Geestesziekte van haar echtgenoot kon
haar geestkracht niet breken
Cadeaustelsel steekt de kop weer op
Met een ruime jas de
winter tegemoet
Jonge componist Johannes Brahms was grote
steun voor het vaderloze gezin
Hulde en erkenning
kwamen pas op
het einde
N
is gewenst
ZIJ' DIE OOK voor 1940 een
huishouden bestierden, we
ten er van mee te praten, het
cadeaustelsel tierde toen welig.
Er werden eadeaux gegeven op
de koffie, prijzen bij aankoop
van Jjuishoudelijke artikelen,
bonnen gav^n recht op verras
singen in velerlei vorm.
BOEKEN
BULLETIN
Het veelbewogen leven van Clara Schumann-Wieck (2)
Alleen staat clara nu voor
Iï'eT optreden valt Clara niet zo
I* licht meer als vroeger, hoewel
het publiek niets merkt van de in
spanning die het haar kost, want
haar spel is even jong en fris als
vroegere. Evenmin merkt dit iets
van Clara s egrote verdriet, als zij
luist voor eer concert het bericht
Het is altijd weer de klant die betaalt
en bovendien de stroppen haalt
Wettelijke regeling
Zij danste maar één
zomer
Caland en zijn werk
CTRALEND BETREKKEN de jonggehuwden hun
kleine woning. In dit eerste jaar componeert
Schumann de jubelende Frühlingssymphonie
(lentesymphonie), waarvan de eerste uitvoering
hetpubliek in verrukking brengt. Ook Clara
treedt hierbij op. De liefde en innige vreugde over
haar aanstaand moederschap vervullen haar. als
zij achter de vleugel plaats neemt; met warm ge
voel vertolken haar geoefende handen de schoon
ste pianowerken. Kort voor Clara's 22e verjaardag
wordt hun eerste kind geboren, Marie genaamd.
Als geboortegeschenk legt de gelukkige vader een
nieuwe symphonie en een wiegelied in het wiegje.
De zorg voor het kleintje en de huishouding ne
men Clara teveel in beslag dan dat zij voldoende
tijd overhoudt voor pianostudie. Bovendien maakt
de kleine behuizing het onmogelijk, dat twee
mensen tegelijkertijd studeren. Moet zij het re
sultaat van zoveel jaren studie nu zo maar ver
loren laten gaan? In 1842 brengt zij het kind bij
een familielid en gaat op concertreis met haar
man. Robert werkt in deze tijd aan een groot ora
torium „Paradis und Peri". Men kan echter niet
van de wind leven. Dat ondervinden de Schu-
manns al spoedig. Weliswaar verdient Clara met
haar concerten, doch er heeft zich alweer een
wereldburger aangekondigd en Robert werkt nog
steeds aan zijn oratorium, waardoor er meer geld
uitgaat dan er inkomt. Felix Mendelsohn, dirigent
te Leipzig, weet Schumann aan een leraarsbaan
te helpen aan het nieuwe conservatorium. Dit
verlicht de zorgen, doch een succes is Schumann
niet als leraar: hij is teveel in zichzelf gekeerd om
Robert Schumann en Clara Schumann-Wieck
zich volledig aan het onderwijs te kunnen wijden.
Een lichtpuntje is er voor Clara in deze tijd:
Vader Wieck wil zich met hien verzoenen. Het
Kerstfeest van 1843 wordt hierdoor voor allen het
heerlijkste Kerstfeest, ooit ge-vierd.
Na EEN CONCERTREIS naar Rus
land, waar Clara aan het Hof van
de Czaar speelt, constateert zij af
wijkingen in haar mans gehoor. Bo
vendien heeft hij aanvallen van angst
en diepe melancholie. Verandering
van omgeving wordt heilzaam ge
acht: zi] vernuizen naar Dresden.
Door intens werken, wat hem even
wel verboden is, wil Schumann de
ziekte overwinnen. Hij heeft het in
zijn hoofd een Duitse opera te com
poneren, ondervindt hierbij evenwel
concurrentie van de jonge Richard
Wagner, die ook met een dergelijk
plan rondloopt.
