KOMMIES.
VIERDE BLAD.
Gemengd Nieuws.
Binnenlandsch Nieuws.
Zalerduy 6 December 1924.
ü7sle Jaargang. No. 7550.
HET PROCESwHAARMANN.
Te Hannover is Donderdag hei proces begpnnen
tegen don uitdrager Fritz Haarmann, die ervan De-
t' iiuid'igd wordt, 27 jongelieden- om liet leven te heb
ben gebracht, en- tegen diens medeplichtige Hans
Granz, die de slachtoffers zocht en later hun. kleeren
aan den man gingen brengen. Do belangstelling
voor dit proces is natuurlijk enorm. De hoele Duit-
scho pers en tal van groote buitenland scho bladen
hebben vertegenwoordigers naar Hanmover gestuurd.
i»e voorgeschiedenis van dit proces is voldoende
bekend. De beide beklaagden komen uit een kleinen
burgerstand. De ouders van Haarmann hadden een
sigarenfabriek je met een daaraan verbonden winkel.
Zijn nog levende zusters en overige bloedverwanten
zijn fatsoenlijke lieden, Fritz Haarmann zelf heeft
pi immer gedeugd. Ais 15-jarige jongen wierp hij
dwars dooi* een ruit een steen naar zijin vader, die
bij hét raam zat te lezen. Hij steelt wat hij stelen
k n. De buren verbieden hun kinderen eiken om
gang met hem. Erg jong nog bezoekt hij slecht toe-
fyainde kroegen en verbrast er- het geld. dat hij
thuis ontvreemdt. In dien aijd pleegt hij ook zijn eor
st-' zedenmisdrijven. In het leger brengt, hij het tot
onderofficier. Als liet echter blijikt dat hij onitoe-
lukeutoaar is, wordt hij ontslagen. Nu dwaalt hij
door hot duistere deel van I-Iannover, verdient mot
obscure zaakjes zijn brood, lokt knapen en jongelie
den naar zijn woning om ze daar te vermoorden. Ge
durende jaren kan hij- dit ongestoord doen, tot hij
eindelijk door een toeval ini handen van de justitie
valt.
hoe ziekelijk zijn neigingen waren bleek reeds in
zijn prille jeugd. Het liefst speelt hij uiet poppen.
Ook wil hij leeren koken. Het grootste genoegen
heeft hij. indien hij menschen den schrik op het lijf
kan jagen. Ook mishandelt hij jonge kinderen. 18
jaar is hij oud, als hij voor het eerst wegens een
misdrijf tegen de zeden wordt vervolgd. De recht
bank beschouwt hem niet als normaal en laat hem
loopen, wat niet belet dat de politie later van zijn
diens-en gebruik wil maken, toen hij zich bereid
verklaarde als spion te werken.
Haarmann leerde zijn medeplichtige in 1919 ken
nen. Hans Granz is de zoon van een letterzetter, een
oppassen den, eerlijken man, wiens vrouw jong ge
storven waa Hans is te lui om te leeren en krijgt
werk in een metaalfabriek. Ook dient hij een paar
maanden bij de rijksweerbaarheid. Hij' ondergaat
verschillende straffen en wordt, als hij uit de ge
vangenis komt. souteneur. Dan ontmoet hij Haar
mann en .spoedig slaagt hij erin-, op dezen een ster
ken invloed uit te oefenen. Voortaan, wordt Haar
mann geheel geëxploiteerd door Granz, die zonder
te werken een liederlijk' leven wil voeren. Hun
slachtoffers vonden zij in de wachtkamer en in de
buurt van het station te Hannover. Jongelieden, dio
'suachts in de stad aankomen en een paar uur op
een trein moeten wachten, worden uitgenoodigd
naar Haarmann's woning te gaan. Daar konden zij
uitrusten. Gewoonlijk aarzelden de jongelieden die
over -goen geld beschikten, niet lang, omdat Haar.
mann door het vertoonen van een legitimatiekaart
van de politie hun vertrouwen won. Met welke bru
taliteit Haarmann te werk ging blijkt wel uit het
feit, <dat, hij1 eens een jongen man, die geweigerd
had mot hem mee te komen, door een agent van de
eehupo liet arresteeren. Een agent van de zedenpo
litie, die het spel had gadegeslagen, nam, nu op zijn
beurt; Haarmann in hechtenis, De politie begon zien
nu wat meer met hem bezig te houden, vooral om
dat ook in de Leine, in de nabijheid van' de woning
van Haarmann. herhaaldelijk stukken van mensche.
