Neilerlaiidsche Letterkunde.
Vondel dichter der Godsdienst-Vrijheid
VIII.
GEMENGDE BEIUGTEIN.
voor de voorvaderlijke godsdienst, maar ook voor zalightid des TIemels, maar ook op a3rdscbe schat-
hun eigen aanzien streden en Philips en Robespiè- ten openden, ji
re dat ecne onbeperkte wereld-heerschappij en j Als men de huichelarij als een vrucht der zelf-
eene dictoralc magt evenzeer in hun bedoeling lag misleiding beschouwtdan laten zich vele dingen
als de handhaving van het catholiciamus en de zoowel vati het verledenals van den tegenwoor-
vestiging eener democratische republiek. Daar digen tijd verklarendan leert men begrijpen
evenwel de ijver voor godsdienst en staatkunde al- waarom veroveraars en heerschzuchtige staatslieden,
tijd iets hartverheffends heeftzoo is het niet te - ondanks al het kwaad dat zij gesticht haddenge
verwonderen dat de mannen, waarvan wij spreken rust en vroom konden leven allen hadden een
bewust als zij waren van hunne waarachtige liefde paliatief voor de knagingen van hun geweten in
voor deze zaken, zich deswegens gelukkig prezen, [dut zelf misleidende troostwoord, het kwaad, dat
en met dit bewustzijn in de borst zelfs gerust kon-ik deed was immers noodzakelijk voor het welzijn
den sterven. t van mijn land.
Het is bekend, dat Robespicre lot dwecpends Dan laat het zich verklaren, dat een Frederik
toe werd vereerd door de menschen zijuer naaste de Groote in het eene oogenblik hartroerende ge-
omgeving, ook dit liet zich verklaren door zijnen dichten tegen den oorlog kon schrijven en in het
waarachtigen ijver voor het ideaal, dat heiu voor andere oogenblik de oorlogsvlam zd <«rv II
oogen zweefde maar zoo die ijver dan anderen kon ontsteken dat hij als kroonprins een anti
zoo zeer kan verblinden dat hij hun de gruwe- Machiaveli kon schrijven en als koning de staat-
lijke door hem bedreven misdaden over het hoofd kundige lessen van dien staatsman geheel in prak-
deed zien is het dan te verwonderen dat zijn tijk kon brengen.
eigen hart er nog meer door werd verblind Is Daardoor laat zich ook de bonding en het ge-
het te bevreemden dat de venijnige slang der drag van den tegenwoordigen koning van Pruissen
heerschzncht, die daar verscholen lag in het groen verklaren. De zaken oppervlakkig beschouwende
gebladerte als zij niet werd opgemerkt door an- zoude men zeker moeten wanen dat de man na
deren, ook aan zijn tigen oog ontging? En) 1S66 even als Maebett geen gerust uur in zijn
toch had al dat vergoten bloed al die jammer- leven meer moest hebben.
kreten die bij op had doen stijgen hem moeten Gelijk bekend isis hij een goedgezind en god-
aantooiiendat zijn ijveren voor de republiek niet vruchtig man die zich van God geroepen waant
geheel onbaatzuchtig was. Want, de ijver voor om den revolutiegeest als den onderinijner van alle
godsdienst en liet welzijn des staats heeft en dit troonen te bekampen. En ziede heilige Joris
is althans ecu troost voor de menschheid hoezeer S die den draak moest bestrijden, heeft zich in de
hij ook overdreven werd, hoogst zeldzaam op zich dienst van dien draak gesteld. Verbonden met
y.elven aanleiding tot groote misdaden gegeven. S liet monster heeft hij zijne bondgenooten en broe-
Meestal bragt die ij»er eerst nadat hij gehuwd ders van hun wettig erfdeel ontzet of van hun
was aan een misdadige hartstogtde gruwe lijke S troon gestooten verwoeder dan de democraten van
wandaad voort. 1793 en Napoleon heeft hij gewoed tegen zijne
Zoo moge het b. v. waar zijn dat Rakhasnr (modekoningen. En toch wij zijn er zeker van
Gerards door liefde voor de godsdienst tot dien S staat da t verledenzijnen omgang met God in