Inmiddels breidt het gezin zich al
weer met een dochter uit. In 1845
ontstaat het beroemde pianoconcert
in a, Opus 54, waarvan een deel al
in 1841 als Phantasie was gecompo
neerd. In de jaren 1847'50 ontwik
kelt Schumann grote scheppings
kracht: veel komt er in die tijd tot
stand. Na de dood van hun zoontje
Emil wordt er een jongen, Ludwi,
a
opbaan van weinig
betekenis is, vergeleken bjj de kunst
JC,MH—
eboren. Clara komt tot het besef
haar eigen loopbaan van weinig
geb
dat
en het welzyn van haar man en het
geluk van nun kinderen. De ge
regelde gezinsuitbreiding doet Schu
mann een aanbod accepteren diri
gent te worden In Düsseldorf.
Na de vermoeiende verhuizing
wordt het beroemde paar op diners
en partijen ter hunner ere gegeven,
verwacht. Het kost hun wel hoofd
brekens, want zij houden bovenal
van hun eigen huiselijke omgeving
en het gezelschapsleven lokt hen
niet erg. De uitgaande wereld in
Düsseldorf is ontstemd over hun
weinig toeschietelijke houding in
deze. Helaas is Schumanns optreden
als dirigent ook geen succes: zijn
directie is niet bezielend genoeg,
vindt men.
Wonende in een weinig rustige
omgeving, ondervindt Schumann
hiervan hinder bij zijn werk. Hij is
prikkelbaar. Clara voelt het aan,
doch heeft het ook niet gemakke:
lyk. Zij is weer in verwachting. Zij
houdt zichzelf voor veel geduld te
hebben en zoekt naar een woning in
een rustiger buurt. Schumann com
poneert in deze tijd zijn Rheinische
Symphonie, geïnspireerd op sagen
uit het Rijnland.
,Na de geboorte van hun zesde
kind vertonen zich bij Schumann
weer verschijnselen van zijn geestes
ziekte. Diepe melancholie, angstvi
sioenen en spraakstoornissen doen
Clara de angst om het hart slaan.
De medici adviseren een kuur te
Scheveningen. Het baden, waarbij
Clara Robert vergezelt, omdat hij
niet alleen wil gaan, werkt heil
zaam op de patiënt, doch, naar men
zegt als gevolg van het baden krijgt
Clara een miskraam.
TEN IJZIGE KALMTE van de zijde
van het publiek vervangt het
warme applaus van vroeger, wat
Clara na zijn herstel zeker had ver
wacht, als Robert In December weer
als dirigent het podium opkomt.
Zijn vervanger heeft zich tijdens
rijn afwezigheid in de gunst van
het publiek weten te dringen. Intri-
gues brengen Schumann ertoe zelf
ontslag te vragen uit zijn functie,
zozeer schokt hem deze ommekeer.
Het huwelijk van Robert en Clara
is nog steeds volmaakt. Haar gezin
en de muziek zijn Clara's levensdoel.
Gelukkig is er in hun nieuwe wo
ning ook voor haar ruimte om te
studeren.
Op een dag stelt Robert een onbe
kende jongeman aan Clara voor, die
Johannes Brahms heet. Vol belang
stelling reikt Clara hem de hand
en ziet een jongeman van 20 jaar
wiens blauwe ogen vol verering naar
haar opzien. Hij speelt hun eigen
pianowerken voor, die de Schumanns
direct in hem de kunstenaar doen
vermoeden. Voortaan is hij geregeld
hun muziek:
aanwezig
muziekavondjes.
Clara en Robert zien zoveel in hem,
dat Clara zijn werken op concerten
»aat spelen, terwijl Robert in zijn
ijdschrift een enthousiaste critiek
over hem schrijft.
Op een concertreis door Holland
oogsten Schumann's Rheinische Sym
phonie en het pianoconcert een der
mate groot succes, dat het publiek
het applaudiseren niet moede wordt.
Het hoogtepunt bereikt de avond
als Schumann een lauwerkrans
wordt omgehangen.