lijke* schedels en ledematen waren' gevonden. Voort
durend verdwenen er jongelieden die te Hannover
hadden vertoefd. Eens toen Haarmann in verband
'met het verdwijnen van een jongen man, Witzel ge
naamd, oj) het hoofdbureau van politie werd ontbo
den, om daar met de ouders van Witzel te worden
geconfronteed', ontmoetten de ouders in de gang
ven het gebouw de kostjuffrouw van Haarmann
me* haar zoon, die de kleeren van den verdwenen
jongen droeg. De kostjuffrouw vertelde, dat zij de
kleeren van Haarmann had gekregen. Deze werd nu
gearresteerd en legde een bekentenis af; In het ge-
heei bekende hij tot nog toe. 11 misdaden te hebben
gepieogd. Of hij. zooals wordt vermoed, 27 jongelie
den heeft omgebracht, zal uit het .proces moeten
blijken.
Do meesten zijner slachtoffers maakte Haarmann
in een kamertje, dat hij in een oud bouwvallig huis
in de zoogenaamde Rote Reihe, in de oude stad, aan
de oevers van de Leine bewoonde. In het huis daar
naast werd. de bekende natuurkundige Ruehmkorff
geboren. Dé zolderkamer, waarin Haarmann zijn
slachtoffers ombracht., was buitengewoon armoe
dig. Het grootste gedeelte van het vertrek word inge
nomen door een oud veldbed, waarop een matras,
die rood zag van het geronnen bloed, een vies drie-
pootig tafeltje, aan den muur een kapotten spiegel,
een kalender, een paar uit een kramt uitgeknipte LL
lust. rat i-es. Dat was het milieu, waarin Haarmann
zijn misdaden pleegde.
Het proces begon' tamelijk laat in d'en ochtend', om
dat de gezworenen, arbeiders en boeren uit de pro
vincie niet eerder aanwezig konden zijn. De zaal is
roods geheel gevuld als de beklaagden verschijnen.
Eerst Haarmann, dan Granz, die veel oneer den in
druk van een misdadiger maakt dan da moordenaar
zelf. Een beetje verward kijken ze rond. Hun oogen
vallen ojt de menigte, die de zaal vult, en op de tafel
mot de" bewijsstukken, dan hoop kleeren van de
slachtoffers, het oude veldbed', verschillende boks-,
ijzers en messen. Op een bord is eien plattegrond1
van de woning van Haarmann vastgespeld'
Gedurende de eerste zitting was Haarmann erg
zenuwachtig. Voortdurend springt hij van zijn plaats
op en onderbreekt hij den voorzitter. Zijn handen
zijn onafgebroken in beweging. Als de voorzitter bij
do opening van de zitting mededeelt dat 't proces
wol tot 17 December zal duren, roept Haarmann op
gewonden uit: dat is onmogelijk, dat kan ik niet uit
houden.
De voorzitter deelt voorts mede, te hebben ver
nomen, dat verschillende getuigen van plan zijn, een
aanslag op Haarmann te plegen. Alle getuigen zul
len daarom, voor zij in de zaal worden toegelaten,
worden gefouilleerd. Spreker hoopt, dat de pers op
objectieve wijze haar taak zal vervullen. Zittingen
met gesloten deuren zullen slechts in het allertiood-
zakelijksteg éval worden gehouden.
Nu worden uittreksels voorgelezen uit de dagvaar
ding. Het heele document voor te lezen zou al te veel
tijd in beslag nemen. Immers het zijn 900 bladzijden
op de schrijfmachine geschreven. Nadat er nog is
medegedeeld, dat er in het geheel 190 getuigen zijn
opgeroepen, wordt Haarmann ondervraagd. De voor
zitter herinnert eraan, dat Haarmann reeds 15 maal
veroordeeld is. Granz daarentegen slechts 3 maal, 27
jongelieden zou Haarmann hebben ondergebracht,
meestal jeugdige arbeiders. De voorzitter verbiedt
het publiek, de beklaagden met verrekijkers gade te
slaan. „Wij zijn bletr nflet in een e&oavfrszs" aceent
hij.
