1874. N°. 18.
Woensdag 11 Febraarij.
32 Jaargang.
Liberalisme en Godsdienst,
Uitgever A. A. BAKKER Cz.
HELDERSCHE
EN MEliWEDIËPER COURANT.
„Wij huldigen het goede."
Verschijnt Dingsdag-, Donderdag- en Zaturdag namiddag.
Abonnementsprijs per kwartaal1.30.
franco per post - 1.65.
Bureau: 3 O L E P L E I lï, K". 163.
Prijs der Advertentiën Van 14 regels 60 cent,
elke regel meer 15 cent.
Groote letters of vignetten worden naar plaatsruimte berekend.
VERTREKDAGEN DER BRIEVENMAILS t
Naar Oost-lndië: via Triest 17 Febr. 's avonds 6 u.
„nu Marseille 12Febi\, 's avonds 6 u.
u u Brindisi 23 Febr., 's avonds 6 u.
Curafao en Suriname, 16 Febr., 's morg. 6 u.
Kaap de Goede Hoop, via Southampton13 Febr.,
's morg. 6 u.
Gelijk de openbare school een steen des aanstoots is
voor de kerkelijk-staatkundige partijen, zoo ook het libe
ralisme, het laatste als stelsel, waarvan genoemde school
een der uitvloeisels is. Er worden dan ook geene woorden
gevonden, zwart genoeg om het liberalisme te brandmerken,
dat, volgens de Tijd, hier even als elders, doctrinaire en
aan het christendom vijandig is, ja, in menig opzicht hier
nog boozer dan elders zou zijn. Het stelt, mogen wij dat
blad gelooven, de gansche maatschappij aan groote gevaren
bloot, die elke godsdienst en daarbij de orde en den eigen
dom bedreigen. Men wil het oude, traditioneel", positieve
christendom uitdelgen met de staatsmacht. De geest van
het moderne ongeloof doordringt het volk, en dit zendt
mannen naar de Kamer om de postulaten van dat onge
loof in het staatsleven te verwezenlijken. Om tegen deze
gevaren een dam op te werpen, wenscht de Tijd samen
werking van de verschillende aan het liberalisme vijandige
partijen in en buiten het Parlement.
Het Nederlandsche volk is van oudsher zeer gevoelig
op het punt van zijne beurs en van zijne godsdienst, op
het laatste wel het allermeest; waar het eenigen toeleg
vermoedt om zijn geloof te belagen is het zeer wantrouwend
en spoedig in onrustige en opgewonden stemming te brengen
de Aprilbeweging in 1853 mocht daarvan een blijk
De diamanten van Grootmoeder.
(Vervolg.)
Yalentine was gekleed op haar bed gaan liggen om zoo den
morgen af te wachten. In weerwil van hare opgewondenheid en
van den storm in haar binnenste, sloot toch eindelijk een sluime
ring hare vermoeide oogleden. Toen zij ontwaakte zag zij in het
westen, want daarheen zag haar venster uit, de weerkaatsing
van het morgenrood. Aan de andere zijde van het huis over het
Maasdal kondigde de zon juist door hare eerste stralen hare opkomst
aan. Valentine stond op, maakte zich spoedig voor haren tocht
gereed en ging onhoorbaar den corridor langs. Hier stond zij
even stil, moest zij gaan, zelf gaan? Kon zij haar vader niet
roepen en hem verzoeken in haar plaats te gaan? Was het
niet passender en beter, waDneer hij dat deed? Maar mocht zij
hem nogmaals in zijn nachtrust storen, en wat nog erger was,
mocht zij hem opdragen, zich bij den Duitschen officier te ver
ontschuldigen over datgene, wat dezen nacht had plaats gehad.
Neen, dat was voor haar vader al te vernederend, vooral ook daar
de uitnoodiging om te blijven van hem was uitgegaanzij wilde niet
van hem vorderen ook dat nog op zich te moeten nemen. Zij stelde
zich voor oogen, hoeveel verdriet hem dezen nacht hare verklaring
tegenover Gaston gedaan had, hoeveel kommer zij hem nog veroorzaken
moest, als hij vernam, dat haar besluit onherroepelijk was, dat
hij alle hoop op een verbindtenis, die hem zoo ter harte scheen
te gaan, moest opgeven. Hij moest nu ten minste rust hebben,
de arme vader, en zij zelve zoude gaan. Yalentine ging verder
met een eigenaardig gevoel van spanning en angst voor de ont
moeting met Max, voor alles wat het volgende uur haar brengen
zou; schuw alsof zij een misdaad beging; verbaasd over zich
zelve, dat zij zonder aarzelen of bedenken iets deed, wat zij den
vorigen dag nog voor geheel en al onmogelijk gehouden zou
hebben, verbaasd over haar stoutmoedigheid, en toch weder voort
getrokken als het ware door een onweerstaanbare en door haar
zelf niet begrepene macht.
