Ons Dijkwezen voorheen cn thans
Brabantsche brieven.
Binnenlandsch Nieuws.
Moedige redding.
„Kolde bruiloft".
Engtlechen vriend en opvoeder geeft, als dere zijn be
vreemding ovor dit eigenaardig gojjrni'k uitspreekt.
Door ten toeval komt de schoons Nang Ping In aan
raking inet don jongen Engeltchman Ilasil Gregory,
den zoon van oen schatrijken Engelschen koopman.
Zij vat liefde op voor den charmanten vreemdeling,
welk gevoel weliswaar wordt beantwoord, doch lang
niet in dezelfde mate; voor liasil is het maar een
avontuur, voor Nang Ping een levenskwestie.
Nang Ping, die uit haar vaders mond vernomen
had, toen hij haar zijn besluit meedelede, dat zij hu
wen zal met een jongen mandarijn, dien hij voor haar
uitkoos, dat de liefde een schoon en zoet geluk is,
waarvoor zij niet behoefde te vreezen, heeft zich in
haar groot gevoel voor den jongen Engclschman vol
komen laten gaan en zich aan hem gegeven.
Als hij haar vertelt, dat zijn ouders naar Londen
terug willen keeren en eischen, dat hij meegaat, deelt
zij hem het geheim mede van haar blijde verwach
ting, doch als zij, bij kennismaking met Basil's moe
der begrijpt, dat van oen huwelijk toch niets komen
kan, zegt zij. to hebben gejokt.
Mr. Woe heeft van een tuinman gehoord, wat er met
zijn dochter is geschied. Hij doodt dezen overbrenger
van een slechte boodschap, doch volgens de Chinee-
sche traditie is hij ook gedwongen zijn dochter's ziel
te redden door haar lichaam to doodonl De Chmee-
sche zedeleer schrijft nu eenmaal voor, clat oen va
der zijn dochter, die de oer van haar geslacht bezoe
deld hoeft, dooden moetl
En Mr. Woe doet wat fn zijn oogen plicht is... en het
arme meisje sterft door zijn hand! Thans rest hem
nog zich te wreken op de familie, die hem dit gru-
welii'k leed heeft aangedaan. En zijn wraak is ver
schrikkelijk!
Hij weet zich meester te maken van Basil Gregory
en van diens zuster. Hij noodigt hun beider moeder
uit hem te komen bezoeken en als mevrouw Gregory
gekomen is, toont hij haar haar zoon, die bedreigt
wordt met den dood en haar dochter, die bedreigt
wordt met dezelfde schande als Nèng Ping te wach
ten stond.
En hij laat de moeder kiezen, wie harer kinderen
de schuld boeten zal! Wenscht mevrouw Gregory, dat
haar zoon behouden zal blijven, dan moet haar doch
ter ten offer vallen, verkiest zij dat haar dochter zal
boeten, dan zal haar zoon worden vrijgelaten.
Mr. Woe blijft onvermurwbaar voor haar smeek
beden en ten einde raad steekt de gefolterde vrouw-
den man dood, die in ziin eigen oogen geen wraak,
mahr gerechtigheid wilde oefenen.
in zoo ging het aloude huis der Woe's ten onder!
Ulvenhout, 12 Januari 1929.
Menier
nn tk in m'n kiest laf en tte vMttnarmd, da T. twufs»
de graezoolen leg te zingen;
Vrouw van Glnneken
Kocht 'n klnneke
Mee d'n vastenavond;
Vrouw van GJnnekon
Kocht 'n kinneke
Mee d'n carnaval!
En ben 'k in staat om- heel 't kerkhof op z n horens
te zetten... Mie oudoe, meske, tot 11 Februari in Con-
oordia!
Wat-d-Is me da van de week 'n feest gewiest mee
da gouwen jubelejum van de Koningin-Moeder, ee!
