Woensdag 19 Februarij.
31 Jaargang.
1873. N°. 22.
Een Koning die heengaat.
Uitgever A. A. BAKKER Cz.
HELDERSCHE
EN NIEUWEDIEPER COURANT
„Wij huldigen het goede."
Verschijnt Dingsdag-, Donderdag- en Zaturdag namiddag.
Abonnementsprijs per kwartaal1.30.
franoo per post - 1.65.
Bureau: MOLENPLEIN, N°. 163.
Prijs der Advertentiën Van 14 regels 60 cent.
elkè regel meer 15 cent.
Groote letters of vignetten worden naarplaatsrnimteberekend
VERTREKDAGEN DER BRIEVENMAILS:
Naar Oost-lndië: via Triest 4 Maart 'savonds 6 u. 25 m.
Marseille 27 Febr. 's avonds 6 u. 25 m.
„au Brindisi 2Q Febr. 's avonds 6u. 25 m.
per Prins van Oranje 4 Maart 's av. 11 u.
Curagao en Suriname, 1 Maart 's morg. 6 u. 25 m.
Kaap de Goede Hoop. via Southampton: 23 Febr.,
's morg. 6 u. 25 m.
Terwijl de telegraaf ons in de laatste dagen geene andere
berichten scheen te brengen dan omtrent de vervelende
Fransche Commissie van Dertig, verraste zij ons met de
tijding: „Koning Amadeus wil abdiceeren," straks: „de
Koning heeft geabdiceerd," vervolgens: „de Koning en
zijne gemalin zijn uit Madrid vertrokken," eindelijk
„de Spaanscbe republiek is geproclameerd." Niet dat de
omstandigheden in Spanje van dien aard waren, dat een
vrijwillige troonsafstand des Konings ons bevreemdend moest
voorkomen, maar wel,: dat alles zoo snel, zoo kalm, zoo
weinig opzienbarend is geschied.
Amadeus was bij zijne verkiezing tot constitutioneel
Koning van Spanje niet de door het gansche volk of door
de groote meerderheid er van gewenschte persoon, en het
is hem gedurende zijne korte regeering niet gelukt, het te
worden. Daartoe is het Spaansehe volk te zeer in partijen
verdeeld, daartoe tellen de Republikeinsche en Bourbonsche
te veel aanhangers; partijen, die geen vrede wilden nemen
met een .gematigd en ordelijk bestuur van wien ook, indien
niet de hare de bovendrijvende in de regeering was. Reeds
toen, na meerdere vergeefscbe pogingen om Spanje een
Koning te. bezorgen pogingen die Europa op een ver-
schrikkelijken oorlog te staan kwamen de maarschalk
Prim het voorstel deed om den toen 25jarigen hertog van
Aosta, den tweeden zoon van Victor Emmanuel, de kroon
aan te bieden, verklaarden zich 29 Madridsche bladen van
allerlei richting tegen dit plan,- dat ook bij de Cortes
nadrukkelijke af keuring,;en bestrijding vond. Den 17 Nov.
1870,: toen de stemming plaats had, verklaarden van de
345 tegenwoordige afgevaardigden zich 191 voor den hertog,
74 voor Prinsen der vorige koninglijke familie en 63 voor
de republiek, terwijl 17 Carlisten blanco-biljetten inleverden.
Hij verkreeg dus de gevorderde meerderheid, en de ver
deeldheid der niet voor hem gestemd hebbenden deed hem
waarschijnlijk de hoop voeden, dat hij, als de uitverkorene
der meerderheid, genoegzame ondersteuning zou vinden om
het bewind over Spanje te kunnen voeren.
Brieven uit het Noorderkwartier.
XTTT-
Wat hebben de menschen in vroegere tijden toch wijs gedaan
en wat hebben zij aan eene natuurlijke behoefte vervulling trachten
te geven, toen zij zich tot maatschappijen hebben vereenigd. Een
mensch op zich zelf staande, de hulp en ondersteuning van zijne
medemenschen inietv genietende, moet hier op aarde een akelig leven
voortslepen; maar door de hulp en ondersteuning, die hij van
anderen erlangen kan, wordt het leven recht prettig en pleizierig.
