Er lag een bloedrode schandvlek
op het pasbevrijde Nederland
Voze mental iteit sch roomde
niet voor Nazi-methoden
ALLE „VERTROUWENSMANNEN"
in één simpele manchetknoop
VLUCHT IN DE NACHT
Wantoestandenons volk onwaardig
Beestmensen hielden huis in de Harskamp
Moord en doodslag
Recepten
Met de regering in ballingschap
wilde het niet erg vlotten
door E. J. Rath
PAGINA 4
ZATERDAG 26 MEI 1951
Aan het verslag van de Parlementaire Enquête-commissie aangaande de toestand in de Hars
kamp, ontlenen wij het volgende: In de Harskamp waren door de geallieerden onmiddellijk
na de oorlog 4032 SS-ers en landwachters achter het prikkeldraad opgeborgen. De Cana
dezen, die aanvankelijk met de bewaking wa ren belast, konden warempel geen brave jon
gens worden genoemd. Toen echter in juni 1945 deze taak werd overgenomen door Neder
landse bewakingstroepen, voornamelijk bestaande uit B.S.-ers, die heel begrijpelijk de SS-ers
en ander vijandelijk gespuis tot in de grond van hun hart haatten, was zonder meer een
brandende lont in een kruitvat geworpen. De Harskamp werd een hel, het meest beruchte
kamp van de 190, welke er zijn geweest, en de enquête-commissie heeft bij haar onderzoek
naar de misstanden in de kampen voor politie ke delinquenten voornamelijk stilgestaan bij
het uitpluizen van de wantoestand, welke daar heeft geheerst.
Veel valt te verklaren door de mentaliteit van die dagen, veel
ook door het grote gebrek aan geschikte mensen voor de functie
van kampcommandant en door het ontbreken van behoorlijk
bewakingspersoneel. Daarmede kunnen echter niet de methodes
worden goedgepraat, welke gebezigd werden en die klakkeloos
waren overgenomen van de nazi's.
Voor het militair gezag trok
men de schouders op. Dit onder
vond de heer Jansen, die 25 Juni
1945 als eerste kampcommandant
in de Harskamp arriveerde. Hij,
een hoofdonderwijzer ergens in
Noordholland, werd gewoonweg
genegeerd, men ging zijn gang
maar. Twee maanden later had
deze hoofdonderwijzer Schoon ge
noeg van zijn baan. De geestelij
ke verzorger in het kamp, de
heer G. H. Mol van Charante,
zegt in zijn verklaring, dat de
heer Jansen de situatie helemaal
niet meester was, dat hij niet op
kon tegen de B.S., hoewel de
toestand toen nog niet erg in het
kamp was. Dat werd het pas toen
een zekere majoor Scholten met
de leiding werd belast. Er werd
een man vermoord. Volgens de
geestelijke verzorging heeft ma
joor Scholten toen aan het ont
bijt van de officieren gezegd: „Ik
vind het helemaal niet erg: dat
hebben de schoften verdiend".
Toen wist de troep, dat de kamp
commandant het best vond. Deze
majoor was volgens de heer Moll
van Charante een slap en eer
zuchtig mens, die duidelijk wilde
laten uitkomen welk een gron
dige haat hij tegen de SS-ers
had.
Steeds erger
De schietpartijen zijn pas goed
begonnen toen het 14e Regiment
Infanterie eind Augustus 1945
met de bataljonscommandant
Toussaint uit Duitsland terug
keerde en met de bewaking werd
belast.
Dit regiment had in Duitsland
gevochten en was naar de Hars
kamp gedirigeerd om oefeningen
te houden. Men zat echter zonder
voldoende bewakingsperoneel en
dus werd 14 R.I. eigenlijk toeval
lig ingeschakeld in het bewa
kingsapparaat Het regiment be
stond uit een troep rauwe kna
pen voor wie een mensenleven
niet veel waarde had, vooral niet
dat van een SS-er of landwach-
ter. Toen de assistent van de
kampcommandant, de luitenant
Vlamings, de order had uitge
vaardigd „als er op een gegeven
moment eentje even onwillig is,
dan schiet je maar", was dat niet
aan dovemansoren gezegd. In
Juli 1945 is er een man bij een
werkobject geweest, die een bru
tale mond had gehad. Daarop
heeft een sergeant een revolver
genomen en de man op de plaats
doodgeschoten. Het is natuurlijk
moeilijk om nu over die situatie
te oordelen. Het kamp was over
genomen van de Canadezen door
een troep mensen, die van mili
taire zaken weinig of geen kaas
hadden gegeten en die waar
schijnlijk in het begin van de
SS-ers bang zijn geweest. In de
nervositeit zal men toen gedacht
hebben: „Wij zullen die mensen
scherp moeten aanpakken. De
heer Moll van Charante verdedigt
het niet, maar toen lag het, vol
gens hem, anders dan bij de
moordpartijen van nadien. Toen
werd er lustig in de barakken
geschoten en zijn vele mensen
getroffen terwijl zij lagen te sla
pen
(Bij de officieren, zo verklaar
de de heer Moll van Charante
verder, was het een janboel. Als
er jenever was, waren de officie
ren zo dronken, dat zij door hun
eigen soldaten naar bed moesten
worden gebracht).
