Jndische pentassen.
f ena
FEUILLETON.
Democratische actie.
I En wijl het jaar 1901 voorbij is en wat
I gebeurde nu eenmaal niet meer is te ver-
j tnderen, kan er thans toch waarlijk geen
reden meer zijn, volgens dat blad, om
gescheiden, laat staan vijandig ten opzichte
van elkaar te verkeeren.
teru«
Reisplan.
WORDT VERVOLGD
Zoiidag 28 December 1902.
iltiiiti Niciws-,
46slc JaargaHg No. 3796.
Aimteitifr LuHuvklil.
en
Dit blad verschijnt tweemaal per week Woensdag-
gaterdagav ond. Bij inzending tot 's morgens 9 ure, worden
aDVERTENTIEN in het eerstuitkomend nummer geplaatst.
INGEZONDEN STUKKEN één dag vroeger.
Bureau: SCHABKtf, Laan, D 4.
UitgeverP. TRAPMAN.
MedewerkerJ. W I K. E L.
Prijs per jaar f 8.Franco per post f 8.60.
Afzonderliike nummers 6 Cent.
ADVERTENTIEN van 1 tot 5 regels f 0.26 iedere regel meer 5 ct
Groote letters worden naar plaatsruimte berekend.
Pil nummer beslaat uit twee bladen.
EERSTE- BLAD.
„Het Vaderland," dat altijd in nauwe
jelatie heeft gestaan tot den tegenwoordigen
leider der Unie-liberalen, Goeman Borgesius,
achjjnt nu inderdaad den democratischen
kant op te willen. Althans, het blad werpt
ver van zich de gedachte, dat de nieuwe
vooruitstrevende liberale club in de Kamer
i tegen het in uitzicht gestelde voorstel tot
pond wetsherziening van de vrijzinnig
democraten, eene vijandige houding zoude
mogen aannemen.
Integendeel, de scheiding tusschen de
vrijzinnig-democraten en de club-Borgesius
met de Liberale- Unie-mannen,ligt nog altijd,
•volgens dat blad, in een vraag van taktiek,
"de vraag of grondwetsherziening in 1901
I urgent was te achten en het sjibboleth bij
de verkiezingen mocht zijn.
Ook uit het „Vaderland" blijkt, dat
mannen als Van Gijn, Willinge en Ferf,
zich stellend op den bodem van het program
der Liberale Unie, zich verklarend dus
grondwetsherziening om algemeen
voor
kiesrecht van mannen en vrouwen mogelijk
te maken, thans feitelijk zich in beginsel
verklaren voor algemeen kiesrecht.
Immers, wie dat niet wil, behoett waarlijk
gnn da wetsherziening, louter voor zijn
ffcier, niet te vragen.
hit nu is al een merkwaardige omkee-
ring bij personen, die indertijd hebben
gestemd tegen de motie-Troelstra, van de
Kamer vragende om zich in beginsel vóór
algemeen kiesrecht te verklaren
Het wordt broodnoodig, dat deze heeren
in vele anderen met hen, door ondubbel-
linnig hun stem te geven aan een grond
wetsvoorstel, zich daaraan vast binden en
voor hunne kiezers in het vervolg als
democraten optreden.
Slag-om-den-arm-politiek helpt niet meer.
Voor de Unie-liberalen komt thans de eisch
op, even ondubbelzinnig, even onafhankelijk
van wat sommige groepen van meer conser
vatieve kiezers willen, als door de vrijzinnig-
democraten in 1901, is gedaan n.1. zich te
verklaren vóór den democratischen staats
vorm, daarvoor te strijden en daarvoor
misschien in den eersten tijd de nederlaag
te lijden.