„Juetizrat" Philipp Bent»* de door d* reritbaafc
toegewezen verdediger van Haaimann, herinnert er
aan, dat volgens de beweringen van een communist
in een openbare vergadering Haarmann 168 men
schen zou hebben omgebracht. De vertegenwoordiger
van het O. M. zegt, dat 114 gevallen door de autori
teiten zijn onderzocht. Met 73 gevallen had, zooals
spoedig bleek. Haarmann. in het geheel niets te ma
ken. De meeste verdwenen, personen zijn terugge
vonden. Haarmann vertelt nu bijzonderheden uit
zijn leven. Zijn vader heeft hij steeds gehaat. 'Nog in
zijn graf vervloek ik hem, zegt beklaagde. Steeds
heeft hij mij vervolgd. Mijn moeder was echter erg
goed. Zelf ben ik steeds oen fatsoenlijk mcnsch ge
weest. Krankzinnig waa ik nooit. Toen ik den eer
sten keer werd' gestraft, was ik onschuldig. Hij ver
telt verder, dat hij eens verloofd is geweest. Uit den
'dienst werd hij ontslagen omdat, hij niet geheel toe
rekenbaar bleek te zijn cn men heen reeds als een
gevaarlijk individu beschouwde. Nooit zijn er echter
maatregelen tegen hem getroffen.
Plotseling springt, beklaagde nu opgewonden van
zijn stoel op. Schiet toch wart. op! ro©pt hij' den voor
zitter toe. Ik wil onthoofd worden. Dan wordt hij
weer wat kalmer. Hij; vertelt, hoe hij handef in con- j
serven trachtte te drijven, maar de zaken gingen
slecht. Hij werd verliefd, maar hot (meisje gaat er j
met ©en ander van door. Nu houdt hij plotseling op i
met zijn verhaal. „Kan ik dat alles hier wol zeggen"
vraagt hij, ,e,r zijn jonge meisjes in de zaal'Hij
voelt zich moe en vraagt den voorzitter, of deze nu
eerst niet eens Granz kan ondervragen. Als hem
wordt medegedeeld, dat dit onmogelijk is, zegt hij;
geef mij' dan maar een glas water. Hij drinkt, en
zegt dan lachend: het proces gaat zoo eigenlijk ook
heel goed. Laten we nu maar gauw opschieten, dan
is het gauwer afgeloopen. Hij zet nu zijn verhaal
voort. To^n hij uit de gevangenis was ontslagen,
waar hij: wegens het plegen van een zedenmisdrijf i
een straf had ondergaan, begon hij. een handel in le-1
vensm.iddelen. Van hamsteraars kocht hij aan het
station, konijnen, kippen en vleesch. Zijn handeltje
d'reef hij in zijn woning in de Zellerstrasse, waar hij
zijn eerste slachtoffers maakte. Tientallen jongeJie-
den bezochten hem daar dagelijks. Zij kwamen bij
hem eten .Zijn kamer leek toen wel een duiventil,
zoo druk ging het er toe.
Nadat de zitting gedurende een half uur met ge-1
dloten deuren is voortgezet, worden de openbare be-
raad'slagingen hervat. Haarmann vertelt nu, hoe hij
Granz leerde kennen. Twee dagen achter elkaar had
Granz hem op straat achtervolgd. Haarmann sprak
hom toen aan, en vroeg hem, wat hij wilde. Ik heb
honger, antwoordde Granz. Haarmann gaf hem 5
mark en liet hem later voor zijn rekening cigaretten
verkoopen. Toen werd Granz erg ziek. Haarmann i
nam hem in zijn woning op en bezocht, toen ook den j
vadeir van) Granz, die echter niets meer van zijn zoon 1
wilde weten. Toen Granz hersteld was geraakte Haar
mann steeds meer en meer onder zijn invloed. Het
geld, dat Haarmann verdiende, verbraste Granz met
prostituées. Als er geen geld meer was. zei hij: ga
dan maar bedelen. En in weer en wind ging Haar
mann dan bedelen. Zoodra er weer wat geld was
maakte Granz het echter op. Later ging Haarmann
waschgoed stelen. Intusschcn luierde Granz op Haar I
•mann's kamer, waar hij veel vrouwen ontving, soms j
wel vijf of zes tegelijk. Met zijn kamer was Haar-
mann erg ingenomen. „Ik had het er zoo gezellig
er. mooi ingericht." Do kostjuffrouw werd verliefd
op Granz. Haar man ranselde haar af, nadat ze
hem met Granz had bedrogen. Daarna lie thij zich
scheiden. Toen Harmann op een goeden dag thuis
kwam bleek het, dat Granz er met zijn' heele hebben
en, houden van d'oor was gegaan. Hij' kwam eerst te
rug nadat Haarmann met geleend geld zijn woning
weer had ingericht.
