Uit het rijke verleden van een
Noord-Hollands dorp
DE WIT's
DE Wlt'S
/fei
m
GULDEN
Abonneert U ep dit blad
EEN PlJNE
U kijkt, slaagt, en
VAN WILLIGEN
JllflERTiES
De Sint speurt
„Salon Manshanden
Het verleden in de Rijp bewaard
Boek- en
Kantoorboekhandel
Adverteert -
in dit blad
DE TIJD ZAL HET LEREN
„Starten maar'
WINKELT PRETTIG BIJ 1
OEM HELDER - KONINGSTRAAT
Waar iedere sieen
historie is
Wereldkampioenschap
dammen
5e
tm
A
Boek
en Kantoorboekhandel
Keizerstraat 13
Teleioon 2631
Een goed boek
Een mooie doos post
Een aardige vu.pen
Teken- en
Schilderbehoeften
Keizersliaat 13 lel. 2631
Wij vestigen thans Uw
bijzondere aandacht op
de regelmatige ont
vangst in de grotere
maten damesjaponnen.
Het zal voor U een
aangename verrassing
zijn, weer eens uit een
ruimere collectie Uw
keuze te kunnen doen.
PERMANENT-WAVE
CASINO DINSDAG 30 NOVEMBER, 8 UUR
Wij presenteren een BONTE-AVOND onder de
DE WAMA's
PORTEMONNAIE, PORTEFEUILLE
OF ACTETAS
Te koop aangeboden
Diversen
Een rode autobus schuift als een vlek door het polderland. Op de sleehte
wegen, die boven op de kruinen der dijken slingeren, steigert de wagen met
een steunend kraken van de veren. Binnen zitten de weinige passagiers zwij
gend. Een juffrouw, die een boterham uit een papiertje eet, een veehouder
met een kromme knuppel gewapend, de kin steunend op de knop, een teke
naar, een journalist. Praten is onmogelijk. Het gerammel van de bus over
stemt alle geluld. En zo zit ieder verdiept ln de wfldse schoonheid van dit
polderland, waar als een zwarte klomp in de verte het dorp De Rijp ligt.
dromend tussen de dijken, beschermd door de hoge bomen bij de brug. De
bus wringt zich verder en verder langs de nauwe wegen en draait dan het
dorp in, waarbij het geratel opklinkt ln de enge straatjes en weerkaatst
tegen de slaperige geveltjes.
De Rijp, stadje met een rijk verleden, maar thans wat vergeten wegge
doken onder de hoge bomen, de huisjes eng opeengedrongen rond het
haventje. Stadje waar uit Iedere gevel, uit elk steegje de stem van de
Gouden eeuw nog doorklinkt, de stem die spreekt van haringbuizen, van
walvisvaarders, de stem, die fluistert van rijke kooplieden en die namen
doet klinken, beroemd als die van Leeghwater.
Dwalende door de straatjes, pein
zend voor het raadhuis met zjjn
prachtige oude gevel, doemen de beel
den uit het verleden weer op. De
siuis, die nu een hortend motorbootje
doorschut, zag eens haringvissers tus
sen haar muren varen; in de nauwe
Rechtestraat, waar nu de bus niet eens
kan wenden, liepen ln vroeger dagen
kooplieden, geplooide kragen rond de
hals, en met trotse joffers aan de arm.
Eigenaardige namen dragen de stra
ten nog. Rechtestraat, Lievelands-
buurt, Keizerbuurt, Zuideinde, St. Ja-
cobsbuurt. Oud en nieuw hebben zich
vermengd in het stadje.
Daar is een roestig ijzeren uithang
bord van een bakkerswinkel, met de
halfuitgewiste letters „De levensmid
delen"; daar is de wat vergeelde
kaart voor het raam van een winkel
tje: „Kleermaker en Aanspreker";
daar zit de gevelsteen met de gouden
letters: „Hier woonden Elisabeth
WolffBekker en Agatha Deken in
1780 en 1781. Maar hier klinkt ook
de zoemende motor van een graan-
maalderij, hier ronkt ook de NACO-
bus tussen de hurkende huisjes. De
klok in de toren loopt electrisch, maar
de kerk dateert uit de zeventiende
eeuw. De bus keert op de klapbrug,
maar vroeger liepen daar de stoere
Rijpenaren, die ter walvisvaart trok
ken.
Vanaf de hoge dijk maakt het dorp
een slapende indruk. 'Bolle wolken zei
len door de lucht en slepen hun scha
duwen over het dorp. Rook van loof-
vuurtjes staat schuin naar de heuvel,
een klein, zwart hondje sluipt langs
de huisjes en gaat zich in de zon
koesteren. En met dansende vlechtjes
reppen zich twee meisjes op een mo
derne fiets door de vergrijsde straat
jes. Steeds weer wordt de gedachte
teruggeroepen naar het verleden, ver
der, veel verder terug nog, dan de
achttiende eeuw.
