1874. N°. 101.
Zondag 23 Augustus.
32 Jaargang.
Uitgever A. A. BAKKER Cz.
Binnenland.
HELDERSCliE
EN NIEUWEDIEPER COURANT.
,,W ij huldigen het goede."
Verschijnt Uinghdag-, Donderdag-en Zaturdag namiddag.
Abonnementsprijs per kwartaal 1.30.
franco per post - 1.65.
Bureau: MOLENPLEIN, N°. 163,
Prijs der Advertentiën Van 14 regels 60 cent,
elke regel meer 15 cent.
Groote letters of vignetten worden naar plaatsruimte berekend.
lülkcn Donderdag vertrekt de mail nanr Oost-Indië
via Brindisi.
Laatste ligting 's avonds 6 uur.
VERGADERING van den RAAD der gemeente ANNA
PAULOWNA, op Diiigsdag den 85 Augustus 1874,
des namiddags ten 2 ure.
Anna Paulowna, 21 Augustus 1874.
De Burgemeester,
C. E. PERK.
Onderwerpen ter behandeling
1. Vaststelling Gemeente-rekening 1873.
2. Vacature Hulponderwijzer.
3. Aanbieding Gemeente-begrooting 1875.
4. Mededeeling ingekomen stukken.
HELDER en NIEUWEDIEP, 22 Augustus.
Zr. Ms. schroefstoomschepen Pontianak en Bandjermassing,
zijn den 19 dezer te Aden aangekomen. Alles wel.
In de op jl. Donderdag gehouden vergadering der
afdeeling Helder van het Nederlandsch Onderwijzers-
Genootschap hield de heer A. J. Leijer eene voordragt
over de drukking van vloeistoffen. Spreker verduidelijkte
het gesprokene door onderscheidene wèlgeslaagde proeven.
Op 1 Sept. zal de groote jagt in Noordholland worden
geopend.
Jl. Donderdag werd aan het lokaal van het provin
ciaal bestuur te Haarlem aanbesteedhet maken van eene
terp en den onderbouw van eene school en onderwijzers-
woning te Marken. Aannemer de heer P. Brugman, te
Alkmaar, voor f 12,600.
De gemeenterekening te Schagen over het jaar 1873
slnit in ontvangst met f 35,826.431, en in uitgaaf met
f 30,197.27; alzoó met een voordeelig saldo van f 5629.16|.
De rekening van de banne en polder Schagen over het jaar
1873, bedraagt in ontvangst f 29,040.62, en in uitgaaf
f 26,675.101, alzoo met een voordeelig saldo van f2365.511.
Te Alkmaar overleed dezer dagen, in den ouderdom
van 70 jttreri, débeerjhr. D. C. de Dieu Fontein Verschuir
Tentoonstelling van Zauiilandsche Oudheden en
merkwaardigheden.
Glimlach niet, lezer, om de benaming „Zaanlandsche oudheden"
al klinkt zij u vreemd in de ooren. Yan Grieksche en Romeinsche,
van Nederlandsche oudheden hebt ge vaak gehoord, maar ge vindt
het wat kras van Zaanlandsche te spreken. Om oudheden op te
leveren moet een plaats oud zijn en een geschiedenis hebben
gehad, maar de Zaanlanden!.... De Zaanlandsche dorpen zijn van
betrekkelijk jonge, enkele van zeer jonge dagteekening en deden
het eerst van zich spreken toen hunne inwoners als vrijbuiters de
gehate Spanjaarden bekamptenvoor het overigehet kortstondig
verblijf van Czaar Peter en „Stiers wreedheid" te Zaandam, en de
geschiedenis der Zaanlanden is voltooid. Indien niet anders
dan de daden der vorsten, veldslagen en belegeringen tot de
geschiedenis mogen gerekend worden, dan is zeker die der Zaan-
landers tamelijk arm en spoedig geschrevenmaar indien wij ook
het leven des volks, de ontwikkeling of achteruitgang van handel,
nijverheid, scheepvaart, onderwijs, kunst en wetenschap, van
welvaart en beschaving tot de geschiedenis brengen, en het er
voor houden dat zij zich inzonderheid daarmede behoort bezig te
houden, dan kan het niet twijfelachtig zijn of de Zaanlanden hebben
eene zeer belangrijke geschiedenis.