afgrijselijken moord werd aangezet, maar het. is het geheel niet in den weg. En als welligt een
toch niet minder zeker dat zijn gierigheid en heb- gestrenge geestelijke hem daaraan eens op zijn
zucht er een even groot deel aan hadden. De sterfbed lierinuert dan zal hij met verwondering
aanleggers van zulke misdaden hebben dan ook
de bijna altijd waarheid van dat gevoelen gestaafd
door dat zij de. ongelukkige werktuigen hunner
booze bedoelingen niet alleen het vooruitzigt op de
In de vorige stukken heb ik getracht een klei
ne krans nederteleggen aan de voeten van onzen
grootsten dichter. Dubbel zoude ik mij voor mij
ne moeite beloond achtenzoo ik bij sommige
lez'rs de lust mogt hebben opgewekt om met
opgetogen ziel het gewijde woud van Vondels poë
zie te doorkruisen. Men wane echter niet d:it
doel te kunnen bereiken door eene oppervl-.ikkiue
lezingo.n de schooiiliedeu van Vondels gedich
ten naar den eisch te genietenmoeten zij vaak
g e/.en en herlezen moeten zij met vlijt en in-
sp n:iing bestudeerd worden. Zoude die studie u
afschrikken Maar gij leert immers den nog veel
moeijeüjker te begrijpen Hamlet van Shakespere
den I aust van Göthe en den Manfred van By-
ronen ik zeg u dat Vondel en zijne lier
dichten een edeler en grooter dichter is dan een
van deze drie. Bovendien heeft de poezie van
Vondel een trek gemeen roet het karakter van
het Nederlaudsche volk wiens roemrijkste dichter
hij was.
Be.den schitteren met hunne deagden en schit
teren niet gaarne voor het oog van een iederdie
hem vcor het eerst ziet, maar alleen voor vrien
den er. bekenden spreiden ze deze ten toon slechs
door [gemeenzame» en gedurigen omgang kan
men er de waarde van leeren beseffen. Doch
wie ze eens heeft leeren waarderenblijft ze
stee Is beminnen en schat ze hooger dan alle pronk
en opscnik waar vreemden veeltijds zich zoo schit
terend mede voordoen.
En dan nog iets. De bede door Vondel aan
looperdan zegt men vaak in 2ijn hart is hij
nog de oude partij toegedaan. M ij gelooven ten
onregte. Mij beschouwen het plotselinge draaijen I
in staatkundige gevoelensmeestal als een soort
van politique hnicbelarij. Die omkeering wordt
toch in den regel minder bewerkt door verandering
van verstandelijke overtuiging, (de ondervinding
leert toch dat liet verstand bijna altijd zijne eens
genomene conclusies met groote hardnekkigheid
vasthoudt dan wel door den invloed van het
hart dat of een heimelijke wrok voedt of op ee-
nige aardsche voordeelen hoopt.
Men denke echter niet dat de staatkundige
overlooper dit zich zeiven bewust is neenhij is
overtuigddat bij zijne bekeering alles eerlijk is
te werk gegaan steeds voortgaande op den weg
der zelfverblinding windt hij zich voor de naauwe-
lyks door hem omhelsde denkbeelden meer en meer
op. Even als de vreesachtige gaat zingen om zijn
vrees te verbergen voor zich zeiven maakt hij een
luid getier en geraas om toch zich zeiven wel te
overtuigen dat hij radicaal veranderd is.
vragen moest ik dat niet alles doen tot vergroo-
ling van mijn land?
Huichelarij is zelfmisleiding. Als inen bij ons
gewaagt van dezen o fgenen staatkundigen over-
den gestorven staatsman in den mond gelegd
ach of de staal geborgd waar door mijn dood
werd vervuld. Het bloed van Oldenbarneveld
al was bet niet dat eens heiligen heeft toch als
dat eens martel.iars gezegende vruchten gedragen
voor zijn eigen nagedachtenis en voor het welziju
des vaderlands. Oldenbarneveld was in zijn leven
niet populairintegendeel werd hij vaak miskend,
gehoondbelasterd en gescholden en zelfs die
laatste door hem gesproken woorden mannen
gelooft niet dat ik een landverrader ben ik sterf
als een vroom patriotvielen als op een steeurots.
