Japanse torpedo's troffen Nederland in het hart
Onze marine
Waarheid en
in vijf jaren
hei Rechi
strijd voor Vrijheid,
Ontzaglijke taak werd eervol vervuld
Op 10 Mei 1940 ging
de„VanGalen"ten onder
De strijd voortgezet
Slag op de Javazee
Onze verliezen
0EN HELDER ROUWDE op die onheilsdag, 28 Februari 1942. Nog nooit was
de stemming in de marinestad zo onzegbaar triest, zo moedeloos en tegehjk
verbeten geweest als na het bekend worden van de rampspoedige gebeurtenissen
ta de Jsvaxee. De namen „De Ruyter", „Java" en „Kortenaer" zeiden de Nieuwe-
dieper meer dan een ander zich ooit kan indenken. Nu waren deze trotse
oorlogsbodems in een heldhaftige strijd naar de bodem van de Javazee gejaagd,
pat feit was voor allen in Den Helder zwaar te verwerken, haast nog moeilijker
dan de capitulatie op 14 Mei 1940. Toen wisten wij: onze vloot zou de strijd ter
ate voortzetten. Ons hart was bij de Koninklijke Marine, en dat hart bloedde
toen de vloot in de Javazee ten onder ging. Daar was verdriet over de velen
waarbij talrijke stadgenoten die sneuvelden in die strijd, maar dieper nog
frie'de de gedachte, dat de rol van de Koninklijke Marine was uitgespeeld.
£ERST Jaren later werd de toedracht
van het drama, dat zich na Door
mans order „Ik val aan, volgt mij!"
had voltrokken, bekend. De losse fei
ten, die ons via de BBC en Radio
Oranje tijdens de bezettingsjaren had
den bereikt, konden pas na de bevrij
ding worden gecombineerd tot een he
roïsche eenheid. En het vervulde ons
met trots, dat de koninklijke Marine
in de strijd voor Vrijheid, Waarheid en
Recht de eer van de Nederlandse vlag
had hooggehouden. „Stervend zullen
wij haar schragen, maar die vlag ver
laten, nooit!" Die fiere woorden uit het
Adelborstenlied waren vijf Jaren ach
tereen op onnavolgbare wijze gereali
seerd.
Stervend zijn duizenden marineman
nen met die vlag ondergegaan. De tor-
pedobootjager Hr. Ms. „Van Galen"
(op 7 Mei 1940 als laatste oorlogsbo
dem uit Nederlands-Indie terugge
keerd te Nieuwediep) was de eerste
van een lange reeks. In de morgen van
10 Mei 1940 opende de jager, die on
middellijk de Helderse haven had ver
laten en naar de rede was opgestoomd,
het vuur op de Duitse vliegtuigen, die
De Kooy aanvielen en magnetische
mijnen parachuteerden in het Mars
diep. Later op de morgen ijlde de „Van
Galen" langs de kust naar Rotterdam.
Meer dan dertig luchtaanvallen wer
den onderweg afgeslagen en deerlijk
gehavend bereikte de jager de Merwe-
haven, waar Hr. Ms. „Van Galen" strij
dend onderging.
Vier dagen later volgde, voor de kust
bij Callantsoog, Hr. Ms. kanonneerboot
„Johan Maurits van Nassau", die
daags tevoren zulk een belangrijk aan
deel had geleverd in de verdediging
van Kornwerderzand. In diezelfde da
gen waren diverse eenheden der Ko
ninklijke Marine, die niet meer naar
vrije zeegebieden konden uitwijken,
door de eigen bemanningen tot zinken
gebracht. Dit gold voornamelijk klei
nere oorlogsbodems, die hetzij op het
IJselmeer of de grote rivieren opereer
den, hetzij in reparatie lagen. De in
aanbouw zijnde flottieljeleider Hr, Ms.
„Jacob van Heemskerck", de torpedo-
bootjager „Isaac Sweers" (gesleept
door de „Zwarte Zee" van Smit) en
vier onderzeeboten (Hr. Ms. „O 21"
t/m „O 24") wist men nog vóór de
capitulatie in veiligheid te brengen. Zij
werden in Engeland afgebouwd.