Schieten als er iets beweegt
In October 1945 hebben de erg
ste schietpartijen plaats gevon
den. Er zijn toen, ongeveer van
Augustus tot October, zeven men
sen gedood en verschillende ern-
ZONDAG 27 MEI 1951-
HILVERSUM I 402 m- 8.00 KRO
9.30 NCRV 12.15 KRO 17.00 IKOR
19.00 NCRV 19.45—24.00 KRO-
8.00 Nieuws en weerberichten;
8-15 Graan; 8.25 Hoogmis; 9.30
Nieuws en waterstanden; 9.45
Omroeporkest; 10-00 Chr. Geref.
kerkdienst; 11.30 Dubbelmannen-
kwartet; 11.45 Gewijde muziek;
12.15 Apologie; 12.35 Gram; 1255
Zonnewijzer; 13.00 Nieuws, weer
berichten en Kath. nieuws; 13-20
Gevarieerde muziek; 13-45 „Uit
het Boek der Boeken"; 14.00 Ka
merorkest en solist; 14.50 Gesprek
rond de tafel; 15-15 Vocaal kwar
tet; 15-40 Viool en piano; 16.10
„Katholiek Thuisfront Overal;"
16.15 Sport; 16.30 Vespers; 17.00
Ned. Herv. Kerdienst 18-15 Zang-
dienst; 19.00 Orgelconcert; 19.15
„Mensen op de achtergrond,"
causerie; 19-30 Nieuws, sportuit
slagen en weerberichten; 19.45
Herdenking van de sociale ency
clieken; 19-52 Boekbespreking:
20.05 De gewone man zegt er 't
zijne van; 20-12 Gevarieerd pro
gramma; 22.45 Avondgebed en
liturgische kalender 23.00 Nieuws
23.15—24.00 Gram.
HILVERSUM II 298 m. 8-Ofl
VARA; 12.00 AVRO 17-00 VARA
18-30 VPRO; 19.00 IKOR; 20-00
—24.00 AVRO.
8-00 Nieuws en weerberichten;
Daarna Postduivenberiohten 8.18
Gram; 8.30 Voor het platteland;
8.40 Gram; 9-00 Vacanti-etips 9-12
Postduivenberiohten; 9.15 Ver
zoekprogramma; 9.45 „Geestelijk
leven," causerie 10-00 Instrumen
taal trio; 10.25 „Met en zonder
omslag"; 10-50 Amusementsmuz.;
11.15 Cabaret; 12.00 Accordeon-
muziek; 12-30 Voor de jeugd 12.40
„De Nederlandse Athletiek in het
Goud," klankbeeld; 13.00 Nieuws
en weerberichten; 13-15 Medede
lingen of gram.; 13.20 Gram.;
13.20 „Even afrekenen, Heren";
14-00 Gram; 14.05 Rubriek van
kunst en cultuur; 14-30 JClein
vrouwenkoor; 14.45 Film; ïtje;
15-00 Concertgebouworkest en
soliste; 16-00 Dansmuziek; 16.30
Sportrevue; 17.00 Voor de jeugd;
17.25 „Martin's geheime raket-
vlucht naar de maan," hoorspel;
17.45 Pianospel 18-00 Sportpraat-
je: 18-15 Nieuws en sportuitslagen
18.30 Korte kerkdienst 19-00 Kin-
dej-diienst; 19.35 Bijbelvertelling;
20-00 Nieuws; 20.05 Actualiteiten
20.15 AVRO-orkest en dameskoor
20-50 „De Forsyte Sage": „Een
man van Fortuin," hoorspel; 21-30
Orgel en viool 21-50 Hersengym
nastiek; 22.15 Surinaamse volks-
muz. 22.30 Cabaret 23.00 Nieuws;
23.1524 00 Gram-
MAANDAG 28 MEI
HILVERSUM 1, 402 m.
7.00—24.00 NCRV.
7.00 Nieuws, 7.18 Gewijde mu
ziek, 7.45 Een woord voor de
dag, 8.00 Nieuws en weerberich
ten, 8.10 Sportuitslagen, 8.20
Gram. muziek, 9.15 Voor de zie
ken, 9.30 Waterstanden, 9.35
Gram. muziek, 10.30 Morgen
dienst' 11.00 Gram. muziek, 11.15
Gevarieerde muziek. 12.30 Land
en tuinbouwmededelingen, 12.33
Orgelconcert, 13.00 Nieuws. 13.15
Instrumentaal ensemble, 13.45
Gram. muziek, 14.00 Schoolradio,
14.35 Gram. muziek, 14.45 Voor
de vrouw, 15.15 Alt piano en
viool, 15.40 Gram. muziek. 16.00
Bijbellezing, 16.45 Gram. muziek,
17.00 Voor de kleuters, 17.15
Gram. muziek, 17.25 Klein koor,
gitaar en bas, 17.45 Voor de
jeugd 18.00 Lichte muziek. 18.15
Sportpraatje, 18.25 Gram. mu
ziek, 18.30 Boekbespreking, 18.45
Engelse les, 19.00 Nieuws en
weerberichten, 19.15 „Volk en
Staat", causerie. 19.30 Gram.
muziek. 19.40 Radiokrant, 20.00
Nieuws, 20.05 Orgelconcert, 20.25
„Van Liefde jong en oud", hoor
spel, 21.30 Symphonie orkest en
solist, 21.50 Internationaal Evan
gelisch commentaar, 22.00 Salon
orkest, 22.30 Vocaal ensemble
en orgel 22.45 Avondoverden
king. 23.00 Nieuws, 23.1524.00
Gram. muziek.
