UNIEK NEDERLANDS PIONIERSWERK
Het wonder van Harlingen
KRANTENKONING
zette Attlee op de pijnbank
Wederopbouw veroordeelt het hutje op de hei
Uit alle landen komt men kijken
Labour's verleden
in opspraak
Krotten komen
in de mode
DONDERDAG 23 MAART 1950
PAGINA 3
HOE HET BEHOORT TE ZIJN. Deze geheel stenen bungalow, ontworpen door de architect
van der Linden uit Raalte, heeft 190 M3 inhoud, grote woonkamer, keukentje, gang, twee slaap
kamers en aangebouwde schuur. Bouwkosten f6500.levensduur minstens 50 jaar. Huur
f200.rijksbijdrage f188.per jaar. Deze bungalow kan met weinig kosten met enige
kamers worden uitgebreid.
Een kraagstuk wordt op zijn plaats gelegd
UIT NIEU W-ZEEL AND, uit Canada, Zweden. Noorwegen en
elders komen de ingenieurs naar Harlingen om er te leren en
met bewondering te staren naar wat er door de Nederlanders
wordt gewrocht. Het gaat om het kanaal DelfzijlLemmer, met
een uitloper naar Harlingen, waaraan al jaren is gewerkt en
dat nu zijn voltooiing nadert. In Harlingen heerst daardoor grote
bedrijvigheid, maar beseffen wij, Nederlanders, zelf weL welk
een unieke prestatie er wordt geleverd? Zo niet zet dan uw
hoed op en kom mee naar het oude, Friese stadje met zijn
antieke grachtjes en stille, statige huizen, maar ook met zijn
grote toekomst
De nieuwe Noorderharvenclam, die,
met de sluizen, nu het sluitstuk
vormt van dit kanaal, is gereed;
aan de sluizen zelf wordt nog droit
gewerkt. Nederlandse ingenieurs op
hun best en steeds weer moeten
gasten worden rondgeleid, water
bouwkundigen uit vijf werelddelen.
Ze hebben niets dan lof voor wat
hier wordt verricht Bij de aanleg
van deze dam is een geheel nieuwe
werkwijze toegepast. Onbekendheid
met het materiaal heeft er toe ge
leid, dat de ingenieurs, zowel als
de uitvoerders van het werk (de
Fa. Van Haétum en Blankevoort en
de Mij. „Wegenbouw Utrecht") voor
buitengewoon moeilijke problemen
zijn komen te staan.
Problemen en hun oplossing.
Aanvankelijk lag het in de be
doeling, de perskaden te bekleden
met een ongeveer tachtig centime
ter dikke laag gebitumineerd zand.
Hiertussen werd dan het zand ge
spoten en dit zand weer overdekt,
maar nu met een laag van vijfen
zeventig centimeter dik. Deze werk
wijze werd echter veel te kostbaar
en te tijdrovend. Daarom besloot
men, de kaden weg te laten en het
zand eenvoudig in zee te spuiten
Wel kreeg men nu vrij veel verlies
aan zand. maar het voordeel van
deze werkwijze was, dat thans con
tinu kon worden doorgewerkt. Het
was maar een proberen, of de gril
lige zee precies zo zou antwoorden,
ais vooraf was becijferd.
Maar na enkele weken kwam te
blijken, dat het niet de juiste me
thode was. Ten gevolge van de
golfslag en de getijstromingen, die
loodrecht op de dam heen en weer
trokken, zette het zand zich veel
te ver buiten het profiel af. En
dan moeten de ingenieurs weer de
koppen bij elkaar steken en htm
kermis en hun vernuft stellen te
genover die grijze zee, waarboven
een grijze lucht zich welft, niet van
zins, de geheimen der natuur te
verraden
Belangrijke hesparing op
deviezen.