De voorzitter: Hoeveel menschen hebt gij in deze
woning omgebracht?
Haarmann; Ik geloof vier of vijf st.uks.
De voorzitter: Hoe kwamen zij om het leven?
Haarmann: Zij' hadden mij geërgerd.
De voorzitter: 'Wist Granz dat alles?
Haarmann: Neen. Wel bracht hij jonge menschen
mee, die goede pakken droegen, welke hij gaarno
wilde hebben.
De voorzitter: Wist Granz dat gij ze vermoordde?
Op deze vraag blijft Haarmann eerst het antwoord
schuldig. Dan zegt hij: Granz heeft eens een doode
bij mij' gezien. Hij maakte een kast open en zag, dat
ei* een lijk in lag.
De voorzitter: Wilde h& dat de bezoekers zouden
word'en omgebracht?
Haarmann: Ja.. Als ik er een liet weggaan' vloekte
hij en riep hij: jé bent een idioot. Soms doorzocht hij
de kamer. Ik zoek lijken, riep hij dan.
Eens hadden de beide vrienden geweldig gevoch
ten. Granz schold Haarmann voor moordenaar. Zij
werden handgemeen, eerst in de kamer en toen op
straat. Granz poogde zijn vriend in de Leine te wer_ I
pen; hij heeft hem trouwens vaak mishandeld-1
Steeds echter verzoenden zij zich weer.
De voorzitter vraagt nu. of Granz niet eens in de j
latere woning is gekomen op het oogehblik, waarop j
Haarmann een lijk in stukken sneed.
Haarmann: Ja, dat was het geval Hannappel. die I
leefde nog toen Granz kwam. Hij- riep mij naar bui-1
ten en zei: Mensch wat ga je nu doen, Een half uur
later keerde Granz terug. Ik had Hannappel gedood
en had' hem net een been afgesneden, toen Granz
klopte. Mijn armen waren tot aan de ellebogen rood
-van het bloed. Ik wierp het lijk snel onder het bed.
Toen maakte ik de deur open. Wat ruikt het hier
vreeselijk riep Granz. Maar ik begon te huilen en
toen omhelsde hij mij. Men moot óver lijken, zei hij,
Fritz we passen toch zoo mooi bij' elkaar. Ach. mijn
heer de voorzitter, ik was altijd zoo opgewonden,
dat kan niemand zich voorstellen 1
i De tweede dag van het verhoor van' den moorde
naar Haarmann en zijn medeplichtige Granz bracht
heel wat dramatische momenten. Granz ontkent ai-
j les tot groote verontwaardiging van Haarmann.,
Granz verdedigt zich hardnekkig en meer en m;eer
blijkt nu, hoe'n grooten invloed hij op Haarmann
uitoefende. Haarmann had oen geweldige vrees voor
opsluiting in een krankzinnigengesticht. Dit wist
Granz en steeds weer dreigde hij' Haarmann krank-, j
zinndgi te zullen laten verklaren', indien deze zich 1
niet aan zijn grillen onderwierp. Ook heeft Granz
eens' geprobeerd, Haarmann te toynotiseeren, wat hem
I echter niet gelukte. j
Granz beweert ook nooit geld) van Haarmann te
hebben ontvangen. Hierop wordt Haarmann woedend
en plotseling kan de moordenaar, die zijn vriend
steeds heeft trachten te sparen, zich niet meer in
houden en verklaart hij' onomwonden dat Granz met
zijn vriend) Witkowsky in zijn, Haarmanna, woning,
een: jongmensch. Henni.es genaamd, heeft omge
bracht.
Verschillende gevallen worden achter elkaar be
handeld en steeds doen zich dezelfde weerzinwek
kende bijzonderheden voor, het is een aaneenschake
ling van moord en verdierf.