Na zijn rlood verrees hij voor velen als een hei
lige martelaar uit het graf. De poezie van Von
del bekroonde zijn schim met eenen onverwelkbaren
lauwerkrans, de volksoverlevering noemde zijn
naam als dien van een regivaardigedoor partij
schap veroordeeld en gedood. En die volksover
levering bleek sterker dan de pen der geschied
schrijvers want ondanks alle moeiten die veie
schrijvers zich hebben gegeven oin de vereering
van Oldenbarneveld tegen te gaan heeft ons volk
in hem steeds den martelaar der godsdienstige
verdraagzaamheid vereerd. En wel onsdat ons
volk dat heeft gedaan want de naam van Olden
barneveld heeft bijna altijd gediend om den boozen
geest der vervolgzucht in den boezem onzer natie
te bezwpren.
Die booze geest schijnt door de bloedige offer-
hande welke hem in het lijk van Oldenbarneveld
werd aangeboden als het ware verzoend te zijn
geworden. Na dien tijd althans is de vlam der
godsdienstige twist nimmer zoo dreigend meer op
gerezen waar de vervolgzucht soms het hoofd
weder scheen optebeuren daar werd de naam van
Oldenbarneveld telkens als een waarschuwing uit
gesproken en de zonen gedachtig acn den door
Wij vernemen tot ons genoegen dal het zang-
gezelschap Euterpe plan heeft omstreeks hall April
n.s. eene zang uitvoering te geven en tevens een
paar tooneelstukken op te voeren in het locaal van
den Heer A Knikker, tegen een matig entree-geld
en dal de opbrengst dier uitvoering zal strekken
ten voordeele der kas van het onlangs opgerigte
Harmonie-gezelschap welks leden zich naar wij
hooren reeds vlijtig oefenen en ons in vervolg
van tijd zoo wij vertrouwen waar kunstgenot
belooven. Waar eendragt heerscht kan iets goeds
tot stand worden gebragteti wij rekenen er dus
op dat velen de handen zullen in een slaan tot
ondersteuning van zulk een loffelijk doel.
Met het. oog op de erkende verdiensten van het
zanggezelschap „Euterpe"'stellen wij ons een ge-
noegelijken avond voor,
Den 23 dezer, werd het lijk van J. ElAs
fuselier bij het scherpschutters-corps te Schagen
met militaire honneurs op het R. C. kerkhof ter
aarde besteld eeue groote menigte woonde deze
plegtigheid bij welke zeker in geene halve eeuw
aldaar plaats vond.
Bij de herstemming van een lid voor de Pro
vinciale Staten in het hoofd-kiesdistrict Schagen
op Maandag den 22 dezer, werden stemmen uit-
de vaderen gepleegden gruwelwerden in dat op-
zigt wijzer dan dezen. En dat de geest der ver
volgzucht is geweken uit den boezem van ons volk,
wij moeten het voor een goed doel dank wijten aan
Vondels poëzy. In die poëzy toch vond onze natie
eene nimmer moede, altijd waarschuwende stem tegen
de zonde der vervolgzucht die haar van nature al
te zeer eigen schijnt. En heeft ons volk een open
oor gehad voor die Godsstem De Hemel zij
dank! Ja! gedurende lange jaren; want, zie,
dat zelfde volkdat in zijne godsdienstige twisten
in Oldenbarneveld heeft gedood een HoogeTbeets
verbannen en een Hugo de Groot gekerkerddat
roomschen heeft geplaagd dat doopsgezinden heeft
gemarteld en remonstranten ten bloede heeft ver-
volgd is lange jaren een toonbeeld van verdraag
zaamheid geweest.
In het zelfde land waar eens fnsschen de be
lijders der verschillende godsdiensten zoo bloedig
is gestreden woonden alle godsdiensten als leden
van een gezin eendragtig en liefderijk te zamen.
In het zelfde land waar eens uit naam der wet
het vonnis over andersdenkenden werd uitgesproken
staat ook thans nog in de grondwet geschreven
Ieder belijdt zijne godsdienstige meeningen met
volkomen vrijheid. De belijders der verschillende
godsdiensten genieten allen dezelfde regten.
Zal dat blijde licht ook in de toekomst over
ons blijven schijnen Wie die deze vraag met
een geheel gerust hart zal durven beantwoorden
Gij weet bet tochdonkere wolken vertoonen
zich aan den Hemel gij weet lietdat er velen
zijn die met de onzijdige volksschool den eeni-
gen waren grondzuil van algemeene verdraasizastn-
heid uit ons midden willen wegnemen. Schijnt
het "'et dat Rome en Dordrecht tot bereiking
van dat doel een verbond hebben gesloten en dat