De geschiedenis onderwijst ons dan ook, dat niet slechts banden
des bloeds, maar veel meer nog de prikkel der behoefte menschen
tot menschen heeft gebracht en mensehen aan menschen houdt
gebonden, en dat liét gevoel van behoefte niet alleen maatschap
pijen, maar ook nuttige inrichtingen en stichtingen in de maat
schappij geboren heeft doen worden.
uEendracht maakt macht!" zegt een oud vaderlijk spreekwoord,
ep hoe oud dit spreekwoord wezen moge (ik weet het op geen
eenwen na te bepalen), nog is het even waar als vroeger. Maar
dat gaat zoo met „waarheden," die verouderen nimmer. Eendracht
maakt macht. Wat één mensch niet verrichten kan, wordt door eene
vereenlging van menschen gemakkelijk verricht; wat één persoon
niet dragen kan, houdt voor vele personen op een last te zijn
wat voor één persoon een oorzaak van maatschappelijken ondergang
tou zijn, wordt door een klein offer van vele personen de bron
der instandhouding van zijn medemensch. Uit deze overtuiging
zijn in onze maatschappij vele stichtingen, vereenigingen, maat
schappijen ontstaan. Ik weet wel, het eigenbelang is niet buiten
het spel, dat vervult ook eene rol, maar toch is het waarheid, dat
door gezamenlijke krachten wordt daargesteld, wat voor enkelvou
dige krachten onmogelijk is. Let slechts op spoorweg-, stoomboot-,
kanaal-, brandwaarborg-maatschappijen en meer soortgelijke stich
tingen in onze maatschappij. Wat zou één persoon kunnen doen
nm zulke ondernemingen te verwerkelijken? Neen! om zoo iets
in het leven te roepen en in stand te honden hebben wij de hulp
en ondersteuning van anderen noodig. En waar zulke maatschap
pijen door eene vereeniging van krachten worden daargesteld, daar
mogen wij verwachten, dat zij tot welvaart en zegen van allen
dienstbaar zullen wezen. Al deze maatschappijen zijn uit het be
ginsel van behoefte ontstaan en zijn de vervulling van het spreek
woord: uEendracht maakt macht!"
Elke maatschappij, in onze burgerlijke maatschappij opgericht,
Wij wenschen geen Prins van eergierigheid te beschul
digen, die, geroepen tot het regeeren van een volk dat over
zich zeiven beschikt, zoodanige taak aanvaardt met de be
doeling om, zich boven de bestaande partijschappen stellende,
dat volk door een mild en rechtvaardig bestuur tot meerder
ontwikkeling en welvaart te voeren en tot den rang, waarop
het wegens zijn zielental, zijne hoedanigheden en zijne
geschiedenis aanspraak zou mogen maken. En naarmate
de bezwaren, gevolgen van langdurig wanbestuur, van veel
vuldige omwentelingen en van uitgeputte en verwarde geld
middelen, te grooter waren, moest het de eerzucht van den
hertog te meer prikkelen, zijn rustig en onbeduidend leven
prijs te geven voor het wagen eener poging, tot het hergeven
aan Spanje van een eertijds roemrijken en geëerbiedigden
naam. Dat was een taak, misschien zijne krachten te boven
gaande, het manlijk pogen was een koningszoon waardig,
aan goeden wil ontbrak het hem niet.
Maar toch meenen wij, dat Amadeus de kroon van het
door en door Catholieke Spanje niet had moeten aanvaarden,
wegens de rol door zijnen vader tegenover den Paus ge
speeld. De zoon van den „roover-Koning" onzer clerikale
bladen, de zoon van een geëxcommuniceerde kon geen goede
onvangst genieten bij de Spaansehe geestelijkheid, van haar
was geene ondersteuning zijner zaak te wachten. De hooge
prelaten onthielden zich van zijn Hof, de oude adel deed
het evenzeer, de maarschalk Serrano weigerde het zelfs
om peet over zijn jonggeborene, diens gemalin om eeredame
in het kraam vertrek der Koningin te zijn. Ja, verscheidene
pastoors, gedachtig hoe zij gedurende de Napoleontische
overheersching de natie tot opstand tegen den vreemden
geweldenaar aangevuurd en haar daarin voorgegaan (en
sedert bij menige volksbeweging het guerilla-bedrijf onder
houden) hadden, stelden zich aan het hoofd van benden
partijgangers in de beide Carlistische opstanden gedurende
's Konings regeering, waarvan de laatste reeds ongeveer
een jaar geduurd en in de jongste tijden, naar het schijnt,
belangrijke uitbreiding bekomen heeft. Daartoe gaf Amadeus,
de wettig verkozen Koning, die zich aan niet één inconsti-
tutioneele daad schuldig maakte, gewis geene aanleiding,
de kwade reuk waarin het Huis van Savoye bij de streng-
Catholieken staat des te meer. De Carlistische zaak vond
dan ook de meeste ondersteuning bij de aan hunne geeste
lijkheid gehechte landlieden, het minst in de groote steden,
waar de republikeinsche beginselen zich meer deden gelden.
