocht te maken, om te kunnen genieten van dit licht- en
kleurenspel. En wie eenmaal een helderen nacht aan de Noordpool
beleefd heeft, begint iets te vermoeden van de oorzaken, die het
drieste ras der Noormannen de wijde wereld indreef, onbekende en
gevaarvolle avonturen tegemoet Hier in deze raadselachtige gebie
den hebben zij gezworven, hebben zij hun triomfen gevierd, waarvan
niemand iets weet, hebben zij geleden en zijn ondergegaan zonder
dat ooit een mensch daarvan geweten heeft
Op deze voorposten breekt de zee haar
kracht en het is er eeuwigdurend een ko
kende branding van uiteenspattende gol
ven. Wanneer de wind meewerkt en de zee
rumoerig is, spoelen vele van deze eilan
den onder en dan is het voor den zeeman
een ware puzzle den goeden weg te vinden.
Het behoeft niet gezegd te worden dat ve
len hier het leven lieten. Dergelijke gebie
den zijn trouwens in het Noorden altijd
ware zeemanskerkhoven, men denke in
dit verband slechts even aan de Alandsar
chipel in de Oostzee. Soms zijn deze sche
ren zoo verraderlijk klein en zoo door de
eeuwige erosie van het water rond afge
slepen, dat men geneigd zou kunnen zijn
te meenen dat hier en daar walvisschen in
het water zwommen.
Naar Hammerfest, de Noorde
lijkste stad.
WIJ stoomen verder, steeds verder
naar het Noorden. En midden in
den nacht, die in het Noorden im
rrers geen .nacht" in den Westerschen zin
is, komen wij plotseling aan in Hammer
fest. Ieder kind heeft het op zijn aardrijks
kundeles geleerd dat het de Noordelijkste
stad van Europa is. Het behoort zelfs tot
de dingen die een kind even gemakkelijk
onthoudt als het jaartal, waarin de slag bij
Het Meridiaanmonument in Hammerfest,
herinnerend aan den arbeid van Russen en
Noren, gemeenschappelijk verricht tus
schen 1816 en 1852.
L.
v. -- §111 -
Links:
De stad Hammerfest
ziet er bepaald troos
teloos uit door de vele
krotten van huizen, die
meer doen denken aan
schuren, dan aan men.
schenwoningen.
Langs de straten ziet men ijsbeer en ren.
dieren. Zij het niet levend, dan toch
opgezet.
Nieuwpoort werd geleverd. Maar weinigen
weten dat het tevens de Noordelijkste stad
is van de geheele wereld. Men zou zich
werkelijk, wanneer men vasten voet aan
wal zet in Ijammerfest, wat gaan verbeel
den een zoo lange reis achter den rug te
hebben, maar de Pool is nog op een be
hoorlijken afstand. Dan moet men nog
tweeduizend kilometer afleggen en welk
een tweeduizend kilometer.
„Hammerfest" bij het noemen van den
naam kan men zich toch iets voorstellen
van de werkelijkheid. Heel eenvoudig de
veste van de hamer". Misschien heeft het
ook wel iets te maken met den Germaan-
schen god van den Donder: Donar, ook wel
Thor genoemd.
Want deze god wordt in de voorstelling
der oude Germanen immers altijd afge
beeld, een hamer zwaaiende! Maar dat al
les zijn beschouwingen, die het wezen van
Hammerfest niet raken. Wie Hammerfest
wil kennen, moet het gezien hebben. Het
blijft voor ons de haven tusschen de steile
rotsen, want dat is wel het voornaamste
kenmerk van deze stad, die eigenlijk in
weinig opzichten verschilt van de vis-
schersdorpen, die men in zoo groote ge
tale aantreft langs de Westkust van Noor
wegen. Een gedeelte van de opslagplaat
sen en huizen is op palen in het water ge
bouwd. Bijna alle woningen zijn van hout
gemaakt; ze zien er meestal onooglijk uit
en hebben in slechts enkele gevallen ken
nis gemaakt met de verfkwast. Alsof ze
voortdurend in gebukte houding staan, zoo
ziet men ze, aan den voet van de hooge ber.
gen en aan de boorden van de eindelooze
zee, vanwaar soms ijzige stormen op de
huizen beuken.