De man, die er méér van kan
vertellen, is ir. E. Kuiper van de
Rijkswaterstaat en hij is vervuld
van dit onderwerp. „Vroeger", zegt
hij, „werden de dijken bekleed met
basaltzuilen. Maar de deviezenmood
dwong ons, om te zien naar ander
materiaal. Want basalt komt, zoals
u weet, uit het buitenland en bet
kost dus deviezen. Wij zijn letter
lijk in zee gegaan met gebitumi
neerd zand. Dat is een mengsel van
95 pet. zand en 5 pet. bitumen. De
aanleiding daartoe was een proef
neming op kleine schaal, die we
hebben genomen om te onderzoeken
of we dit zand zouden kunnen ge
bruiken ter vervanging van het vrij
kostbare kedleem. Een nog warm
mengsel van zand en bitumen werd
gestort in snel stromend waer. En
toen bleek, dat het een zodanige
samenhang bezat, dat het niet door
het water werd meegevoerd. Dat
bracht ons op de gedachte, hetzelf
de materiaal te gebruiken ter ver
vanging van de basaltglooiïngen."
Dertig procent besparing.
„Besloten werd, een proefdijk aan
te leggen van honderdzestig meter
lang. De perskaden, die vroeger van
keileem werden gemaakt, maken
wij nü van gebitumineerd zand.
Tussen deze kaden wordt weer
zand gespoten en het aldus gevorm
de dijklichaam wordt nu zo snel
mogelijk overdekt met een laagje
gebitumineerd zand.
Na allerlei moeilijkheden te heb
ben overwonnen, is de proefdijk dan
gereed gekomen en we waren zeer
tevreden over het resultaat. Dit
proefstuk heeft enige zware stor
men glansrijk doorstaan, zodat
werd besloten, de resterende zeven
honderd veertig meter op dezelfde
wijze te maken. Want het beteken
de een besparing van dertig procent
op de kosten en de kwaliteit was
minstens dezelfde van het keileem."
De schrik om het hart.
Het ging niet allemaal even mooi
en voorspoedig! Er waren platen
gemaakt, vijf meter lang, vijf meter
breed en vijftien centimeter dik,
20 pet. bitumen ongewapend en
voorzien van ingegoten staaldraden,
om aan te trekken. De volgende
dag werd zo'n plaat op drie zware
vrachtwagens naar de plaats van
bestemming gebracht en zij plooide
zich!
In overleg met de aannemer is
toen besloten, de platen per zolder
schuit te vervoeren en met een
drijvende bok op het beloop neer
te laten. Weer plooide de plaat zich
over iedere oneffenheid en ze ver
toonde geen enkel scheurtje. Maar...
zo goed als de proef was geslaagd,
zo slecht verliep het seriewerk!
Toen het eerste kraagstuk van
twintig ton in de drijvende bok
hing, knapten de draden en plofte
het stuk in zee. De arbeiders moes
ten een goed heenkomen zoeken
Door schade en schande wijs ge
worden, is toen ieder kraagstuk
voorzien van vier trekdraden met
voorspanning en verankerd met
dwareplaatjes, waarachter draad
klemmen. Bij wijze van proef is dit
kraagstuk eerst op zijn plaats ge
legd en toen weel- opgepakt en men
liet het een uur in de takels han
gen. Hierbij was niet de minste
scheurvorming te constateren; de
oplossing was gevonden! Nu vlotte
het werk uitstekend; prachtig
plooide iedere plaat zich over alle
oneffenheden en, door de plateD
dakpansgewijs over elkaar te leg
gen, verkreeg men een mooi aan
eensluitend geheel.
In de helft van de tijd.
De grootste moeilijkheid was het
gebrek aan ervaring met het ma
teriaal. Bk- kon niet worden gepro
fiteerd van de ondervinding van
anderen, alles moest zelf worden
uitgedacht en geëxperimenteerd.
Dat heeft heel wat hoofdbrekens
gegeven, eer de beste werkmethode
was gevonden. Maar de vinding
rijkheid en de bekwaamheid van
onze ingenieurs heeft toch einde
lijk geleid tot een bevredigend re
sultaat. Tot méér dan dat! Ondanks
tegenslagen is gebleken, dat de
aanleg van deze dijk op de oude
manier zeker tweemaal zolang zou
hebben geduurd. Een belangrijke
tijdbesparing, waardoor ook de
onkosten zijn meegevallen. De kos
ten van het totale werk worden
nu geschat op zes millioen.
De sluisput.