HILVERSUM 2. 298 m.
7.90 VARA. 10.00 VPRO. 10.20
—24.00 VARA.
7.00 Nieuws. 7.15 Ochtendgym
nastiek, 7.33 Gram. muziek 8.00
Nieuws en weerberichten, 8,18
Gram: muziek. 10.00 „Voor de
oude dag", causerie, 10.05 Mor
genwijding. 10.20 Voor de kinde
ren 10.35 Voor de vrouw, 10.50
Voor de zieken, 11.45 Vioolduo,
12.00 Gram. muziek. 12.15 Accor-
dconmuziek (12.30 Mededelineen
voor land- en tuinbouw. 12.33
12.38 Voor het olatteland), 13.00
Nieuws. 13.15 Voor de midden
stand. 13.20 Klein koor en orgel,
13.45 Gram. muziek 14.00 Hoe
horen wij?", causerie, 14.15
Pianokwartet. 14.50 Gram. mu
ziek. 15.20 ..Onze oude Dundas",
hoorspel. 16.10 Haarlemse orkest
vereniging koor en solisten
17.00 Voor de kinderen. 17.30
Pianoduo, 17.45 Regeringsuitzen
ding: mevr. S. de Bruyn-Botma:
Ervaringen on Nieuw-Guinea".
18.00 Nieuws. 18,15 Militair com
mentaar. 18.30 VARA-varia 18 35
Metronole orkest 19 00 Parle
mentair overzicht. 19.15 Viola da
gamba en elavecimhel, 19 45 Re-
gpringsuitzeodins: ir. J. M. A.
Pernders: Wat heeft de Ameri
kaans» landbouw ons te zeg
gen?". 20.00 Nieuws 20.05 In
strumentaal sextet. 20.35 Caba
ret.. 21.10 Lichte muziek 21.35
Kraaiend» Haan" klank
beeld. 22.05 Radio Philharmo-
nisch orVprt en solist. 23.00
Nieuws 23.1-5 Socialistisch nieuws
in Esnerant.o 23.20 Orgelspel.
23.40—24.00 Gram. muziek.
stig gewond. De soldaten hadden
het consigne dat, als men iemand
na 8 uur 's avonds zag bewegen,
er moest worden geschoten. En
daarop beriep men zich steeds
als er weer „eentje" was geval
len. Anders staat de zaak met de
19-jarige Reest. Buiten het kamp
was een ziekenbarakje voor be
smettelijke ziekten honger
oedeem kwam ook veel in het
kamp voor en daardoor ook t.b.
en daar zat op zekere dag een
gedetineerde voor een geopend
raam. Een schildwacht beval het
raam dicht te doen. Er was even
een scherpe woordenwisseling en
tenslotte werd het raam geslo
ten. Toen kwam er een andere
soldaat aanlopen. „Dat moet je
zo doen", zeide deze tot de schild
wacht. Hij nam zijn geweer en
schoot door het raam zonder te
weten dat er een gedetineerde
achter zat. De jongen was op slag
dood. De kampleiding heeft ge
probeerd dit geval onder de tafel
te schuiven. Doch de aalmoeze
nier, pater Arts, is er achter ge
gaan. Pater Arts was kort nadat
Roest was neergeschoten aanwe
zig. „Onthoud waar de kogel te
recht is gekomen, want nu heb
ben wij een geval, waarbij we
kunnen zeggen: die heeft het ge
daan".
Pater Arts vertelde verder, dat
wanneer s de gedetineerden het
kamp binnenkwamen, de bewa
kers soms afspraken: „Ik neem
den dieje en hij den dieje", of:
„we zullen ze nog eens laten
springen". En dan werd er ge
woonweg op de barakken gescho
ten. Op die manier kwam ook
de mijnwerker Geurts aan zijn
einde.
Verpeste mentaliteit
Hoe schrikbarend laag de men
taliteit bij verschillende mensen
in die tijd was, blijkt wel uit het
volgende staaltje, dat pater Arts
aan de enquête-commissie be
schreef. Toen de pater bij de
stervende Geurts was, zei een
verpleegster tot hem: „Ik vind
het een schande, dat die mensen
geestelijke bijstand krijgen". Pa
ter Arts antwoordde: „Ze hebben
mij geroepen en het is mijn taak
hen allemaal te helpen. Evenals
het jouw taak is hen te verple
gen". Daarop sprak de verpleeg
ster: „onze jongens in Duitsland
hebben dergelijke geestelijke bij
stand niet gehad". Dat gesprek
heeft een ontzettende indruk op
pater Arts gemaakt. De sterven
de man leed vreselijke pijnen.
