JAPANSCH POLITIEK
VERRAAD
Concrete hervormingen
in van Moök's overleg
betrokken
MEENINGSVERSCHIL
MET G.G.
Onze bondgenooten waren
niet gereed en niet dan
aarzelend bereid"
Nieuw NoordHollondsch Dagblad
M';
heeft nationalistische
leiders verblind
Woensdag 17 October 1945
DEN OPZET van onze militaire
krachtsinspanning, M. de V.,
moet ik hier in herinnering bren
gen, aldus de Minister om
straks te kunnen verantwoorden,
waarom wil thans in Indië niet
over een noemenswaardige strijd
macht kunnen beschikken. De
bedoeling der toenmalige regee
ring was, om met een expedition-
naire macht in divisieverband
deel te nemen aan den bondge
nootschappelijken oorlog tegen
Japan Daarvan zou mede deel
uitmaken een in de U.S.A. op te
leiden brigade mariniers. Voorts
wilde men een macht van 20.000
man lichte infanterie zgn. ge-
zagsbataljons en 2000 man
van de luchtmacht gereed hou
den voor de gezagsovername, na-
zuivering van den vijand en orde
bewaking in Nederl. Indië.
Wanneer men bedenkt, dat al
leen het politiecorps voor den
oorlog al sterker was en dat de
politie door de Japanners het
meest is gecorrumpeerd, waar
lijk geen overdreven getallen,
maar genoeg voor het doel, dat
men zich meende te mogen voor
stellen en dat geen strijd met de
Indonesiërs omvatte
Reeds in Augustus 1944 heeft de
Ned. regeering met de Australische
besprekingen geopend', die veel sche
nen te beloven, met de bedoeling d'e
gelgenbeid' tot opleiding van deze
gezagstroepen (en Nicapersoneel) in
dat land te verkrijgen. De voordee-
len var,' ruimte, voeding, mogelijk
heid' tot oefening in tropencondities
en nabijheid' van Nederl.-Indië lagen
voor de hand. Ik mag. M. d. V.. de
aandacht var.' de hoofdzaken niet af
leiden, naar het pijnlijk einde van
deze Australische plannen. Van meer
"wezenlijk belang is. dat d'e massa
van de voor de Indische gezagsba-
taljor.s bestemde troepen er nooit
gekomen is. Uiteraard kon het Ne
derlandsche Zuiden slechts een d'eel
van deze mannen leveren en naar
mate d'e oorlog' tegen Duitschland
ten einde spoedde, werd het duide
lijk, dat in de strategische plannen
van de gemeenschappelijke militaire
staven voor het transport van onze
ongeoefende manschappen naar
Australië niet of nauwelijks ruimte
was.
Pijnlijker dan de voor ons be
grijpelijke en waardeerbare over
weging. dat de toevoer voor den
strijd in Europa en daarna tegen
Japan alle scheepsruimte op-
eischte, was de ervaring, dat ook
de demobilisatie voorrang bleek
te krijgen boven/ de bevrijdings
maatregelen voor ons gebied in
het Oosten. De vorige en .deze
Nederlandsche Tegeering hebben
aanhoudend en op alle militaire
en diplomatieke niveaux de uit
zending van deze troepen bepleit.
Een beslissing op ons in Mei 1945
ingediende concreet transport-
scbema is zelfs nooit genomen.
Na de teleurstelling van acht
maanden ten aar.zien van de bevrij
ding van Nederland', kwam de ineen
storting van Japan medio Augustus
organisatorisch te vroeg.
De vraag* werd niet meer hoe Ne
derland troeper.- voor den dienst in
het Oosten kon opleiden, maar hoe
het onverwijld een bijdrage zou kun
nen leveren voor een taak, die vroe
ger over het bondgenootschappelijk
leger (inel. onze expeditionnaire
macht) en gezagsbataljons verdeeld
mocht worden gedacht en waarbij nu
als bittere verrassing kwam de
weerstand, te verwachten van de in
de laatste drie a vier maanden d'oor
de Japanners in elkaar gezette re
publiek Indonesia.