Na de thuiskomst in Düsseldorf
openbaren zich weer de nerveuse
stoornissen: Robert hoort steeds de
zelfde toon, soms ook hoort hij enge
lengezang; het is nooit geheel stil
om hem heen. Verschijnselen van
krankzinnigheid openbaren zich. Op
een dag weet hij net huis uit te ko
men en in de Rijn te springen, waar
uit men hem weer ophaalt. Ondrage
lijk is Clara's smart als de dokter
zegt, dat haar man overgebracht
moet worden naar het krankzinni
gengesticht Endenich bij Bonn.
de zorg voor het gezin. Dan ver
schijnt Brahms als trouwe vriend in
de nood. Zijn pianospel geeft haar
afleiding en moed: zij hervat haar
lessen. Spaarzaam zijn de berichten
van en over Robert. wiens toestand
niet verbetert. Na de geboorte van
Felix verbetert de financiële positie
in zoverre, dat de stad Düsseldorf
Robert's dirigentensalaris besluit
door te betalen. Toch is het niet ge
noeg voor het grote gezin. Zij zal
weer gaan optreden, terwijl Brahms
voor haar kinderen zorgt.
Clara ontmoet hierbij een kren
kend medelijden van het publiek; als
zij niet gedragen werd door haar
grote liefde en vast geloof in zijn
herstel, zou zij dit niet hebben kun
nen verduren. Gepijnigd door het
verbod haar man te bezoeken, besluit
Clara toch zelf naar de artsen te
gaan. Aan haar innig vertrouwen
in Robert's herstel wordt definitief
de bodem ingeslagen, als men haar
zegt, dat de patiënt zo is achteruit
gegaan, dat herstel onmogelijk is.
Gebukt onder het verdriet aan
vaardt Clara de terugreis. Zij weet
niet wat Robert's gedachten zijn, of
hij nog wel aan haar en de kinderen
dénkt. Wéér onderneemt zij concert
reizen om in de behoeften van het
gezin te voorzien. Na een bezoek
aan Engeland, waar Koningin Vic
toria zich onder haar publiek be
vindt. reist Clara direct naar En
denich door, waar zij verneemt, dat
Robert nog maar heel kort zal leven.
Nauwelijks is zij weer thuis of zij
ontvangt het volgende telegram:
„Wilt U Uw man nog levend zien,
kom dan ogenblikkelijk". Nu wordt
zij wel aan Robert's bed toegelaten.
Zfl spreken niet veel. Haar grote
smart beheersend, ziet Clara Robert
innig aan en haar gedachten gaan
vol dankbaarheid terug naar het
vele schoons in hun huwelijk be
leefd. Op 29 Juli 1856 komt er aan
het tragische leven van Robert Schu
mann een einde. Hij werd te Bonn
begraven.
A DIT gebeuren is Clara zo
Brahms
hoewel zoveel jonger, beraadslaagt
zij over de toekomst van de kinde
ren. Zij staat voor de keuze: of zelf
de huishouding doen en daarbij les
sen geven of weer concerteren en
daarmee zoveel verdienen, dat de
kinderen uitstekende scholen kunnen
bezoeken. Haar keuze valt op het
laatste, want zij weet dat zy ook
als kunstenares nog de taak heeft
Robert's muziek onder de mensen
te brengen.
Er is nu nog alleen^maar. zorg
lykheden dooi- de kinderen blijven
haar met bespaard. Ludwig's vorde
ringen laten 'Veel te wensen over.
Hij houdt hartstochtelijk veel van
muziek, maar maakt er geen vorde-
ringen in. Een betrekking houdt hij
niet vol. Haai- dochters baren min
der zorg: zij üebben zich reeds als
pianolerares b ekwaamd.
Dan komt Ludwig een poos onder
de hoede van «rootvader Wieck; deze
schrijft Clara echter, dat de jongen
ontoerekenbaar is en kort daarna
wordt hij naar- een krankzinnigenge
sticht gebrachtde zwaarste
slag die Clara nu nog kan treffen
Al is Clara nu 50 jaar, zy blyft de
kunst dienen. Node geeft *zy haar
dochter Julie toestemming tot het
huwelyk met een Italiaanse graaf,
waardoor het zwakke meisje uit haar
omgeving weKgaat. Haar zoon Fer
dinand neemt tijdens de Frans-
Duitse oorlog dienst. Clara gaat met
de kinderen riaar Berlijn en speelt
daar voor de gewonden in de hospi
talen, haar anigst om Ferdinand ver
getend in haar spel. Rijper en man-
Ui ker keert deze ongedeerd terug.
ontvangt, dat haar dochter Julie aan
de longaandoening bezweken is. Met
geweldige concentratie laat Clara
dan uit de vleugel schoner dan ooit
de werken van Bach, Beethoven en
Schumann klinken. Zij heeft veel
zorgen om haar zoons: ook Felix
moet kuren in het Zuiden. Ferdinand
gaat trouwen met een meisie uit een
geheel ander milieu, wat nem zeer
ten ongunste beïnvloedt, hij maakt
schulden, raakt aan de drank en
sterft jong.