',Hoor die man eens lekker
schreeuwen, dat doet mij erg
goed", zei de verpleegster. Toen
heeft de pater gezegd: „Je moet
eens goed in de bijbel lezen, niet
alleen aan de buitenkant maar
ook aan de binnenkant". Zij zei
nog: „ik ben in elk geval blij
dat het zo gaat.Moet die
man ook in de hemel komen?"
vroeg de verpleegster nog, waar
op pater Arts alleen antwoordde:
„Neen, daar komen alleen jij en
je collega's". De man is later
plechtig begraven in de Hars
kamp. Dat ging echter niet altijd
zo, want de geestelijke verzorger,
de heer Moll van Charante, ver
klaarde, dat er bij de sectie van
de doden en bij het begraven
uitermate informeel werd gehan
deld. Majoor Scholten heeft bij
zo'n gevai aan de geestelijke ver
zorger medegedeeld, dat de offi
cier-van justitie hem had gezegd:
„Is het een SS-er. stop hem dan
maar onder de grond Wat pa
ter Arts altijd verschrikkelijk
dwars heeft gezeten, is de wijze
van rechtbedeling geweest, of de
wijze waarop de mensen terecht
stonden en behandeld werden.
Hij wijst erop b.v., dat mensen
die allang naar huis hadden moe
ten gaan, geen advocaat hadden.
Wat de algemene toestand in de
kampen betreft, heeft het hem
altijd gehinderd, dat men niet
snel aan de afhandeling van de
zaken is kunnen toekomen en
bovendien ergerde hem de wijze
waarop men soms bij de rechter
werd ontvangen. Men kon precies
aanwijzen: dat is een fatsoenlijke
en dat is geen fatsoenlijke. Er
waren onder de rechters bok en
kele mensen die absoluut niet
fatsoenlijk waren. Pater Arts
heeft, aldus de enquête-commis-
DREES
alias Dreyfus!
sie, de bewijzen, dat enkelen als
mens niet deugden, dat zij per
soonlijke veten in een vonnis tot
uiting trachten te brengen. Wat
pater Arts persoonlijk het ergste
vond, was de morele kant van de
zaak, het feit, dat het recht zoek
was.
Een ander geval, dat een schril
licht werpt op de mentaliteit van
de bewakers, is door de eerste
kampcommandant A. Jansen aan
de enquête-commissie vertelt. Als
er een gedetineerde uit de tent
kwam om naar een zekere plaats
te gaan, riep er een „halt, een
ander schreeuwde „looppas". De
man deed het laatste en rrrt er
over met de sten. De man werd
in zijn dij getroffen en viel neer.
Hij riep: „ik ben geraakt, mag
ik naar de dokterstent?" Het ant
woord was: „Ben je bij dit en dat
nog niet dood?" Rrrrrt, weer de
sten erover.
Erererliike periode.
Tenslotte spreekt het verslag
van de Parlementaire Enquête
commissie dan nog over de wrij
ving, die er bestond tussen de
bewakingstroepen van de binnen-
en de buitenbewaking en over de
schrikbarende wanorde die er
heerste met betrekking tot het
commando. De verwarde situatie
in en rond de Harskamp wordt
dus wel duidelijk door het boven
staande getypeerd. Er werd vaak
in het wilde weg geschoten, om
dat zoals er voor de Enquête
commissie is verklaard „de jon
gens het schieten zo prettig von
den". Er werd meermalen wild
geschoten, zodat er een keer van
van uit een bewakingstoren een
man aan de overkant van het
kamp door de long werd gescho
ten.
In haar eindconclusie zegde
de Enquête-commissie, dat de
schietpartijen in de Harskamp
een van de meest ergerlijke epi
soden uit het jaar 1945 is. De ge
beurtenissen hebben daar nog
eens duidelijk het licht op doen
vallen.
TOMATEN
De eerste tomaten zijn weer
verkrijgbaar en het zal wel niet
zo heel lang meer duren voor ze
volop te koop zijn. Tomaten,
rijk aan vitaminen en voedings-
zouten zijn, door het grote aantal
gerechten, dat men ervan berei
den kan, een gewild voedings
middel.
Niet-rijpe tomaten kan men een
poos bewaren in droog zand of
zaagsel, ofwel ze verwerken tot
zoetzuur.
ZOETZURE GROENE
TOMATEN
(Hiervoor neemt men onrijpe
tomaten. De kleine blijven heel,
de grote exemplaren snijdt men
doormidden). Kook de tomaten
even op in 6 kopjes suiker en 6
kopjes azijn per kg tomaten- Voeg
er aan toe een stuk pijpkaneel,
2 gr. droge gember of gember
poeder en een paar kruidnagelen.
Zorg dat de tomaten niet te gaar
worden. Doe ze over in een ste
nen pot, laat het sap een half
uur inkoken en giet het. over de
tomaten- Sluit de pot af met
vochtig cellophaan-papier.