De kraanten stingen d'r boordevol van. Veral in Ol-
i laan emmen ze 'm 'n haandje gegeven. Nouw, ik ben 't
i er glad mco eens. Ge mot gin gelegentheid veurbfj laten
gaan om de blommekes bulten te zetten en zekers nio
as 't de Koningin-Moeder betreft Want da's 'n mcnsch
mee 'n gouwen hart en... laton me nouw maar eerelijk
zijn, zóóveul lol oe ze ok nie ln d'r leven g*ad. Heel d'ren
jongen tijd opgeofferd aan Nederland, want hoe jonk
was zo toch al weduwvrouw, ee! En nog Is ze d'ren Wul-
lum nie vergeten. Elk jaar, op z'nen geboortedag, ga
ze nog 'nen krans bij 'm brengen ln de groot kerk in
Delft. Ona Koningin-Moeder Is 'n veurheeld van *r. vratjvr
en as zoodanig 'n echts Koningin-Moeder, waar d* Jonge
wefkes teugeswoorig nog wol van kunnen leeren. En
gère bi*cng ik dan ok mijn beschoijon hulde in m'n brief
ke aan deus eerste vrouw in Ncderlaand in alle opzlch-
ten. Majesteit, van harte, horre, en nog veul jaren;
Keb 'r 'n hekstra oranjebltterke op genomen.
En d'n Engelsche koning wor allemaal maar beter
ee. Maar allemachtig lankzaam. As 't nie vlugger gaat,
mee 't oog op z'nen leeftijd, dan zal ie nèt beter zfjn
teugen dat le doodgaat en da zou jammer zijn, amico.
Want 't is 'nen vorst waar ze in Engeland veul van
houwen en.zukke motte teugeswoorig net emmen. Vruu-
ger kos 't nog wel 's aanders, maar teugeswoorig gaat
dat zoo nie meer. As z4 oew as koning nie kunnen
luchten of zien, dan ga-de net zoo vierkant de kelen
op as d'n gewoonsten werknemer en daar ga-d-'n laand
altij nie op veruit. Dan krijgde allemaal ruzie onder de
lui dio-d-r eigen op willen offeren om president te wor-
rer, en kepót is 't.
En of ge 't nouw mee 'non president heelemaal ge
wonnen het? Da's ok nog 'n vraag.
Want ge hoor nouw uit Italië wel niks aanders as
goeds, maar da zit 'm in d'n Moes, die niks in de
kraanten lot zetten of ze motten hum, omhoogsteken
Teilekens as er 'nen minister uitknèpt, dan^ nimt ie
z'nen portefulli over en zoodoende is Se nouw minister
over acht departementen. Hij zit nouw alleen kaart te
.-.peulen en dan win-d-et allicht
Net as de Russen. Daar is 't net lender. Daar emmen
7fi. net zoo lank de lastpotten ter dood veroordeeld, en
naar Siberië gestuurd tot er ginnen eenen anti-bolse-
wiek meer over was. Daar speulen ze op dezelfde ma
nier kaart. Maar óf 't daar nouw zoo goed is? Daar
komde niemeer achter.
Eerst emmen de menschen oorlog gevoerd en alle ko
ningen en keizers d'r konzjee gegeven, die eigenlijk
niks hadden te zeggen en nouw nemen ze 'r koningen
veur in de plak, die inplots van 'nen kroontje 'n geruitte
pet op ebben of 'n bolhoedjo en inplots van 'nen her
melijnen mantel 'n zjakètje om d'r schouwers emmen
hangen. Maar ze ebben veul en veul meer te zeggen.
De koning van Italië bevoorbeld, die ee-d-'n uniform
aan en 'nen sjoko op, waar ie in verdrinkt want kb* is
maar klein van stuk. maar de Moes mee z'n zwarthem-
meke en zuur gezicht die deelt de lakens uit en de de
kens erbij
O* Leks, ln flsrrie, koninir Alekeander, die ee-f^t
beter ingepikt. Die eo *'n eigen boa* gemokt De grond-
wei. heet-le aan 'n touwko gehangen op nummer hon
derd en toen genoot: „do grondwet, da, ben ik
As ge zoo z'n pertretjo ziet dan zou-d-'m oewen lesten
cent ia bewaring geven, maar ondortusschea amico:
lot 'm schuiven.
As ik 't goed «nap, dan steunt ie op de boeren. Die
heet-le kceien meo gouwen horens beloofd en... as 'k
m nouw 'nen goeien raad zou meugen geven: dan gift
ie se ok do koeien mee die gouwen horens, want aan
ders ochlrrekes, dan zal de grondwet weer gaauw
van do plee motten komen!
Ook de vorst van Monaco, 'n laandje zoo groot as mijn
gedoeike, ee z'n eigen baas gemokt Die heo-d-ok de
grondwet op de doos gehangen en ok gezeet: ik ben de'
baas!