Hoe kort geleden nog, M. d. V„
kon ik in een radio-toespraak met
oprechtheid' zeggen, dat onze jon
gens niet uittrokken tot herstel var,'
d'e koloniale verhoudingen, zullen zij
nu moeten gaan om onze Indische
Nederlanders veiligheid te waarbor
gden in hun eigen huis?
Het zal, M. d. V.. d'e Kamer duide
lijk zijn, d'at er bij de capitulatie
var.- Japan in het Oosten buiten on
ze geringe marinemacht en de enke
le compagnieën infanterie van het
Kon, Ned.-Indische leger die tijdig
uit Indië koncer.' worden terugge
trokken dan wel niéuw gevormd
werden uit bevrijde krijgsgevange
nen £een machtsmiddelen aanwezig
waren.
De minister van Marine zorgt
door het uitzenden van oorlogs
schepen en het met spoed mobi-
liseeren der in de V.S. in oplei
ding zijnde mariniersbrigade voor
de versterking van onze maritie
me machtsmiddelen.
De minister van Oorlog heeft
aanstonds maatregelen getroffen
om uit de in Nederland beschik
bare strijdkrachten en de in En
geland voor de expeditionnaire
macht nog in opleiding zijnde
troepen alles voot Indië te mobi-
liseeren, wat kon worden gemist
en voldoende getraind was.
Evenwel ook het Nederlandsche
leger is nog pas sedert de be
vrijding in opbouw. Wij zijn voor
training, uitrusting, bewapening
en ten deele ook kampruimte en
dan ten slotte weer voor heiver-
voeren naar het Oosten opnieuw
afhankelijk van de geallieerde
bevelvoering.
Ik wil niet ontkennen dat wij ook
hier moeilijkheden te® overwinnen
hebben" gehad en dat de eerste zen
ding bataljons enkele kostbare we
ken later scheep is gegaan dan wij
hadden mogen hopen, maar ik mag
tevens wel de gegronde verwachting
uitspreken, dat nu verder het ver
schepingsprogram vlot zal verloopen.
M. d. V.. intusschen waren wy
dus niet gereed kondfrn wij
nog niet gereed zijn om onze
taak in Indië te hervatten, om
ook daar „herstel èn vernieu
wing" te brengen toen Japan de
wapens neerlegde. Maar, let wel,
daar lag en ligt niet alleen een
taak voor ons, maar allereerst
een taak voor .de bondgenoot
schappelijke oorlogvoering, nl.
het ontwapenen en evacueeren
van de Japansche bezettings
macht en het herstel van het
wettig gezag van een .bondge
noot.
Ket is een zeer ernstige zaak,
dat wij, die in dezen oorlog ge
geven hebben wat wij .konden,
helaas uit moeten spreken, dat
wij de bondgenooten voor dien
gemeenschappelijken plicht niet
gereed hebben gevonden en zelfs
niet dan aarzelend bereid.
INISTER LOGEMANN vervolg
de:
M. d. V., Ned'.-Indië behoorde
aanvankelijk tot het oorlogsterrein,
bekend onder den- naam van South
West Pacific Area, waar generaal
Mac Arthur het opperbevel voerce.
De strategische opzet van d'en strijd
tegen Japan heeft er toe gevoerd,
dat in den veldtocht van Mac Arthur
slechts enkele onderling geïsoleerde
plekken van onze eilandenwereld als
Stepping stones" zijn bezet. De on
middellijke bevrijding van geheel In
dië stond niet op het programma en
toen het geallieerde front voldoende
Noordwaarts was opgeschoven werd'
in de gemeenschappelijke bevelvoe
ring, zonder ons te raadplegen, als
militaire vraag aar.' de orde gesteld,
wie t.z.t. met de opruimingstaak in
dit afgesneden deel van het oorlogs
terrein zou worden belast. Een pe
riode trad m van onzekerheid, die
onze belangen, vooral met het oog'
op onze herstelwerkzaamheden on
der de werking der leen- en pacht
overeenkomst met de U.S.A. ernstig
heeft geschaad'. Het was juist 15
Augustus, tegelijk met de Japansche
capitulatie, dat de beslissing viel,
dat Nederlandsch-Indië voortaan zou
ressorteerer onder het Britsche op
percommando in de South East Asia
Command.
