EitSEM BIJNA EEN TWEEDE PETTEN
O
D
DE SLAG BIJ URSEMEN HET DRAMA
OP DE BOERDERIJ HOUTLUST
AAN DE ZUIDERVAART
j
r
,DE AAP
IS LOS"
J
Het drama op
Houtlust
r\EZE VOOR VELEN
onbegrijpelijke mededeeling werd in den loop van den
lOden October 1944 vanuit Engeland den aether ingezonden.
Voor het Hoofdkwartier van de Gew. Stoottroepen van de B.S.
te Alkmaar in September gevormd door een fusie van K.P.
en L.O. was deze mededeeling het sein, dat er in den
komenden nacht een dropping zou plaats vinden in de Wog-
meer, waar reeds vanaf begin September regelmatig door ge
allieerde vliegtuigen wapens werden neergelaten. De „Ter
riers", de 3de sectie onder commando van „Niek" uit de Scher
mer, had tot taak de toegangswegen naar de Wogmeer te be
waken; een andere groep zou op het droppingterrein de
wapens bergen. Niet alleen onze boerenjongens uit de Scher
mer, ook onderduikers uit Utrecht en Gelderland maakten
hier deel uit van de B.S. Een andere sectie, die voor het ver
voer van de wapens zou zorg dragen, bivakeerde dien nacht
tijdelijk op de boerderij van Piet de Boer aan de Zuidervaart,
in die dagen een opslagplaats van gedropte wapens en muni
tie. Later werd de molen „De Havik" in den Eilandspolder,
bewoond door een gepensioneerd militair van het N.O.I. leger,
als opslagplaats gebruikt. Om ongeveer 9 uur dien avond
toen de aap los was reed „Niek" met zijn mannen naar de
Wogmeer. 't Was aarde-donker. Eerst tegen 1 uur ronkte het
verwachte vliegtuig boven het dropping-terrein, waarvan de
ligging door lichtsignalen werd aangegeven.
Het motregende.
Tweemaal cirkelde het vlieg
tuig bóven den Wogmeer, waar
na het verdween, zonder wa
pens of munitie te hebben afge
worpen. Vermoedelijk had de
piloot wegens het slechte weer
het afwerp.terrein niet kunnen
vinden. Nog een uur wachtten
de mannen, in de hoop, dat het
vliegtuig terug zou komen, doch
tevergeefs; zoodat zij weer in de
richting van de Schermer ver
trokken.
Bij de z.g. „Uitgang" onder
.Rustenburg stapten zij af en
werd afgesproken, langs welke
wegen ieder huiswaarts zoü
gaan.
Nauwelijks hadden zij eenige
woorden met elkander gewis
seld, of vanaf de brug over den
Ringvaart tegenover den Rus
tenburger weg brandde een salvo
m hun richting los; de vonken
sloegen uit de straatsteenen van
de daarop afketsende kogels.
Ieder zocht inderhaast dek
king, elk een kant uit. Wonder
boven wonder bleek geen van
onze jongens gewond te zijn De
schutters op de brug land-
wachters volgden hen, doch
door de zwarte duisternis kon
den zij geen man vinden.
Een der landwachters was reeds
wt op enkele meters afstand van
Niek den commandant genaderd,
deze kon zijn sten, die opgevouwen
in zijn tascti zat, niet zoo gauw
schietklaar maken, zoodat hij naar
zijn dienstrevolver greep, hij was
wachtmeester bij de marechfaus-
Nauwelijks had hij zijn wapen
VER den "slag bij
XJrsem" in den nacht
van 10 op 11 Octo
ber 1944 en het
daarmee in verband
staande drama op
de boerderij "Hout-
lust'' aan den Zui
dervaart in den
Schermer, hebben
allerlei ongecontro
leerde verhalen de
ronde gedaan. Aan
de hand van een
diepgaand onder
zoek naar de fei
ten, waarbij tal van
betrokken personen
door ons gehoord
werden-, zijn wij
thans in staat onzen
lezers een nauw
keurig verhaal te
geven van deze
veelbesproken epi
sode uit de geschie
denis van het on-
dergrondsch verzet
in den kop van
Noordholland.
n.l,
see,
gereed om te vuren of op de brug
klonk een fluitje door de nachtelijke
stilte, waarop de landwachters allen
hun leider terugtrokken. Zij
hadden geen van onze jongens te
P?.., en £eHre&eri en dorsten zich
blijkbaar niet in de donkere steeg
jes te begeven, waar de B.S.-ers
zich verscholen hadden. Deze trok
ken af in de richting van Ursem en
Oterleek.
GEVECHT IN DEN
NACHT
De ploeg, die daags tevoren op de
boerderij "Houtlust" aan den Zui
dervaart was aangekomen en die de
opdracht had de wapens van het
dropping-terrein te gaan halen, had
geen bericht gekregen, dat de wa
pens niet waren afgeworpen. Zij
vertrok dus tusschen 3 en 4 uur met
een vracht-Ford, bestuurd door P.