De Schumannfeesten in Bonn bren
gen de Schumanns bijeen in Bonn.
Intense vreugde voelt Clara als haar
kinderen zo de grootheid van hun
vader wordt geopenbaard. Tijdens
haar optreden in het pianoconcert
kijken de kinderen sprakeloos naar
hun moeder op het podium, die in
haar prachtige kanten japon er be
paald jong uitziet. Een grote hulde
wordt haar gebracht.
In wezen is Clara echter veel ouder
geworden na alles wat zij doorge
maakt heeft. Uit sympathie brengen
bewonderaars 130.000 mark bijeen om
haar een onbezorgde, oude dag te
bezorgen en de kinderen een goede
toekomst te verzekeren. Hoezeer
•Clara ook wordt gekweld door rheu-
matische pijnen in de armen, toch
wil zy blijven optreden, aangezien
dc kinderen nog veel geld kosten. In
1878 overlijdt Felix aan een long
aandoening. Clara hield veel van
deze jongeman met zijn dichtersna-
tuur en wordt grijs.
Zij wordt nu samen met haar
dochters, lerares aan het Conserva
torium van Frankfort. Na de dood
van Ferdinand heeft zij alleen nog
maar dochters om zich heen. die
haar hartstochtelijk vereren en op
de handen dragen. Marie verzorgt
haar moeder tot de laatste dag.
IN 1888 WORDT Clara wegens haar
60 jarig kunstjubileum te Frank
fort op grootse wijze gehuldigd. Docen
ten en leerlingen van het Conser
vatorium scharen zich in bewonde
ring om haar heen, uit alle landen
van Europa stromen gelukwensen en
geschenken.
Clara voelt, dat zij niet lang meer
zal kunnen optreden; haar geheugen
speelt haar nogal eens parten, haar
armen worden teveel gekweld door
de rheumatiek.
Zij besluit haar afscheidsconcert
te geven in de zaal van het Leipiziger
Gewandhaus: waar 60 jaar geleden
een tenger meisje haar publiek in
vervoering wist te brengen, weet nu
een oude grijze dame haar toehoor
ders voor het laatst te boeien door
haar aanslag en meeslepende voor
dracht. Buigende voor de steeds nog
weer aanzwellende ovatie weet Clara
Schumann, dat zij de bewondering
van het publiek tot op het laatst
heeft mogen behouden.
In de volgende winter loopt zij
longontsteking op, waarvan zy ge-
hoorstoornis overhoudt. Zij geeft nu
de lessen aan het Conservatorium op.
Ook nu is het afstand doen, iets wat
Clar- in haar leven zo heeft ge
leerd. Zij is nu op de leeftijd, waar
op men elke dag als een geschenk
aanvaardt. Haar kleinkinderen zijn
nu haar grote vreugde, in hen vindt
z" haar eigen kinderen terug. Vooral
Ferdinand's zoon Ferdinand is in
haar ogen een echte Schumann: hij
wil musicus worden.
Op een dag in 1896 krijgt zij een
lichte beroerte, waarvan zy niet meer
herstelt. Zo eindigde het leven van
deze zo bewonderenswaardige vrouw:
Clara Schumann-Wieck.
FIORANCA.
O 5
3V. W.
0 9 19/6.71. 3/ WVS
l
B.W.120
90.
VS.OV. O.
VV. 5V.59.
yELE DAMES met een grote maat
menen nog altijd dat zy. om goed
gekleed te gaan, het beste een ge
tailleerde mantel kunnen dragen.
Maar bedenken zy wel eens, dat juist
een dergelijke mantel alle onvol
maaktheden van de figuur, elk pondje
teveel, onbarmhartig tentoonstelt?
Neem toch liever een ruime jas!
Die zit u bovendien beslist veel pret
tiger.
Het hier afgebeelde model heeft de
moderne ronde schouderlijn. De extra
afgestikte deelnaden maken de figuur
langer. De aangeknipte sjaalkraag
kan heerlijk hoog aan de hals sluiten,
terwijl u hem naar verkiezing ook
open kunt dragen.
