Kop van Noord-Holland aan slik en zeewater ontworsteld Kustlijn door vloeden teruggedrongen Veelbewogen historie van het oude eiland Huisduinen Toonkunstkoor werkt mede aan uitvoering te Alkmaar Uit de geschiedenis van Den Helder (24) BREGMAKI Bus gecharterd voor Helderse bezoekers IN HET KORT Openbare verkoping van huizen De zwakke dijken boden weinig bescherming JTJFSSJSZSSSiff De Kop van Noordholland omstreeks 1300 Handel's „Messias" in de Grote kerk PINDABRANDERIJ POLDERWEG Tussen haaks en kuitje Beiaardconcert DONDERDAG 17 DECEMBER 1953 DEN HELDER IS AAN DRIE ZIJDEN door water omgeven. De stad wordt aan de zeezijde verdedigd j?.0r .f.'n. zeer zware dijk, die het nochtans bij storm 1 wij s hard te verduren heeft. Wij kunnen ons voor stellen dat „Jutters", en meer in het bijzonder die genen, die m de laatste jaren deel van de bevolking van Den Helder zijn gaan uitmaken, zich met enige verwondering afvragen, hoe deze stad toch wel tot stand is gekomen; hoe het hier is geweest in de tijd, dat er nog geen dijken bestonden. Een zeer nauwkeurig antwoord is daarop niet te geven: tweeduizend jaar geleden bestond Nederland geschiedkundig nog niet. Wij leren in de geschiedenis- boekjes van de lagere school, dat honderd jaar vóór Christus de Batavieren ons land binnentrokken. Ge schiedschrijvers hadden deze Batavieren nog niet. Zo komt het, dat wij voor gegevens uit de vroegste tijd moeten putten uit schaarse bronnen van latere oor sprong. Wat daarvoor is gebeurd weten wij niet, wij kunnen er slechts naar raden. Tal van historici hebben zich met de geschiedenis van de Noordpunt van N.-Holland bezig gehouden. Vrijwel ieder document, dat er betrekking op heeft, is onderzocht. Maar dat er veel leemten blijven is zon der meer duidelijk. Wij willen in dit artikel een schets geven van de ontwikkeling van de Noordpunt van Noord-Holland, samengesteld uit de ons ter be schikking staande gegevens. ZOUDEN WIJ in het bezit zijn van een kaart van het Noordelijk deel van Nederland, zoals dit er bij het begin van onze jaartelling uitge zien heeft, dan zouden we tot onze verbazing ontdekken, dat er geen Zuiderzee bestond, er geen Waddeneilanden waren en dus ook geen wadden, doch één uitgestrekt, aanééngesloten gebied met wat meertjes en watertjes, terwijl de kustlijn verder in zee stak dan op het ogenblik het geval is. Er is dus sindsdien veel land verloren gegaan, dat in de latere tijd, toen de Hollanders hadden geleerd hoe ze het water van de zee moesten bevechten, langzamerhand werd teruggewonnen. Het ontstaan van de Waddeneilanden en van de Zuiderzee kan gevoeglijk worden toegeschreven aan stormvloe den, die ook toen moeten hebben plaats gevonden. In oude kronieken wordt vermeld, dat het omstreeks het midden van de twaalfde eeuw nog mogelijk was, Wieringen en Texel te voet te bereiken. Waarom deze Waddeneilanden niet tegelijk met het achterliggende land in zee zijn verdwenen? De r^nd aan de stormzijde was hoog, de duinenrij bood voldoende weerstand tegen het aan stormende water, doch als er eenmaal een bres was geslagen vrat het water door en sleep de langzamerhand ont stane geulen uit tot aanzienlijke diepte. In de tijd na de stormvloeden, aan het einde van de dertiende eeuw, waren er meer Waddeneilanden dan nu: uit de hierbij afgebeelde kaart blijkt, dat Huisduinen op een eiland lag, evenals het dom Callinghe. Het vasteland van Noord-Holland begon pas bij Petten. Voor ons is uiteraard vooral de ge schiedenis van het eiland Huisduinen interessant. Huisduinen heeft nimmer aflatende strijd tegen de aanstormende zee moeten voeren. Het kleine kaartje, van de Noordpunt van Noord-Holland, toont het dorp Huisduinen, aan zee ge legen. Er waren toen nog geen dijken, of tenminste