Vroeger was de onuitputtelijke rijkdom
van den Noordelijken Atlantischen Oceaan
en de vangst van pelsdieren uit het Pool
gebied de voornaamste bron van inkomen
voor de bewoners van het stadje Hammer
fest. Maar tegenwoordig hebben zij het
heel wat lichter. Het zijn namelijk de
nieuwsgierige toeristen, die op hun reizen
naar het hooge Noorden een voor deze
menschen althans aanzienlijken goud
stroom veroorzaken, zoodat ook hier de
vreemdelingenindustrie die eenigszins
doet denken aan Marken en Volendam in
Nederland tot bloei kwam. Bij duizen
den en nog eens duizenden verlaten zij de
Oceaanstoomers, die hun naar het hooge
Noorden hebben gebracht. Dikwijls zijn er
dagen in het hoogseizoen dat hier twee of
drie groote stoomers aanleggen. Gestadig
komen zij aan, dag na dag uit alle mo
gelijke landen der wereld. Hammerfest is
in weinige jaren een waar toeristencen
trum geworden. Niemand gaat weer aan
boord alvorens hij hier een of meer an
sichtkaarten geschreven heeft en zich sou
venirs heeft aangeschaft, want Hammer
fest behoort uit den aard der zaak tot de
gebieden, die men slechts eenmaal in zijn
leven bezoekt. Ja men kan dan altijd
bewijzen dat men op het Noordelijkste
bewoonde puntje van de wereld is ge
weest en dat is toch waarlijk al sensatie
genoeg, zelfs in dezen tijd, nu men niet
meer geneigd is iets sensationeel of abnor
maal te vinden Hammerfest, de stad,
waar de ijsberen en de rendieren zoo
maar in de straten staan. Dat de Hammer
festers, die uitstekende toeristenlokkers
bleken, enkele dieren voor het goede doel
opgezet langs den kant van den weg zoo
hier en daar hebben opgesteld, vermag
aan het sensationeele niets af te doen.
Hammerfest is wellicht nog ietwat troos
teloozer dan de andere visschersdorpen van
Noorwegen. Er rondom is zelfs geen groen
plekje te bekennen. Alles is grauw en
ernstig als de harde rots zelf. Het is alsof
de stad ononderbroken staat onder den
druk van deze dreigend overhangende rot
sen. Maar daar is de zon, de Noordelijke
zon, die in den zomer een dag van vier-
en-twintig uur ononderbroken schijnt en
niet alleen; weken achtereen staat zij aan
den hemel. En zonder die periode zou het
leven in de streken ook eigenlijk volko
men ondenkbaar zijn. De Hammerfester
houdt sinds eeuwen van de natuur. Gene
raties op generaties hebben zich veel moei
te getroost om een klein berkenboschje te.
planten en op te kweeken, een zeldzaam
heid in deze streken, waar vegetatie een
ongewoon verschijnsel is. Vol trots vertoo
nen zij den gasten de paar vierkante me
ters bosch, die zij bezitten. Volgens onze
oegrippen is het een kreupelboschje. Maar
het blijft met dat al de Noordelijkste voor
post van de uitgestrekte wouden meer in
het Zuiden van Noorwegen. Het maakt wer
kelijk een vreemden indruk op ons, deze
kleine groene vlek, temidden van de kale
troostelooze omgeving, die ons voorkomt
als den menschen vijandig. Er is hier ooi
nog een monument te zien, zelfs een zeei
bijzonder, namelijk het meridiaanmonu
ment. Men heeft i et opgericht ter gedach
tenis aan den arbeid, welke eens door Scan-
dinaviërs en Russen eendrachtig is verricht
ten behoeve van de lengtegraadmeting.
Hierbij had men de door Hammerfest loo
pende graad als basis van de indeeling aan
genomen.
Heel laag aan den hemel staat nog steeds
de gloeiend roode zonnebal. Haar stralen
werpen lange schaduwen, wanneer wij on
zen tocht voortzetten. Nog gaat het enkele
uren verder tusschen de gordels van sche
ren naar het Noorden. Spoedig hebben wij
dan het Noordelijkste puntje van het Con
tinent van Europa bereikt en keeren dan
terug naar de warmere streken in het Zui
den. Voor ons, menschen uit de gematigde
zone met z'n mild klimaat mag een reis
naar Hammerfest dan tot de bijzondere
tochten gerekend worden; het blijft min of
meer een kijkspel, men zou er zich moeilijk
thuis kunnen gevoelen.