Zoo sloop zij het huis uit en sloeg, buiten gekomen, weder den
zelfden weg in, dien zij des nachts met Max gegaan was. Het
was de kortste, en daar de schemering hem reeds een weinig
verlichtte, bood hij ook geen moeielijkheden meer aan. Valentine
legde hem dus snel, zonder zich ergens op te houden, af. Boven
bij de opene plaats bleef zij slechts een oogenhlik staan om adem
te scheppen en omdat zij geboeid werd door het prachtig gezicht
op de gloeiende zonneschijf, die juist hoven de kam van de hoogten
der Vogesen, aan gene zijde van het Maasdal door de met gou
den en purperen streepen gekleurde dichte en zware wolken heen
brak. Op la Ferme d'oeil schitterden de vensters van de boven
verdieping door den rooden gloed. Aan genen kant der insnijding,
ter linkerzijde, kleurden de stralen der zon een juist opstijgende
rookwolk licht rood; in de fabriek begon men zeker juist weder
met het nooit rustende werk. La Ferme d'oeil lag echter nog
in de diepste schaduw, de tuin was stil en als het ware uitge
storven, slechts in de stallen hoorde men het hinneken van een
paard; boven in het rivierdal begonnen de hanen te kraaien.
Valentine keerde zich om en vervolgde haar snelle wandeling
door het vochtig hout, aan welks takken ed bladeren, nu door
het licht in diamanten veranderde druppels hingen. Hoe kort
vond zij den weg, die haar dien nacht zoo eindeloos lang had
heoten. Het geeft door deze geaardheid gelegenheid aan
behendige lieden om, tot staatkundige of welke oogmerken
dan ook, op zijnen geloofsijver te speculeeren, ten einde
het voor of tegen iets in te nemen; en nu is er wel geen
gemakkelijker middel om het liberalisme in discrediet te
brengen, dan door het kortweg te verwijten, dat het de
godsdienst vijandig is.
Komen wij met kracht op tegen de gegrondheid van dit
verwijt, dan moeten wij evenwel toegeven, dat er van libe
rale zijde eenige aanleiding toe gegeven schijnt te zijn. Er
wordt in geschriften van quasi-liberale zijde uitgegaan,
door sommige woordvoerders die zich onder de liberalen
scharen, meermalen met minachting van de godsdienst en
hare bedienaren gesproken, de spot gedreven niet alleen
met symbolen en gebruiken, wier beteekenis den spotters
onbekend is, maar zelfs met het geloof en het onbeperkt
vertrouwen in een hoogste wezen, dat alles met liefde en
wijsheid bestuurt en door Jezus als onze vader in de heme
len geopenbaard is. Wij keuren dergelijke minachting en
spot, die verbittering zaait en het liberalisme in de oogen
des volks benadeelt, ten sterkste af, maar houden vol, dat
zij geene vruchten van het liberalisme zijn en daaraan geens
zins ten kwade toegerekend mogen worden. Indien het
liberalisme onmisbaar moest leiden tot vernietiging van het
godsdienstig gevoel, tot ongeloof, dan zou het zich zelve
veroordeeld en in Nederland onmogelijk gemaakt hebben.
Maar wat door enkele marktschreeuwers, al is het onder
liberale vlag, verkondigd wordt mag daarom nog niet als
de ware liberale leer aangemerkt wordenelke partij heeft
hare schurken en hare dweepers, hare valsche broeders en
overdrijvers, hare aanhangers zoowel ter kwader als ter
goeder trouw, die haar tot oneer en tot eere strekken. En
nu ligt het in den aard der zaak, dat zich bij de liberalen
of vrijzinnigen voegen de libertijnen op staatkundig en
zedelijk, de ongeloovigen -op godsdienstig gebied, een euvel
dat gewis te betreuren maar niet te vermijden is; evenals
toegeschenen. De druppels, die op haar hoed, hals en schouders
vielen, waren als het ware een zegen, dien deze morgenwereld,
welke Valentine nog nimmer aanschouwd had, bij haar ontwaken
in al hare schoonheid ten toon spreidende natuur, over haar
uitschudde. Zij werd bedaard en ernstig; haar hart begon rustiger
te slaan; zij ademde ruimer. De vrees voor de ontmoeting met
den Duitscher week, en slechts in een zekere spanning legde zij
het overige van den weg af en kwam alzoo spoedig aan den voet der
hoogte, waarover men in het binnenste der grot kwam. Valentine
zag, dat Max de deur niet gesloten had; misschien had hij de
oude deur, die eenmaal binnen in den ingang aangebracht was,
zonder dat men wist door wien en waartoe, niet meer kunnen
bewegen. Valentine riep, terwijl zij in den ingang der grot bleef
staan, eerst zacht, daarna luider en al luider. Niemand scheen
haar te hooren, ten minste zij vernam geen antwoord. Sliep haar
beschermeling zoo vast, uitgestrekt op de eene of andere vlakke
plaats in de rotsen? Was hij zoover naar binnen gegaanValentine
zag in, dat zij zelve naar binnen moest gaan om hem hare tegen
woordigheid kenbaar te maken. Zij ging dus de grot binnen en
trad, toen zij eenige schreden gedaan hebbende op de plaats
kwam waar de grot wijder werd, ter zijde, om het morgenlicht
binnen te laten, dat door have gestalte afgesloten werd. Maar
hoe zij hare oogen ook inspande, zij zag niemand, en op haar
.angstig geroep werd haar evenmin antwoord gegeven. In de
grootste spanning ging zij steeds verder, zoo ver eindelijk als zij
gaan kon om niet in de geheel en al duistere streek te komen,
waar de afgrond was, vervolgens keerde zij naar den ingang, naar
het licht terug.