In 1905 komt de vraag van de grond
wetsherziening en het algemeen kiesrecht
op den voorgiond. Dan zal, dan moet de
Liberale Unie kleur bekennen en doen wat
ze in 1901 had moeten doende urgentie
van de grondwetsherziening aanvaarden en
slechts dien candidaten steun verleenen, die
dit beginsel onderschrijven. Doet ze dat
niet, dan kan ze met listig manoeuvreeren
misschien weer een behoorlijk aantal zetels
bezetten in de volgende Kamer, maar dan
zal ze worden een langzaam, oi ook wel
snel wegstervende partij, op welke niemand
meer rekent bij de ontwikkeling van onze
staatsinstellingen in democratischen geest,
die misschien in het een of ander gemengd
ministerie nog eens een harer bekwame
mannen kan doen optreden in samenwer
king met meer conservatieve elementen,
maar die zal behooren tot het tijdperk dat
gaat, niet dat komt.
Zonder scheuren gaat dat niet, in menig
kiesdistrict zal het spoken, wanneer de
Liberale-Unie-mannen gaan zeggen en
toonenwjj zijn met onze geheele leger
macht ons gaan voegen bij het vrjjzinnig-
democratiache vendel.
Er zullen vreemde gezichten worden ge
trokken, als de „Voornitgangers" van IJzer-
man's en Pierson's candidatuur met al het
vuur der overtuiging voor algemeen kies
recht en grondwetsherziening in de bres
springen.
En toch, hoe eer het geschiedt, hoe beter.
Een trits van bekwame mannen, die het
vertrouwen genieten van hunne kiezers,
verklaart zich niet ronduit, zonder om
wegen, voor grondwetsherziening, erkent
niet onomwonden de noodzakelijkheid om
ons staatswezen te vestigen op Hen bodem
van het algemeen kiesrecht, of in het ge
heele land ondergaat de denkwijze van
het kiezersvolk daarvan den terugslag.
Er komt oppositie, zeker, maar ook ver
trouwen dat deze kloeke daad, wel door
dacht, wel overwogen, niet onder den in
druk van verkiezings-speeches, maar ern
stig bezonnen, een daad is van wijs beleid.
Het is daarom te wenschen, dat het aan
gekondigde voorstel tot grondwetsherziening
van de vrijzinnig-democraten, zich niet te
lang late wachten. Slechts de vereenigde
democratische actie kan de partijgroepeering
brengen, die het eerstvolgend tijdperk van
krachtige sociale en politieke actie be-
heerscht.
Want dit is zeker, en niemand zal het
gaandeweg meer kunnen betwisten, dat
bedrogen uitkomt, wie denkt dat van dit mi
nisterie belangrijke wetsvoorstellen tot leni
ging van sociale nooden zijn te verwachten.
Een overdreven militaristische geest
komt te staan op zware financiëele offers.
Da&rvoor en voor de subsidiën aan bij
zondere onderwijsinstellingen van onder
scheiden aard, worden de gelden besteed,
die toevloeien uit de ruime opbrengst der
middelen, die zullen worden gehaald uit
de protectionistisch te heffen invoerrechten.
Wie er denkt aan ouderdoms-verzekering,
door de breede lagen des volks zoo vurig
gewenecht, hij stelle zijn hoop op later.
Wie meent, dat ingrijpende sociale her
vormingen noodig zijn om in dezen tjjd
van toenemend groot bedrijf, de verhouding
van werkgevers en werklieden te regula-
riseereu, het bestaan en de toekomst der
arbeiders te verbeteren, hij verwachte van
den arbeid der eerste jaren Diet te veel.
Op sociaal gebied zal de tegenwoordige
wetgevende periode, vergeleken by andere,
een tjjdperk van stilstand zijn. En eerst
dan, wanneer de democraten vereenigd, hoe
ook onderscheiden in beginselen op gods
dienstig of economisch gebied, optrekken
om voor het gansche volk medezegging-
schap te verwerven, zal die nieuwe krach-
tige ijver vaardig worden om de wetgeving
in overeenstemming te brengen met de
gan8ch veranderde behoeften.
Niemand zal loochenen, dat de nieuwe
Kamerclub der vooruitstrevende liberalen
dat oogenblik kan verhaasten.
Niemand óók, dat slechts het zelfstandig
en zelfbewust optreden der vr jjzinnig-demo-
cratea hen daartoe kan dryven.
Auteursrecht uitdrukkelijk voorbehouden.
8.