TOMATENSLA
MET AARDAPPELEN
Vz Kg. koude gekookte aardap
pelen, kg. tomaten, azijn, olie,
peper, zout of slasaus, gesnipper
de ui, fijn gehakte peterselie.
Snijd de aardappelen ep de to
maten in plakken- Vermeng ze
met olie, azijn, gesnipperde ui,
peper en zout of met slasaus. Doe
ze over in de slaschaal en strooi
er wat fijngehakte peterselie
over.
TOMATENCELE!
Los 1 dl. warme tomatenpuree
4 blaadjes geweekte gelatine op
Leg op de bodem van, met koud
water omgespoelde, eierdopjes of
timbaalvorm-pjes, reepjes hard
gekookt eiwit en wat kappertjes,
en vul de vormpjes met gelei
Laat ze bekoelen, keer ze en ge
bruik ze als garnering van koude
schotels of geef ze met sla en
mayonnaise als schoteltjes aan de
koffietafel.
In de eerste weck van Augustus 1944 werd mr. Ie Poole te
Amsterdam gewaarschuwd, dat een Londense agent van het
Bureau Inlichtingen te Amsterdam was en dat deze een
boodschap voor hem had. Deze agent, de Brauw genaamd,
wist de namen, die in bedekte vorm waren vermeld in een
stuk, dat een andere agent, Smid geheten, die gelijktijdig
met hem was uitgezonden, bij zich droeg. Deze Smid had
een manchetknoop, waarin een aantal berichten in microfoto
was gesoldeerd. Een van die berichten, was de aanwijzing
van vertrouwensmannen. Smid wist niet, wie er met die
namen, die in codevorm waren opgenomen, bedoeld werden.
Het was de Brauw, die de sleutel hiervoor had.
Toen de heer Bosch ridder
van Rosenthal op een morgen
liet kantoor van de Synode der
Nederlands Hervormde Kerk te
Amsterdam binnentrad, kwam
hij in de gang een heer tegen,
die hij helemaal niet kende, die
zei, dat hij de heer Bosch van
Rosenthal moest spreken. Na
veel pourparlers en heen en
weer lopen, bleek het de heer Le
Poole te zijn, de latere secre
taris van de Vertrouwensman
nen, die de opdracht bij zich had.
De kalender wees toen 16 Au
gustus 1944.
In dit stuk, ondertekend door
de minister-president P. S. Ger
brandy en de minister van Jus
titie G. J. van Heuven Goedhart,
werden als Vertrouwensmannen
aangewezen Bossus (jhr. mr. L.
H. N. Bosch ridder van Rosen
thal), Cleopatra (prof. mr. R. P.
Cleveringa). Dreyfus (W. Drees),
Cranborne (mr. J. Cramer), Son-
loup (mr. W. G. A. van Sons-
beek) en Trianon (mr. L. J. A.
Trip).
Hieraan dienden alsnog te
worden toegevoegd een ver
tegenwoordiger van het Natio
naal Comité en één van de Raad
van Verzet. Als vertegenwoor
digers dezer organisaties om
vattende het linkse en rechtse
verzet werden aangewezen
resp. J. Neher en J. v. d. Gaag.
Over de aanwijzing van laatst
genoemde is intern heel wat te
doen geweest.
„Vader der Prinsen"
Intussen hadden de Vertrou
wensmannen een telegram naar
Londen gezonden, met het ver
zoek goed te keuren, dat ook
prof. mr. J. Oranje deel van hun
collge uitmaakte. In 'het code
telegram was zijn naam aange
duid als „Vader der Prinsen".
De heer van Heuven Goedhart
getuigde voor de parlementaire
enquêtecommissie, dat hij en de
heer Gerbrandij er één dag over
hadden gedaan, voor zij elkaar
voor domoren uitscholden en
zeiden: „Ja, natuurlijk, dat is
professor Oranje!" Onmiddellijk
werd toen geseind dat zij met
dit voorstel accoord gingen.
De heer van Sonsbeek was het
katholieke lid van de Vertrou
wensmannen. „Het zou waanzin
nig zijn geweest," aldus de heer
van Heuven Goedhart, ,er geen
katholiek bij te hebben." Door
de ontwikkeling van het krijgs
gebeuren kon deze commissaris
der Koningin, die zich medio
September in Limburg bevond,
reeds spoedig niet meer aan de
werkzaamheden van het college
deelnemen. Toen bleek, dat een
snelle bevrijding van geheel
Nederland niet mocht worden
verwacht, werd de behoefte ge
voeld, hem te vervangen. In
verband hiermede werd eind
Januari 1945 aan de regering
voorgesteld mag. dr. J. G. Stok
man te Utrecht, die sinds Novem
ber 1944 als waarnemer de ver
gaderingen van het college bij
woonde, in zijn plaats aan te
wijzen. Op 14 Maart 1945 werd
een telegrafisch bericht ontvan
gen, waarin de regering tot deze
aanwijzing overging.