De Zaanlandsche schrijver Honig dacht er gewis zoo over toen
hij, als vrucht van veeljarige nasporingen, „de Geschiedenis der
Zaanlanden" in twee dikke deeleu beschreef en later nog twee
andere deelen „Historische Oudheid- en Letterkundige Studiën"
in' het licht gaf. Aantrekkelijk moest het hem, den volblued-
Zaanlander, zijn, de lotgevallen te beschrijven van al die gemeenten,
welke in uitwendig voorkomen, in zeden en gewoonten en in mid
delen van bestaan der inwoners geheel afwijken van andere Noord-
hollandsche gemeenten, en haar eigenaardig cachet lang bewaard en
zelfs nu nog niet geheel verloren hebben. Te meer moest dit hem
boeien als hij de groote beteekenis naging, welke die gemeenten
voor den Nederlandsehen handel en nijverheid bezitten, en zich
den hoogen rang voor den geest riep, welke zij vroeger in dit
opzicht en niet minder op het gebied van scheepsbouw en zeevaart
innamen; een rang zelfs in het buitenland, in het verre Rusland
zoo erkend, dat de kerschepper van dal rijk tot voorbereiding zijner
hervormingsplannen niet beter ter school vrist te gaan dan te
Zaandam. De welvaart kweekte weelde en kunstliefde aan „de Zaan",
welke kunstliefde zich op eigenaardige wijze uitte door zelfs de
eenvoudigste voorwerpen van huiselijk gebruik met schilder- en
snijwerk te versieren.
Veel wat de Zaanlanden en de Zaanlander» eertijds kenmerkte
van Ileilo, lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.
Binnen kort zullen dns de Provinciale Staten van Noord
holland een buitengewone vergadering moeten houden tot
verkiezing van een lid van genoemde Kamer.
Te Enkhuizen is tot lid van den gemeenteraad
verkozen de heer A. L. van Slogteren, met 140 van de
187 uitgebragte stemmen.
Te Amsterdam is zekere W. Volkers gearresteerd,
die, naar men zegt, tot een bedrag van f 60,000 valsche
wissels in omloop heeft gebragt.
In tegenwoordigheid van Koning Leopold van België
is jl. Maandag te Antwerpen een aanvang gemaakt met de
vernietiging van de zuidelijke citadel, die, voor 300 jaren
door den hertog van Alva gebouwd, bij ons Nederlanders
vooral bekend is geworden door de verdediging van Chassé
en die thans, als een hinderpaal voor de verdere uitbreiding
van Antwerpens handel, geslecht zal worden om plaats te
maken voor nieuwe handelsterreinen.
De verslaggever van het Handelsbl. geeft van deze merk
waardige gebeurtenis de volgende beschrijving:
Nooit in mijn reportersleven heb ik iets dergelijks, iets
meer treffend en aangrijpend gezien. Duizenden en duizen
den menschen stonden in de nabijheid van de wallen. In
de gereserveerde ruimte de élite van Antwerpens burgerij,
de heeren staande, de dames op de tribunes. Op de wallen
geen levende ziel. Hier en daar genie-officieren en soldaten,
die mijnen zullen doen springen. Daar komt de koninklijke
familie. Onder een oorverdoovend gejuich neemt zij plaats
op de groote tribune, de burgemeester houdt een speech,
gelijk aan alle speeches, maar waarin hij wel degelijk deed
uitkomen, dat het vestingwerk, dat zoo dadelijk zou ver
dwijnen, plaats zou maken voor grootsche inrigtingen voor
den handeleen historische terugblik ging vooraf.
Leopold, die met gemalin en dochter aanwezig was, beant
woordde de speech en stak daarna de spade in den wal
van het werk, dat ter vernieling was bestemd. De hoera's
trilden door de lucht. Een sein wordt gegeven. De trompet
klinkt en tot vijf malen toe vallen de hoornen als spaan
ders, vliegen de wallen uiteen, vallen de muren om en
telkens als de hoos van puin en steenen, die huizenhoog de
lucht doorklieft, neder is geploft, klinken weder de hoezee's
en hoera's, eindeloos, vol geestdrift, vol opwekking, kreten
vol hoop in de toekomst, vol verwachting in den vooruit
gang. Daartusschen donderen kanonnen van de forten, de
militairen hebben de chakots op de geweren, de dames
en er langer dan elders aan den invloed van den tijdgeest weerstand
heeft geboden, is reeds verdwenen, en wat er nog overig is dreigt
voor de nieuwere behoeften en begrippen eerlang geheel te zullen
wijken. Maar ook veel wat aan vroegere toestanden en gebruiken,
aan de voormalige bronnen van bestaan, aan voorgevallen gebeurte
nissen en aan bijzonderheden uit het familie-leven herinnert is nog
voorhanden, hier als kunstwerk of zeldzaam en kostbaar voorwerp
op de eereplaats gezet, daar als oud en thans onbruikbaar artikel
in kasten of op zolders weggeborgen. Dat alles tijdelijk bijeen te
brengen en in het volle daglicht ten toon te stellen, en aldus een
aanschouwelijk beeld te geven van de geschiedenis der Zaanlanden
en van het openbaar en huiselijk leven der Zaanlanders, stelde de
commissie zich voor, toen zij het plan ontwierp voor de thans
geopende tentoonstelling.