Waarom dit het laatste inleidingsartikel ia
er schijnt reeds e°iiige belangstelling te komen,
wat «chryver goede boop op de toekomst
geeft het reisplan Nederland is geen
kleine mogendheid een paar woorden
oter „imperialisme" Schrjjter neemt
voo'loopig afscheid san den leaer 1
In mijn eersten „Penkras" beloofde ikU nog
vóór mijn vertrek enkele
wel dien B. V. als welkomen „vriend"
binnenhaalden, wat dan Dan was Holland
in last, dan zou 't met zijn grootheid
gedaan zijn, zou het zelf r ij p wezen
voor annexatie Doch neen,
duizendmaal neen,'t zal, 't kan, 't moet
anders wordenHolland en Insulinde
zullen elkaar leeren kennen en liefkrijgen,
Holland moet Indië ook vooral leeren
recht doen, maar dan ook zeker zal
lndië in de ure der beproeving p a 1
staan voor Hollands belangen, dan zal
de B. V. door een anderen B. V. (Binnen-
landschen vriend) worden teruggeslagen
en verpletterd, dan zal Javanentrouw ons
loonen en Hollands driekleur bljjven wap
peren in het land van de Zon. Dan zeker
ook zult gij, myn vaderland, tot in lengte
van dagen, de tweede Koloniale mogend
heid zijn, geëerd en geprezen door alle
volkeren der aarde 1
Wanneer de vriendelijke briefschrijvers
nu werkelijk de tolk zjjn van al mijne
lezers en lezeressen, dan heb ik goede
hoop op de toekomst, dan begint nu reeds
myn vertrek enkele i n 1 e i d i n g s- de sluimerende belangstelling voor onze
artikelen en wel tot goed begrip van koloniën te ontwaken,
de later volgende reisbrieven. Het Mijn hartelijken dank dus aan hen, die
was toen namelijk mijn plan, om U eerst m'j door hnn woorden een hart onder den
in eenige losse trokken een denkbeeld van ™em stakeu. Gaarne zou ik hen a len terug
ons Indië te geven. Intusschen moet ik hebben geschreven, doch ik heb mjj moeten
op dit voornemen terugkomen, daar mij bepalen tot de beantwoording van die
de nocdige t ij d ontbreekt. Een ieder brieven, waarin tevens enkele inlichtingen
zal begrijpen, dat ik het voor mjjne afreize persoonljjk belang werden verzocht,
verbazeud druk heb en de weken In mijn vorigen Penkras beloofde ik U
vliegen om. een overzicht van myn reizen en trekken,
zijn aan boord vóór U en ik het Wanneer dan allen zooveel mogelijk een
Voor wie had Szatek dat alles
Roman van
WILHELM MEIJER-FÖRSTER
22.
Ten slotte
gedaan
Voor hatur
harentwille den dood in het
gezicht gezien 1
daaii^ had George toch ook ge-
•••'ia.'..
Maar Szatek was overwinnaar ge-
een zomergetijde ten
of hy zoo
a.
e.
Wy
weten I kaart
Gebrek aan tijd is ook do reden, mÜn
dat ik niet kan antwoorden op
de vele hartelijke blijken van iDStemmiDg,
mij toegezonden.
Ik ontving brieven en briefkaarten van
bekenden en onbekenden, van aanzienlijke
personen en ook van eenvoudige menschen,
ook enkele nog van ouders, die een zoon
ginds hebben, een zcon, er mede wakende Ci
voor de eer van Hollands vlag.
Het is meer, veel meer, dan ik <j.
had durven hopen 1 Het geeft mjj lust
en kracht en moed! Het is mjj een
welkom bewijs, dat het grootsche doel vol
strekt niet onbereikbaar is.
Ik heb het mij immers tot levens
taak gesteld, om U, „overheerscher" en
den „overht erschte" ginds nader tot elkaar
te brengen. Ik kan mijn dierbaar Nederland
en zijn heerlijk Insulinde zeker niet
beter dienen, dan door het opwekken
van belangstelling en sympa
thie over en weêr.