Bi- wordt op dit ogenblik heel
hard gewerkt aan de bouw van de
sluizen. In een grote put, vele me
ters onder de zeespiegel, arbeiden
onze mannen. Wagonladingen ce
ment worden hier verwerkt, terwijl
voor de bekisting, waarin het be
ton wordt gestort, een enorme
voorraad hout nodig is.
I De heer Lettinga, opzichter-tim
merman bij dit werk, vertelt hier
over;
„De vloer van de grote sluis
wordt anderhalve meter dik. Acht
honderd palen van gewapend beton
worden in de grond geheid om de
sluis de nodige stevigheid te ver
lenen. Want bij stormweer heeft
zo'n sluis heel wat te verduren. De
doorvaart wijdte komt op 12 meter,
zodat ook zeer grote schepen straks
kunnen worden geschut. De schut-
kolk krijgt een lengte van 150 M.
De kleine sluis, waaraan even
eens wordt gewerkt, krijigt een
breedte van 7 M. en een schutkolk
van 40 M. Kleine gemaaltjes en
pompen werken dag en nacht om
het grond- en regenwater weg te
pompen. 150 arbeiders zijn hierbij
werkzaam, waaronder heel wat
Harlingers."
Behoudens onvoorziene omstan
digheden, hoopt men het kanaal en
de sluizen in Januari 1951 officieel
te kunnen openen. Zal het een
voor- of nadeel voor Harlingen
worden? De meningen zijn hierover
verdeeld. Maar laat ons het hou
den bij de optimisten, die voor
de oude stad een bloeitijd tegemoet
zien. En laat ons voor ogen hou
den, dat Nederland weer het'zóveel-
ste grootse ingenieurswerk heeft tot
stand gebracht, dat de roem van
Delft één enkele hogeschool
als stammoeder voor zo vele, vele
technische wonderen! wederom glo
rieus is gevestigd. v. d. P.
O
„HUIZENHERSTEL
GEMEENSCHAPSZAAK"
De ambtenaar van het O.M. te
Zaandam vroeg Dinsdagmorgen
ontslag van rechtsvervolging voor
een Purmerender huiseigenaar,
die in gebreke was gebleven toen
het gemeentebestuur hem gesom
meerd had op grond van de wo
ningwet, enkele panden, die hij
voor sloop had gekocht, bewoon
baar te laten maken.
De ambtenaar vond het niet
verantwoord „de huiseigenaar te
verplichten onredelijke onkosten
te laten maken voor reparaties
e.d." Hij vond het herstel der hui
zen veeleer een gemeenschaps
daad, waarvan de kosten door de
gemeenschap gedragen moeten
worden. De kantonrechter mr. van
Houten deed uitspraak conform
de eis.
FRANSE REGERING WIJST
DUITSE GEESTELIJKEN UIT
STUTTGART, 21 Maart (KNP)
„Deken" Lindner, een Protestantse
Duitse geestelijke, die als gedele
geerde van de „Oecumenische
Raad" aan het hoofd stond van
de zielzorg voor de Protestantse
Duitse krijgsgevangenen in Frank
rijk, is volgens een mededeling
van het juridische consultatie
bureau („Rechtsschutzstelle") van
het „Evangelische Hilfswerk" op
korte termijn uit Frankrijk uitge
wezen. Ds. Lindner, die sedert
bijna vier jaren zijn werk onder
de Duitse krijgsgevangenen in
Frankrijk heeft uitgeoefend, heeft
bevel ontvangen het land uiterlijk
21 Maart te verlaten.
Kleine sluis in aanbouw
(Van onze correspondent.)
Toen de Conservatieve Partij
besloot Attlee voorlopig' aan het
bewind te laten, was alleen de
eigenaar van de Daily Express",
Lord Beaverbrook, het hiermee niet
eens. Deze 70-jarige over-energieke
Canadees is een man met stok
paardjes, een man, die zich moeilijk
kan honden aan de afspraken van
de partijleiders, maar steeds geneigd
's zijn eigen oordeel te volgen.