De reeds genoemde geschiedschrijver Honig was bij zijn leven
het denkbeeld der commissie reeds vooruitgeloopen, door het bijeen
brengen eener allerbelangrijkste collectie over de Zaanlanden. Wat
daarover in prent of in druk verschenen was had hij nagenoeg
volledig verzameld, en bovendien tal van schilderijen, teekeningen,
handschriften en voorwerpen van verschillenden aard. Aan zijn
spoorslag, aan zijne historische studiën, aan de door zijn pogen
opgewekte belangstelling mag het tot stand komen der tentoonstelling
dank geweten worden, het door hem verzamelde zijn oudste
zoon is de secretaris der commissie maakt er een aanzienlijk
gedeelte van uit, en terecht is er een groot en fraai portret van
hem opgehangen als een hulde aan de nagedachtenis van den man,
waaraan „de Zaan" zooveel verplichting heeft, eene verplichting
welke, nu de nawerking van zijn bestendig streven blijkt, misschien
nog meer dan bij zijn leven erkend wordt.
Was de eolleotie-Honig aanvankelijk het pièce de rdsistance der
commissie, hare uitnoodigitig tot veelzijdige medewerking bleef niet
onbeantwoord; van alle kanten droeg men bij om de tentoonstel
ling te doen slagen, om haar compleet, fraai en belangrijk te
maken. Rijken en minvermogenden, particulieren en genootschappen,
gemeente-, kerk- en armbesturen, allen beijverden zich om wat
van het verleden kon getuigen te voorschijn te halen en, hoe pre
cies ook, aan de commissie toe te vertrouwen. De inzage van den
catalogus, een net gedrukt boekdeel v m 142 bladzijden, getuigt in
1540 nommers van die algemeene medewerking. Inzonderheid is
ook op prijs te stellen die van het gemeentebestuur van Zaandam,
dat de gausche bovenverdieping van het stadshuis, de raadzaal
daaronder begrepen, voor den duur der expositie 2 maanden
plus stellen en opruimen ien gebruike afstond, en dus de
bijeengebrachte voorwerpen een verblijf verleende in het treffelijkste
en meest geschikte gebouw dat in de Zaanstreken te vinden is.
Over het werk der commissie is slechts een roepzij heeft zich
van de haar geheel vreemde taak uitstekend gekweten, alles is met
overleg en smaak gerangschikt. Het was voorwaar geen geringe
wuiven met de zakdoeken, alles jubelt en juicht, daar dit
tooneel van vernieling een schrede tot vooruitgang is.
Prachtig is de aanblik als de soldaten dadelijk post vatten
op de puinhoopen van de verwoeste werken en als het
ware den triomf vieren van de vernielingsmethode der
negentiende eeuw. Zoo eindigde een tafereel, dat ik niet zal
vergeten.
De rede des heeren Wertheim, bij de viering van
het tienjarig bestaan van het Paleis voor Volksvlijt te
Amsterdam, was een meesterstuk, een waar juweel van
vorm en inhoud. De schets van het karakter, van het ik
van wijlen dr. Sarphati was zoo getrouw mogelijk en op
uitstekende wijze teruggegeven. Aan het slot werd mede
gedeeld dat er plan bestaat een standbeeld op te rigten
voor Sarphati, waartoe de medewerking van allen zal worden
ingeroepen. Voorts bestaat plan in de groote zaal van liet
Paleis een orde op te rigten, en het 600jarig bestaan van
Amsterdam in Oct. 1875 te vieren. Den heer Jan Eduard
de Vries werd hulde gebragt voor hetgeen hij voor het
Paleis gedaan heeft en doet, evenals aan allen die direct of
indirect tot den bouw en de stichting hebben medegewerkt,
Z. K. H. Prins Frederik niet te vergeten.
Weer is in het gesticht Meerenberg een eigenaardig
en goed geslaagd feest gevierd, 't Gold eene hulde aan
den heer dr. C. J. van Persijn, directeur, eersten geneesheer
van het gesticht. Hem werd een feest bereid waarbij alle
patiënten, wier toestand eene uitspanning veroorloofde,
waren ultgenoodigdeen gedeelte hunner vormde een gecos-
tumeerden optogt, waarbij onderscheidene bekende personen
voorkwamen, onder anderen Prins Bismarck, met de eene
hand in een doek gewikkeld. De dag werd verder
in groote opgewektheid voor de patiënten o. a. met volks
spelen doorgebragt. De commissie die zich van hare taak
zoo uitnemend heeft gekweten, bestond uit de heereu
geneeskundigen dr. Moll en dr. Smit, den predikant Wijs,
de heer Dudok de Wit, van Amsterdam, en den heer
onderwijzer Bertel, bijgestaan door de dames Wijs en de Coole.