nog geen dijken die sterk genoeg waren om de zwaarste storm vloeden te weerstaan. De mens beschik te niet over het gereedschap en hei materiaal om ze te maken. Dus was de bevolking altijd aan het verdedigen Je duinenrij werd met iedere sto"nvl?ff smaller en smaller en pas als de dui nenrij geheel weggevreten was werd <s een dijk gelegd. Het is nog met eens zo lang geleden dat voor het Badhotel te Huisduinen een flinke strook sband lag die doorliep tot bijna bij Kaap Hoofd Uit gegevens van een kleine eeuw geleden hebben wij kunnen op- Sen dat er nog een smalle strook duin lag bii Kaap Hoofd en het is dus helemaal niet vreemd te veronderstel len dat er langs het grootste gedeel.e van de Helderse zeedijk duinen ge legen hebben. TN EEN OUD archiefstuk kunnen wij lezen hoe bijvoorbeeld de St Pon- tiaansvioed van het jaar 1552 heeft huis gehouden. Int ja er van Lil up Sinte .fon" iiaens auont is tot Huysduijtien sulcke affspoelinge van duijnen geweest dat die selue duijnen ver nielt ende affgespoelt zijn van cle Noortzee achtten treden ofte aaer SuïcTdat die groote, hooge zware duijnen van Huysduijrien tciaer de zee up gheen vijff roeden dage Ucx an coemt) zedert tjaer van Uilen ofte twaeluen doer tem peest van de zee «tfW'cIouck roe veel als een starek cIouck halslager met een looden colue slagen mag- Twelck bij rammge ts hondert roeden ende meer Deze oude taal is wel zeer apart. Wel; licht kost het enige moeite het te oe 01'iinpn In het bovenstaande woicit vei teld? hóe op de Sint-PinUaansavond in het jaar 1552 zo veel van de duinen^ afgespoeld, dat ongev 18 passen (gaans) in zee is verdwenen. Bovendien «SyS«nr,ö~Vhej 'geweld ven de Me (Se er S ov'r vijftien meter strand tuss flinke een afstand gelijk aan die een flinke, sterke balslager met een loden slaan, hetwelk ongeveer 375 meter ox meer is. ,In htr de71 "AUerheilTgertvloed, waarbij hei grootste deel van het dorp rn dg verder naar binnen ge legen duinen. Bij die ramp Urten aan de HNmensenkhet K.'Toentertfe'ag bet buurtje Helder een kilometer noor- winiük van Kaap Hoofd. Hoeveel de „f- s].!(r bedroeg dem nstreert het kaartje, waarop de kustlijn van toen en die van '10 of '12 duinen nu, beide staan afgebeeld. Zuidelijk van Den Helder was een groot stuk van de duinenrij geheel weggespoeld in de nabijheid van de Groote Keeten, wat aanlaiding werd tot het leggen van de Oldebameveltsdijk. [)E NOORDKANT van Den Helder werd aanvankelijk slechts zeer ge brekkig beschermd. De eerste dijken, die in de middeleeuwen gelegd werden, bestonden uit lage, aarden wallen, die aan de buitenkant hoogstens met zoden waren belegd. Verbetering van deze dijken bracht de bedekking met wier zoden, een vette klei met de wortels van het wier. Deze dijken werden „wierriemen" genoemd, waarvan bij voorbeeld de naam „Wierhoofd" af komstig is. Natuurlijk waren deze soort dijkjes niet tegen het volle geweld van de zee opgewassen en zijn voldeden dan ook alleen op die plaatsen, waar voorland of strand aanwezig was: zij konden niet direct aan de afscheiding tu:sen land en water worden r-'etd. want dan werden ze ondermijnd. Om de wierriemen te be schermen maakte men zogenaamde krebbingen, rijen zware palen op korte afstand voor de wierriemen in zee, waarbij de tussenruimten tussen de palen werden opgevuld met sparren en stenen ter meerdere beveiliging. Dit is in 1594 gebeurd. Later werden nog ..paalhoofden'' gemaakt om strand te winnen of te behouden. Lange tijd heeft dit dijktype standgehouden, totdat een vijand optrad, de paalworm, waardoor de veiligheid van het achterliggende land groot gevaar liep. Daarom werd in 1749 besloten een dijk te maken, of liever gezegd de bestaande dijk met kei- en klipstenen te bedekken, tot daar waar het