M. d'. V.. hadde Japan langer stand'
gehóuden, wij zouden hebben moe
ten ervaren in welk tempo het Ne-
derlandsch-Indisch grondgebien bin
nen de militaire actie van het S. E.
A. C. zou zijn betrokken. Zeker is,
d'at het voor de plotselinge opdracht
om over het geheele gebied' de Ja
panners te ontwapenen niet gereed
was. Vanoaar. dat in het Oostelij):
deel van den Archipel de bezetting
van een aantal eilanden en plaatsen
voorloopig is geschied door het
Australische leger. Geleidelijk zal
S.E.A.C. deze streken overnemen.
Maar ook van het Westelijk deel van
den Archipel met name Java en Su
matra blijkt, dat óf troepen óf
scheepsruimte en vermoedelijk beide
niet aanstonds in voldoende mate
beschikbaar gesteld zijn, terwijl het
politieke verraad dér Japanners toch
dringend' een onverwijld optreden
vorderde.
Wij kunnen niet aanvaarden,
dat men ons tegemoet voert, dat
het conflict met de republiek In
donesia een interne aangelegen
heid is, welker beslechting ligt
buiten de taak van het geallieerd
militair gezag. Wij ontkennen geen
oogenblik, dat er een probleem
is in ons Koninkrijk van het In
donesisch nationalisme, maar wij
waren gereed en bereid en wij
zijn dat nóg, om dit probleem op
te lossen lands den koninklijken
weg van overleg in wederkeerig
begrip en waardeering met be
houd van alle zedelijke waarden,
die de historische verbondenheid
voor beide naties, de Nederland
sche en de Indonesische, heeft
opgeleverd. Wij zouden ten volle
In staat zijn geweest dit probleem
in vrede op te lossen, indien niet
datgene, wat ik zooeven bestem
pelde als Japansch politiek ver
raad, de nationalistische leiders
op Java verleid had een blinden
weg in te ilaan.
Tusschen 15 Augustus en het ver
schijnen ter reede van Batavia van
admiraal Patterson op den Britschen
kruiser Cumberland (tezamen met
Hr. Ms. Tromp) ligt een volle maand.
Vandaar tot de eerste landing van
niet meer d'an 2.000 man troepen op
29 September nogmaals twee kost
bare weken. Gedurend'e dien tijd
kon de
opsfcanilelingenregeering-
Soekarno
zich versterken, ondanks de waar
schuwing van Lord Louis Mountbat-
ten aan den Japanschen opperbevel
hebber Terauchi, dat d'e verantwoor
delijkheid voor het bestuur op hem
bleef rusten en ondanks diens be-
tuiging, dat het Japansche militair
bestuur gehandhaafd' bleef.
Maar als onze adviseur bij den
staf van admiraal Patterson, de
heer van der Plas, op 16 Septem
ber aan den wal gaat, vindt hij
geen Japansche bezetting en de
overheidsgebouwen in handen
der Soekarnisten. Hij vindt ook,
hoewel er nog heelemaal geen
Nederlandsche en geen Britsche
troepen geland zijn, een Batavia
vol politieke opwinding en, voor-
al 's avonds, vol onveiligheid.