Men heeft nodig ca 4 M stof van
140 breed. Het voorpatroon moet
langs de deelnaad doorgeknipt wor
den.. Het onderste belegstuk kunt u
desgewenst aanknippen. Dat van de
kraag maakt u aan één stuk, dus zon
der naad middenachter. Het rugpand
kunt u zoals hier gegeven tekenen en
langs de deelnaad van de rugbaan
doorknippen. De punt, die door de
twee deelnaadlijnen gevormd wordt
tekent u dan extra en plakt deze aan
de zijbaan.
U stikt de voor- op de voorzijbanen,
waarbij u tevens de voeringzak inzet.
De naad stikt u c.M. breed af. De
rugbaan op de rugzijbanen stikken en
de schouder, en zijnaden sluiten. U
stikt het midden-achternaadje van de
kraag en verbindt deze met de hals-
rand. De belegstukken over een linnen
tussenlaag tegen voorkant en kraag
'naaien en de knoopsgaten aanbrengen.
U sluit de mouwnaden en zet de mou
wen naad op naad in. Tegen de onder
kant bevestigt u een linnen belegje,
}p 8 a 10 c.M. van de onderrand brengt
u 2 stiksels aan op 1% c.M. van elkaar.
De voering volgens het zelfde patroon
reikt tot aan het beleg.
Als u daar meer voor voelt, kunt u
bij dit model ook grote opgestikte
zakken nemen, b.v. 19 c.M. breed en 24
lang, waarvan u de voorkant in de
deelnaad meenaait De bovenkant
komt 8 a 10 c.M. onder de taille.
Ofschoon er van verschillende
kanten, o.a. Middenstandsbon
den, Huisvrouwenverenigingen,
moeite wercd gedaan het cadeau
stelsel tegen te gaan, heeft dit
niet mogen baten. De verleiding:
iets gratis te krijgen, was te
groot. Men zwichtte voor ver
standelijke argumenten om in
het bezit te komen van onnozele
geschenkjes. Men maakte grote
uitgaven, veel groter dan strikt
nodig was en het huishoudgeld
toeliet.
Gedurendie de oorlog, toen de
vraag groter was dan het aan
bod, stierf dit misleidende stel
sel een natuurlijke dood. Nu zijn
wij vijftien jaar verder en weer
vertoont zich allerwege het mon
ster „Cadeaustelsel". Hoe zal de
houding der huisvrouw zijn bij
deze aanval? Heeft zij geleerd
heter gebruik te maken van het
en plicht, de hoop op Robert's ge ,'clcl u vdu *7
nezing draagt haar met meer. Moei-1 haar toevertrouwde huishoud
l geld? Heeft zij de onwaarachtig
heid van dit geschenkensysteem
doorzien? Gelooft zij nog steeds
dat zij werkelijk iets cadeau
krijgt? Of heeft de tegenwoor
dige alzijdige voorlichting inder
daad bereikt dat de koopster zich
beter bewust is waar ze naar
kijken moet en prijs en kwaliteit
tegen elkaar uitweegt?
ZEKER, door een massale omzet
van een product, door contante
betaling van de klanten of, zoals
in zelf-bedieningswinkels gebeurd,
door de bediening te beperken en
daardoor de bedryfsonkosten te
drukken, kunnen voordelige aanbie
dingen worden gedaan. Maar de zo
aangeboden artikelen verschillen in
prijs slechts gering en deze verschil
len vertegenwoordigen nooit de
waarde van een „geschenk".
Werkelijk, er is geen zaak die bij
een concurrerende prijs van een ar
tikel nog iets cadeau doet. Zaken
zijn geen liefdadige instellingen en zij
behoeven dat ook niet te zyn. Men
verwacht van hen: goede waar tegen
redelijke prijs. Ontvangt U iets ca
deau, dan heeft U waarschijnlijk te
veel betaald voor hetgeen U ge
kocht hebt ofwel verminderde kwa
liteit of hoeveelheid ontvangen. Men
kan gerust aannemen dat op de een
of andere manier de klant dat ca
deau betaalt.
Het aanbieden van eadeaux maakt
dat men minder gaat letten op de
hoofdzaak, het product waar de koop
om draait, en de meeste aandacht be
steedt aan het bijkomstige geschenk,
waardoor men de bovengeschetste
nadelen over het hoofd ziet.