Niet de imposante persoon van den Bourbonschen preten
dent, wiens grootste bekwaamheid in het uitvaardigen van
brommende proclamatiën bestaat en die liever zijne volge
lingen dan zich zeiven aan den open strijd waagt, dreef
tot den opstand, maar veeleer de afkeer van het voor zijn
geloof ijverige volk van den „Italiaan," wiens vader het
mag in beginsel goed genoemd worden. Wat sommigen later
geworden zijn, daar spreek ik niet over; alles is voor misbruik
vatbaar, en het nuttigste, dat het diepst het leven kan en behoort
in te grijpen, is ook voor het meeste misbruik vatbaar en kan het
meest aan de zelfzucht dienstbaar worden gemaakt. Maar moet het
misbruik het gebruik opheffen? Omdat schijnheiligheid den gods
dienst misbruikt, moet hij nu op non-activiteit worden gezet? Dat
gaat niet op. Verder: als personen hun tijd en hun verstand
in den dienst eener maatschappij besteden, zij daardoor een goed
middel van bestaan hebben, ja, hoe uitgebreider hunne maatschap
pijen worden, zij daarvan ook meerdere voordeelen genieten, nie
mand, die niet de leer van het Communisme is toegedaan, zal dit
een roof aan de maatschappij gepleegd noemenintegendeel, elk
die redelijk denkt en niet van zedelijk gevoel ontbloot is, zal
gaarne toegeven: hoe meer de werkzaamheden aangroeien, des te
meer klimt de verantwoordelijkheid; hoe meer men zijn verstand
moet inspannen om eenige zaak goed en deugdelijk te beheeren,
des te noodzakelijker is het, dat het inkomen aan zulk eene be
trekking verbonden stijgt. Wij, bewoners van het Noorderkwartier,
hebben met verstand niet veel op; verstandelijke vermogens schatten
wij gering en op het altaar van het verstand kunnen wij geene
groote gaven offeren. Treden wij ons leven maar eens in. Als
wij verlangen, dat het verstand van anderen ons dienen zal, wat
zeggen wij dan meermalen? „Och, doe gij eens dit of dat, schrijf
gij eens een brief, onderzoek gij eens die of die zaak, wij kunnen
het niet doen, en gij schudt het uit den mouw; wij hebben geen
tijd en gij hebt toch niets te doen en het kost u niets." Ik vraag
u, is dit niet dikwijls ons spreken tegenover het verstand? En als
wjj aan het verstand voor de diensten ons bewezen een honorarium
geven, welk loon is het dan? Dikwijls nauwelijks een: „ik bedank
u wel!" of een hondenloon. Waarlijk, het verstand zal er niet vet
van worden. Het is dikwijls bij ons alsof het geen geld en in
spanning heeft gekost, verstandelijke vermogens deelachtig te worden;
't is bij ons dikwijls net alsof wij in den waan verkeeren, dat het
verstand aanwaait en boter, kaas, vleesch, spek, karnemelk en wei
alleen geldswaarde bezitten't is net alsof de verstandige zijn
schoorsteen laat rooken en zijn mond openhouden kan, zonder
het algemeen railmiddel in de maatschappij geld. Die vlieger
kan ook niet opgaan. Even goed als wijnboeren, al is het maar
voor een potje karnemelk of een sootje wei betaling verlangen,
zoo moeten wij ook gaarne aan het verstand onze offers brengen i
en wij behooren te bedenken, dat, hoe duurder boter, kaas, vleesch j
is, en hoe voordeeliger onze karnemelk en wei in vet kan worden I
opperhoofd der Kerk eerst van eenige provinciën en nog
kort geleden van diens zetelstad en laatste wereldlijk gebied
had beroofd; een afkeer, welke behendig geprikkeld werd
door de, van betuigingen van trouw aan de godsdienst over
vloeiende, Carlistische manifesten.
Misschien verwachtte Amadeus aanvankelijk, dat de
Carlistische opstand, welke zich bovenal door geweldenarijen,
plunderingen en aanhouding van spoortreinen, en dus van
zeer lage zijde, deed kennen, zou bedwongen worden, gelijk
de door den - onttroonden Koning Frans uit Rome gevoede
rooverijen in het Napelsche. Maar in dat geval had liij
met meer gestrengheid moeten te werk gaan en de roovers
als roovers moeten behandelen, en geen pardon en nogmaals
pardon verleenen als aan den pastoor van Alcabon. Zulk
eene gestrengheid lag niet in zijn karakter, hij wenschte
niemand een opgedrongen Vorst te zijn en andere staat
kundige overtuigingen dan de zijne te eerbiedigen; hij wilde,
zooals hij in zijne jongste boodschap aan de Cortes ver
klaarde, niet de Koning eener partij zijn, niet op geweld
dadige wijze woeden- tegen lieden, die geen vreemdelingen
maar Spanjaarden warenhij had ernstig gewikt en ge
wogen en zijn onherroepelijk besluit genomen om de kroon
neder te leggen en dus van zijne zijde niet langer eene
oorzaak van verdeeldheid te zijn in het land, waarvan hij
gezworen had het welzijn te zullen bevorderen.