Daar lag de Kamer overhoop moe de mannen van de
gokkerij, 't spulhol in Monte-Carlo en zee de Loua, Le-
wie hiot ie; „opgeduveld, lk ben do baas", en hij gooide
ze mee da boek waar do grondwet in sting, naar d'ren
kop.
't Schijnt 'nen heel slechten tijd te zijn veur grond
wetten, want stuk veur stuk worron ze allemaal bijge-
zot la 't fonniellegraf hierboven al genoemd.
Nou 'k 't daar zoo over eb, schiet rne-n-lneons die
stulp te binnen dlo ze uit emmen gehaald mee Jan
Bart, 'nen kerel naar m'n hart. Ik heb m'n eigen in
dertijd deur m'non meester op school tenminste 't vol
gende laten wijsmaken:
Jan Bart was zooveul as baas op 'n schuit. Hij gapte-
n-'r 't een en ander bij zoo op zee en had et daar zoo
wijd ln gebrocht, da sommige vorsten hum en z'n
schuit in d'ren dienst namraen. En zoo had Jan op 'nen
keer ok weer 'n heele vloot, in z'n dooie eentje versla
gen. En Jan kwam rapport uitbrengen bij z'nen werk
gever d'n vorst
En terwijl ie op d'n vorst sting. te wachten, (da's
zoo 'n vorstelijke gewoonte, op d'r eigen laten wachten
en da deejen ze toen ok al), kreeg Jan in de gaten dat
de z.g. edelen 'm uit stingen te lachen. (Da's ok nog
zoo en daarom is da sprikwoord ingevoerd da ge nooit
deur 'n rijtuig word-overrejen!) Eindelijk kwam de vorst
aanzweven en Jan moes vertellen hoe 'm da gevalletje
om zoo'n heele vloot te vernikkelen, was gelukt. Kek
majesteit," zee Jan, ,da za'k oew 's prontjes en haarfijn
vertallen, maar mag ik even dan 'n bosje van die ede
len van oew leenen?" En Jan zette die edelen ter
weerszijden op 'n rij. „Kek", zee Jan toen teugen dieën
koning, „die aangekleede melkmuilen hier, da's zooveul
as de vijand. Elk zo'n wezen is nouw 'n oorlogsschip en
k ben ok 'n orlogsschlp. Ik mot er deur. Ik mot er
leur. Ik mot naar Uwe Majesteit. Daar gaat-ie dan,"
zee Jan en hij stapte Ueur die twe rijen glnnegappers
henen en gaf ze rechts en links tegelijk 'n doffer onder
i'r maag mee z'n lieve zeerooversknusjes, dat ze ln 'n
oogenblik veur 't vloerke laggen te galipapen en Jan
eur d'n vorst sting. „Zoo hè 'k da nouw gedaan," zee
Jan!
En dieëzelfde Jan Bart, die in 1702, 'n dikke twee
honderd jaren gelejen gestorven ls, die z'n stoffelijk
overschot emmen ze nouw opgegraven. En da leggen ze
ergens anders neer, onder 'n monicment!
En as Jan nouw zeggen kos hoe ie over die verhul-
zerij docht, dan zou ie zeggen: „net 150 jaar te laat,
grappemakers, d'r bestaat van mijn gin beentje mee,
groot genogt om er 'n hemdenknoopke van te draaien."
Maar allee, al is 't maar veur 't idee, zulde zeggen.
Al leet er dan 'nen heel anderen onder Jan z'n monie
ment, 't Idee is aardig! Daar ee Jan z'n menschen veur,
om onder zo'nen vracht steen te gaan leggen!
Amico, tk schei d'r Trui 1» klaar, me gaan naar
bed. Morgen do «okotoon onder on 'ti locreu naar Mieë,
Veul groeton van Trui, en os altijd, gin horke minder
van oewen
toet a voe
DRA
16-JARIG MEISJE VAN EEN WISSEN DOOD
GERED.
Zij stond op haar hoofd in hot water.
Woensdagavond omstreeks 8 uur waren te Schoon
hoven eenige jongens aan het sneeuwballen gooien.