Molestaties, aanhoudingen van
blanken In auto's, invallen in
huizen o.a. van ons welgezinde
Indonesiërs, zijn dan reeds aan
de orde van den dag. Reeds toen,
en dus niet door het laten optre
den van Nederlanders, liep het
gezag over de jeugdige vrijscha-
ren uit de hand. DIT MOGEN
ZIJ BEDENKEN, BIE VAN OOR
DEEL ZIJN, DAT NEDERLAND
SCHE TROEPEN-ZENDINGEN
ACHTERWEGE BEHOORDEN TE
BLIJVEN. ONS WETTIG GEZAG
GELOOFT IN ZIJN RECHT EN
ZIJN PLICHT EN HET ZOU DIE
LAATSTE ERNSTIG VERZUI
MEN, INDIEN HET ZICH NIET
VAN DE MIDDELEN VOORZAG
TOT VESTIGING VAN ORDE EN
VEILIGHEID.
Buiten Batavia, met name iw Ban
doeng, was de toestand' aanvankelijk
gunstiger en de verzorging van
krijgsgevangenen en geïnterneerden:
kon aanvankelijk tamelijk ongestoord'
voortgang hebben. Later heeft de
voortgezette agitatie ook in het
binnenland een toestand van terreur
en pijnlijke onveiligheid' voor d'e
Nederlanders veroorzaakt.
Van den aanvang' af is deze delica
te situatie niet behandeld' zooals wij
zouden hebben gewenscht. Vermeld
werd reeds, dat de Supreme Com
mander den maarschalk Terauchi
veranwoordelijk heeft gesteld voor
het geheele bestuur, maar d'at des
ondanks er in is berust, dat het Soe-
karno-bewind' bleef voortbestaan.
Nopens de door de Britsche bevel
hebbers zelf aan te nemen houding
tegenover dat bewind, meende de
Supreme Commander nadere instruc
ties aan zijn regeering te moeten
vragen, omdat hij zich niet gerech
tigd' achtte de Britsche bezettings
macht te mengen in intern Ned'.-
Indlsche conflicten. Dezerzijds is de
Britsche regeering onmiddellijk ge
wezen op den onverbrekelijken sa
menhang van het Soekarno-bewind
met de Japansche occupatie en is bij
herhaling* aangedrongen op nadere
Instructies terzake aan den opperbe
velhebber, De regeering constateert,
dat in de laatste dagen een meer be
vredigende opvatting zich gaat aftee-
kenen.
Ik zal niet lang blijven stilstaan bij
de verwarrende en Intens bedenke
lijke uitlatingen, die integendeel door
de pers aan den bevelhebber der
landingstroepen. den lt.-generaal
Christison, en zelfs aan den Secre
tary of war, den heer Lawson. in den
mond zijn gelegd. Die uitlatingen
Immers zijn met stelligheid ge
desavoueerd. Nadat het Soekarno-
regime het heeft d'oen voorkomen,
als ware het door d'e Engelsche
autoriteiten als de facto regeering
erkend, bezitten wij thans gelukkig
de openbare verklaring van den op
perbevelhebber. dat de Nederl.-Incï-
scbe regeering als het eenig*e wettige
gouvernement word't erkend'. De
zonderlinge toestand' is evenwel ge
bleven, dat zelfs in de stad Batavia
de Britten noch de Japanners in hun'
opdracht, de ord'e handhaafden en
dat op korten afstand van de dooi
de Nederlanders en de Britten in
gebruik genomen gebouwen Soekar-
no's departementshoofden hun kan
toor hielden. Eerst na 6 October
zou, r.a de aankomst van versterkin
gen, de Engelsche bezetting overgaan
tot de beveiliging van civiele perso
nen. maar zij rekende zich nog niet
sterk genoeg om ook d'e openbare
gebouwen te bezetten. Zondagavond'
14 Ocober meldde de radio, dat de
Britsche bevelhebber het militair
bestuur over Batavia zou hebben
aanvaard.