In mijne Penkrassen zal ik U van
Indië en de Inlanders spreken; door de
„Bintang" maak ik Holland bekend en
bemind. Doch het kan niet van één
kant komen Onverschilligheid hier, zou op
den duur de liefde ginds dooden en straks,
straks komt misschien de B. V. (Buiten-
landsche vjjand, in Indië bij verkorting
zoo genoemd) als het langgevreesde spook
Uwe Bezittingen opeischen. Wanneer de
Indische ingezetenen ongenegen bleken,
om de wapens te voeren voor de rechten
van Uw vlag, wanneer ze eens kalm en
voor zich hebben, volgt hieronder
A
Overwinnaar
eindeWeder lieP
go^et'rCnC]'ree/ aan Schwerin, of hij zoo
5] w'lQe zijn, Lena's geboortebewijs en
uitrekif^dere papieren, voor de huweljjks-
De h no°rïig! over sturen.
heten i6r^8t kwam en de trekvogels ver-
'tsrts Wesergebergte en togen Zuid
en^ heze dagen maakte een ongekende
®toed '^b'aarhare angst zich van George's
<Wev-r, meester. Angst voor George, die
athler en minder spraak-
0 ,Werd| angst voor Lena. Het was
het,a 8 Trouw'.. alsof zjj voelde, wat er bjj
'tn verdubbelde haar pogingen,
IulA 'n alles de hand te bieden zjj
joelde baar met eene ongekende harte-
i die wel is waar gedwongen was,
en welke George zelf overdreven vond,
omdat hij het doel ervan niet begreep.
Lena verzette zich er niet tegen, zjj was
machteloosmen wilde haar vasthouden,
en zjj had slechts een gevoel, alsof zjj
moest stikken.
Zij worstelde met zichzelve Volhouden
Tot eiken prijs
Tot op den dag
Tot op den dag, waarop George
het zou opgeven
Zjj staarde hem aan dat was toch niet
mogelijk 1
Hij had hare liefde steeds ontvangen als
iets, dat vanzelf sprak, dat aan hem be-
hoorde, trots dien dag in Berlijn, trots
Szatek, trots alles wat tusschen hen voor
gevallen was
Nu eensklaps scheen hjj onzeker te
worden!
Hij zocht naar woorden, welke hy nooit
gebruikt had,vond teedere opmerk
zaamheden, welke iets angstigs over zich
hadden en in zonderling, bijna treurig con
trast waren met zijn strengen, oprechten
aard.
Haar hart werd als toegeknepen. Zij wnde
zich in zijne armen werpen en zijn hais
omklemmen en zeggen
„George, laat datDat alles is immers
niet noodig 1 Ik verlaat je nooitMaar
blijf, wie gij waartmijn goeie groote
George, met zijn kinderlijk hart, dat niets
van zulke gemaakte woorden weten wil
Maarzij sprak niet aldus.
Op een eersten dag niet,en op den
tweeden niet, en nimmer.
Op een der laat6te September-avonden
liep zij met George in den tuin. Zij boog
zich voorover en plukte een paar asters
afdaarna zeide zjj onmiddellijk
„Ik wou Maandag gaarne in Berljjn zijn.
Lena S. zal bjj de Renard-rennen loopen.
Het is de prachtigste najaars-wedren. Zij
zal het wel niet winnen, het is bijna onmo
gelijk, maar toch, ik zou er gaarne bjj
zijn."
„Wilt gij er naar toe
„Ja".
Zij liep naast hem en keek hem niet
aan, zij spraken niet, maar zij gevoelde,
hoe George een inwendigen strijd uitvocht.
Toen zij weder thuiskwamen en hjj een
schrede terzijde trad, om Lena voor te
laten gaan, wendde zjj zich tot hem
„Hebt gij er niets tegen, George
Hij zeide niets dan„Wanneer komt gjj
Zij bewoog de lippen, maar zij ant
woordde niet dadelijk. Haastig ging haar
de gedachte door 't hoofd„Zeg hem een
verzinselzeg, dat ge over een paar
dagen terugkomt", maar zij keek hem in
het gelaat, waarop groote aDgst stond
uitgedrukt. Aarzelend, langzaam, met een
stem, die alles verried wat er in baar
omging, zeide zij
„Ik,George ik weet het niet".