Het Schermereiland.
In de jaren omstreeks 1400 tot 1500
niet duidelijk gemaakt, waar die naam
van afkomstig is. Volgens het Friese
Woordenboek van Waling Dijkstra en
Joh. Winkler zou Rijp betekenen
„buitenbuurt" als gelegen op een ver
hoogde plaats. In dit geval op de oude
Grafterdrjk van het Schermereiland.
Graft was dus het moederdorp en De
Rijp df buitenbuurt. Graft komt reeds
in het jaar 1216 voor in de registers
van de Egmonder abdij en van De
Rijp wordt eerst in 1393 melding ge
maakt.
Toen er nog geen kerk was.
Tot voor 1467 bestond er te De Rijp
noch kerk, noch kapel. Ter plaatse,
waar nu het kerkhof ligt, stond een
rood kruis, waarbij elke avond de lof
van Maria werd gezongen.
In 1467 werd onder de bisschop van
Utrecht op die plaats een houten ka
pel, gewijd aan St. Bavo, gebouwd, die
in lntere jaren voorzien werd van
een stenen choor, waarin ook een or
gel werd geplaatst en die de naam
kreeg van Bavenkerck. In 1529 moest
dit gebouw plaats maken voor een
stenen kerk, waarvan de lerste steen
gelegd werd door Willem Aris.
De plaats telde 40 huizen, de meeste
zonder schoorsteen en zelden met
goede vloer en zolder. De bevolking
leefde van de visvangst op de meren,
de eendenhouderij en het zoeken van
eendeneieren. De opbrengst van de
palingvangst werd te Purmerend ter
markt gebracht. De eindbestemming
was Engeland, waar de vis levend
werd aangebracht. Verder schepten de
inwoners klei voor de Egmondse
steenbakkerijen.
Er was ook enige veeteelt met zui-
velproductië en pluimveehouderij,
maa' ofschoon De Rijp reeds in 1489
een Waag had,' de handel was er van
weinig betekenis en de bevolking leef
de karig van de hafid in de tand.
De oorlogen der Bourgondiërs en
hun verkwistende staatkunde dompel
den de Hollandse gewesten in diepe
armlede en ellende.
Hongersnood, pestilentie, werke
loosheid en meer dergelijke economi
sche rampen bezochten ook De Rijp,
dat verder veel te lijden had van de
kapers, die de haringbuizen verover
den en wegvoerden.
Rjjpenaars ter zeevaart.
Daarentegen legden de Rijpenaars
zich omstreeks 1550 op de vrachtvaart
op Frankrijk, Spanje en Portugal toe
voor handelaars van Antwerpen, Dant-
zig, Koningsbergen en Engeland. Deze
vaart was bijzonder voordelig, zodat
een reder soms in een paar reizen zijn
schip vrij kon varen.
Een inwoner van De Rijp, Coom-
baart genaamd, hield zich met zijn
twaalf zoons bezig met netten breien
en touw slaan en verhandelde zijn pro
duct aan de vissers en schippers.
Twee timmerlieden uit Akersloot,
Maarten Pouwels en Willem Jansz,
die te Rijp waren getrouwd, begonnen
met de bouw van haringbuizen.
Uitgenomen een paar strooptochten
van Spaanse benden uit Amsterdam,
had het door water omringde De Rijp
van de oorlog tegen Spanje niet te
lijden gehad. Integendeel, de vracht
vaart bloeide en daarmede de scheeps
bouw, de zeilmakerij en de touwslage
rs en van deze bloei kreeg De Rijp
zijn niet onbelangrijk deel.
Bovenal echter breidden de Rijpe
naars de haringvangst uit. Ook kwa
men er vele uit de Zuid-Nederlandse
gewesten gevluchte emigranten zich
in De Rijp vestigen of namen finan
cieel deel aan de rederij met al wat
daarbij behoorde voor de uitrusting
der zeeschepen.
Toen de maat der schepen groter
werd en de haven van De Rijp soms
droog liep, werd in het jaar 1602 een
grote overtoom te Schardam aange
legd, waar de buizen over de dijk kon
den worden getrokken om uit het
binnenwater in zee te komen. Om
streeks 1600 schatte men de vloot van
De Rijp op ruim 80 buizen van de ge
hele haringvloot der Verenigde Pro
vincies, die op 2000 geschat werd en
er werd steeds goed aan verdiend.
1607: Beemster droog.
De ruimte in de geldmiddelen
maakte, dat de re(eds lang bestaande
plannen tot bedijking Van de Beem
ster in 1607 werden verwezenlijkt,
vooral door toedoen van de Rijpenaar
Jan Adriaansz., die zich Leeghwater
noemde, en de windmolen met draai
bare kap had uitgevonden.