Dolle Dinsdag
Nauwelijks had heti npg on
voltallige college van Vertrou
wensmannen de eerste bespre
kingen gevoerd, of Dolle Dins
dag brak aan. Uit de aard der
zaak gaf dat de nodige conster
natie in het gezelschap. De
heren Bosch en Cleveringa be
vonden zich te Leiden, waar de
heer Le Poole zich in de loop
van de morgen ijlings heen be
gaf Om twaalf uur was hij in
Leiden, waar de heren hebben
besproken, wat er allemaal ge
daan moet worden met het oog
op de „blyde incomste" van
Eisenhower. Er is toen eer»
speech voorbereid in het Engels
voor de geallieerde commandant,
zowel voor Amsterdam als Den
Haag omdat men meende, dat
er persé twee flanken door zou
den stoten, die naar de voornaam
ste plaatsen van Holland zouden
gaan. Er heerste een hoogst ge-
emotionneerde stemming. De ge
dachte leefde eigenlijk, dat men
practisch te laat in Den Haag
zou komen.
Vrijwel direct, nadat de heer
Le Poole te Leiden was gearri
veerd, is hij met de heer Bosch
naar de Breestraat gegaan, waar
hij als oud-Leidenaar vermoed
de, dat daar een tramhalte was.
Zij stonden daar te wachten;
iedereen dacht, dat dat wel de
laatste tram zou zijn. Daar de
halte inmiddels bleek te zijn op
geheven, moesten zij achter de
tram aanhollen. De heer Le
Poole is altijd verbaasd geweest
over de enorme physieke pres
taties in die maanden door de
heer Bosch geleverd. Zo heeft
hij zich vele malen per fiets
naar Amsterdam begeven. Eens
kwam hji 's avonds met de fiets
op een auto geladen terug,
strandde in de Haarlemmermeer
en arriveerde midden in de
nacht weer per fiets in Leiden.
Hoe het ook zijzij hebben ten
slotte een andere tram gehaald.
Maar toen zij in Den Haag aan
kwamen, was Eisenhower er
niet! Intussen was daar ook prof.
Cleveringa gearriveerd.
De stemming was toen nog
steeds ongeveer als volgt: gene
raal Eisenhower was dan wel
niet des morgens gekomen, maar
zou dan toch wel des middags,
des avonds of in elk geval de
volgende dag komen
En daarom werd ondertussen
contact opgenomen met aller
hande autoriteiten, die in de
nu komende uren en dagen de
sleutelpositie zouden moeten in
nemen
Mr. Le Poole getuigt dan ver
der: Van half September af,
toen de luchtlandingen bij Arn
hem niet met succes zijn be
kroond, is er een periode aan
gebroken, waarin de verhouding
regering Vertrouwensmannen
wordt gekenmerkt door een
Babylonische verwarring.
Hoe lag de zaak in Londen?
De heer van Heuven Goedhart
heeft verklaard, dat hij het col
lege van Vertrouwensmannen
heeft samengesteld. Naast hem
wisten alleen van het bestaan
van dit college af de minister
president Gerbrandy, de minis
ter van Oorlog de heer van
Lidth de Jeude, plus de ambte
naren van het Bureau Inlichtin
gen. Eerst vele maanden later
zijn de andere leden van het
kabinet, zij het dan summier, in
gelicht geworden. Volgens de
heer Gerbrandy hadden over
wegingen van geheimhouding en
veiligheid hier eer» rol gespeeld.
De enquête-commissie is van
oordeel, dat het hier een aan
gelegenheid betrof, waarin de
gehele regering betrokken had
moeten zijn.
Pijnlijke ontdekking
De Vertrouwensmannen be
merkten al spoedig, dat niet het
gehele kabinet van hun bestaan
op de hoogte was. Dit trof te
pijnlijker, waar intern uitgebrei
de discussies werden gevoerd
over de uitleg van punt II der
Londense instructie luidende:
„Hoofdtaak der Vertrouwens
mannen is het nemen van maat
regelen tot handhaving van or
de en rust, daarbij te werk
gaande met vol begrip voor
volksbehoefte aan uiting van
vreugde over de herkregen vrij
heid."
De Vertrouwensmannen waren
er namelijk achter gekomen,
dat het Militair Gezag ook maat
regelen voorbereidde, om het
gezagsvacuüm te overbruggen,
dat moest ontstaan na de capi
tulatie der Duitsers en de terug
komst der regering. De regering
scheen de taak der Vertrouwens
mannen beperkter te zien, dan
deze zich zelf hadden voorge
steld. Er rezen grote moeilijk
heden doordat een pakket met
allerlei in Londen getroffen be
schikkingen, nooit zijn doel be
reikt heeft.
Toen werd besloten de heer
van der Gaag naar Londen te
zenden. Deze kreeg de indruk,
dat men aldaar het college be
slist niet erg belangrijk vond er»
dat, indien men de instelling
nader had overwogen, men er
nooit toe zou overgegaan. Hem
werden nieuwe exemplaren der
verschillende regeringsbesluiten
meegegevene welke daarna een
onderwerp van uitvoerige dis
cussie werden. Er bevond zich
o.m. onder het Politiebesluit
E 123. Vertrouwensmannen had
den hunnerzijds een „Besluit
handhaving openbare orde en
en organisatie van de politie"
gereed gemaakt, dat van een an
dere gedachtengang uitging dan
het Londense besluit.