Hij deed een schrede voorwaarts
.Lena
Toen eindelijk herwon zij de openhartig
heid, waarmee zjj steeds was opgetreden
„Hierheen George neen, niet weer".
Hjj duizelde er van. Hij zag Lena kalm;
hoe zij dit alles zoo kalm kon zeggen!,
toen trok hij haar naar zich toe en drukte
haar in zijne armen en schudde haar in
grenzenlooze wanhoop:
„Gij hebt mij ten gronde gericht!!"
Zij verweerde zich niet, zjj liet zich
28 Februari vertrekken we per Stoom
schip „Koning Willem II" van de
Maatschappjj Nederland naar
Batavia.
b. Verbljjf te Bataviapl. m. 1 maand
(perPaket1) naar Semarang.
c. Semarangpl.m. 1 maand
(per Paket naar Soerabaja.
Soerabaja: pl.m. 1 maand
(per spoor naar Batavia
terug en per Paket verder
naar de Lampongs op Zuid-
Sumatra.)
in de Lampongs pl. m. 1 maand
(per Paket naar Benkoelen
op Zuid-West Sumatra.)
f. te Benkoelenpl.m; 1 maand
(per Paket naar Sumatra's
Westkust.)
g. op Sum. Westkust, pl.m. 6
weken (per Paket naar
Atjeh.)
h. Atjehpl. m. 2 maanden
(per Paket naar Sum.
Oostkust.
i. Sum. Oostkustpl. m. 6
weken (per Paket van
Benkalis naar de Straits
en op Malakka en 't eiland
Riouw.
j. Riouw enz. pl.m. 6 weken
(per Paket van Singapore
naar 't eiland Banka en
Palembang op Zuid-Oost
door hem heen en weder schudden, zonder
ook maar een vinger te bewegen, zonder
ook maar de minste poging aan te wenden
om zich uit zjjne handen te bevrijden, haar
lichaam scheen machteloos, maar hare oogen
bleven steeds op hem gevestigd.
Eindelijk, uitgeput, wierp hjj zich voor
haar op de knieën. „Vergeel mjj, Lena 1
Vergeef mjj 1" hij begon te smeeken,
onalgebroken, hij was vernietigd. Met zjjne
tranen bevochtigde hij haar handen, maar
ofschoon haar hart schokte, hare oogen
bleven droog. En midden in zjjne hevige
uitbarsting van smart,dwaal den hare gedach
ten af. Zjj denkt er aan, dat zjj sedert hare
kinderjaren niet meer geweend had, en ook
toen niet, toen Schwerin haar de doodstij
ding bracht. En zjj dacht er over na, hoe
zij dat alles moest verklaren.
Buiten in den tuin begon het te sche
meren. Een jaar geleden had zij in de
gang op dezelfde plaats gestaan, vol ver
twijfeling was zij gekomen, om bij George
een tehuis te zoeken.
Hij lag nog altijd voor haar op de knieën,
het hoofd tegen haar aan gedrukt, en
terwjjl Lena haar blik liet dwalen over
den vloer, over de houten trap en de witte
deuren, en terwijl hare rechterhand
zachtkens George's hoofd streelde, op
de manier zooals men een kind gerust
stelt, werd zijn geween stiller en stiller!
HOOFDSTUK XI.
Den 28 September had op de renbaan
het Renard-rennen plaats. Graaf Johannes
Renard, de groote paardenfokker uit
Siberië, werd door dit leest herdacht en
gevierd.
Schwerin zat eenzaam tehuis.
Sumatra.)
k. verbljjf te Palembang en in het Djam-
bischepl.m. 2 maanden
(perPaket naar Java terug.)
1. Java en 't eilaDd Madoera
pl.m. 12 maanden, verdeeld
over de volgende plaatsen
Batavia, Buitenzorg, Soekaboemi, Tjand-
joer, Handoeng. Garoet, Maos, Banjoemas,
DjokJakarta. Magelang, Soerakarta,Madioen,
Soerabaja, Passaroean, Malang, Probolingo,
Besoeki, Madoera, Rembang, Japara, Sema
rang, Pekalongan, Tegal, Tjeribon, Kra-
wang en het Bantamsche (per Paket naar
Macassar op Zuid-Celebes),
m. Verblijf in Zuid-Celebes pl.m. 6 weken
(per Paket naar Menado
op Noord-Celebes.)
n. «de Minahassa: pl. m. 2
maanden.
o. Rondreis door de Molukken (Oosteljjk
deel van den ArchipelTernate, Am-
boina, Seram, Boeroe, enz. gedurende
4 maanden.)
p. Lombok en Bali 1 maand.