(Ovorgenomen uit de N.RCrt)
KR. A-
De anonymit-eit van den Indischen prins, die bü
het geruchtmakende geding te Londen betrokken
was is thans opgeheven. Het blijkt te zijn generaal
Rajak Sir Hari Singh, een neef van den Maharai
jah van Kasjmiren Jaramu en diens erfgenaam op
den troon. Zijn staat beslaat het noordelijke gen
doel te van Engelsch Indië. De Haharaiah is moei
lijk handelbaar er verzot zioh tegen vele wenechon
van de Indische regeering. Zoo wil hij in plaats
van rijn neef een waardiger opvolger benoemen. De
Indische regeering geeft daarentegen de voorkeur
aan den neef, die thans een onbezorgd leventje
leidt in de Europeesohe hoofdsteden. Men vreeede,
dat de neef door het proces onmogelijk zou worden
als erfgenaam op den troon. Ten gevolge van de in-
Opleiding p. brief v. landbouw diploma, Bewaarder,
poiitic BeginsaJ. vanaf f20 p. w. Leeftijd 22-35 j.
M. d. 1UO0 geslaagden. Iul. veretr. M. v. d. BROEK,
Groningen, Postbus 70.
hechtenisneming van den adjudant Arthur te Pa
rijs was de anonimiteit echter niet meer vol' te
houden.
Lord Birkenhead, minister voor Indië, sir Dou-
glas Haig, procureur-generaal, sir Arohibald Ba
dyin, officier van justitie, 011 Joynson vicks, mi
nister van binnenlandsche zaken, hebben een óh-
derhoud gehad over de zaak van do berooving van
radja air Hari Singh, den geheimrinnigen mr. A.
uit het procos Robinson. Volgens de bladen zou de
radja zelfs als getuige naar Londen komen en zou
zijn anonymiteit met zijn eigen goedvinden zijn
opgeheven. In 1919 kwam de prins voor het eorëti
te Londen. Hom bood hom toen oen vertrouwd En
gelsch begeleider aan, doch hij sloeg die af, daar
hii liever vrij wilde blijven. Hari Singh spreekt
uitstekend Engelsch. Hoj .is oen van de rijkste
Indische prinsen. Een kennis vart* den prins schat
te zijn vermogen op 12.000.000 Pond Sterling. Niet
temin leefde de prins niet op overdreven grooten
voet en trok hii weinig de aandacht. Het voor
naamste doel van zijn bezoek aan Eng. was de
studio van de Engelsohe regeeringsinstellingen. De
prins was een goed danser en als zoodanig in de
Londensche en Parijsóhe balzalen zeer gezocht. Hii
gaf echter weihig? om dezen vorm van ontspanning
en verkoos de openluchtsport. Bij' een bezoek aan
Ierland, had hij! 50.000 Bond besteed voor den aan
koop van renpaarden. Hij is tweemaal door don
koning en den prins van Wales ontvangen. Sir
Hare Singh had mevrouw Robinson l'earen kennen
op het overwinningsbal1 te Londen in 1919.
OPPOSITIE TEGEN MACDONALD IN DE LA-
BOURPARTLJ.
Naar de politieke medewerker van d© vWest*
minster Gazettie" meedeelt, hoeft in de gisterén
gehouden vergadering van de parlementaire ar
beid erpsartij de linkervleugel getracht MacDonald
de leiding te ontnemen. Op MacDonald en andere
leiders werd scherpe oritiek geoefond. Van links
werd Lansbury als leider der partij voorgesteld,
welk voorstel o.a. door Wallhead en .andere leden
van links werd gesteund. Lansbury weigerde echter
zich beschikbaar te stellen en het desbetreffende
voorstel is dam ook bij' stemming verworpen.
INBRAAK IN HET GROOT-
Woensdagmorgen in de vroegte heeft een inbre
kersbende rioh toegang verschaft tot een groot
blok kantoren en toonkamera op Rathbone Place,
Oxfordstreet, Londen. De^ inbrekers forceerden
brandkasten en lessenaars in de kantoren van niet
minder dan veertien firma's en maakten voor een
waarde van 1009 Pond Sterling aan geld en goedef-
ren buit In het geheel' moesten rij daarvoor een
dertigtal vertrokken bezoeken. De hearen maakten
het zich zoo aangenaam mogelijk, want na hun
rooftocht zetten zijl thee, waarvoor zij de ingredi
ënten uit verschillende lokalen bijeengaardem Ln
het mooist ingerichte vertrek ontboten zij, geze
ten in gemakkelijke stoelen. Na de thee blijkens
het aantal kopjes waren Zij met hnn vijven
genoten rif van whisky en sigaren.
BOORZUUR VERGIFT.
Gelijk men weet, is boorzuur een middel, dat door
tal van fabrikanten van levensmiddelen wordt aan-
gfwend' om hun artikelen tegen bederf te vrijwaren.