Het feit, dat de Beemster ingepol
derd was, berokkende de scheepvaart
van De Rijp geen nadeel, aangezien
de vaart door de Schermer en de Zijpe
open was gebleven. Ja zelfs kon De
Rijp krachtig meedoen aan de walvis
vangst, waarvan de Hollanders om
streeks 1611 hun aandeel hadden ver
kregen. In het begin gaf dn bedrijf
grote voordelen, doch, naarmate dc
dieren werden bedreigd en naar het
Noorden uitweken, duurde de reis
steeds langer en de vangst werd min
der, zodat de voordelen lang niet zo
groot waren als die welke de haring
vangst bleef opleveren.
Het dorp De Rijp nam in betekenis
toe. De thans nog bestaande stenen
sluis werd in 1625 gebouwd en ter
zelfder tijd werd een nieuwe grote
haven bezuiden het dorp gegraven,
waar de haringbuizen des winters
werden opgelegd.
In 1650 groef men een tweede haven.
bevonden zich benoorden Waterland
drie grote meren. Deze waren de Ba-
mestra (Beemster), een water, dat
in gemeenschap met de Zaan in het
IJ uitliep en Noord-Oostwaarts met
een reeks wateren ineen vloeide en
zo met de Zuiderzee in verbinding
stond. Het tweede was de Schermeer
en ten' Zuid-Oosten hiervan de Starn-
meer.
Te midden van deze drie wateren
lag het onbedijkte Schermereiland, dat
slechts weinig boven het wateropper
vlak uitstak en aan de invloed van
eb en vloed bloot stond.
Des zomers voeren ingezetenen van
de hogere gronden uit Limmen en
Heiloo naar het eiland om er op de
hoog gelegen stukken hun vee te la-
en grazen, totdat in het najaar het
wassende water hen weer naar de
Geestkant dreef.
Onder deze omstandigheden is het
te begrijpen, dat de twee plaatsjes op
het eiland, Graft en Schermer, niet
meer dan gehuchten of buurtschappen
waren.
Land in ruil voor koek.
De grond had er weinig waarde; zo
werd er een stuk land voor een koek
verkocht en kreeg daarnaar de naam
van „de Koekeweide". Volgens Leegh
water was van sommige stukken
grond niet eens de eigenaar bekend.
In 1356 werd echter octrooi aange
vraagd en verkregen om het eiland te
bedijken, waardoor het na die tijd be
ter bewoonbaar werd. Het land kreeg
toen de naam van Eilandspolder, die
het nu nog draagt.
In het jaar 1400 werden de eerste
woningen van De Rijp gebouwd en
wel tegen de oever van de Beemster.
Leeghwater leidt de naam af van
de Rijpsloot, lopende van Graft naar
de Beemster, doch het wordt door hem
(Vervolg van pagina 4)
De uitslagen van de 13e ronde van
liet tournooi om het wereldkampioen
schap zijn: RoozenburgDemesmaecker
20, VerpoestRostan 20, Ghestem
Chiland 2—0, Post—Perot 2—0, Van der
StaayKeiler 02.
De stand luidt na de 13e ronde:
1. Roozenburg 22 punten; 2. Keiler
18 punten; 3. Verpoest 16 punten; 4.
Ghestem 15 punten; 5. Post 14 punten;
6. Chiland 12 punten; 7. Van der Staay
11 punten; 8. Perot 10 punten; 9. Laros
9 punten; 10. Demesmaecker 2 punten;
11 Rostand punt.
GEEN POSTPAKKETTEN MEER
NAAR BERLIJN
Het Britse en Amerikaanse militaire
bestuur in Duitsland deelt mede, dat
postpakketten, geschenkpakketten in
begrepen, bestemd voor de Sovjet-zone
en voor Berlijn, niet meer in ontvangst
kunnen worden genomen voor ver
voer door de Brits-Amerikaanse zone.
Deze maatregel was genomen omdat
de Sovjet-autoriteiten niet hebben vol
daan aan het verzoek de dichte goede
renwagons terug te zenden.
ERNSTIG ONGELUK IN STEEN
FABRIEK
De 40-jarige arbeider M. Robben uit
Udenhout is Woensdagmiddag op de
steenfabriek aldaar uitgegleden en te
rechtgekomen tegen een leembagger-
molen. De ongelukkige werden beide
benen tot de knie afgerukt. Bovendien
verloor hij nog enkele vingers van zijn
rechterhand. In hoogst zorgwekkende
toestand is R. overgebracht naar het
ziekenhuis te Tilburg.
Amerikaanse havenstaking
bijgelegd
Het geschil tussen de Amerikaanse
havenarbeiders en de reders is bijge
legd.
Door de staking, die 10 November
begon, werd de scheepvaart aan de
Amerikaanse Oostkust opgehouden. De
staking was een protest tegen een
loonovereenkomst.