HE NEDERLANDSE REGERING in
Engeland stond in Mei 1940 voor een
moeilijke taak. Zonder Ministerie, zon
der een goed-georganiseerde staf van
personeel te land, zonder bases en zon
der reparatie-werkplaatsen moest de
Koninklijke Marine functionneren. Wel
dra werd met de Britse Admiraliteit
overeengekomen, dat de Nederlandse
schepen in het geallieerde verband
zouden worden opgenomen. Schepen
en inrichtingen bleven onder Neder
lands beheer, maar onder Brits opera
tief bevel. Verschillende schepen, zo
als mijnenleggers, mijnenvegers en ka
nonneerboten, werden direct ingescha
keld bij de locale Britse verdediging,
escorte- en patrouille-diensten.
In Juni 1940 werd het „Atlantisch
Smaldeel" gevormd, bestaande uit Hr.
Ms. kruiser „Sumatra" en de pas-vol
tooide flottieljeleider „Jacob van
Heemskerck", Met dit smaldeel werd
H. K. H. Prinses Juliana naar Canada
gebracht. De naar Engeland uitgewe
ken onderzeeboten, waarvan enkele
nog niet geheel gereed waren, konden
weldra alle worden ingezet. Ook werd
onmiddellijk begonnen met de her-op
richting van de Mijnenveegdienst, die
nadien zeer waardevol werk heeft ver
richt.
De torpedobootjager „Isaac Sweers'
werd afgebouwd te Southampton en
kon in het voorjaar van 1941 in dienst
worden gesteld. Deze bodem heeft
zeer succesvol gevaren. Op 14 Decem
ber 1941 ontmoette een formatie, be
staande uit Hr. Ms. „Isaac Sweers" en
drie Engelse jagers, in de Middelland
se Zee ter hoogte van Kaap Bon een
sterk Italiaans smaldeel. Er volgde
een gevecht, waarin twee Italiaanse
kruisers en een motor-torpedoboot tot
zinken werden gebracht. Een jaar la
ter werd de „Sweers" getorpedeerd
In Februari 1942 werd van de Brit
se marine een nieuwe torpedobootja
ger van de N-klasse aangekocht ter
vervanging van Hr. Ms „Van Galen"
Deze bodem ontving dezelfde naam.
Enkele maanden later werd de vloot
uitgebreid met een tweede jager van
de N-klasse, Hr. Ms. „Tjerk Hiddes"
Beide oorlogsbodems maken thans nog j
deel uit van de Koninklijke Marine, en I
liggen momenteel op de Rijkswerf te
Den Helder in reparatie.
Uit de ene motor-torpedoboot die na
de capitulatie naar Engeland was uit- i
geweken. Hr. Ms „TM 51", groeid»
langzaam maar zeker een tweetal com
plete MTB-flottieljes In 1942 begon
nen deze MTB's, onder commando van
de luitenant ter zee der le klasse E
H. Larive, operaties op grote schaal
Onze onderzeeboten hebben voora'
in het Verre Oosten een grote activi
teit aan de dag gelegd. Tal van Ja
panse oorlogsbodems en transportsche
pen werden tot zinken gebracht. Hr.
Ms, „O 16" torpedeerde in de nacht
van 11 op 12 December 1941 (vier da
gen na het uitbreken van de oorlog
met Japan) vier met troepen beladen
transportschepen. Helaas gingen de
„O 16" en haar bemanning drie dagen
later verloren De andere Nederlandse
onderzeeboten boekten grote successen,
maar leden ook zware verliezen. Vóór
het einde van het jaar 1941 vielen Hr
M. „K XVI" (na het tot zinken
brengen van de Japanse torpedoboot
jager „Sagiti") en Hr. Ms ,.K XVII"
aan vijandelijke dieptebommen ten
offer.
VOOR DE Koninklijke Marine wa
ren de maanden Februari en Maart
van het jaar 1942 het meest noodlot
tig. Een reeks van acties in groot ver
band, waarin de grootste eenheden van
de Koninklijke Marine tezamen met
Britse, Amerikaanse en Australische
oorlogsbodems de Combined Striking
Force vormden, culmineerde op 27
Februari 1942 in de Slag op de Java
zee.