De heer Einthoven
Kort nadat de heer van der
Gaag in Londen vertoefde, is
daar ook de heer Einthoven ge
weest. Zijn reis heeft niet plaats
gevonden in overleg met of in
opdracht van Vertrouwensman
nen. H;j is teruggekomen met
alle gegevens betrekking heb
bende op de gezagsverhoudingen,
zoals regering en Militair Gezag
deze zagen en zoals die waren
vastgelegd in het besluit E123.
De Vertrouwensmannen lieten
de regering weten, dat hun
maatregelen niet meer gewijzigd
konden worden, waarop de -
regering d.d. 12 April 1945 ant
woordde, dat handhaving van de
door Vertrouwensmannen ont
worpen organisatie ontoelaat
baar en ook ongewenst was. In
een onderhoud, dat de heer
Bosch met de heer Einthoven
over deze affaire had, vroeg
eerstgenoemde; ,Aan wie heb ik
dat katje te danken?" De heer
Einthoven antwoordde: „Dat is
zo duidelijk als maar mogelijk
is. Dat hebt u aan mij te dan
ken. Als u de door Londen ge
maakte regeling voor de over
gangstijd onaanvaardbaar acht,
dan meld ik dat aan de over
zijde, omdat het anders bepaald
eer» chaos wordt." Hét is de
enquête-commissie niet duidelijk
geworden, in hoeverre het op
treden van de heer Einthoven
na zijn terugkeer door Londen
is gedekt.
Wat de zaak zelf betreft, kan
de commissie zich niet aan de
indruk onttrekken, dat de rege
ring zich te weinig gelegen heeft
laten liggen aan de adviezen van
de Vertrouwensmannen, die toch
de toestanden in het bezette ge
bied het beste kenden.
Interessant is het hierbij op te
merken, dat practisch alle door
Vertrouwensmannen voor de
sleutelposities getroffen maat
regelen door het Militair Gezag
gehonoreerd zijn geworden.
I
Staatscourant
m beslag genomen
Op 5 Mei 1945 hebben Ver
trouwensmannen in Den Haag
een vergadering gehouden over
de maatregelen, welke op dat
tijdstip moesten worden getrof
fen ter handhaving van orde en
rust. Op 6 Mei werd de rege
ring telegrafisch bericht, dat zij
te twaalf uur hun proclamatie
tot het volk hadden gericht en
dat zij hun werfczamheden had
den aangevangen.
Op 8 Mei, na tevergeefs op de
komst van het Militair Gezag te
hebben gewacht, werd een
Staatscourant uitgegeven, waar
in verschillende besluiten van
Vertrouwensmannen werden af
gekondigd. In de late avond van
die dag is de chef staf Militair
Gezag, generaal Kruis met en
kele leden van zijn staf in Den
Haag verschenen en heeft daar
contact opgenomen met Ver
trouwensmannen. Daarbij kwam
ook de Staatscourant, die ter
perse was, ter sprake. Onmiddel
lijk gaf generaal Kruis de heer
Ter Veer opdracht de versprei
ding van deze Staatscourant
tegen te gaan. Hetgeen geschied
de!
De enquête-commissie is van
ordeel, dat het optreden van het
Militair Gezag onmiddellijk na
zijn aankomst ten aanzien van
de Nederlandse Staatscourant
van 8 Mei weinig elegant im
mers zonder enig overleg met
Vertrouwensmannen is ge
weest. Zij meent dat de getrof
fen maatregel ook niet juist is
geweest. Blijkens de verorde
ningen van de chef staf Militair
Gezag, waarbij de besluiten van
Vertrouwensmannen ongedaan
zijn gemaakt, zijn deze besluiten
met ingang van de afkondiging
van de desbetreffende verorde
ning van de chef staf Militair
Gezag ingetrokken. Genoemde
besluiten hebben dus gegolden
en daarmee valt de inbeslag
neming yan de Staatscourant,
waarin zij gepubliceerd waren,
als rechtens irrevélaiït, kwalijk
te rijmen.
De Commissie brengt hulde
aan Vertrouwensmannen voor
het werk, dat zij onder uitzon
derlijk moeilijke omstandigheden
in het belang van ons land heb
ben verricht.
FEUILLETON
34)
„Deed hij 't maar!" riep het
meisje heftjg.
„Dat zou je wel willen, ja.
Maar 't gebeurt niet! Ik zal hem
ten minste geen voorwendsel in
handen geven. Ik heb tegen
Purvis gezegd, dat ik 't in orde
kan krijgen, dus 't zal in orde
komen. We krijgen een premie
bij aflevering, ea een grote pre
mie. als 't goed blijkt te zijn."
„Ja, geld! Geld" riep zjj uit.
„Da's het enige, waar je voor
leeft: geld! Ik kom er niet op
aan; je hebt mij er ingehaald uit
pure hebzucht!"
„Een man mag toch wel een
beetje medewerking verwachten
van zijn aanstaande vrouw?'
merkte hij met koele gemoede
lijkheid op.