Wagenaar vandaar naar het drop
ping-terrein. Naast den bestuurder
had de commandant, Gerard Veld
man; plaats genomen, gewapend
met een revolver. Tusschen de ca
bine en de laadbak stonden met hun
sten Jac. Wagenaar en "Jan 3" (J.
Admiraal), in de met 'n zeil over
kapte bak zaten eveneens gewa
pend met de sten Frans van der
Zijden, Jan Walter, een in den
Schermer ondergedoken Amerik.
pilootboogschutter Arthur Bradur
en twee onderduikers >^uit Gelder
land "Koos" v. d. Bergen en Piet 3
Qp de boerderij waar lVs ton wa
pens en munitie verborgen zat, ble
ven ter bewaking achter Floor Niele
en Joh. de Jong. "Niek", die met een
collega op den Grootendijk tusschen
Ursem en Rustenburg reed, zag de
verlichte koplampen aankomen, hij
dacht aanvankelijk; dat het een
Duitsche auto was.
De landwachters op de brug
gaven signaal met een stop
licht; vlak voor de brug stond
de auto stil en de inzitten
den dachten eerst, dat het hun
eigen mannen waren.
Na de bevrijding had op het erf van de boerderij
een herdenking plaats; mevr. de Wed. C. de Boer-
Stam legt bloemen op de plaatswaar haar man viel.
V.-
„Goeien Morgen." zei daarom
„Jan 3".
„Handen hoog" was het ant
woord en meteen knetterden
de stenguns op de donkere,
neergehurkte gestalten op de
brug. De landwacht kreeg de
volle laag.
Enkele landwachters, die den
auto van achter naderden,
hadden eveneens een salvo te
incasseeren van de jongens,
die vanuit de bak hun sten
guns hanteerden.
De nachtelijke stilte werd lu
guber verstoord door het ge
kerm en geschreeuw der ge
troffen mannen en het knet
teren der geweren. Als schie
tende sterren doorboorden de
kogels de zwarte duisternis
De commandant, Gerard Veldman,
die een lichtgekleurd windjack aan
had van den Amerikaan en daardoor
een gemakkelijk doelwit was, schoot
naar later is gebleken den
landwachter v. d. Spek door zijn
rechterhand, doch viel zelf, door een
kogei in het hoofd en zijn borst
doodelijk getroffen neer, hij moet
op slag' gedood zijn.
Jac. Wagenaar, die nog steeds met
"Jan 3" achter de cabine op den
auto stond, kreeg een schotwond
aan zijn rechterhand, waardoor zijn
duim verbrijzeld werd, doch hij
bleef desondanks deelnemen aan het
hevfg vuurgevecht. Frans v. d. Zij
den kreeg schotwonden in zijn arm
en v el bewusteloos in de breede
rietschoot naast de brug, waar hij
eerst bij het aanbreken van den dag
door de landwachters gevonden werd
De overigen bekwamen geen letsel
en wisten in het duister te ontko
men.
Aan de zijde van de landwachters
waren twee dooden en verschillende
gewonden gevallen. Zij moeten on
geveer 12 man sterk geweest zijn.
Eenigen nunner waren dien nacht in
Ursem op strooptocht naar onder
duikers geweest en hadden zich na
afloop daarvan bij hun "rotgenoo-
ten" op de brug gevoegd. Zij hadden
als onderduiker, zekeren Cor Groen
van Ursem gearresteerd, die echter
kans zag in de hitte van het ge
vecht, waar hij getuige van was, de
vlucht te nemen en een veiliger
heenkomen te vinden.
ONOPGELOST RAADSEL
Terwijl de landwachters zich
met hun dooden en gewonden be
zig hielden, speelde zich oo de
onder aan den Grootedijk gelegen
boerderij van de J. Dekker een an
der drama af. Het gezin Dekker,
werd opgeschrikt door het inslaan
van een ruit van de woonkamer.
Daarop hoorden de bewoners van
de boerderij iemand op het erf
kermen. Nauwelijks was Dekker
Sr. den kermenden man tot op
eenige meters genaderd, of deze
loste een schot, dat Dekker trof in
zijn rechter dijbeen.
Op den angstigen nacht volgde
voor de fam. Dekker een nog ang
stiger morgen; toen de landwacht
en de Duitschers in de meening' ver-
keerend, dat de boerderij een schuil
plaats van terroristen was drie
kwartier op de boerderij schoten;
waarbij een koe, die buiten stond,
gedood werd en melkbussen en huis
raad beschadigd werd. De 58-jarige
Dekker is 15 November daarna
nadat zich complicaties hadden
voorgedaan indirect aan de gevol.
gen van het schot in zijn been; in
het ziekenhuis overleden.
URSEM IN ANGST
De landwacht op de brug had in-
tusschen assistentie gekregen van
de feldgendarmerie uit Alkmaar.
Naar omwonenden verklaarden ge
droegen zij zich als dronken Duit
schers. Als zoodanig werden zij cïan
ook geschetst door den boerenknecht
de Jong; wien de stuipen op het lijf
gejaagd werden; toen hij op weg
naar zijn baas bij de brug kwam;
die hij niet mocht passeeren en die
opgewonden bij Kolenbrander zijn
verhaal kwam doen. Deze ging met
zijn collega Veenencfaal en den wnd.