Dit oordeel heeft hem million-
nair gemaakt, een der grote kran
tenkoningen in Engeland, en de
geweldige energie van Beaverbrook
heeft in de moeilijkste oorlogsjaren
toen hij verantwoordelijk was voor
de vliegtuigproductie, de jagers en
bommenwerpers uit de grond ge
stampt.
Alles zou misschien goed zijn ge
gaan, als het verraad van Fuchs
niet tussenbeide was gekomen. Men
kan de regering onmogelijk kwa
lijk nemen, dat Fuchs, de Duitse
communist, in 1942 als atoomexpert
te werk werd gesteld. Attlee en
vele van de socialisten, die nu mi
nister zijn, stonden toen nog op
de lijsten van de Geheime Diensten
als verdachte personen.
En waarschijnlijk zou er niets
zijn gebeurd, als Attlee Strachey
niet Minister van Oorlog had ge
maakt. Strachey is afkomstig uit
een oud Engels geslacht, een der
weinige Labourmannen, die door
htm afkomst toegang tot de hoog
ste kringen hebben. Hij werd com
munist in zijn studententijd.
Maar hij was te BMgels om, zoals
duizenden anderen, niet ontgoo
cheld te worden. Hij zei aan het
communisme vaarwel en de La-
bourpartij nam hem weer in ge
nade aan.
Attlee heeft niet aan dit al te
linkse verleden gedacht toen hij
Strachey Minister van Oorlog
maakte. Maar Beaverbrook, on
tevreden dat de Conservatieven
zo vreedzaam gestemd zijn, heeft
in deze benoeming een kans ge
zien om te proberen de regering
op eigen houtje ten val te bren
gen. En het is hem bijna gelukt.
Tallozen, die overigens heel goed
begrijpen dat Beaverbrook meer
wordt gedreven door sensatie-zucht
en gekwetste ijdelheid dan door 't
verlangen het nationale belang te
dienen, vragen zich af of Stradhey
inderdaad de man is die aan het
hoofd van de Veiligheidsdiensten
moet staan. Zij zeggen niet dat hij
geen minister mag zijn, maar menen
dat een man met zijn verleden niet
Minister van Oorlog moet worden.
De Amerikanen zijn veel bozer dan
de meeste Engelsen. Strachey werd
tweemaal in Amerika gearresteerd
vóór 1939, omdat hij communist
was. Maar Amerika lijdt aan een
vrij ver gevorderde staat van hys
terie, terwijl de BSigelsen zelfs na
het proces Fuchs weigeren perso
nen uit officiële betrekkingen te
stoten, omdat hun buurman iemand
kent die de „Daily Worker" (de
Engelse „Waarheid") leest.
Ondertussen blijft het vuurtje
smeulen. De „Evening Standard" zal
voorlopig af en toe voor nieuwe
brandstof zorgen. Ondertussen wor
den de geheime diensten zorgvuldig
onder de loupe genomen. Mocht
men nieuwe, belangrijke lekken
ontdekken, dan volgt er een groot
schandaal. Beaverbrook heeft in
ieder geval de voldoening, dat hij
bijna een regering ten val bracht
tegen de zin van Churchill in. Als
Churchill er maar ee- jgenblik aan
had gedacht dat he. jgenblik voor
nieuwe verkiezingen, gunstig is,
waren Attlee, Strachey en de an
dere leden van het Ministerie nu
reeds afgetreden.
„WEDEROPBOUW" heelt de strijd aangebonden met het hutje
op de hei. Het is een leit, dat talloze woningzoekenden, telkens
opnieuw teleurgesteld, er ten einde raad maar toe zijn overge
gaan, zichzelf een woninkje te bouwen, waarvan asbest en
boardkarton, tezamen gehouden door een vlechtwerk van dunne
latjes, de hoofdbestanddelen uitmaken.
Dat lijkt wel mooi, zegt „Weder
opbouw", maar U moet niet ver
geten, dat deze huisjes, die dikwijls
nog 'n toilet, gas, waterleiding en
electriciteit missen, toch al gauw
vier- vijfduizend gulden kosten.
En dat, terwijl zij het hoogstens
tien, laten we veel zeggen: vijftien
jaar zullen uithouden.