Te Sommerset (Engeland) nu is dezer dagen de
eigenares eener melkinrichting tot 10 pond sterling
boete en 5 pond sterling proceskosten veroordeeld
wegens bet verkoopen van room met boorzuur er
in.
Een medische getuige-deskund!ge verklaarde dat
'boorzuur een langzaam werkend) vergift was.
UIT HET LAND DER SNELHEID.
Naar uit New York wordt gemeld', hebben twee
abonné's van den telefoondienst aldaar een proces
aanhangig gemaakt tegen de maatschappij, welke het
telefoonbedrijf exploiteert, wegens het te lang moe
ten wachten op een telefoonverbinding.
De procesvoerders eischen een bedrag van 41.000
dollars schadevergoeding, op grond van het feit, dat,
toen hun huis in brand' was gevlogen, 17 minuten
verliepen, eer zij verbinding kregen met de brand
weer.
Reclames.
De werkelijke oorzaak van
pijnlijke gewrichten.
Rheumatiek is de bekende naam voor pijn in
de gewrichten, den rug, de ledematen en vrijwel
alle lichaamsdeelen.
De als rheumatiek bekendepijn is in werke
lijkheid te wijten aan overtollig urinezuur in het
bloed, door zwakte der nieren veroorzaakt, hetgeen
voorkomen had kunnen worden door bijtijds Fos-
teris Rugpijn Nieren Pillen te gebruiken.
Het overtollig urinezuur vormt scherpe kristallen,
die zich afzetten in de spieren, gewrichten en
zenuwen, en langs de wanden dor aderen. Bij be
weging van een spier of zenuw, waarin zioh urine
zuurkristallen hebben afgezet^ ondervindt men
scherpe, lievige, verschietende pijn. Na verloop
van tijd vormen zich ontstoken zwellingen. Rheu-
matiBche pijnen in de dijstreek noemt men isonias,
in do rugspieren sgpit, onz.
Zooara gtj rheumatische pijn bespeurt een on
aangenaam oi verlamd gevoel in den rug of gij
last krijgt van urine&walen, is het verstandig met;
het gebruik van Foeter's Nieren Pillen te beginnen.
Dit geneesmiddel helpt/ de nieren om uit het Woed
de vergiften af te voeren, die rheumatiek, isohias,
zenuwpirnen waterzuchtig)» zwellingen, rugpijn, nier
gruis eni. veroorzaken. Reeds meer dan 50 jaren
worden Foeter's Pfllen met goed gevolg tegen zulke
kwalen gebruikt.
Verkrijgbaar in. apotheken en drogistzaken a
f 1.75 per flacon (geel etiket met zwarten opdruk).
GEESTELIJK EN MODE.
Men schrijft aan de N.R.Crt-:
Naar aanleiding van het nieuwe wandelcóstuum
(der Roomsch-Katholieke geestelijkheid in Nederland
is het misschien niet onaardig hier enkele dingen te
vertellen omtrent de wisselingen' van de mode. waar.
J aan ook de geestelijkheid, zoowel die van de Katho-
i Jieke als van de Protestantsche kerkgenootschappen
in den 1°°P der tijden heeft blootgestaan. Aan de
i hand van den ook ten opzichte van dit onderwerp
onvolprezen navorscher dr. G. D. J. Schotel, die in
1856 oen werk uit heeft gegeven onder den titel
„Bijdrage tot de geschiedenis der kerkelijke en
I wereldlijke kleeding" zal ons dit gemakkelijk vallen
Wij hebben trouwens ook reeds ons in het vorig
opstel aangehaalde voorbeeld omtrent den strijd ooi
de korte broek aan genoemd werk ontleend,
j Zonder ons, strikt genomen, aan een overzicht te
1 binden, doen wij enkele grepen, die bewijzen hoe-
zeer niet alleen ten opzichte van,' de leer of de ker.
j kelijke gebruiken, maar zelfs ook ten overstaan van
het uiterlijk der geestelijkheid de eeuwige strijd tus-
schen conservatisme en refonnatisme zich in den
loop der tijden openbaart. f
Reeds spraken wij over den strijd omtrent het lan_ I Lambertschaag.
ge haar, dis de Hsrvcvmde gemeente raat Dordrecht
in het midden der 17e eeuw in beroering heeft go.
I bracht en die met den triomf van 4? mode etndigda.