Het geallieerde eskader, dat onder
tactisch bevel stond van schout-bij-nacht
K. W. F. M. Doorman, bestond uit de
yIJF JAAR GELEDEN capitu
leerde Duitsland, en hoewel
Japan nog niet tot de overgave
was gedwongen en dus de taak
van de Koninklijke fdarine
nog niet was beëindigd, be
hoorden de belangrijkste krijgs
verrichtingen ter zee tot het ver
leden. In bijgaand artikel willen
wij in grote lijnen schetsen het
geen de Koninklijke Marine in
de strijd voor Vrijheid, Waarheid
en Recht heeft gepresteerd. Dat
is niet overbodig, taant heel veel
Nederlanders spreken nog altijd
over „een paar kleine scheepjes",
die in de Geallieerde strijdmacht
nauwelijks een rol speelden. Het
is goed, wanneer Nederland
weetdat de Koninklijke Marine
zich buitengewoon eervol van
een ontzaglijke taak heeft gekwe
ten. De Nederlandse driekleur,
gevoerd door Nederlandse sche
pen, heeft gedurende de Tweede
Wereldoorlog fier en met ere ge
wapperd boven de zeven zeeën.
kruisers „De Ruyter", „Java", „Hous-
ton", „Exeter" en „Perth", en de tor-
depobootjagers „Witte de With", „Kor
tenaer", „Electra", „Encounter", ,.Ed-
ward", „Alden", „Ford", „Paul Jones"
en „Jupiter". Het Japanse eskader,
waarmede slag werd geleverd, bestond
uit twee zware kruisers, twee lichte
,J kruisers en veertien torpedobootjagers.
Later namen ook Japanse onderzeebo
ten en vliegtuigen aan de strijd deel.
's Middags om kwart over vier open
den de Japanse zware kruisers net
vuur op een afstand van 27.000 meter.
Het lichtere geschut van de geallieer
de kruisers droeg minder ver, zodat
schout bij-nacht Doorman de afstand
„Banckert" en „Witte de With" (de
laatst overgebleven zusterschepen van
Hr. Ms. „Van Galen") werden op 2
Maart 1942 op het Marine-Etablissement
te Surabaja vernietigd, opdat zij niet
in vijandelijke handen zouden vallen
Zij waren needs zodanig beschadigd,
dat ontsnappen onmogelijk was. Een
zelfde lot ondergingen Hr. Ms. onder
zeeboten „K VII", „K Xm" en „K
XVIII, alsmede een aantal kleinere bo
venwaterschepen.
De Slag op de Javazee, waarin de
Koninklijke Marine haar oude kern
verspeelde, had de Japanse opmars niet
kunnen stuiten. Toch is het grotendeels
aan het optreden van de Combined
Striking Force en de andere eenheden
van de ABDA-vIoot (zoals de gezamen
lijke zeemacht van de Verenigde Sta
ten, Engeland, Nederland en Australië
in de Indische Wateren werd genoemd)
te danken, dat Nieuw-Guinea en
Australië voor een Japanse inval ge
spaard bleven. Ondanks de noodlottige
afloop van de Slag op de Javazee was
dus een verdere uitbreiding van het
door de Jappen beheerste gebied voor
komen
De nog overgebleven eenheden van
de Koninklijke Marine, o.m. de
„Tromp", „Jacob van Heemskerck",
„Van Galen" „Tjerk Hiddes", „Van
Kinsbergen", „Soemba" en „Flo«es",
hebben tot het eind van de oorlog ac
tief aan velerlei operaties deelgeno
men. Belangrijke konvooi- en escorte
diensten werden verricht, tal van bij
zondere opdrachten werden uitgevoerd
en landingsoperaties werden onder
steund. De kanonneerboten „Flores" en
„Soemba" hebben lofwaardig werk
verricht tijdens de grootscheepse lan
dingen in Italië en Frankrijk.
OP 5 Mei 1945 (VE-day) capituleerde
Duitsland en op 15 Augustus 1945 (VJ-
Hr. Ms. „VAN GALEN" keerde na een torn in de tropen op 7 Mei is4o te
Nieuwediep terug. Drie dagen later, op de eerste oorlogsdag, zonk de torpedo
bootjager in de Merwe-haven te Rotterdam.
liet verkleinen. Zo ontstond op conver
gerende koersen een lopend gevecht.