vyAARLIJK, DE REGEERING zoo gaat de Regeeringsverkla-
ring voort staat by niemand achter in bewondering voor de
krachtige houding van de geheele Britsche natie in dezen oorlog en
zy zal, evenmin als wie ook hier te lande, ooit uit het oog verliezen,
dat het die houding is geweest, tezamen met den moed der Britsche
strijdkrachten, waaraan wy in aanzienlijke mate onze bevryding
danken. Wanneer dan ook in deze verklaring verschil van inzicht
tot uiting komt met onze Britsche vrienden, dan moet die uiteenloo-
pende visie worden gezien tegen dezen achtergrond van groote waar
deering. Dit zy duidelyk gezegd. Maar dan mogen wy toch opmer
ken, hoe bedenkelijk het was, dat het voornemen van de bezettende
macht, om zich te bepalen tot bezetting van de kuststeden Batavia
en Soerabaia (dit laatste is nog steeds niet geschied) gepubliceerd is,
waarmede aan het Soekarno-regiem practisch onaantastbaarheid in
heel de rest van Java voor afzienbaren tijd gegarandeerd scheen. Het
acute gevaar voor Nederlandsche levens heeft de Britten gedwongen
deze beperking los te laten, maar haar kwaad heeft zij gedaan.
Bedenkelijk is ten derde, dat
voor de ontwapening der Japan
ners en hun wegvoering weinig
is verricht, dat anderzijds, zooals
reeds opgemerkt, niet de hand is
gehouden aan de hun opgelegde
verantwoordelijkheid voor den
goeden gang van het bestuur en
dat dientengevolge een vrij plot
selinge ineenstorting van hun
discipline en hun gezag heeft
plaats gehad. Op tamelijk groote
schaal zijn daarbij wapens en
verder zwaar oorlogstuig (pant
serwagens, tanks, vliegtuigen) im
handen geraakt van de vrij scha
ren en dientengevolge is de si
tuatie wederom als gevolg van
aarzeling en kunstmatige schei
ding van problemen nog weer
veel moeilijker gemaakt.
Practisch in het geheele eiland'
huiten Batavia zijn d'e Japanners uit
het bestuur en het beheer der ver
keersmiddelen verdrong'en en de
persberichten stroomen binnen, die
van de rampzalige gevolgen voor d'e
verzorging en de veiligheid' van de
Nederlanders' getuigen. Onzerzijds
wordt, zooals ik reeds vermeldde, al
les gedaan om zoo snel mogelijk een
troepenmacht naar Indië te dirigee-
ren, die in samenwerking met de
Engelsche landingstroepen de Japan
ners zullen ecarteer en, rust en orde
zullen herstellen en daarmede de
veiligheid van krijgsgevangenen en
geïnterneerden garanaeeren.
M. d. V.. het behoeft geen be
toog, dat deze
ERNSTIGE ONTWIKKELING
aan de Nederlandsche regeering
aanleiding heeft gegeven tot her
haalde krachtige vertoogen bij
de Britsche regeering, waarbij
niet nagelaten is te wijzen op de
verantwoordelijkheid, die het ge
volgde beleid onzes inziens .op
hare schonders laadt. Ik niag
niet zeggen, dat de regeering van
onzen bondgenoot ongevoelig is
gebleven voor die vertoogen,
maar met bezordheïd volgen wjj
niettemin den zeer langzamen
voorgang van zaken.
Van het begin af is van Engelsche
zijde er op aangedrongen, dat wij
coor contact te zoeken met leiders
der Indonesische Nationale Beweging
de politieke situatie zouden verlich
ten. Naar zulke contacten is ook van
het allereerste begin af uitgezien.
Maar de regeering heeft zich toch
ook van het begin af voor oogen ge
steld'. dat
praten met het Soekarno-
regime even onwaardig
als onvruchtbaar
moest zijn. Onwaardig, omdat ir.
Soekarna zich volledig geïdentifi
ceerd heeft met het Japansche regi
me en volstrekt vijandig staat tegen
over Nederland. Onvruchtbaar, om
dat met dezen leider met niets
minder tevreden dan volstrekte on
afhankelijkheid' geen gemeen
schappelijke basis van bespreking te
vinden kon zijn. De Nederlandsche
regeering heeft dan ook, tegen den
op onzen vertegenwoordiger geoefen-
den aandrang, duidelijk haar veto
doen klinken en aan de Britsche re
geering dit haar standpunt duidelijk
verklaard. Zij constateert met vol
doening. dat zij voor dat standpunt
ook volledig begrip heeft gevonden.