Een der jongens wilde een voorbijgaand meisje pak
ken, doch deze schrok, liep hard op zij en viel daar
bij van den drie meter hoogen kademuur in do ha
ven, die slechts door een dun laagje sneeuwijs was
bedekt. Toen het meisje reeds in zinkenden toestand
verkeerde en op haar hoofd in het water stond,
schoot een voorbijganger, de heer C. Malingre toe,
ontdeed zich haastig van enkele kleedingslukken en
sprong onvervaard ln de donkere diepte. Te zeil'der
tijd hoorde in zijn woning de reeds met de reddings
medaille beloonde, 20-jarige A. van Grootbeest, van
bet ongeval. Zonder zich een oogenblik te bedenken,
snelde bij toe, dook eveneens in de diepte en slaagde
er in het meisje te grijpen. Samen hebben toen de
modige redders het meisje, het 16-jarige dochtertje
van den heer B. van een wissen dood gered.
EEN VERTOONING MET OVEROUDE
GEBRUIKEN.
Wa-ö-ls 't koud, wa-d-is 't
afgedonders koud. De kool
sta-d-op de velden zoo hard
as glas en ge haalt er ge
woonweg oew klevieren aan
open as ge ze uit wil doen.
De èèrde is as 'nen bikkel,
zóó hard en gin baksieleke
kan d'r nouw In gedijen. Da
motte me sjuust emmen.
De vorst mot 'nen meter
d'n grond ln en minstens
'n week, of veertien dagen
blijven zitten. Dan 'n pak
sneeuw d'rop waar go tot
o> w knieën in baggert en
'nen lankzamen dooi dat de grond lijk pap wordt Dan
strak daar 'n lekker laat Febrewariezonneke over, dat
de vocht in wolkskes van dc landerijen Blaat en dan n
scheut miest en beer d'r overhenen, dat et allemaal
langs oewen nek vliegt dan emmen me, 'nen zaai, ami
co in 't veurjaar, om uit oew taanden te wateren.
Maar allee, laat ik nie as 'nen gek veruit vllagen,
da ga me mergen doen! Op de schotsen, amico!
De Mark lee dicht en daarstrak hé 'k er al s riks
mee ru nen klomp op staan staampen,— da zaakje is
mergen veur den bakker.
En daarom, da 'k oew nouw al schrijf, op Zaterdag
avond. want 't is te éremoolig om de deur uit te gaan
mee dieën kou en ben ik maar règelerecht van d'n bar
bier naar huis gegaan vandaag.
Die kerel stokte zóó schrikbarend haard, da., me ae
kouw op m'n geschoren bakkes sloeg toen 'k buiten
kwam en m'n gezicht da trok, da me kaken stijf stin
gen. Witte wa, docht ik, ik gaai naar Truie; schrijf m'n
briefke aan d'n amico en gaai dan mergen wa-d-aan
den zwier op de Mark. Meschlent zie ik dan Miee wel!
Eu leg dan mee heur *n haandje-n-op en doen me
beentje-n-over. Wie da-nouw weer is, zule vragen?
Jong, 'k wou da'k 't zeilevers wiest!
In leder geval staal lk bij heur in 'n goel blaaike,
want ze hee me, deur middel van de Berdasche kraai,
in 'n briefke laten weten, as da ze zoo gère mijn Vastel-
avond zou houwen binnenkort. Keb'r 't water in d ren
mond gejaagd mee m'n worstenbrood-protje van onder-
lest en zoo hè 'k deur middel van m'nen worstenbrood-
sjans gemokt!
Zo vindt da'k zoo lekker kan kiasjeneeren, schrijf
en: „wite Dró, wa'k nouw zoo gère zou willen? Ik zal
't oew zeggen, maaT niet aan Trui verklappen, oor! Nouw
man, ik' zouw mee jouw wel 's Vastenavond willen hou
wen, zoo echt op z'n ouwerwetsch. Ik weet zeker as da
me lol zouen emmen".
Nouw. amico, gin haar oj m'n hoofd da» daai aan
twijfelt!
Maar effekes later, dan schrijf ze: „Die Trui ls aan
ders 'n flink wfjf, en ik kan 't eigenlijk niet goed emmen
da ge d'r nouw zoo tusschennimt".
Nouw gij weer?
Dlo wefkes zijn allemaal iender. Trekken allemaal
haar d'r eigen kaant. Da doen wij nie, ee? Lach nouw
nie. sallemaander, anders geleuven z'ons nie!
Eerst mee mijn de kachel aan willen maken en dan
mijn op m'n punten wijzen teugen over Trut Mokt er
maar 'n touwke aan vast
En wa lap ze verder, denkte?