De Conmbined Striking Force plaatste
verscheidene treffers, maar de eerste
bodem, die buiten gevecht werd ge
steld, was de Britse kruiser „Exeter".
Zeven minuten later, om precies kwart
over vijf 's middags, werd Hr. Ms.
„Kortenaer" aan bakboordzijde in de
midscheeps door een torpedo getroffen.
De Nederlandse jager zonk vrijwel on
middellijk. Honderddertien overleven
den, waaronder de commandant, wer
den vijf uur later opgepikt door de
Britse jager „Encounter". Kort vóór
het middernachtelijke uur werden, vrij
wel gelijktijdig, Hr. Ms. „Java" en „De
Ruyter" (het vlaggeschip van schout
bij-nacht Doorman), het slachtoffer van
een torpedo-aanval van de beide Ja
panse zware kruisers. De Nederlandse
kruisers gingen op ongeveer 35 mijl ten
Zuidwesten van Bawean op 6*11' ZB
en 112°08' OL, ten onder.
In diezelfde dagen gingen ook de
torpedobootjagers Hr. Ms. „Van Ghent"
(15 Februari), „Van Nes" (17 Februari),
„Piet Hein" (19 Februari) en „Evert-
sen" (28 Februari) verloren. Hr Ms.
day) moest ook Japan de vlag strij
ken. „De Tweede Wereldoorlog werd
door de Geallieerden gewonnen", zul
len de schoolboekjes éénmaal schrij
ven. Zonder chauvinisme kan daaraan
worden toegevoegd, dat Nederland
niet alleen naar de geest tot de Geal
lieerden behoorde. De Koninklijke Ma
rine heeft naast de koopvaardij en
de Marine Luchtvaart Dienst met
de inzet van al haar personeel en ma
terieel de eer van onze driekleur
hooggehouden.
Materieel werden van 10 Mei 1940
tot 15 Augustus 1945 de volgende ver
liezen geleden: drie kruisers, twaalf
torpedobootjagers, één en twintig on
derzeeboten, acht torpedoboten, negen
kanonneerboten, dertien mijnenleggers,
vijftien mijnenvegers, zeventien sche
pen van de Gouvernementsmarine,
twee kustverdedigingsschepen, een
groot aantal hulpvaartuigen en klei-
COc
De Koninklijke Marine oefent. In het midden Hr. Ms. kruiser „De Ruy-
ter", met in haar kielzog Hr. Ms. kruiser „Java". Links twee torpedoboot-
jagers in kiellinie. Boven het smaldeel, in formatie, de „vleugels van de
vloot..,."
Matrozen (in oudt
uniform, pet mei
Gothische letters)
deze Hollands'
nere eenheden, en negentien vaartui
gen van het Loodswezen.
En het personeel der Koninklijke
Marine, zowel het beroeps- als het
reserve-personeel, zowel het Europese
als het inheemse personeel van alle
wapenen, heeft uitmuntende prestaties
geleverd, die op één lijn gesteld mo
gen worden met de maritieme ver
richtingen uit ons grot* verleden.
tir. Ms. „DE RUYTER", de trots der Koninklijke Marine, ging op 27 Februari
1942 strijdend ten onder in de Javazee.
Hr. Ms. „O 16" verrichtte in vredes- en oorlogstijd belangrijk werk. We
herinneren ons de reizen in dienst van de wetenschap, toen prof. Vening
Meinesz aan boord van deze onderzeeboot zwaartekrachtmetingen verrich
ten. De „O 16" liep op 15 December 1941 nabij het eiland Tioman in d»
Indische Archipel op een mijn, en ging daardoor ten onder. Drie dagen te
voren had deze onderzeeboot onder commando van de luitenant ter zee der
le klasse A. J. Bussemaker vier Japanse troepentransportschepen in één
nacht tot zinken gebracht
jongens, en duizen
den van hun ka
meraden, hielden
de eer van Neder
land op de zeven
zeeën hoog
10 AANVAL Qr ct rttrtiicuc l
MO0F0MACN7 HHDe.De *vrreir&t
t&VJWoV'""'
mBRAHo iJKCfite* reKV%.