Burgemeester Besier eens kijken; zij
werden met een "handen omhoog"
en waarschuwing'sschoten verwel
komd. Zij konden zich legitimeeren
en mochten toen blijven.
Op de brug lag nog het ontzielde
lichaam van Gerard Veldman.
Kolenbrander herkende direct zijn
strijdmakker uit het onder,
grondsch verzet, doch deed alsof
hij hem niet kende. De landwach
ters hadden niet minder dan' 17
fietsen gevonden van de mannen,
die uit de Wogmeer komende, hier
elk een kant waren heengegaan.
Frans v. d. Zijden bevond zich
onder bewaking in de woning van
de fam. de Jong. Reeds waren de
Bij de foto's: 1. Vader D. de Boer en 2. de zoon
P. de Boer; 3. Gerard Veldman, de commandant
van de groep B.S. in den auto; hij sneuvelde op de
brug, die voortaan Gerard Veldmanbrug zal heeten.
lijken van de landwachters en
enkele gewonden in Roode Kruis-
auto's naar Alkmaar vervoerd
Al spoedig kwam de Feldgen-
darmerie met 'n kleine hon
derd man uit Alkmaar, die de
omgeving afzetten. Op de
brug werden twee granaat
werpers in stelling gebracht.
Kolenbrander werd onder
vraagd.
Ursem was een dorp van ter
roristen, zei de mof.
I
In de portemonnaie van Gerard
Veldman vonden de moffen een
briefje, waar zij nogal blij mee
schenen; zijn ring werd van zijn
vinger getrokken.
Als vóór twaalf uur de verdwe
nen terroristen niet te voorschijn
kwamen, zou het heele dorp plat
gebrand worden; later werd hier
aan nog het dreigement toege
voegd, dat de pastoor, de twee
hoofden van scholen en Kolen
brander gefusilleerd zouden wor
den. Met deze boodschap moest
deze laatste naar Ursem gaan.
In het dorp ontstond een pa
niekstemming. De Ursemmers
brachten hun huisraad in
bootjes, om het in veiligheid
te kunnen brengen; velen
vluchtten in de richting Aven-
horn. Dat de moffen Gerard
Veldman'voor een Amerikaan
aanzagen, is wellicht mede de
oorzaak geweest, dat Ursem
het lot van Putten bespaard
bleef.
Na den middag werd het stoffe
lijk overschot van Gerard in het
lijkenhuisje van Ursem opge
baard; eerst een week daarna
werd toestemming gegeven het te
begraven. In stilte en in tegen
woordigheid van slechts enkelen
werd hij voorloopig op de alge-
meene begraafplaats ter aarde be
steld, nadat de kapelaan van
Ursem het graf nog had gewijd.
Op 18 Mei werd hij met eerbe
toon door zijn strijdmakkers bijge
zet in het heldengraf op St. Bar
bara te Alkmaar.
Wie of wij ook over hem spra
ken, allen hadden de grootste be
wondering voor zijn moed en op
recht karakter.
Om zes uur dien morgen kwam
Jan 3 na den gewonden Jac.
Wagenaar op de boerderij van
Koning te hebben afgeleverd
op de boerderij van P. de Boer
aan den Zuidervaart aan, om te
vertellen, wat er in Ursem ge
beurd was.
Er werd krijgsraad gehouden,
waarbij niemand minder dan Ir.
W. Schermerhorn, thans minis
ter-president, doch destijds on
derduiker bij D. de Boer aan den
Zuidervaart zijn advies gaf,' dat
luidde: Direct de wapens weg en
de boerderij opruimen. Op een
driewielde kar, getrokken door
een tractor reed Piet de Boer,
geholpen door de overige mannen
van de Ondergrondsche de IV*
ton wapens naar de verder gele
gen boerderij van K. Glynis, waar
ze in een drogen ierkelder ge
gooid werden. Verder werden op
de boerderij alle sporen uitge
wischt, die erop wezen, dat er
dien nacht de jongens gebiva-
keerd hadden. Tegen elf uur was
alles aan kant en nauwelijks was
men aan het beraadslagen wat nu
te doen, of een moffenhorde van
honderd man onder commando
van den beruchten Lages had de
boerderij omsingeld. Geweerscho
ten verstoorden de vredige stilte
van het polderland.
DE BOERDERIJ
OMSINGELD
Even tevoren waren nog J. Wal
ter en P. Wagenaar op de boer
derij aangekomen, om hun fietsen
te halen; dit werd hun noodlot
tig. De boerenknecht Ab de Boor-
DE
GERARD VELDMAN-
BRUG
E BRUG bij Rusten
burg, welke 't too-
neel was van "De
slag bij Ursem" en
waarop Gerard Veld»
man zijn leven liet
voor de vrijheid van
zijn land en land-
genooten, zal, met
toestemming van de
Prov. Waterstaat
voortaan GERARD
VELDMANBRUG
genoemd worden. Op
4 Mei zal met eeni
ge plechtigheid een
koperen plaat met
den naam op de
brug worden aan
gebracht.