Ze teekent: „Mie van Ulvenhout". Zoek et nouw maar
uit Alle wefkes hieten hier bekaanst Mie.
Maar allee, meschient loopen me mekare nog wel 's
teugen 't lijf. Zóó groot ls Ulvenhout nie en Mie die ken
mijn natuurlijk wel. En ik? As 'k de onderscheijene
Mieën van Ulvenhout teugenkoom, dan knip ik 'n ogske
en dan weet ik al gaauw wied e ware Jacoba is! En,
onder i>ns gezeet en gezwegen: ik knip natuurlijk alleen
ogskes aan de knappe Miekes. dan hè 'k nooit een strop.
Ollee, Mieke, ge bend-'nen ondeugd! 'n Wefke om te
kussen, 'n Brabantsche van 't goeie en echte ras en daar
ben 'k dol op, Mie!
Die kussen zijn dan wel van pompier, maar ge wit
nooit hoe 'n stuiverke rollen kan, nouw ze vierkaant
2ijn teugeswoorig, dus houd er d'n meed maar in!
As Trui dit briefke ooit onder d'r oogen krijgt, dan
ben 'k 'n half jaar van de kook af, maar aan d'n aartde-
ren kant, as de wefkes mijn vragen veur d'n Vasten
avond, dan zeg lk: 'nen mensch is ginnen èèrpe! en ikke
zeker nie, dus ik waag et erop.
Wint vastenavond, amico, oarnsvaJ» - lk geloof.
ET
door DIRK BBEE5AART, Hoogwoud.
IEL
Huisduinen was eertijds ook een eiland. Het heeft
i aan den huize van Egmond behoord, gelijk CuUanteoog
j aan de Heeren van Brederode. Tusachen genoemde
eilanden lag een vlakke lage zandplaat, waar overheen
de Noordzee bij stormweer zich met de Zuiderzee ver-
eenigde. In die zandplaat bevonden zich behalve kleine
kreken twee gaten: n.1. het Heersdiep en het Buizengat
Het eerste liep vanuit de zee in de richting van den
Westfrieachen dijk. Het tweede was genoemd naar een
l buis, die daar omstreeks 1260 op het strand was vast-
i geraakt, waardoor daar een kreek was gevormd. Oro-
I trent de groote afname van het strand in de buurt van
Hulsduinen, ls goen juiste verklaring té geven. De ker-
i ken van de plaatsen Callantscog en Hulsduinen van 12S8
zijn met het afnemen van de kust in zee verloren go-
gaan, wat het gevolg had dat ze later zijn vervangen
geworden door meer binnenwaarts geplaatste bedehui
zen. Deze zijn later op haar beurt door het voortdurend
naderen der zee weer verloren geraakt, zoodat thans in
I het dorpje Callantuoog de derde kerk staat
j De bedijking van de schorgronden was op het einde
der 13e eeuw hier nog totaal onbekend. De ondernemin
gen om die landsgedeelten van behoorlijke zomerkaden
te voorzien zijn van lateren datum. In 1516, aldus Mr.
G. de Vries, gaf Graaf Willem aan een zekeren Dirk
Zandhorst, een kastelein te Medembllk, toestemming om
een dergelijke» dijk aan te leggen. Do z.g. Nessepolder
ia ook in dien tijd van een zomerdijk voorzien. Laatst
genoemde polder bevindt zich bij Wervershoof en werd
in de 15e eeuw genoemd: de Noorder Nesse. Do fn dien
tijd gevormde zomerkaden zijn echter in de eerste helft
der zeventiende eeuw weer door de zee vernield. Sedert
dien tijd is het buitendijksche land meer en meer wegge
slagen, zoodat reeds voor langen tijd daarvan bijna
niets meer te vinden is.
Nog enkele voorbeelden van het ontstaan van zomer-
kaden zijn de volgende:
Omstreeks 1325 schijnt een der eerste z.g. omkadin-
gen geweest te zijn om de stukken land henoorden Enk
huizen. In de eerste helft der 14e eeuw had ook de
bedijking plaats van het Hemmeland bij Monniken
dam. De zomerdijk om de Volewjjk dateert van 1399.