ER ZIJN nog andere bezwaren: In
het geval dat U een verras
sing krijgt, vervalt U gemakkelijk
in de fout uw verbruik op te voeren,
zodat snel weer een tweede verras
sing uw deel wordt. Ditzelfde geldt
indien men cadeaubonnen verstrekt.
Men wil vlug het begeerde hebben
en koopt meer dan strikt nodig is.
Het gevolg is dat men niet alleen
een teveel van het huishoudproduct
koopt, maar ook nog een vaak on
nodig cadeau. Men haalt daardoor
artikelen in huis die U anders niet
kopen zoudt en wat heel erg is: een
artikel naar de smaak van de han
delaar. Van menige uitbreiding wordt
men zich pas later de ongewenstheid
bewust en menige teleurstelling over
de kwaliteit van het geschonkene
valt er later te betreuren.
Nog iets anders. Indien men hal
verwege de verzamelcampagne van 'n
aantal bonnen tot de ontdekkin
komt dat het artikel, bijvoorbeeld
om de kwaliteit, niet meer bevalt
dan is men min of meer genood
zaakt toch met kopen door te gaan
tot de vereiste bonnen gespaard zijn
om niet nog groter schade te heb
ben.
ALGEMEEN zoekt men nu naar een
I* oplossing om de uitbreiding van
dit, voor de huisvrouw, zo onge
wenste systeem tegen te gaan en
vooral zich niet te laten uitbreiden.
De K. N. Middenstandsbond acht
een wettelijke regeling urgent en
noodzakelijk. In vele landen zoals:
Denemarken, Luxemburg, Oosten
rijk, België, Duitsland en Frankrijk
is men ofis op dit gebied reeds voor
gegaan. De Sociaal Economische
Dienst heeft over dit onderwerp
reeds een advies uitgebracht. Maar
voordat men tot een werkelijk goede
oplossing komt, is het zaak dat wij
zelf op onze hoede zyn.
Het oude gezegde: „Alle waar is
naar zijn geld", heeft nog niets aan
waarheid ingeboet en gelukkig zyn
zii. die de goede kwaliteiten kunnen
kopen. Het blijkt steeds weer dat
men daar het voordeligst mee heeft
gewerkt. Tot het moment dat „hoge
instanties" hebben beslist blyft het
dus: „Huisvrouwen, past op uw
zaak".
PETRA.
Wij geloven, dat de N.V. Uitgevers
maatschappij „De Tijdstroom" te Lo-
chem met de Zweedse roman „Zij
danste maar één zomer" door de jonge
auteur Per Olof Ekström, een best-sel-
ler op de markt heeft gebracht. De
film „Een zomer slechts heeft zij ge
danst" heeft voor dit boek een goede
reclame gemaakt en terecht. Het is het
warme verhaal van een jeugdliefde
tussen een student uit de stad, die
voor zijn gezondheid naar het platte
land is gekomen en een 17-jarig meis
je van een naburige hoeve. Deze twee
personen, Göran en Kerstin zijn door
de 23-jarige Ekström zuiver getekend.
Zoals zijn gehele verhaal een heerlijke
afschildering is geworden Van het
Zweedse platteland met zijn stugge en
toch hartelijke bevolking, zijn sociale
problemen en zijn psychische gesteld
heid. Maar bovenal treft ons het zo
merse liefdesspel tussen de twee kin
deren, dat onbevangen en met een
doorleefde warmte is weergegeven en
dat zijn hoogtepunt vindt bij het grote
Vanernmeer.
LIET HISTORISCH Genootschap Rote-
rodamum heeft een nobele daad
verricht door een reeks boekjes te
laten verschijnen over Rotterdam in
verleden en heden het heeft bovendien
nog een zeer verstandig besluit geno-
men door dr ir J. A. Rlngers uit te
nodigen een overzicht te geven van
Pieter Caland en de betekenis van zijn
werk, de doorsnijding van de Hoek van
Holland, voor Rotterdam. Ir Ringers is i
een deskundige op waterbouwkundig i
gebied en beschikt bovendien over een
vlotte pen. Daardoor is de levensloop
van Caland en zijn st-ijd voor een
betere verbinding van Rotterdam met
de zee een boeiend verhaal geworden,
dat men ook zonder Rotterdammer
te zijn achter elkaar uitleest. De
uitgever Ab Donker maakte er een
aardig boekje van, verlucht met een
aantal' foto's en tekeningen van het
ontstaan van de Nieuwe Waterweg.