dijklichaam op de bodem van de zee rust. In 1774 kwam deze dijk gereed. VDIJ MOETEN ons de dorpen Huisdui nen en Helder niet voorstellen als plaatsen, die midden in vruchtbaar land waren gelegen. Zoals wij reeds zeiden vormde de duinenrij met wat land er achter de enige „vaste grond". Het grootste deel van de nu zo vrucht bare landerijen bestond uit slik en schorren, waar het zeewater bij vloed vrije toegang had. Het Koegras was wel een bestaande naam, hoewel de bewo ners van Den Helder en Huisduinen al tijd over het „Buitenveld" spraken. Het schorren-gedeelte, dat het dichtst bij de „vaste wal" lag werd het Brakke Veld genoemd, een naam die we nog in de Bakkeveldweg terugvinden. De Brakkeveldweg is overigens een zeer derd als vijf'.onderd meter zijn geweest, onde weg. namelijk een deel van de vroegere Slulsjesdijk of Nieuwlander- dijk. Doch keren we terug naar de dorpen Huisduinen en Helder. Huisduinen is de oudste van de twee: het bestaan blijkt uit de Utrechtse Blaffert, dat is een lijst van kerkelijke goederen, van het jaar 1866. Het behoorde achtereenvol gens aan de koningen van Friesland, de graven van Holland en de graven van Egmond. Het wapen van Huisduinen, het tegenwoordige gemeente-wapen, heet verleend te zijn door Koning Rad boud II in het jaar 723, doch enig be wijs daarvoor is niet te vinden. Huis duinen, of Husiduna zoals het toen heette, bestond geheel van de visvangst, doch nam langzamerhand in betekenis toe, vooral omdat zich er verscheidene commandeurs en kapiteins ter Groen landvisserij vestigden, die behoorlijk bijdroegen tot de voorspoed van 'het dorp. Zo komt het dat het in de zeven tiende eeuw een eigen bestuur en een eigen rechtspraak had. Omstreeks de tijd, dat Prins Willem V zijn oog op het Nieuwe Diep laat val len als een veilige ligplaats voor 's lands schepen van oorlog, komt Huis duinen in verval. De Groenlandvisserij gaat achteruit en wordt tenslotte in de Napoleontische tijd geheel opgegeven. Langzaam wordt het dorp door Den Helder-in-opkomst overvleugeld. Den Helder dateert pas uit de tijd na 1500. De oorsprong van de naam is on bekend. We komen het tegen als Tusi of Thusenland, later als Helnere of Hellere. Het was in het begin niet direct een veilige woonplaats, want het werd niet beschermd door duinen, doch slechts door dijken, die nog zeer onvol komen waren. Bij een stormvloed moes ten de bewoners de wijk nemen naar hoger gelegen plaatsen, zo ook bij de Allerheiligenvloed, toen het gehele dorp dat trouwens op een andere plaats lag werd overstroomd. In de Gouden Eeuw ,toen de vloten van en naar Indië van het Marsdiep uitzeilden, was Den Helder evenals Oude Schild op Texel een pleisterplaats voor de oorlogs- en koopvaardijschepen dus het eerste en het laatste contact met het vaderland. Grotere schepen namen een ligplaats op de rede van Texel, de kleinere vonden voldoende beschutting in het Nieuwe Diep, dat toen nog maar een smalle kreek was. Ook Den Helder raakte in de zeven tiende eeuw daardoor tot enige voor spoed. Er woonden wat kapiteins van koopvaardij en van de Groenland visserij. J)E GROTE ontwikkeling van Den Hel der dateert uit de jaren na het gra ven van het Noordhollands kanaal, dat gepaard ging met het indijken van het Koegras. Toen kwam er een ware toe vloed van mensen, met als gevolg een permanente woningnood. De huizen verrezen op ongedieerde weilanden, en arme mensen, die geen huishuur konden betalen, bouwden in de omge ving van Spoor- en Bassingracht hut ten van alle mogelijke en onmogelijke materialen. De verzameling hutten kreeg in de volksmond de naam van „Het Strooien Dorp", wel een voldoende illustratie voor het materiaal, dat als dakbedekking werd gebruikt. De stad groeide toen werkelijk uit zijn