Eere den Vorst, die dus kon besluiten, die zijnen troon
niet wenschte te handhaven door bloed en geweld. O, men
wijte hem niet, dat hij de waardigheid van het hem opge
dragen koninglijk gezag niet krachtiger heeft doen gelden.
Amadeus was geen absoluut Koning, hij zou de traditiën
van zijn Huis verloocheud hebben als hij er naar gestreefd
had het te worden, boe nuttig ook een tijdperk van tucht
het Spaansehe volk ware. Hij wilde door geen tweeden
December de redder der Spaansehe maatschappij worden,
zooals Napoleon het van de Fransche getracht had te zijn,
hoe gemakkelijk bij zich daarvoor ook van de hulp van
het leger had kunnen verzekeren. Beurtelings had hij alles
beproefd om Spanje tot rust te brengen, door voorkomen
heid en liefdadigheid gepoogd het hart des volks te winnen;
met alle ministers, welke de Cortes welgevallig schenen of
door onophoudelijke kabalen en intrigues anderen wisten te
verdringen, laatstelijk zelfs met een radicaal kabinet-
Zorilla geregeerd niets mocht hem baten. Den wettigen
weg wilde hij niet verlaten, wat bleef hem anders over dan
een toestand te doen eindigen, welke hem niet tot eer,
Spanje niet tot voordeel kon strekken?
Wat ook de naaste aanleiding tot zijne aftreding, waar
over de dagbladen nog verschillen, moge geweest zijn, de
maat was reeds lang ten boorde gevuld, slechts één droppel
was er noodig om haar te doen overvloeien.
omgezet, des te duurder behoort in onze schatting ook het verstand
te zijn. Want dat wij dit kunnen doen en dat onze producten
zoo gemakkelijk de geheele wereld door vervoerd kunnen worden
en wij dus zulke beste prijzen voor onze producten maken, dit
hebben wij niet aan het geld, maar wel in de eerste plaats aan
het verstand te danken.
Dat dus bestuurders of directeuren van maatschappijen, die in
onze burgerlijke maatschappij gezegende vruchten voor het leven
geven, goede zaken maken, is wel; maar dat zij nu ook handelen
in het bèlang der maatschappij in het algemeen en van ieder lid
dier maatschappij in het bijzonder, dit mogen wij eischen. Maken
zij daarentegen hunne betrekking alleen dienstbaar aan ziehzelven,
volgen zij slechts hunne eigene eaprisen en maken zij sommige
leden of een. enkel lid tot dupe hunner chicanen, dan handelen zij
onverantwoordelijk.
Onder de vele maatschappijen, die in onze burgerlijke maat
schappij bestaan, bekleeden de brandwaarborg-maatschappijen eene
voorname plaats. Heilzame inrichtingen in ons maatschappelijk
leven! en naar mijne overtuiging is elk burger verplicht van
zulk eene inrichting gebruik te maken. Het spreekwoord kennen
wij allen: „een ongeluk is op een klein plaatsje gelegen," en de
waarheid van dit zeggen bevestigt de ondervinding. Ons mensehen-
verstand zegt: „geen gevolg zonder oorzaak" en brand zonder het
ontstaan of aanbrengen van vuur is ondenkbaar. De meeste bran
den, van de tien misschien zeven, ontstaan door onvoorzichtigheid.
Een enkele maal steekt de bliksem onze woning of have in brand,
in de meeste gevallen is het onvoorzichtigheid of onnadenkendheid.
Denkt nu niet, dat ik met deze woorden zeggen wil, als ik van
brand hoor of lees: het getal brandstichters is weer met één ver
meerderd. Neen, zoo ontmenseht ben ik niet; maar wel durf ik
beweren, dat de meeste branden door onvoorzichtigheid ontstaan.
Als wij oorzaak en gevolg altijd maar saam wisten te knoopen,
dan zouden wij allen het belijden. Maar vaak staan wij voor
zaken, waarvan wij de oorzaak niet kunnen opsporen.
Onze kennis is beperkt en bovendien wij ziju zoo vergeetachtig,
soms zóó met bezigheden overladen, wij worden zóó voortgedreven,
dat wij met de grootste nauwgezetheid toch wel eens achteloos
kunnen zijn. Daarom behooren wij van zulke inrichtingen in de
maatschappij gebruik te maken, dat, zoo ons een ongeluk overkomt,
hetzij door eigen onbedachtzaamheid, hetzij door onze buren, hetzij
door den bliksem, hetzij door eenige andere oorzaak, wij met het
verbranden van onze bezitting niet bij de puinhoopen van onze
welvaart staan, maar de hulp van anderen kunnen genieten, gelijk