Volgens de overeenkomst krijgen de
havenarbeiders een loonsverhoging van
13 dollarcent per uur met terugwer
kende kracht tot 21 Augustus. Cyrus
Ching, hoofd van de federale bemid
delingsdienst .kondigde te 3.35 uur he
denmorgen New Yorkse tijd aan, dat
een overeenkomst bereikt was nadat
hij vele uren vergaderd had met ver
tegenwoordigers van de stakers en re
ders. De voorwaarden van de overeen
komst moeten door de leden van de
vakverenigingen van havenarbeiders
goedgekeurd worden. Ching had „goe
de hoop", dat de overeenkomst zou
worden aanvaard.
De plaatselijke vakverenigingen zul
len Zaterdag over de overeenkomst
stemmen.
Wordt IJsselmeer-visserij
beperkt
Teneinde de visserij op het IJssel-
meer lonend te houden, worden mo
menteel besprekingen gevoerd over dc
wenselijkheid de vissers zekere beper
kingen op te leggen. Het ligt in de be
doeling met ingang van het nieuwe
palingseizoen het aantal visdagen te be
perken van Maandagmorgen tot Vrij
dagavond. In visserskringen verzet men
zich hiertegen ten sterkste. Vooral de
kuilvissers, die in de periode van 1
Mei tot 1 October voor een geheel jaar
moeten verdienen, willen deze tijd zo
productief mogelijk maken.
De Heer en Mevrouw
J. N. VEENIS—KLAVER
danken allen hartelijk die
blijken van belangstelling
hebben gegeven ter gele
genheid van de viering van
hun 12'/4-jarige echtver
eniging.
Breezand, Molenvaart 244.
Langs deze weg betuig
ik mijn oprechte dank voor
de zorgvuldige verpleging
van onze lieve Vrouw en
Moeder
H. VAN KNIJFF
VAN VLIET.
Tevens voor de blijken van
medeleven bij de ziekte en
na het overlijden onder
vonden.
B. M. VAN KNIJFF
en kinderen.
\1c *8°
TaafroeVe»
Vanille Waaiers
16c
Gesuikerde Nice
18c
Gesuikerde Carrées
18c
Borstplaatjes
20c
Borstplaal
22c
per 100 gram
Lunchkoek per stuk
34c
Eierkoeken
7c
69
Kaartverkoop aan het
Station en bij de Fa.
W. VELTHUIJS, Ko
ningstraat 2.
Kaartverkoop sluit op
1 December, om 19 uur.
'en slaagt voor
Jong en Oud
Alles bij
ALKMAARDEN HELDER
II
EXCELSIOR LUX
COMPLEET EN AF.
TEL. 2914 S'TAKMAN BOSSESTRAAT 65.
IN VERSCHILLENDE MATEN VERKRIJGBAAR
titel
.99
waaraan medewerken de Radio-prominenten
COBY BEEK SAECK STAOT
TED VALERIO TONNY StHIFFERSTEIN
Een avond van uitbundige vrolijkheid met na af
loop BAL o. L V. JAAP KWAK.
Entrée 1.50, 2.00 R. inb.
Plaatsbespreken Maandag en Dinsdag 29-30
November van 11—1 uur aan de zaal.
LEDEREN DAMESTAS
Prima verrekijker f 7,50,
eiken ronde salontafel f 12,50
en bruin lederen actetas f 3,50
Adres: Westgracht 47
Zwart geëmailleerd fornuis
f 12,50 en 1 nieuwe wasketel
(diameter 40 cm) f 7,50 Adres:
Ruyghweg 12
Een prima accordeon, merk
„Peruzzl", 80 bassen, piano
klavier, f 250,— Koningstr 103
Z g a n heren-colbertcostuum
(zonder punten) Adres Bui-
van dit blad
Een huiskamer-orgel prijs
350Piet Heinstraat 49
Blauwe en zwarte dames
mantel met bont mt 44-46 f 25
en f 30, schapenwollen jon-
gensslipover lft 12-14 jr f 6 en
blauw pak plm 18 jr: alles in
goede staat en zonder punten
Fazantenstraat 34
Donkerblauwe regenjas lft
12-13 jr, donkerblauwe winter
mantel met gr bont lft 14-15
jr, kort >br manteltje lft 14-15
Jr en sprekende baby-pop
lang 45 cm Celebesstraat 1
Inwoning aangeboden voor
alleenstaande dame tegen
lichte huiselijke werkzaam
heden bij bejaarde heer Br
ond nr 165 Bur v d blad
Kosthuis gevraagd door een
jonge man, 24 Jaar, Rijksbe
trekking c Koster, Bloem-
straet 49
Heer, 41 Jaar zoekt kennis
making met dame of weduwe
met inboedel Br ond nr 166,
Bureau van dit blad
l