,ïk ben je vrouw niet!"
„Nóg niet, nee. Maar je wordt
het gauw."
„Dat word ik niét!"
Haar stem klonk bijna schril,
toen ze hem dit antwoord toe-
kreet. Maar hij zat haar kalm
uit te lachen. Ik hoorde het.
„Wil je je even herinneren dat
de kaarten verzonden zijn? Geen
uitnodigingen bekendmakin
gen!"
„Dat heb jij gedaan, buiten mij
om!"
„Inderdaad. Vind je het geen
handige zet? En al heb ik het
op mijn eigen houtje gedaan, je
hebt er mee ingestemd. Je hebt
vanavond op het Witte Huis er
kend, dat het zo was."
„Ik.... ik...."
„Als je er iets tegen in te
brenger» had. waarom heb je het
dan toén niet gedaan? Je hebt
er in berust. Bij de eerste de
beste gelegenheid, die zich voor
deed heb je de bekendmaking
bekrachtigd. Wil je weten, waar
óm je er niet tegen in bent ge
gaan? Dan zal ik het je vertel
len. Je had er de moed niet toe.
Misschien heb je wel eens een
beetje moed en wilskracht ge
had, ik weet het niet; en het laat
me tamelijk koud ook. Nu heb je
geen greintje moed en geen
greintje wilskracht meer geen
sikkepitje, versta je? Als je mij
niet had, was je zo hulpeloos als
een kind. Wat je misschien nog
voor moed getoond hebt, dat heb
ik je aangepraat en meegegeven.
Kijk me aan, en zeg dan, of je
iets kunt en iets durft, buiten
mij om! Nu, komt er haast wat?
Kijk me aan!"
Hij zweeg. Hij liet haar ruim
schoots de tijd om te antwoor
den, om op te springen en hem
in zijn gezicht te slaan met het
eerste het beste, dat in haar han
den kwam, of om mij te hulp te
roepen. Of ze iets zei, weet ik
niet: ik verstond in ieder geval
niets. En uit eigen beweging
tussenbeide komen kon ik niet.
Daar had ze me het recht niet
toe gegeven.
„Je hebt die moed dus niet,"
ging hii voort, op een toon alsof
hij een vriendschappelijk ge
sprek voerde. „Dus je gaat op
deze zelfde voet voort, je blijft
tegenover anderen toegeven, dat
je mijn vrouw benten zo zal
de toestand zich logisch ontwik
kelen tot de nodige formali
teiten, dat wil zeggen: we trou
wen, en je zegt netjes ja."
„Ik sterf nog liever."
„Ach kom. Dat meen je niet.
Je bent nog vegl te jong om te
sterven. En als je het voor het
kiezen had, zou je nóg de moed
niet hebben, om te sterven. Eén
ding moet ik je nageven: je bent
nog wat koppig. Dat heb ik er
nog niet uit kunnen krijgen.
Maar dat komt ook! Reken daar
maar gerust op. Van heel veel
belang is het overigens niet,
want koppigheid zonder moed is
niets dan een slag in de lucht.
Je doet niets dan met je armen
in de lucht slaan, of laat ik het
anders zeggen: je draait door,
zoals je het eenmaal gewend
bent. Daarom zul je ook met me
trouwen. Je trots en je schaamte
gevoel heb je nog. en door je
zwakheid ben je buitensporig ge
voelig voor de opinie van an
deren. Je durft niet tegen me in
te gaan en je durft me tegen
over anderen niet af te vallen.
Ik vind het niet erg, dat je die
eigenaardigheidies hebt, hele
maal niet! Het - zijn nuttige
eigenschappen, voor mij. Toen
ik de moed er uit heb gekregen
bü je, was de eerste en moeilijk
ste stap gezet. Verder loopt alles
vanzelf."
Hij sprak rustig, vrieadeBgk
zelfs, en daardoor klonken de
smadelijke woorden, die hii haar
toevoegde, mii tienmaal erger
lijker in de oren, dan wanneer
hij ze op een onbeschaafde ma
niet of in drift had uitge
schreeuwd. Hij scheen een bij
zonder talent te bezitten om
iemand verfijnde, geestelijke
mishandelingen aan te doen, en
te genieten van de uitwerking,
die hij waarnam. Ik kon me
voorstellen, hoe ze daar zat,
bleek en met ogen vol ontzet
ting. Zij was machteloos in zijn
handen.
„Ik trouw niet met je omdat
ik zo' buitengewoon veel zin in
je heb," ging hij voort. „Je bent
niet kwaad in je soort; je ziet er
niet afstotelijk uit en je hebt een
behoorlijke opvoeding genoten,
en zo. Maar verliefd ben ik hele
maal niet op je. In het begin een
beetje geweest, maar dat was
gauw over. Ik heb je alleen
nodig. Ik kan goed van je ge
bruik maken. Je bent nu al
tamelijk gezeglijk; mettertijd
word 'je het nog wel meer. En
dat zul je heus niet onaange
naam vinden. Ik zal je niets
doen en je niet hard vallen, als
je daar soms bang voor bent.
(Wordt vervolgd.),