Dat eenige dagbladen, niet voldaan met de treurige
spoorwegramp bij Warmond in extenso te hebben raeêge-
deeld, nog eenige nabetrachtingen leveren over heeren die
nadat het ongeval had plaats gehad, naar hun hoed zochten
of, te huis komende, ontdekten een verkeerden hoed op te
hebben, is een vrij onschadelijk genoegen. Erger is 't
wanneer er onwaarheden door de pers worden uitgestrooid
om de ramp zoo mogelijk nog donkerder te kleuren dan
arbeid de verschillende inzendingen in een elftal localen zóó te
verdeelen, dat alle voorwerpen behoorlijk geplaatst en verlicht en
dat de verschillende rubrieken geseheiden en de soortgelijke arti
kelen bijeengebracht waren, zonder dat eentoonigheid den toe
schouwer vermoeide. Zij heeft deze klip met tact weten te ontgaan
en bovendien voor verrassingen gezorgd, welke den aangenaamsten
indruk teweeg brengen en de bezoekers ten zeerste boeien. Wij
hopen daarop in een nader schrijven terug te komen.
De catalogus mag een model genoemd worden en niet te gelijk
met de tentoonstelling verdwijnen. Hij bevat eene nauwkeurige en
volledige bibliographie over de Zaanlanden, eene massa historische
toelichtingen en bijzonderheden, opschriften en versjes, welke voor
de kennis van vroegere zaken en personen van het hoogste belang
te achten zijn. De eerste oplaag van 2000 exemplaren is reeds
uitverkocht en een tweede verschenen.
Het doel van dit schrijven is de aandacht op de Zaanlandsche
tentoonstelling te vestigen en tot een bezoek er van op te wekken.
Maar des Zondags mogen wij niemand aansporen de bezichtiging
te beproeven, de groote menigte bezoekers (1.1. Zondag 1825) maakt
dit zoo goed als ondoenlijk. Een reisje naar de Zaan loont boven
dien de moeite. De reizigeis uit het noorden van ons gewest
begeven zich doorgaans over Haarlem of langs het Kanaal naar de
hoofdstad, en missen daardoor de schoone vaart langs de tusschen
nette en bevallige woonhuizen en tuinen en tal van fabrieken zich
slingerende seheeprijke rivier, „de soetvloeyende Sane." Toch is
een watertochtje daarop een heerlijk genot en eene wandeling door
Zaandam en de daarmede schier samenhangende dorpen, waar nog
menig Zaausche met lofwerk versierde gevel onze aandacht trekt,
waar schoone, van bliemperken omgeven woonhuizen en kloeke
gestichten van welva..rt en rijkdom getuigen, en waar élk onbebouwd
plekje een uitzicht aanbiedt op het met molens bezaaide „veld",
even aangenaam. Al die wentelende molenwieken geven u een
denkbeeld van bedrijvigheid, als ware de gausche Zaanstreek éóne
groote fabriek. Voorwaar, het meeste wat ons vaderland merk
waardigs en schoons oplevert, kunt gij in het buitenland grooter
en grootscher wedervinden, maar „de Zaan" is zoo eenig in Europa
als in Nederland. Maakt er dus kennis mede, vooral nu eene
buitengewone en niet wederkeerende aanleiding u roept. Laat u
niet afschrikken door hetgeen gij weieens van de „stijve" Zaan-
kanters gehoord hebt, hunne stijfheid behoort tot de overleveringen.
Gij zult er gemakkelijke eu beleefde menschen vinden, schoone
vrouwen en wakkere mannen, kooplieden op en top, steunpilaren
der Amsterdamsche beurs. Geloof vrij, dat zij altijd gereed staan
waar een voordeel te behalen is, maar niet, dat zij voor niets dan
hun voordeel hart hebben; hoe zou anders de tentoonstelling,
waarover wij u onderhouden, tot stand gekomen zijn, de onder
neming, die van gansch andere en betere gezinJlieden spreekt dan
van zucht tot gewin alleen?
