Uit Diepten van Ellenden herrees Vijf jaar geleden
weer een vrij Nederland
Dedrama'svan Arnhem en Walcheren
en de eindeloze winter van de honger
Aanslag op Hitier De vliegende bommen
Het Ardennen-offensief - De geallieerden
over de Rijn - En eindelijk de capitulatie
'f Begin der invasie
Een bom oniploft
Tweede landing
Geheime wapens
Arnhem
De onizeiiende winter van 1944-45: hongersnood in Nederland
Walcheren
Het strand van Normandie op de eerste dag van de invasie
Geen Duitsers meer
Zuid en West van
de Maas
Hongerwinter
DONDERDAG 4 MEI 1950
„JK BEN DE GENERAAL FOULKES, commandant van het eerste Cana
dese Corps. Neemt u plaats."
In de gelagkamer van het door het oorlogsgeweld geteisterde hotel ,De
Wereld" te Wageningen staat een lange tafel, bedekt met stafkaarten en
officiële documenten. Aan weerskanten rieten serre-stoelen. Behoudens
enkele journalisten en persfotografen is noch buiten, noch binnen publiek
aanwezig. Wageningen is voor de tweede maal in vijf jaren tHds een ge
teisterde en verlaten stad. 8
Met de rug naar het buffet zit generaal Foulkes, aan zijn rechterhand Prins
Bernhaxd. Twee Duitse officieren staan stram en onbeweeglijk in de hou
ding, voor hen. Het zijn General-Oberst Johannes Blaskowitz, commandant
van het 25e Duitse leger, en zijn staf-chef, luitenant-generaal Relchelt. Hun
magere gezichten zijn als uit steen gehouwen. Hun spel is uit. Zjj zijn geko
men, militair gesproken, om hun doodvonnis te halen: capitulatie.
Zwijgend zetten zij zich aan de tafel. Generaal Foulkes neemt het woord:
„De troepen onder uw commando zullen blijven waar zij thans zijn. Gij zHt
persoonlijk verantwoordelijk voor hun discipline
Door de luchtdruk zouden dan alle
aanwezigen zijn gedood. Tegen aller
verwachting in Iaat Hitier des mor
gens de houten barak voor de bijeen,
komst gereed maken.
De aanslag is mislukt. Des avonds
staan vele Duitsers, die hun land niet
langer aan de grillen van een dicta
tor wensen toe te vertrouwen, voor
het vuurpeloton. De oorlog gaat ver
der
7O IS DAN toch het einde gekomen!
Dit vjjfde oorlogsjaar, dat een aan
vang nam met de landing in Norman
die, is tevens het laatste oorlogsjaar.
Feitelijk begon het op 5 Juni 1944, des
morgens kwart over vier, in Ports-
mouth. Terwjjl de wind door de ver
iaten straten van de haven giert, de
regen tegen de ruiten klettert, neemt
Eisenhower het beslnit, waarvan jfeen
terug meer mogelijk is: morgen, 0
Juni, landen onze troepen in Norman
die.
De zesde Juni: D-day.
Een millioenenleger gaat zich in be
weging zetten, de laatste fase is in
getreden.
Het eerste woord is aan de lucht
macht. Eskader na eskader stijgt op
uit Zuid-Engeland. Boven Normandie
breekt nog in de nacht de hel los. Het
regent vuur op de Duitse stellingen
en op de aanvoerwegen. Luchtlan
dingsdivisies maken zich inmiddels ge
reed voor de sprong over het Kanaal.
Bij het krieken van de dag zweven
ze boven St. Mère Eglise. De artillerie
op de geallieerde oorlogsschepen schiet
zich in, op het strand gaan de klep
pen neer van de eerste landingsvaar
tuigen.
Mitrailleurs beginnen te ratelen, mor
tiergranaten ontploffen met daverend
geweld, handgranaten vliegen over en
weer. Ondanks het moorddadig lucht'
bombardement verdedigen de Duitsers
zich fanatiek.
En op het smalle Normandische strand
stormt de man, die West-Europa zijn
vrijheid gaat hergeven, de geallieer
de infanterist, voorwaarts. Nog mis
selijk van zeeziekte, het water sijpe
lend uit zijn battle-dress, half verblind
door het opstuivende zand, zoekt hij
vertwijfeld naar dekking voor het
moordend geweervuur der Duitsers.
Toch, hoewel hij maar één verlangen
heeft, zijn huid te redden, grijpt hij
automatisch zijn brengun, zet een
magazijn op, en bemerkt even later
tot zijn eigen verbazing, dat hij goed
gericht vuur afgeeft.