Aan de Oosterkoog een kleine buitenpolder liggonde
aan den Etersheimerdijk en den Zeevangsdijk onder
de gemeente Oosthuizen is de toestemming tot het ma-
ken van een zomerdijk gegeven door Gravin Jacoba
bij een Charter van 7 Maart 1418, regelende tevens het
bestuur over genoemden dijk.
In het binnenland van het Noorderkwartier waren
nog talrijke meren als de Deemster, de Purmer, de
Schermer, de Wijde Wormer. e.a. De pogingen, die de
Kloosterlingen van Egmond in de nabijheid van hun
klooster hebben aangewend, om de diverse plassen droog
te leggen, hebben weinig of geen resultaat gehad. In
de löe eeuw is men met het droogmaken en het leggen
van ringdijken begonnen en wel met gunstig gevolg.
Het voorbeeld hiertoe gaven de mannen van Geestxaer-
ambacht, die weldra door het Huis van Egmond en de
Heeren Van Brederode ondersteund en gevolgd werden.
Beeldsnijder geeft als ingedijkte plassen op het Kerk-
meer onder Oudkarspel, de Egmonder meer (1565), de
Bergermeer (1564) en het Vronermeer (1561.)
Vief openingen gaven van ouds aan het IJ en de
Zuiderzee de gelegenheid om het Noorderkwartier bin
nen te stroomen en zich met de hierboven vermelde me
ren en plassen te vereenigen. Deze vier waren:
1. De Krommende. 2. De Zwaan. 3. Het Purmer-Ec.
4. Het zeegat tusschen de Zeevang en Westfriesland.
De andere plassen stonden niet rechtstreeks in verbin
ding met de zee en hadden een natuurlijke afwatering.
De eerste en derde opening zijn later dichtgemaakt
door een jneuweodam", de tweede door een „Zaander-
dam" en „Knollendam", terwijl de laatste door een
„Scharrdam'" ls gedicht. Van deze vier zeegaten is ver
moedelijk de Zaan in 12SS reeds door een dam afgeslo
ten geweest van het zeewater. Dammen, waarnaar ln
Waterland enkele plaatsen genoemd zijn, zijn b.v. Mon
nikendam. Volcndam, Uitdam, Durgerdam, Edam enz.
Het afsluiten van do 4e opening ls omstreeks het begin
der 14e eeuw tot stand gekomen. De beide deelen van
den Keukendijk zijn door den, Schardam verbonden.
Tusscheh Drechtorland, dat ten zuiden door den Ouden
dijk beschermd was en den Zeevang, die te Zeevang,
ten noorden door een z.g. Slingerdijk was afgeslo
ten, bevond zich een strook grond, in het midden door
sneden door water, dat een verbinding tot stand bracht
met de Zuiderzee en de Beemster, die volgens Beeld
snijder „ScuLfslooff' werd genoemd. Na den Schardam
is den Nieuwendam in den Krommenye gelegd. De
Purmer Ee of Purmer A ls tot aan de 15e eeuw onaf-
gpsloten gebleven. Dit water stroomde tusschen Water
land en Katwoude door. De dam daarin is omstreeks
1400 gelegd.
De tegenwoordige haven van het stadje Ed&m, die
een verbinding vormt tusschen de Zuiderzee en den
Purmer-ringdijk, ls een gegraven kanaal en dagteekent
uit het midden van de 14e eeuw. Voordat deze haven
bestond, voer men vanuit de zee de Ye, later d'Ie of
Die genoemd, in, die op eenigen afstand van de zee was
toegedamd. Aan dien dam was de stad Edam. vroeger
Yedam, gebouwd. Het gedeelte van de Ye tusschen de
zee en de stad noemde men de Voor-Ye. Behalve nart
deze zijde kon men ook vanuit de Purmer de Zeevang
binnenvaren, n.1. te Havikswijk. Te Edam en te Haviks-
wijk werd bij doortocht der schepen tol geheven. Daar
de Zeevang voor de helft domein was, kwam slechts de
helft ten voordeele der Grafelijkheid. Men sprak des
tijds van: „die sciptolle tot Aedamme ende tot Havlcs-
wjjc". De doorvaart door de Voor-Ye naar de Purmer
duurde heel lang en was daarbij vrij bezwaarlijk. Van
daar het verlangen der Edammer bevolking om een
nieuwe haven te maken. De vergunning werd daartoe
verkregen in 1357. De oude haven werd aan beide zij
den dichtgemaakt. Zoo is de naam en later de plaats
Volendam ontstaan.