Daarbij komt, dat de inhoud vèr
onvoldoende is. Dit bezwaar klemt
des te harder, daar in deze huisjes
veelal jong-getrouwde paartjes een
onderdak vinden, die binnen enkele
jaren met hun kroost en zichzelf
geen weg meer weten. En laten we
nu eens stellen, dat over 'n jaar of
zes de woningnood wat minder
wordt. Dan staan die hokjes daar;
ten halve uitgewoond zullen zij
nog slechts aantrekkingskracht heb
ben voor a-sociale gezinnen, 'n
kankerplek in de maatschappij.
Niet alle gemeentebesturen in
Nederland staan afwijzend tegen
over deze bouw in 't wilde weg.
Begrijpelijk. Heel wat burgemees
ters zijn werkelijk ten einde raad
met de huisvestingzorgen van hun
gemeentenaren. En dan wordt wel
eens oogluikend de bouw va,, een
zomerwoninkje toegestaan. Er is
zelfs een dorp geweest, waar twee
wethouders eigenhandig hebben
geholpen bij het bouwen van wo
ningen, die niet aan de eisen van
de bouwverordening voldeden.
„Flinke kerels", hebben de dorps-
mensen gezegd. Inderdaad, voor
hun bedoeling en hun doorzettings
vermogen kunnen Ve respect heb
ben; maar zouden deze wethouders
er wel bij nagedacht hebben, dat
zij eigenlijk bezig waren hun dorp
een slechte dienst te bewijzen?
„We rijn geholpen
Ja, zij die erin trekken, zijn al te
blij met hun eigen „home". Dat het
er tocht, dat het er vochtig is, dat
zij de „slaapkamer" slechts kunnen
betreden door over het voeteneind
van het ledikant naar binnen te
klimmen, dat hebben ze er graag
voor over. Hebt U 't ai eens slecht
getroffen met in-wonen? Dan hebt
U ook gezegd: „Alles liever dan
dit...." Maar de mensen van We
deropbouw weten nog niet, wat
beter is
We zullen 'ns wat cijfers geven,
'n Asbestwonlng kost f4.300.'n
houten woning van 95 kubieke me
ter f4.500.'n Houten huisje, dat
wellicht de vijftien jaren vol maakt,
komt op ongeveer f5.700.'n der
gelijk huisje van 170 kubieke meter,
dat 't bij goed onderhoud tot 20
jaar kan brengen, kost al gauw
zevenduizend gulden. Maarrrrr
al die dure centen, met zorg en pijn
bijeengespaard, zijn dan ook na 'n
jaar of vijftien onherroepelijk ver
loren. Bki niet te vergeten de hoge
kosten, die men heeft moeten be
steden om z'n huizing bewoonbaar
te houden.
Wat dan wel?
Twee honderd kubieke meter is
wel het minimum voor een rede.
lijke woning en dan nog voor een
klein gezin. Zo'n woning kan op
het ogenblik gebouwd worden voor
f6.500.De onderhoudskosten zijn
normaal; het kan in vijftig jaar
worden afgeschreven. Op 'n derge
lijke woning, omvattende een
woonkamer, twee kleine slaapka
mers, een keukentje en een schuur,
kan hypotheek verkregen worden,
iets dat op 'n weekendhuisje meest
al niet mogelijk is. Indien met sub
sidie gebouwd, vraagt dit huisje
aan huur ongeveer f 4.p. week.
„Denk niet", zegt Wederopbouw,
„dat wij zulke stoffige sufferds zijn,
die omwille van de ambtenarij onze
landgenoten volgens papieren plan
netjes willen laten lopen en hunke.
ren. Indien men zoals wij da
gelijks in aanraking komt met de
ellende van de woningnood, dan
zou men zo graag anders willen. We
kunnen het ons volkomen voorstel
len, dat de mensen clandestien gaan
bouwen. Maar de dure. slechte
krotten, die aan ongeduldige en
wanhopige landgenoten worden aan.
gesmeerd, zullen wij tot het uiter
ste bestrijden."
Er kunnen legaal op drie
manieren huizen worden gebouwd.