"JEVEN WEKEN duurt de strijd »n
Normandie. Zeven weken, die nie
mand ooit vergeten 'zal. Caen, Saint
Lo, Valognes, Bayeux, Arromanches,
Isigny, die schilderachtige plaatsen
van het oude land gaan de zwaarste
lijdensweg, die men zich denken kan;
hun huizen verpulveren onder de
mokerslagen van de totale oorlog.
Zeven weken gaan de Amerikaanse,
Canadese en Engelse infanteristen door
een hel van modder en puin, van vuur
en gloeiend ijzer. En dan is daar in
eens de doorbraak, die mei komen
moest, maar waarop niemand meer
durfde hopen. Het Amerikaanse Eerste
Leger, aangevoerd door generaal Brad-
ley, dringt door de Duitse stellingen
bij St. Lo en Coutance, wringt zich
door de corridor bij Avranches, en heel
de Franse laagvlakte ligt nu open
v00r de tanka van Bradley's leger. Als
een vloedgolf overstromen zij het
vijandelijk gebied er is geen hou
den meer aan.
0P 20 JULI begint tegen 12 uur des
middags de dagelijkse stafbespre-
king in Hitiers hoofdkwartier te Ras-
tenburg. De Kolonel van de Generale
Staf, Graaf von Stauffenberg, brengt
rapport uit. Zijn actentas zet hij on
der de tafel. Om één uur roept een
officier van de verbindingsdienst hem
weg: er wacht een dringende telefo
nische oproep.
De kolonel excuseert zich, trapt onge
merkt op zijn tas, waardoor een klein
mechanisme gaat draaien. Dertig se
conden later vliegt met een omzet
tende slag de houten barak, waarin de
bespreking plaats vindt, uit elkaar
Zal uit deze chaos van versplinterd
b°ut nog iemand levend kunnen ont
snappen
Von Stauffenberg meent van niet en
telefoneert naar Berlijn: ,,De aanslag
is gelukt. Hitier is dood."
Helaas, Hitier loopt wel enig letsel
°P, maar veel heeft dat niet te bete
kenen. Men had er op gerekend, dat
de stafbespreking in de ondergrondse
betonnen bunker zou zijn gehouden
pEN TWEEDE invasie sluit bij de
eerste aan. Op 15 Augustus gaat
tussen Cannes en Marseille aan
Frankrijks zuidkust, de zesde leger
groep van generaal Devers aan land
Snel rukken de troepen noordwaarts,
voor Zuid-Frankrijk de bevrijding
brengend en zich weldra voegend in
het front der van Normandie komen
de legers.
Op 25 Augustus trekt Generaal Le-
clerc aan het hoofd van de 2e Franse
Divisie Parijs binnen. De volgende dag
doet De Gaulle er zijn intrede. Als hij
de Notre Dame binnenschrijdt, fluiten
eensklaps de kogels hem om de oren.
Er ontstaat in de stampvolle kerk 'n
paniek. Maar rustig gaat de generaal
verder. Met deze Duitse desperado's
wordt snel afgerekend.
£ES DAGEN na het begin van de
invasie valt de eerste vliegende
bom op< Londen. Hitier speelt een
hoge troefkaart uit, want deze V 1
is een vreselijk wapen, dat het moreel
van het thuisfront ondermijnt. Ont
zettend zijn dan ook de verwoestin
gen, die in Londen en andere steden
van Zuid-Engeland worden aangericht.
En ook de V 2, de raket, die onzicht
baar en geruisloos haar weg vindt
door de stratosfeer, is een monster
van verwoestende kracht.
Maar Hitiers geheime wapenen ko
men te laat in actie. De geweldige j
troepenconcentraties in Zuid-Enge
land, aan de vooravond van de inva
sie, lieten ze ongemoeid, de invasie
zelf konden ze niet verhinderen, en
aan de bliksemsnelle opmars van de
eallieerde legers leggen ze geen
stroobreed in de weg. Bitter is echter
het lijden geweest van de burgerbe
volking, in Zuid-Engeland eerst^ in
Antwerpen en Nederland later, waar
op ieder ogenblik van de dag, op elke
willekeurige plaats, de dood snel en
zeker kontoeslaan, zonder dat men
ook maar een kans kreeg hem te ont
lopen.
£)RIE LEGERGROEPEN jagen nu
door Frankrijk noordwaarts, om
de vijand terug te dringen ir. het eigen
land. Het zijn van west naar oost de
21e legergroep onder Montgomery, de
12e legergroep onder Bradley en de
6e legergroep (die aan de zuidkust
landde) onder Devers. Hun successen
schijnen onuitputtelijk. Monty's troe
pen stormen door Noord-Frankrijk,
overschrijden de Belgische grens,
Brussel wordt bevrijd, Antwerpen
valt onbeschadigd in hun handen, reeds
trekken patrouilles de Nederlandse
grens over.