Tegelijk met deze tot-stand-kómlng van een nieuwe
haven word'het tolrecht afgeschaft.
De stukken land tusschen de Edammer haven en
de Voor-Ye gelegen kregen den naam van Broeklanden.
Deze Broeklanden van den Warderban lagen deels
binnen den dijk, deels daarbuiten. De Warderbroek, bui-
ym den zeedijk gelegen, werd door de ingezetenen van
Warder, wier ban zich minstens tot de Voor-Ye, dus tot
Volendam, uitstrekte, aldus Mr. G. de Vries. „De ge
meen© Weide" genoemd. Toen de nieuwe haven voor
Edam goreed was en het gehucht Oorgat een bloeitijd
cegemoetging, ontstonden geschillen omtrent het genot
dier „gemeenc weide". Anderen begonnen zich het ge
bruik daarvan aan te matigen, maar conflict werd ten
slotte in der minne geëffend.
In den loop der 14e, löe en 16e eeuw is de richting
der dijken hier daar gewijzigd door het maken van
z.g. „Inlagen". Tengevolge van doorbraken werden de
dijken verlegd, in zulk een geval sprak men van een
.inlaag" ln den dijk maken. Van het maken van zulke
inlagen wordt meermalen melding gemaakt, b.v. bij het
:cgenwoordlge Lutjesch&rdam verder ten Noorden van
Enkhuizen, waar de dijk een opmerkelijk rechte rich
ting heeft; vervolgens ten v.-osten van Medemblik, waar
iich hetzelfde verschijnsel voordoet van Aartswoud tot
in de buurt van Koppe/shorn. Bijna de geheele hoek
tusschen het dorp Kolhorn en het stadje Medembllk,
waar het dorp Gawjjzend lag, moet vroeger binnendijks
gelegen zijn. De zee heeft bijna al het buitengelegen
land en daarmee het dorp Gawijzend verzwolgen. Mo
gelijk vindt men met de aanstaande droogmaking van
de Wieringermeer nog wel overblijfselen van dlfc ver
loren gegane dorp. Het is den Westfriezen gelukt de
stad Medemblik op haar oude grondvesten etaande te
houden. Ook Enkhulzen .steekt om gelijke redenen nog
voor een gedeelte in zee uit
Wordt vervolgd.
De eer van het Drentsche heide-voïk.
Uit Drente schrijft men aan dc N.R.Crt.:
Wat dat zijn kan. zal zeker aan de meeste lezers
niet duidelijk zijn. Een dergelijke vertooning is de
zer dagen nog eens in dc buurt van Meppel voorge
vallen, die opnieuw bewijst, wolk een taai leven over
oude gebruiken en rechtsvormen in onzen tijd nog
hebben.
Daar was dan een j. ngo man, die een „volks
feest", zooals ze in deze omgeving in (.en nazomer
algemeen gevierd worden, op een wat al te intieme
wijze met het meisje met wie hij feest had gevierd,
had besloten.
En nu openbaarden zich de gevolgen, en het werd
bekend wie de andere partij was. Op een der ijs
dagen werd door de jongelui der buurtschap op de
baan afgesproken, 's avonds den jongen man te
gaan halen en naar het meisje te „geleiden" om de
zaak door huwelijksbelofte in ord to brengen.
In die schemering verschenen toen eerst om het
huis van den bruigom" eenige jongens als wacht
posten en daarna een deputatie, die hem uitnoodigde
mee te gaan, aan welke „uitnoodiging" hij goed- of
kwaadschiks gehoor moest geven. Onderweg groei
de de stoet steeds aan, ouden en jongen trokken
mee en bij het huis der jonge dochter aangekomen,
was 't een heele schare, die voorhuis 'en deel geheel
vulde en gedeeltelijk voor de ramen moest blijven
staan kijken. Binnen zat oen der buren met een
hoogen hoed getooid, ais „burgemeester", die na
eenig aandringen den „bruigom de bekentenis ont
lokte, dat hij de vader van den te verwachten nieu
wen buur was.
Daarna moesten de jongelieden naast elkaar
plaats nemen, en beloven, elkander tot man en
vrouw te zullen nemen, .corarn populo' elkaar om
helzen en met oen roerende io«3prn«k van de»
.burgemeesteidoor de mannen me: ontblooien
hoofde en door vele vrouwen met tranen in de oogen
aangehoord, werden zij voor getrouwd verklaard.