EEN NOVITEIT OP FILMBEBIED.
Nadat Oscar Fischinger (de vervaardi
ger der bekende „absolute" kleuren-ge-
luidsfilm „Kreise" en „Symfonie in Blau")
naar Amerika was vertrokken teneinde V-ij
V/alt Disney te gaan werken, zette zijn
broer, Hans Fischinger Alzenau, deze stu
dies voort.
De bedoeling dezer films is kort samen
gevat als volgt:
Walter Ruttmann vond door middel van
zijn absolute" films den zuiveren grond
vorm van 't beeld-rhythme. Hij (en eeni
ge andere prominenten uit het tijdperk der
„stomme" film) wisten hun werk op te
voeren tot een eigen, kunstzinnigen vorm.
Met de „geluidsfilm" kwam een nieuw
Steil verrijst de Noordkaap, het Noorde.
lijkste puntje van het Europeesche vaste
land op uit de IJszee.
probleem.... en vóórdat dit opgelost was
verscheen de .kleur" in de film.
Reeds ongeveer tweehonderd jaren gele
den werd gezocht naar een „zichtbaar ma
ken" der muziek door kleuren. Deze eerste
serieuze proeven werden bekend in den
tijd, toen de groote J. S. Bach juist zijn
„Wohltemperiertes Klavier" voleindigd
had: een voorbeeld van muzikale abstrac
tie. In 1735 bouwde de Fransche pater Cas-
tel zijn „kleurenorgel". Aan elke toets, die
werd aangeslagen, was een gekleurd blaad
je verbonden, dat bij het aanslaan van de
betreffende noot den bespeler van het or
gel voor de oogen verscheen. De bedoeling
was, langs den weg van twee zintuigen: 't
gezicht en het gehoor, den indruk te ver
sterken van de muziek.
Sedertdien is deze grond-idee niet meer
verdwenen.
In 1852 onderzoekt F. W. Unger de wet
der kleurenharmonie.
In 1870 Preyer: over de verwantschap
tusschen kleuren en klanken.
1812: Rimington: de kunst der bewegen
de kleuren.
Ongeveer gelijkertijd brengt Serjabine
zijn werk „Prometheus" een „poème du
feu" voor groot orkest, piano en orgel ko
ren en lichtorgel.
Na den wereldoorlog: meerdere nieuwe
experimenten en uitvindingen.
Muziek „Dans der kleuren" werd, even
als van Oscar Fischinger, gecomponeerd
naar bestaande muziek,, namelijk naar Pon.
chielli's „Dans der Uren" uit de „Giocon-
da". Reeds thans voelt Hans Fischinger de
beperkingen, die hem door bestaande com
posities worden opgelegd. Zijn volgende
studiën wil hij maken naar origineele com
posities.
Dans. De beweging der abstracte vormen
wordt door velen als de essentie van de be
wegingen van den dans beschouwd: dus
ook hier een „zuivere grondvorm."
Voor den argeloozen toeschouwer zal de
ze nieuwe studie van Hans Fischinger niet
méér behoeven te zijn dan een behoorlijk
vuurwerk, waarvan hij zich het blijde en
thousiasme, de eigenaardige tooverkracht,
welke hij er bij gevoelt, niet zal kunnen
en niet zal behoeven te verklaren.
(Walter Ruttmann zeide-reeds „man soll
sich nichts dabei denken").
Voor hen, die van „de film" een nieu
wen kunstvorm verwachten is deze studie
meer dan een bekoorlijke „Spielerij" en
zal „Tanz der Farben" door zijn rijkdom
van uitdrukking, verscheidenheid van nu
ance, vloeiende speelschheid, een schrede
vooruit beteekenen in dit probleem, dat
een zeer bijzondere aandacht verdient.
Aan den Noordkaap zal men natuurlijk
waar de souvenirs verkocht worden. Geen
"rerhttoergjeiS zoeken naar het tentje,
rechtgeaard toerist zal hier voorbij gaan.