De 5e September.... Dolle Dinsdag.
In panische angst voor een niet te
stuiten vijand vlucht alles, pat tot het
Duitse leger behoort, of Duitse sym
pathieën heeftin oostelijke richting.
Nederland ligt open voor het le Cana
dese leger, dat op de uiterste weste
lijke flank opereert. Maar zij komen
niet, de Canadezen, de Amerikanen, da
Britten, de Fransen, Langs heel 't front,
van Ostende tot Belfort aan de Zwit
serse grens, gaat het geweer aan de
voet. De verbindingslijnen, al te schie
lijk uitgerekt bij de bliksemsnelle op
mars, beginnen te kraken.
In drie maanden tijds zijn Frankrijk
en Belgie bevrijd, honderdduizenden
krijgsgevangenen gemaakt, voor mil-
lioenen aan materiaal tot buit ver
klaard.
I^ANG DUURT de rust echter niet.
Eisenliowcr, de geallieerde opper
bevelhebber, heeft de (taarten opnieuw
geschud, de motoren kunnen weer
draaien. Montgomery's 21e legergroep
krijgt nieuwe taken, zal de weg naar
het Roergebied open moeten leggen,
naar het hart van de zware Duitse
oorlogsindustrie.
Deze weg loopt, militair gezien, als
weg van de minste weerstand, over
Arnhem. Het eerste geallieerde lucht-
landingsleger wordt als versterking
aan de troepen toegevoegd.
Op de prachtige herfstmiddag van
Zondag 17 September, springen ze uit
de Dakota's, de dappere mannen van
de Britse, Amerikaanse en Poolse pa
rachutistendivisies. Ze springen boven
Son, Veghel, Grave, Renkum en Heel-
sum. Als blinkende schotels hangen hun
parachutes boven het vlakke Holland
se land. Afweergeschut dondert, mi
trailleurs ratelen, weerloos hangen zij
gedurende eindeloos schijnende minu
ten in de ruimte.
Maar honderden bereiken de grond,
ze verzamelen zich, bezetten bruggen
over Zuid-Willemsvaart, At, Maas- en
Waalkanaal en plaveien aldus de weg
voor het tweede Engelse leger, dat
oprijst uit zijn stellingen aan het
Kempense kanaal, en zijn opmar3 door
Nederland begint. Valkenswaard' en
Eindhoven worden bevrijd, voor
waarts stormen de tanks over Uden en
Grave naar Nijmegen. De Waalbrug
valt onbeschadigd in onze handen,
vermoedelijk dank zij het feit, dat Jan
van Hooff, die helaas de volgende dag
sneuvelt, de springleidingen doorsneed.
Het Engelse leger kent geen rust.
Over de Waalbrug rallen de tanks de
Betuwe in, er moet contact gemaakt
worden met de kameraden, die in
Arnhem een wanhopige strijd voeren
tegen een toevallig'in Velp gelegerde
en onmiddellijk ingezette Duitse
Pantserdivisie.
Helaas, in de mijnenvelden bij Eist
lopen de Britse tanks vast, en, wat
nog erger is, het weer slaat om. Mist
belemmert de ondersteuning en pro
viandering uit de lucht van de inge
sloten troepen. In de bossen vart Oos
terbeek, in de verlaten stiaten van
in puin geschoten Arnhem, langs -le
opritten van de Rijnbrug en in de
uiterwaarden strijoen de mannen van
de le Britse parachutisten divisie hun
roemrijke strijd tegen een verplette
rende overmacht. Oververmoeid, hun
kleren aan flarden, versmachtend van
dorst, maar steeds tot schieten ge
reed, schrijven zij een glorierijk hoofd
stuk in de Britse krijgsgeschiedenis.
Tweeduizend man steken na tien da
gen de Rijn over, achtduizend blijven
achter. Zij rusten thans op het Air-
borne-kerkhof te Oosterbeek.
^ONTGOMERY's tweede opdracht
luidt: maak de haven van Antwer
pen vrjj. Want wel is de stad onbe
schadigd in onze handen gevallen,
maar aan de beide oevers van de
Westerschelde, in Zeeuws Vlaanderen,
op Zuid-Beveland en Walcheren, staan
de Duitse batterijen, die elk geallieerd
schip onherroepelijk tot wrakhout
schieten. Het le Canadese leger rukt
op naar Zeeuws Vlaanderen. Het Oos
telijk deel wordt snel bevrijd, het wes
ten slechts ten koste van zware strijd.