En ten slotte
q. Borneo (kustplaatsen) pl.m. 2 maanden
en daarna via China, Japan en Ame
rika naar hetVaderland terug.
Na we toch een kaart voor ons hebben,
wil ik even mijnen lezers eenig denkbeeld
van de uitgestrektheid en grootte onzer
bezittingen geven.
Hoe dikwjjls worden zjj, die naar Indië
vertrekken, niet lastig gevallen met bood
schappen en pakjes, waaruit bljjkt, dat
velen geen flauw begrip van de afstanden
hebben.
Onze Bezittingen in Azië bestaan, zooals
ge op <le kaart ziet, uit verschillende groote
en kleine eilanden.
Ze vormen als 't ware de peilers eener
reuzenbmg, die Azië met Australië verbindt.
De vier grootste en voornaamste dier
eilanden zijn Borneo dat 22, Sum a-
t r a dat 13, C e 1 e b e s dat 5'/j en Java
dat 4 maal zoo groot is als Nederland,
terwijl al onze bezittingen bjj elkaar, ons
vaderland lietst ongeveer 55 maal in uit
gestrektheid overtreffen.
De afstand tusschen Atjeh en Nieuw
Guinea is dan ook ongeveer geljjk aan
dien tusschen Nederland en de Kaspische
Zee in Azië I
Moest nu niet elk Hollander er trotsch
op zijn. burger te wezen van zulk een Rijk?
En toch, hoe weinigen hier te lande beseffen
hetMen ziet eenvoudig niet verder dan
zjjn neus lang is en rangschikt zich daarom
onder de kleine mogendheden!
Een kleine mogendheid
Neen, een zeer groote mogend
heid!
Er wappert op het zilte nat
Een dundoek wonderschoon,
In menig strjjd met bloed bespat,
Maar vrij van smet en hoon.
Van Texel lot Guinea's grond,
Aan 't Oost- en Wosterstrand,
Waait zjj zoo fier, zoo moedig rond,
Die vlag van Nederland
„Zoodra het rennen afgeloopen is, tele
foneer ik", had Lena 's middags gezegd,
toen zij heenging, „onverschillig of Lena S.
gewonnen, of verloren heeft
Nu zat ScLwerin al sedert drie uur
te wachten.
Om twee uur had hij het middagmaal
genuttigd, om half drie had Clemens hem
op de sola geholpen om zjjn middagslaapje
te pakken, maar de ontroering had hem den
slaap uit de oogen gehouden en hjj zat nu
en wachtte.
De telefoon was beneden bij den huis
heer, die, jegens zijn huurder Schwerin
steeds uiterst beleefd, zich bereid verklaard
had, het toestel voor Clemens dezen mid
dag te reserveeren, zoolaDg tot het ver
wachte bericht zou zijn gekomen.
Welke goede eigenschappen Clemens in
zijn veeljarige betrekking zich ook had
eigen gemaakt, met de telefoon had hjj
het Bog maar niet kunnen vinden, en toen
hij om drie, half vier, half vjjf, om vjjt
telkens naar boven kwam om te rappor-
teeren, dat er nog steeds geen tijding' was
gekomen, begon Schwerin in zijne eenzaam
heid en in de folterende onzekerheid alle
schuld op Clemens te werpen
Hij had niet opgelet,had de tele
foon verkeerd behandeld, wat het waar
schijnlijkst wasmisschien was hij beneden
bij de telefoon wel in slaap gevallen.
In werkeljjkheid was de bedaarde
Clemens onder dat lange wachten aan de
telefoon zoo zenuwachtig geworden, dat
ditmaal zijne slaapzucht van hem was
gevlucht.