De Nederlandsche regee
ring betreurt reeds te leven
dig den funesten terugslag,
dien de agitatie tegen de Ne
derlandsche ingezetenen in en
buiten de kampen, op de toe
komstige politieke verhoudin
gen meet hebben, dan dat zij
niet oprecht zqu begeeren,
gewapende botsingen te voor
komen Zij wil ook even gaar
ne begrijpen als begrepen
worden. Zij heeft goedgevon
den. dat van het begin af aan
naar samenspreking met Indo
nesische voormannen is ge
streefd. Zij heeft voor zoo
veel noodig den Luinenant
Gouverneur - Generaal, die
sinds 4 October te Batavia
vertoeft, opnieuw daartoe ge
machtigd, met die ééne res
trictie. welke ik reeds ver
meldde. Zij heeft den Lui
tenant Gouverneur-Generaal
ook gemachtigd eenige con
crete punten van hervorming,
die rechtstreeks voortvloeien
uit den geest van de radio
rede van December 1942, hij
die samensprekingen te ont
wikkelen.
Maar de feiten hebben uitge
wezen, dat evenzeer van het
begin af, het Soekarno-regime
om alleszins begrijpelijke redenen
zich letterlijk met geweld tegen
vrije samensprekingen keert en
de regeering heeft dan ook niet
nagelaten het Britsche gouverne
ment bij de bekendstelling van
de zoojuist bedoelde machtigin
gen te doen weten, dat deze on
verbrekelijk verbonden worden
geacht aan door de .bezettings
troepen te nemen maatregelen,
die de veiligheid effectief waar
borgen.
PjE REGEERINGS VERKLARING komt dan tot bit ontslag Tan
den G. G.: M. de V. Ik zeide, dat de regeering gaarne begrijpt en
gaarne begrepen wordt. Het is daarom, dat zij bereid is reeds nu in dit
stadinm besprekingen te voeren met daarvoor in aanmerking komende
Indonesische leiders, ter uiteenzetting van haar inzichten en voor
nemens. Deze houding is tevens uitvloeisel van baar bereidheid om
met het Indonesisch nationalisme binnen het verband van bet Ko
ninkrijk samen te gaan.
Het is met zeer groot leedwe
zen, dat zij bevonden heeft, hoe
op dit punt haar inzichten ver
schillen van die van den Gou
verneur-Generaal, Jhr. van Star-
kenborgh. Men mag geen oogen
blik meenen, dat deze, indien hij
op zijn post zou terugkeeren, tot
het voeren van een progressief
beleid niet zijn medewerking zou
willen verleenen. Niet over aard
en maat van de uiteindelijk tot
stand te brengen hervormingen,
die nog slechts in algemeenen
zin met den G.G. in bespreking
zijn geweest, loopt dit geschil,
maar over den te bewandelen
weg en, ik zou willen zeggen,
over den toon van het te voeren
staatkundig beleid.
De Landvoogd is van mee
ning, dat de hervatting van
de normale functies van het
wettig gezag niet door samen
sprekingen als bovenbedoeld
behoort te worden begeleid
en dat in geen enkel opzicht
vooruit mag worden geloopen
op de vroeger uitgestippelde
procedure van de rijksconfe
rentie. De regeering is van
meening, dat zoodanig beleid
de diepten niet zou bereiken,
waarin geestelijk het hnidig
conflict zich afspeelt en dat
zij geen gezag prijs geeft door
te handelen als zij zich voor
stelt. Zij schroomt ook niet in
haar uitspraken en woorden
keus het Indonesische natio
nalisme erkenning te geven,
waar de aftredende Land
voogd er eer indachtig op zou
zjjn vooralsnog te vermijden
een sentiment aan te moedi
gen, op de gevaren van welks
onevenwichtig uitgroeien in
deze bontgeschakeerde maat
schappij hij met nadruk wijst.