Breskens, Oóstburg, Sluis, ze worden
grotendeels in puin gelegd. Ook op
Zuid-Beveland moet hard worden ge
vochten, voor het eind October in onze
handen is. Maar dit alles valt toch in
het niet, vergeleken bij de dramatische
strijd om Walcheren.
Eén grote vesting is deze parel van
de Zeeuwse eilandeh, met een garni
zoen van 10.000 man. Slechts ten koste
van stromen bloeds kan dit bolwerk
bestormd en veroverd worden. Er is
een andere weg. De R.A.F. bombar
deert nadat tevoren de bewoners
gewaarschuwd zijn de zeeweringen.
Op vier plaatsen giert, wanneer de
vloed opkomt, het water door de bres
sen, en heel het eiland, met uitzonde
ring van de dijken en duinen, wordt
een klotsende, grauwe binnenzee.
Troepen landen bij Vlissingen en na
hevig verzet, ook bij West-Kapelle en
weldra is de laatste Duitse tegen
stand opgeruimd. Maar wel zeer
zwaar is het offer, dat de Zeeuwen
voor hun vrijheid moesten brengen.
Hun prachtig eiland, de Zeeuwse tuin(
zal straks, als met oneindig veel moei
te de dijken zullen zijn hersteld, en
het water is weggepompt, nog slechts
een modderige vlakte zijn, met ruïnes
van huizen en dode bomen, waaraan
duizenden mosselen zich hebben vast
gehecht als wanstaltige vruchten.
In Antwerpen vaart de eerste geal
lieerde tanker binnen. Vloeistof voor
de immer dorstige benzinetanks der
gemotoriseerde legers. De opmars kan
worden hervat......
QP 17 SEPTEMBER is het 2e En
gelse leger begonnen zich een weg
te banen, dwars door vijandelijk ge
bied, van Valkenswaard naar Nijme
gen. Het spreekt vanzelf, dat de cor
ridor nu verbreed en veilig gesteld
moet worden. Montgomery laat zijn
troepen noord- en oostwaarts opruk
ken. De rest van Brabant en Limburg
bewesten de Maas wordt gezuiverd.
Canadezen, Britten, Polen en ook on
ze Brigade Prinses Irene, ze stormen
door het Brabantse land, door de Pee!,
tot in het stroomgebied van de grot®
rivieren. Tilburg, Breda, Rosendaal,
Bergen op Zoom, Waalwijk, Den
Bosch, Venray, Horst Sevenum eu
Blerik worden bevrijd. Maar overal
komen de springladingen in de brug
gen tot ontploffing: de brug bij Kei-
zersveer, de Moerdijkbruggen, ze zijn
nog slechts een massa verwrongen
ijzer, schots en scheef geworpen in
snelstromend water.
Als de winter begint te vallen, be
trekken de geallieerden de wacht aan
de Maas. Onder hen vindt men een
merkwaardig soort soldaten, vaak op
klompen en in overall, met bleke, ma
gere gezichten, maar duivels fel als
het er om gaat, de gehate vijand af
breuk te doen. Voor de gevaarlijkste
opdrachten melden ze zich, deze 20ste
eeuwse sans-culotten. Het zijn de
mannen van de Stoottroepen, de eer
ste door Nederlanders gevormde on
derdelen, de grondleggers van het na
oorlogse Nederlandse leger!
HONGER IS een scherpsnijdend
zwaard. Dat ondervinden aan den
lijve de vier millioen Nederlanders, die
wonen in de vierhoek Amsterdam-
Den HaagRotterdamUtrecht. Het
oorlogsgeweld gaat grotendeels aan
hun huizen voorbij, maar honger, kou
de en duisternis sluipen binnen. Weldra
is er geen gas en electriciteit meer, een
drijvertje in een glas olie verlicht de
huiskamer. Steenkool is er niet, men
stookt met hout. Dat wil zeggen, dat
bomen worden gerooid, leegstaande
huizen gesloopt, schuttingen geslecht.
De rantsoenen dalen met de maand;
omstreeks Kerstmis moet men leven
van 1 kg. aardappelen en 1000 gram
brood per week.
Men trekt er op uit. Wie thuis blijft
verhongert. Met kinderwagens, bak
fietsen, handkarren, zeepkistjes op
wielen, met alles wat maar rijden wil,
gaat men de boer cp. Goud, zilver, an
tiek, juwelen, linnengoed, alles kan
men krijgen, als men levensmiddelen
aan te bieden heeft.
(Zie verder volgende pagina)