Getroffen, zag zij van hier terug op de zich naar beneden uit
strekkende smalle spleet, waardoor een voetpad liep, dat de kronke
lingen volgde eener beek, die ongeveer honderd schreden beneden
den ingang van de grot uit de rotsen te voorschijn kwam en waar
schijnlijk de afvloeiing was van het onderaardsche water dat in den
achtergrond der grot gevonden werd. Ter rechter- en ter linker
zijde verhieven de bergwanden zich zoo steil in de hoogte, alsof
zij vroeger bij elkander behoord hadden en zich tengevolge van
een twist zoo trotscli in de hoogte verheven hadden. Een valk
schoot er luid schreeuwende juist over heen, een menschelijk
wezen echter was nergens te zien.
Het was zonderling. Valentine had Max voldoende gewaar
schuwd zich niet te ver in de grot te wagen. Het was niet
denkbaar, dat hij op die waarschuwing geen acht had geslagen
en dat hij teD gevolge zijner onvoorzichtigheid een gruwzamen en
verschrikkelijken dood had gevonden. Valentine wierp deze gedachte
dus verre van zich af. Neen, het kon niet anders of hij was
ongeduldig geworden en was bij het begin der morgenschemering
vertrokken, om alleen naar Void terug te keeren. Ook dat was
onvoorzichtig, ten hoogste onvoorzichtig van hem. Hoe zou hij
alleen den weg uit dit diep in de bergen verscholen liggende
hoekje kunnen vinden? Hoe kon hij als Duitscher zoo iets wagen
in dit vreemde land, terwijl hij niet wist welke menschen hij ont
moeten zou.
Daarbij kwam nog een zeker gevoel van vernedering, alsof er
voor haar iets bijzonder kwetsends in zijn heengaan gelegen was;
zij had hem toch gezegd, dat zij waarschijnlijk zelve zoude komen
om hem te geleiden. Dit alles maakte, dat Valentine over de
onvoorzichtigheid en lichtzinnigheid van den Duitscher bijna toornig
zich bij de kerkelijk-rechtzinnigen aansluiten de schijnhei
ligen, die voor de godsdienst even onverschillig zijn nis de
grootste libertijnen, maar zich van de godsdienst als een
masker bedienen ter bereiking hunner onedele oogmerken.
Evenmin als het uitwendig vertoon, het gekwezel en gefe
mel van sommigen ons minachtend mogen maken voor
waarachtige vroomheid, evenmin mag de verachting der
godsdienst door sommigen den liberalen verweten of beweerd
worden, dat het liberalisme tot vernietiging van het gods
dienstig geloof voert en de vernietiging van alle godsdienst
bedoelt.
Het liberalisme is eene richting op staatkundig gebied,
welke voor het godsdienstig gevoel volkomen ruimte
en vrijheid laat. Het beschouwt de godsdienst als eene
zaak des gemoeds, ten eenenmale vreemd aan alle staat
kundige overtuiging. Het predikt verdraagzaamheid ten
opzichte van elke godsdienstige richting en kent aan elke,
welker beginselen niet tegen de wetten der zedelijkheid
strijden, recht van bestaan toe; het laadt daardoor eenigen
schijn op zich van onverschilligheid, maar alleen in het
oog van ij veraars, die, geen acht gevende op de eischen
der samenleving van velerlei kerkgenootschappen in ons
land, voor het hunne den voorrang vorderen en meenen,
dat zij de christenen bij uitnemendheid zijn. Bij vrijgevig
heid verruimt het ook den blik en kan daardoor leiden tot
mindere opprijsstelling van voor de min nadenkende menigte
zoo gewichtige vormen, tot mindere vasthoudendheid aan
de, in den loop der tijden gevormde, voor velen het wezen
der godsdienst uitmakende, geloofsbegrippen en geloofsre-
gels. Het weert het godsdienstonderwijs van de openbare,
voor de kinderen van alle staatsburgers toegankelijke school,
omdat het niet mogelijk is dit onderwijs zoo te geven, dat
allen er vrede mede hebben en geenen er aanstoot aan
nemenen laat derhalve de zorg voor dit onderwijs over
aan de Kerk en aan de ouders der leerlingen. Het schuwt
alle bemoeiing, alle inmenging van den Staat waar het de
werd, in weerwil van al haar ongerustheid.