Ten eerste met volle rijkssteun, de
woningen in de z.g. gesubsidieerde
sector. Daarnaast is goedkope (Bou-
ma!) woningbouw eveneens vol
gens door de minister goedgekeurde
plannen; de woningen in deze sec
tor hebben aan een lagere over
heidssubsidie voldoende, zodat de
subsidie over een groot aantal wo
ningen wordt uitgesmeerd. Bki ten
slotte de vrije woningen, die aan 'n
bepaald volume en bepaalde eisen
moeten voldoen; voor deze wonnin
gen is een bouwvergunning nodig.
Dat het zo en niet anders moet
gaan, komt door onze financiële po
sitie tegenover het buitenland. We
kunnen maar beperkt importeren!
„Wederopbouw" is de eerste om
te erkennen, dat de woningpositie
een steeds zorgelijker karakter aan
neemt. Niettemin meent het depar
tement met alle lof voor veel
goed-bedoeld initiatief een drin
gende waarschuwing voor de z.g.
wilde bouw niet achterwege te mo
gen laten,
O
„VOETBALPOOLS VAAK EEN
WELDAAD VOOR 'T GEZIN"
De „Koninklijke Commissie voor
Loterijproblemen en Weddenschap
pen" in Engeland heeft over de
houding van de Katholieken ten
aanzien van weddenschappen en lo
terijen een rapport gepubliceerd,
opgesteld door de bisschop van
Southwark, Mgr. Cyril Cowderoy,
Kanunnik Thomas Fitzgerald, en
een advocaat, Mr. Stanislaus Seuf-
fert. Het rapport begint met er op
te wijzen, dat wedden evenals het
spelen om geld in zich niet ver
keerd is, zelfs niet het spelen met
een hoge inzet, onder voorwaarde
echter, dat de spelers het zich ge
makkelijk kunnen permitteren en
het spel niet bedorven wordt door
omstandigheden, die het ongeoor
loofd maken. Ook handelt iemand
naar de mening van Katholieke
moralisten niet verkeerd, indien hij
als speler of bookmaker zijn geld
verdient. Wel toonde het rapport
zich bezorgd over de morele geva
ren, die met de honden-rennen in
Engeland gepaard gaan, in het bij
zonder in de grote steden, daar zjj
een ongezonde atmosfeer scheppen.
Het schijnt, dat de zielzorgers
van de parochies in Engeland
over het algemeen de ervaring
hebben dat weddenschappen geen
gevaar opleveren voor het ge
zinsleven. De z.g. voetbalspools
vormen zelfs een nationaal tijd
verdrijf en zijn vaak een weldaad
voor het gezin, daar zij het gezin
's avonds bijeenhouden en een ge
zellige avond verschaffen.
Het rapport steunde de idee van
„bettings shops", dit zijn winkel
tjes, waar men kan wedden, on
der voorwaarden echter, dat er
strenge controle zou worden uitge
oefend evenals op bookmakers, die
verplicht moesten worden hun
pools te registreren. Ernstig waar
schuwde de commissie tegen de
bookmakers, die op straat de pool
trachten af te sluiten.
WEDEROPBOUW STRIJDT TEGEN SLECHTE, DURE WONINGEN. Wij laten U hier voor
beelden zien van slechte en economisch niet verantwoorde woningbouw. Links boven: Houten
woning van f5000.inhoud 150 M3, levensduur hoogstens 10 jaar. De kamerwanden zijn van
board of bimscement-platen. Fundering ontbreekt Rechts boven: geverfd plaatijzeren „woning
op wielen", van 60 M3 inhoud, met board binnenbetimmering. Afmeting 10 x 2,40 meter.
Totaalkosten met schuur, afvoer en waterleiding f5.159.De levensduur is niet te bepalen.
Links onder: Houten woning met eveneens een binnenbetimmering van boardplaat. De fun
dering bestaat uit betonstiepen. De vloer is deels van tegels, deels van hout De inhoud is
110 M3, bouwkosten f2800.Levensduur maximum 10 jaar. Rechts onder: Houten woningen
met rieten daken, die eerst f7.en thans f6.per week huur doen. Bouwkosten per stuk
f5700. Waterleiding en stroom aanwezig. Levensduur bij goed onderhoud 15 jaar.