kracht. Hoe kan het ook anders. Omstreeks 1800 telde Den Helder nog maar drieduizend inwoners, in 1850 was het al aangegroeid tot 10.000 en in 1870 tot bijna 20.000. Tot 1850 was het ver boden, hier schepen te lossen, omdat Den Helder deel uitmaakte van het „on vrije territoir". Dat onvrije bestond hieruit, dat langs de kust een strook van twee kilometer breedte „verboden gebied" was, kennelijk een gevolg van het Continentale Stelsel, ter voorko ming van smokkelarij. In dat gebied mochten kommiezen alles in beslag nemen, huizen doorzoeken zonder voor afgaande toestemming, fabrieken moch ten niet worden opgericht en magazij nen voor opslag van goederen mochten niet worden gebouwd. Zelfs goederen voor eigen gebruik mochten hier niet uit zeeschepen wor den gelost. Wij kregen dus de figuur, dat een schip eerst tot voorbij het on vrije territoir moest varen, dus bijvoor beeld naar Alkmaar of Amsterdam, en dat van daar de goederen weer per lichter of binnenschip moesten worden teruggebracht, als zij voor Den Helder bestemd waren. De opheffing van deze belemmerende bepalingen had natuurlijk een grote op leving tot gevolg, zoals ook duidelijk uit de bevolkingstoename tussen 1850 en 1870 blijkt. Toch was toen in 1870 het lot van Den Helder al bezegeld, omdat een begin was gemaakt met het doorgraven van Holland op zijn smalst het Noordzeekanaal. Den Helder en Huisduinen geven dus, in politiek opzicht bezien, maar weinig historie. Den Helder maakte naam in 1814, toen het als laatste vesting werd overgegeven, doch verder is het hier een geschiedenis van een eeuwige strijd tegen de zee, en op zee. Want van het Landsdiep uit zeilden de grote oorlogs- en koopvaardijvloten. Van de rede van Den Helder werd de tocht naar Nova Zembla ondernomen en zeilde Van Wassenaar van Obdam uit met zijn vloot van honderdvijftig schepen, be mand met 21.500 man en gecomman deerd door zeven admiraals. Door de eeuwen heen is de geschiedenis van dit uiterst noordelijke puntje van Noord- Holland met dat van de marine ver weven: en dat zal zo blijven, zeker als straks de nieuwe marinehaven gereed is gekomen en alle schepen van oorlog er een veilige ligplaats kunnen vinden. Haersdief WIF.RINGHBRLANT Cfillinghe Marsdiep Petten De Kustlijn, vroeger en thans a? Kustlijn 1571 Tegenwoordige kustlijn 1. Eerste kerk Huisduinen 2. Tweede kerk Huisduinen 3. Eerste kerk Den Helder 4. Tweede kerk Den Helder J/V DE GROTE KERK TE ALKMAAR ivordt op Woensdagavond 23 December het oratorium „Der Messias" van Georg Friedrich Han del uitgevoerd door het Alkmaar se Toonkunstkoor en het Provinciaal Philharmonisch Orkest, onder leiding van Herman Zaal. Als solisten treden op de sopraan Dora van Doorn-Lindeman, de alt Annie Iiermes, de tenor Wiebe Draijer en de bariton Laurens Bogtman. Het kunst werk leent zich uitermate voor een uitvoering omstreeks Kerstmis. De. avond belooft één der hoogtepunten van het Alkmaarse muziekseizoen te worden. Wij vestigen de aandacht op dit concert, omdat het Helderse Toon kunstkoor nagenoeg voltallig zal mede werken. De afdeling Den Helder van de Maatschappij tot bevordering der toonkunst voerde „Der Messias" reeds uit in de Nieuwe kerk, met medewer king van de toenmalige Haarlemse Orkestvereniging, eveneens onder lei ding van Herman Zaal. Het is niet de eerste maal, dat het Helderse Toonkunstkoor bijstand ver leent aan de afdeling Alkmaar. De omstandigheid, dat beide koren onder dezelfde dirigent staan, is hieraan uiteraard niet vreemd. De leden van het Helderse koor stellen zeer veel prijs op deze samenwerking, in de eerste plaats omdat zij een monumen taal concert tot stand helpen brengen, in de tweede plaats omdat zij een werk als ..Der Messias" graag voor een tweede maal uitvoeren. De veronderstelling ligt voor de hand, dat er vele muziekliefhebbers in Den Helder zijn, die overeenkom stige gedachten koesteren. Andermaal „Der Messias" beluisteren, en dat in de bijzondere sfeer van de Alkmaarse Grote kerk. Het afdelingsbestuur van „Toonkunst" heeft hiertoe de moge lijkheid geschapen door het charteren van een touringcar. De bezoekers uit Den Helder worden hiermee uit en thuis gebracht. De bus vertrekt 's avonds om half zeven van het Sta tionsplein. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij mevr. J. G. Denker- de Groot (Javastraat 2, telefoon 3080) of bij het reisbureau „De Komeet" (Koningstraat 60, telefoon 2676), waar ook toegangsbewijzen verkrijgbaar zijn. (Advertentie, Ing. Med.) Voor de buurtvereniging Tuindorp- Zuid brengt de amusementsvereniging ,,'t Centrum" hedenavond in Casino het programma „Tutti-frutti" ten tonele. In Formosa houdt de afdeling Den Helder' van de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen vanavond een Kerst bijeenkomst. Mevr. M. BackerBreed uit Schagen zal „De klokkengieter" van Anton Coolen voordragen. De sociale werkster van Gezinszorg Ned.-herv. gem. houdt op werkdagen (behalve op Maandag) van 's morgens negen tot tien uur spreekuur, en boven dien op Dinsdag- en Donderdagavond van zeven tol acht uur; 2de Vroon straat 8, tel. 2469. In Januari beginnen in de Vakschool voor Meisjes cursussen in het naaien voor huisvrouwen (huishoudelijke voor lichting). Hr. Ms. „Evertsen", „Kortenaer" en „De Bitter" zijn gisteren in Nieuwe- diép teruggekeerd. Hr. Ms. „Cornelis Drebbel", die in Rotterdam dienst deed als moederschip voor de onderzeedienst, arriveerde gis teren via het Noordhollands kanaal in Den Helder. Op de Werf zal de „Cor nelis Drebbel" enkele verbeteringen ondergaan. Het is morgen hoog water om 5.10 en 18.05 uur. en laag water om 11.40 uur. De temperatuur van het zeewater was 8,2 graden Celsius. Notaris A. M. Engelmann te Den Helder heeft gisteravond in Folmosa publiek vterkocht de volgende per celen: Huis en erf aan de Corn. Evertsen- slraat no. 20, groot 83 c.A. voor f 1650 aan E. G. Smits q.q.; huis en erf aan de Koningdwarsstraat no. 4, groot 85 c.A. en huis en erf aan dc Koning dwarsstraat no. 6, groot 85 c.A. voor f 5700 aan C. Bosch q.q.; woon- en winkelhuis met erf aan de Govers- dwarsstraat no. 14, groot 44 c.A. voor f 1540 aan C. Bosch q.q., huis en erf aan dc Violenstraat no. 32, groot 1 A 39 c.A. voor f 7110 aan P. Vermeulen q.q.; huis en erf aan de Molenstraat no. 40, groot 82 c.A. voor f 1576 aan P. C. Bakker; huis en erf aan de Wii- helminastraat no. 19, groot 91 c.A. voor f 2330 aan J. J. Dito q.q.: huis en erf aan de Basst.raat no. 62, groot 78 c.A. voor f 2051 aan G. Visser; huis en erf aan de Goversdwarsstraat no. 17, groot 43 c.A. voor f 950 aan C. Bosch q.q.: huis en erf aan de Van Limburg Stirumstraat no. 25, groot 75 c.A. en huis en eoi aan de Van Limburg Sti rumstraat no. 27, groot 74 c.A. voor f 4440 aan P. Kalis. q.q. Notaris C. H. Kingma heeft gister avond, eveneens in Formosa, publiek verkocht: het voortdurend recht van erfpacht van het huis Boerhaavestraal 44, groot 2 aren 44 centiaren voor f 8325 aan E. N. Heiligenberg q.q. Vrijdagmiddag van half vier tot half vijf geeft de stadsbeiaardier, de heer Tj. Joh. Dito, weer een concert op net klokkenspel van het Monument Neder lands Reddingswezen. Hij brengt het volgende programma ten gehore: 1. Een lied van de zee (Hartog), 2. Komt allen tezamen, 3. Zie aan de bomen lichtjes stralen, 4. Kniel neder voor God's lief demacht (Dom. Bertniansky), 5. Laat de klokken luiden, 6. De ere Gods in de natuur (Van Beethoven), 7. Varia.

Kranten Regionaal Archief Alkmaar

Heldersche Courant | 1953 | | pagina 3