In Frankrijk heeft men iets dergelijks gekend in de
1 twisten over de pruik tegen welken hoorddos de
Fransche geestelijken gelijk die van geheel Europa,
aanvankelijk sterk ijverden, gelijk zij' eveneens had
den geijverd tegen de lange lokken en vlechten. Uit
de 18de en in 't begin van de 19de eeuw dateeren
enkele pauselijke beslüiten ten aanzien van de prui
ken der geestelijken, echter niet zoo streng als de
Fransche ij veraars hadden gehoopt. In weerwil van
alle bullen, mandementen, besluiten en predikatiën
zag (men van lieverlede inmiddels zoowel hoogere als
lagere geestelijken van alle orden do pruik dragen,
totdat ook hen de revolutie van dit sieraad beroofde.
Ook in Engeland, Nederland, Italië en tenslotte even
eens in Duitschland zegevierde de nieuwe mode en
bogen de priesters het hoofd onder het gewicht der
allonge.
Grooter verwikkelingen nog dan ten opzichte van
hot hoofdhaar heeft de mode betreffende de kleeder
drachten in het kerkelijk leven ontketend. De strijd
om de baret is in 1386 op. hot concilie van Saltzburg
ten gunste van dit toenmalig modieuze hoofddeksel
beslist; deze overwinning was slechts van korten
duur, want hot concilie van Frisinge verbood weder
om de geestelijken met de baret op het hoofd eri de
kaproen op dien schouder in het openbaar te ver
schijnen. Later werd zij de gewone dracht van alle
geestelijken, uitgenomen de monniken. Evenals te
gen de baret is ook tegen de calot aanvankelijk he
vig verzet gerezen; thans kunnen wij ons moeilijk
voorstellen, hoe deze tegenwoordige symbolen van
ouderwetscho eerwaardigheid eens als modieuze
ketterijen zijn verdoemd en veroordeeld!
Reeds in den aanvang, der 16de eeuw was laatstge
noemd hoofddeksel de ambtsdnacht van de Hervorm
de predikanten geworden; zoowel de navolgers van
Luther als van; Calvijn, van Armindus als Gomarus
zoowel de Roomsche priester, al^-de Joodscbe rabbijn
droegen de calot.
Over de geschiedenis van den hoed heeft Gellert
in een zijner fabelen geschreven; deze heeft in
Duitschland de Protestantsche geestelijkheid een
tijdlang tot kenteeken gediend, aan den aan twee
zijden opgetoomden scheepshoed herkpnde men den
Lutherschen. aan den driekant den gereformeerden
predikant, In Holland hebben de predikanten zich
lang tegen den punthoed verzet; eindelijk zegevierde
de mode, totdat op zijn beurt de steek weer ver
ouderd was en het zinnebeeld werd van behoudzucht.
19 tot op den huidigen dag, zij het in mindere mate,
de haar- en baard t ooi en het hoofddeksel een amb
telijke onderscheidsteekcn gebleven, vooral was dit
het geval met het opperkleed. Ofschoon reeds Hiero
nymus vermaart, dar. de geestelijken in het dage-
lijksch leven een ander gewaad moeten dragen dan
als liturg, kan men toch ook het wandelcóstuum als
ambtsgewaad beschouwen. De burgerlijke wet doet
dit weliswaar niet, wijl zij aan Roomsch Katholieke
geestelijken toestaat in de hun hiërarchisch voorge
schreven kleederdracht zich op straat te bewegen.
Volgens de door Schotel verzamelde gegevens is
de geestelijkheid eerst in de 7e en 8ste eeuw zich
ook in het maatschappelijk leven van het volk in
leefwijze en costuum gaan onderscheiden; het is in
dien tijd, dat de kerkvergaderingen begonnen er op
aan te dringen, dat zij ook op straat een uitwendig
teekeh harer priesterlijke waardigheid zou dragen.
Innocentius III beval, dat de geestelijken de vestis
camisalis als straatdracht moesten gebruiken; dit
kleed is waarschijnlijk reeds de toga talaria of talaar,
een lange, zwarte, wijde tabberd met afhangende
mouwen, die sedert voor Roomsche priesters in
zwang is. Toch zijn, inzonderheid in den joyeusen
tijd van Frankrijk, nog meermalen besluiten van
conciliën noodig geweest, om den priesters het dra
gen van het kleed der leeken te verbieden, en de
overtredingen waren legio. Vooral de verboden hoe
den met pluimen, hooge stijve kragen en korte klee
ren legden modieus aangelegde priesters noode af.