Maar misschien had hij haar in zijn ongeduld ook vroeger ver
wacht en was, verontrust over datgene, wat er bij mijnheer d'Avelon
kon zijn voorgevallen, weggegaan om naar la Ferme d'oeil terug
te keeren; het kon dus zijn, dat hij het voetpad door de rotsspleet
gevolgd was. Langs dezen weg kwam men met een bocht om
den voet der bergwand heen op den straatweg van la Ferme d'oeil
naar Givres. Max had dan denzelfden weg ingeslagen, waarlangs
Valentine hem dezen nacht eerst naar de grot der jonkvrouw had
willen brengen, totdat zij het beter vond den korteren maar
moeielijker weg door den tuin en over de hoogte te nemen.
Zoo moest het zijn. Valentine stelde zich door deze gedachte
gerust en keerde nu haastig langs denzelfden weg weder naar huis
terug. Toen zij hij la Ferme d'oeil kwam, zag zij naar alle kanten
uit of zij nog niets van Max ontdekte, of een geopende deur of
een opengeslagen luik niet verried dat men uit den slaap gewekt
was, dat er iemand was aangekomen, wien zij nu met een ware
verrukking en met inwendig genoegen gezien zou hebben; zoo
knagend was hare bezorgdheid over zijn raadselachtig verdwijnen
geworden op den eenzamen nu met moeite atgelegden weg. Toen
zij bevond, dat Max nog niet op la Ferme d'oeil was aangekomen,
had zij besloten niets meer te ontzien, hare inwendige bezorgd
heid voor den Duitscher openhartig te bekennen en haar vader
te bewegen te laten inspannen en met haar naar Void te rijden,
om zelf te zien of hij daar veilig en behouden was aangekomen.
Waarom zou zij ook aarzelen daarop aan te dringen.... zij had
Gaston's aanmerkingen niet meer te vreezen en wat Ellen betrof,
het oordeel van Ellen was haar van nu af nog onverschilliger
zij verachtte haar.
Toen Valentine den tuin van la Ferme d'oeil betrad, zag zij er
de eerste sporen van het ontwaken der bewoners. De knecht, die
de paarden moest voeren, ging juist door den tuin naar de stallen.
Valentine vroeg hem naar den Duitscher; hij had niemand gezien.
Het paard van den vreemdeling stond nog rustig in den stal.
Zij liep het huis om over het terras naar de salon, waarvan zij
de deur had opengelaten. De deur stond nog op een kier, juist
zooals zij, toen zij wegging, haar had laten staan; de'geslo-
tene luiken weerden nog iedere lichtstraal uit de kamer. Zij
zag nergens een teeken dat de verlorene teruggekeerd was; alzoo
kon het niet anders of hij moest alleen den weg naar Void op
gegaan zijn.
Valentine opende de luiken en ging vervolgens op een der fau
teuils zitten. Vermoeid door hare wandeling, maar nog meer door
hare ongerustheid en bezorgdheid, rustte zij een poos met het
bleeke gelaat in de kussens, even alsof zij behoefte aan rust had.
Zij zou wel hebben willen slapen en droomen en in den droom
alles vergeten, alles, den Duitscher, het verschrikkelijk tooneel van
dien nacht, het bestaan van Gaston en van haar zelf het aller
liefst, en toch kon zij niets vergeten; wanneer zij de oogen sloot,
stond alles haar nog des te levendiger voor den geest. Het was
dan ook de angst, die maakte, dat zij na eenige oogenblikken
weder in een koortsachtige opgewondenheid opsprong.
Als hij nu toch ware omgekomen, omgekomen op de gruw
zaamste en ongehoordste wijze, omgekomen, gedeeltelijk door haar
schuld! O mijn God! had zij dit schrikbeeld, dit vreeselijkste
van allen slechts vergeten, slechts dit voor altijd van zich geworpen.
Waarom keerde het telkens zoo hardnekkig terug?