Een uurtje later was de rust in de buurt terugge
keerd en de jonge man stond den volgenden morgen
al vroeg op het gemeentehuis om aangifte van het
voorgenomen huwelijk te doen.
Het was dus niet een meer of minder onkiesche
grap, maar wel degelijk ernst wat daar, wel-iswaar
onder de noodige grappen, werd afgespeeld. Wee
dengeen, dio een degelijke belofte onder getuigen
uitgesproken, niet zou houden. Hij kreeg met de
wraak der buurt te doen. En dis is niet mak. Ruiten
ingooien is altijd de eerste maatregel, in den nacht
uitgevoerd, door steeds onvindbare daders. Hekken
loszetten, grasland omploegen, vruchtboomen uit
rukken, tallooze andere plagerijen staan de dorps
gemeenschap met de „pandjongens", dat zijn alle on
getrouwde mannen boven 17 jaar, als uitvoerends
macht, ten dienste om zoo iemand de verontwaardi
ging over zijn handelwijze voelbaar te maken.
Het eigenaardige nu van aeze vertooningen is, dat
zij een herinnering zijn aan hot oude „buren- en
markerecht". Oudtijds zou toch het bewuste paar
zunder meer na deze venooning werkelijk cn geldig
getrouwd geweest zijn, daar trouwbelofte onder ge
tuigen voldoende was om een wettig huwelijk tot
sland te brengen. Maar de heele vertooning, met den
pseudo-burgemeester aan het hoofd, is niets anders
dan de aloude .buurprake", die recht deed en von
nis wees over de leden der „buurtschap dio niet
maar was en is een verzameling van toevallige naast
en bij elkander wonende individuen, doch ren ge
meenschap met weliswaar ongeschreven instelling
gen, rechten en verplichtingen, waaraan geen „buur"
zich kan onttrekken, zonder sociaal onmogelijk t€
worden.
Hiertoe behoorden de burenplichten, hei bewijzen
van hulp en bij3tand hij geboorte, huwelijk er» dood,
het werken voor elkaar bij huishouw en oogst hel
„beewerken" voor armen, zieken en ouden van da
gen, dat ook onder de republiek nog vaak als werk
van barmhartigheid op Zon- en feestdagen gebeurde,
het halen van den nieuwen buur bij zijn verhui
zing met een ganschen stoet van wagens en derge
lijke meer. Allemaal instellingen, die in den ouuen
tijd bij het isolement der dorpen en buurtschappen
door de slechte en schaarsche wegen het gemis aan
geschoolde arbeidskrachten cn betaalden ^ar
beid, onder invloed ook van de schaarschte aan geld.
de resten van de „Natural Wirtschaft", waarin arbeid
alleen met tegenprestatie in arbeid of landbouvpio-
ducten werd vergolden, beslist noodzakelijk v/aren
tot instandhouding van het economische leven in
de uorpen.
Doch de buurschap was en is niet alleen een in
stelling tot onderling hulpbetoon, maar ook tot on
derling opzicht en tucht. Ook deze tucht wordt uit
geoefend naar zuiver traditioneels beginselen, dia
vaak niet parallel loopen met de eischen der offi
cieel Christelijke moraal, maar soms lijnrecht daar
tegen in. Het ,,zoo d'Wt men niet in Israël" is bet
einue van aile tegenspraak, waarnaast het andere:
.zoo'n gebruuk hebt wie noe eenmaal", het geweten
ook volkomen geruststelt, al is dat gebruik ook vol
gens begrip van de buitenstaanders inmoreel of
zelfs door de wet verboden. Dit geld vooral op het
gebied van het sexueele en huwelijksleven, vechten
en drinken.
Deze tucht ia ook zuiver intern. Geen inmenginf?
van buitenaf wordt getiuld, het optredel van puutie
en justitie-eigenlijk als onduldbare inmenging
eigen zaken gevoeld. Ook kerk en predikant moeten
zich daar maar buiten houden.
Hierin uit zich nog een rest van bet oude commu
nale rechtsbewustzijn, herinnering aan den ouden
rechtsvorm der goor-, rnarke- en buursprake door
leeken, waavan men in Engeland en Frankrijk bet
overblijfsel vindt in de leeken-jury. De buurt «prak
il