Merkwaardig is. dat de burgerlijke overheid! ten
opzichte van de Protestantsche geestelijken, ten on
zent althans, dezelfde taak heeft op zich genomen
als de kerkelijke overheid jegens de Roomsche
Katholieke priesters. Schotel vertelt n.1., dat in het
eind)e der 18e eeuw de overheid! een verordening uit
vaardigde, waarbij het dragen van lichtvaardige,
korte, uitgesnedene en met fluweel geboorde kleede-
deren aan de leeraUrs verboden werdi.
We zouden in dit verband nog den mantel, de toga,
de bef in herinnering kunnen brengen, maar mee-
nen reecjs voldoende bewezen te hebben, hoe ook de
geestelijkheid aan de godin der mode onderworpen
is. Z!elf moge zij gelijk Schotel opmerkt, van de
katheders en de kansels gedonderd en gebliksemd
hebben tegen wambuizen, camisolen, kragen, strik
ken en rosctten, zedelooze broeken en schaamteloos
ontbloots boezems, de verandering in de beenklee-
ding, welke tot bovenstaande beschouwing aanleiding
is geworden blijkt slechts 'n onderdeel van de nim
mer eindigende geschiedenis van de mode, ook in de
ZUIDSC HAR WOUD E
Tn tegenstelling met de mededeeling, volgens het
verslap van d- gehouden vergadering der Coop. Boe
renleenbank II. als zouden de uitgetreden Banken
betalen, kunnen wij uit de bestebrooi: mededeelen,
dat er een dading is getroffen, waardoor slechts een
deel zal worden betaald.
GROENTEUITVOER
De totale waarde der in de laatste maand uitge
voerde groente en fruit heeft f 3,800.000 bedragen te
gen f2.100.000 in do overenkomstige maand van het
vorig© jaar. In de eerste 10 maanden van dit jaar
was de uitvoer in1 totaal f 58.198.000 tegen f 2609200 in
1923 over dat tijdvak.
LANG ENDLIK- J
We vernemen, dat de vorst toch nog van invloed
is geweest, op de bewaarkooi, die nu in de schuren
is opgestapeld. Bij de behandeling moet men wel dé
gelijk met dezen nadeeligen invloed rekening
houden. De weersgesteldheid ia de laatste week zeer
slecht voor de bewaarkooi, soodat er handen vol.
werk is. Hoe meer werk, hoe minder ontvangsten, is
een regel, die aan den Langendijk vrij nauwkeurig
opgaat. De bouwers hopen op koud, vriezend weer.
De toestand is d'e laatste week al echt.
LANGENDLJK.
Nu er in de sloot langs d'en Twuijverweg een fiet
ser ia verdronken, die daar op zoo'n tragische wijze
het leven verloor, komen de zeldzame voorstanders
van bijdragen door de Langendijker gemeenten aan.
een verbetering, in 1 geweer om te betoogen, dat in
dien toestand daar ten spoedigste moet worden voor
zien. Hoe tendentieus deze ijver is, begrijpt men ge
makkelijk, als men weet, dat de verbetering ge
vraagd wordt als gevolg van het drukke autover
keer, doch dat dit ongeluk in» geen enkele, zelfs in
geen verwijderd verband staat met dat verkeer. Zoo'n
ongeluk had tien, twintig jaar geledén daar even
goed kunnen gebeuren, als noodlotsinvloeden toeval
lig hadden gewerkt zooals zij dat nu hebben ge
daan. Er zijn in Noordhollaüd honderden plaatsen,
waar een dergelijk ongeluk onder dezelfde omstan
digheden even goed kan gebeuren, als aan den
Twuijverweg. Een ongeluk ligt in een klein hoekje
en deze omstandigheid is het ook hier, die een slacht
offer heeft geëischt. De ernst ervan is er daarvan
niet te minder om. Allicht kan het een spoorslag
voor de betrokken gemeenten zijn tot verbreeding
over te gaan.
HOOGWOUD-
Door Burgemeester en Wethouders dezer gemeen
te zijn tot hooistekers herbenoemd de navolgende
personen, te weten: de heeir J. P. Koopin&n, voor de
wijken Isangereis en Pade; de heer J. G. Spaander
voor de wijken Kerkelaan. Zuid- en Noordend; de
heer B. Pluister Dz. voor de wijk Aartswoud; de
heer G. Glas voor de wijk Gouwe en de heer K.
Braak, voor de wijken Boekelwegbuurt. Weere en
