AlitiKti Nisus-
Aiinrttitit- LuMii
Uit het verleden en het heden
van Klokken.
OM HONDERD DUIZEND
DOLLAR
Uitgevers: N.V. v.h. TRAPMAN Co., Schagen.
Eerste Blad.
De oorsprong en het gebruik van
luidklokken.
leem gegoten levensklanken.
Woensdag 3 September 1930.
SCHAGER
73ste Jaargang No. 8724
GOIIRAIÏT.
Dit blad verschijnt viermaal per week: Dinsdag, Woensdag, Donder
dag en Zaterdag. Bij inzending tot 's morgens 8 uur, worden Adver-
tentiën nog zooveel mogelijk in het eerstuitkomend nummer geplaat3t
POSTREKENING No. 23330. INT. TELEF. No. 20.
Prijs per 3 maanden f 1.80. Losse nummers 6 cent. ADVEB1EN-
TIcN van 1 tot 5 regels f 1.10, iedere regel meer 20 cent (bcwijsno.
inbegrepen). Grootere letters worden naar plaatsruimte berekend.
DIT NUMMER BESTAAT UIT TWEE BLADEN.
Invoering In de verschillende landen.
In den tijd, dat de natuurkundigen Daniël Bernouilll
en Leonhard Euler, dia beiden in de 18de eeuw leef
den, de trillende snaren en staven onderzochten, pu
bliceerde Ernst Florens Friedrich Chladni in 1787 zijn
onderzoekingen van trillende platen. Klemt men een
cirkelvormige of vierkante metalen of glazen schijf in
het midden vast, dan kan men deze schijf door aan
strijken met een vioolstok een toon laten vormen. De
plaat geraakt in trilling. Raakt men de plaat op ver
schillende plaatsen aan, dan komt deze telkens op
andere wijze in trilling, hetgeen men duidelijk kan de-
monstreeren door de plaat te bestrooien met fijn
kwartszand. Dit blijft liggen op de plaatsen, welke
van de plaat in rust blijven en hierdoor worden de
zoogenaamde figuren van Chladni gevormd Deze tril
lende platen haalden wij slechts aan om haar theore
tische waarde. Verbuigt men echter die vlakke platen
tot cylinders of kegels, met andere woorden, maakt men
er klokken van, dan krijgen zij practische beteekenis.
Wanneer de klokken in de klokkenstoelen heen en weer
bewegen, en de klepels telkens tegen de slagringen
aanslaan, verkrijgen de klokken buiten de duidelijk
waarneembare schommelbeweging nog een fijnere tril
lende beweging, in wezen dezelfde beweging als de
bovengenoemde vlakke plaat. De toon, welke door den
Itlok wordt voortgebracht, hangt ten nauwste samen
met den aard van de verwekte trillingen, en deze is
vooral afhankelijk van de wijdte van den slagring, d.i.
de plaats, waar de klepel de klok raakt Over deze
trillingen van klokken zijn zeer interessante onderzoe
kingen gedaan door Melde. Deze deed zijn onderzoekin
gen weliswaar niet aan metalen klokken, maar aan een
glazen stolp, maar hierbij treden de verschijnselen op
dezelfde wijze op. Wanneer de stolp voor de helft met
water is gevuld en de rand wordt dan met een strijk
stok aangestreken, dan geraakt de stolp in trilling,
welke trillende beweging op het water wordt overge
bracht. Op enkele plaatsen blijft het glas in rust, en
hierbij ziet mert in het water eveneens geen beweging
optreden. Door sterker aanstrijken van het glas kan
men een hoogeren toon verkrijgen. Het glas krijgt dan
een sterkere trillende beweging, terwijl men ook meer
plaatsen van beweging en meer plaatsen van rust kan
waarnemen (resp. buiken en knoopen genaamd).
Wanneer wij onze aandacht nu echter meer speciaal
aan de klokken wijden, dan beginnen wij dus de vraag
te stellen: waar werd de klok voor het eerst gebruikt?
De oorsprong van de klokken gaat tot in de grijze
oudheid terug. De ouden spraken reeds van de klokken
en zij gebruikten deze voor religieuze doeleinden, zoowel
als voor huiselijk gebruik. Strabo zegt, dat ermede de
opening van de markt werd aangegeven. Plinius ver
haalt ons van het graf van een ouden koning van
Toskane, dat met klokjes was omgeven.
FEI'IU.KTOfi
Uit het Amerikaansch
van
FRANK L PACKARD
Ah! George's gezicht drukte beleefde spijt uit.
Dat is jammer, ging hij voort, maar ik houd te
genwoordig geen hotel meer. Vroeger wel. Het restau
rant brengt veel meer in en de kamers boven, die ik
voor private diners verhuur nóg meer. Het spijt me vree-
selijk dat ik u moet afwijzen, maar als ik geen kamers
heb, heb ik geen kamers, niet waar?
Met een hulpeloos gebaar haalde de Italiaan de schou
ders op.
Dave bestudeerde het gezicht van Dago George aan
dachtig. Hij was niet zoo oud als Nicolo Capriano, zijn
haar was nog zwart en glom van pommade en hij leek
heelemaal niet op den ouden Nicolo, maar aan den an
deren kant... was hij in zekeren zin Nicolo Capriano,
in een andere incarnatie!
Misschien maakt het nog verschil, wanneer ik u
vertel dat ik door een vriend van u gestuurd wordt?
opperde Dave.
Door een vriend van mij?
Nicolo Capriano.
Dago George keek Dave met groote oogen aan.
Wat? riep hij uit. Wat zegt u daar? Nicolo Ca
priano? Hij tilde den handkoffer van den vloer, greep
Dave's arm, duwde hem in de kamer achter de deur met
het bovenlicht en sloot deze achter den bezoeker.
U komt van Nicolo Capriano? ging hij voort toen ze
zich veilig en wel achter de gesloten deur bevonden.
Ja, amico mio, dat maakt een verschil! Misschien is
er nog wel een kamer overgebleven, ha ha!
Hebt u misschien al iets over mij van hem ge
In Rome kondigde men het uur van het bad met een
klok aan, terwijl men voor het roepen van de slaven
eveneens van klokjes gebruik maakte.
De nachtwakers droegen klokken, terwijl het vee een
klok om den hals droeg om de wolven te verdrijven,
ook als bijgeloovig middel om ziekten te verdrijven.
Voor den oorsprong van de klokken moeten wij nog
veel verder terug gaan. Uit oeroude tijden stamt een
der merkwaardigste Ohineesche muziekinstrumenten, de
King, waarvan de uitvinding wordt toegeschreven aan
Quei (2300 v. Chr.) De King bestaat uit 16 hangende
klinkende steenen, gestemd in de twaalf tonen van het
octaaf en vier tonen er boven. Dit is een voorlooper
van ons klokkenspel. Ook de klokken waren in China
in dien tijd in gebruik. Bij de Egyptenaren werden de
Osiris-feesten door klokken aangekondigd, terwijl bij de
Hebreeuwen de hoogepriester bij de plechtigheden een
opperkleed droeg, met gouden klokjes versierd. In
Athene bedienden de priesters van Proserpina en
Cybele zich van klokjes bij de offeranden. In den
Christelijken tijd werd de klok voor kerkdiensten het
eerst gebruikt door Paulinus, Bisschop van Nola in
Campanië, omstreeks het jaar 400.
Ongeveer in het midden van de zesde eeuw werden de
klokken in Frankrijk ingevoerd, terwijl Paus Sabiamus
(gestorven in 605) beval, dat de uren door klokslagen
Be klokkenstoel van de stad Steijr als
kopversiering.
hoord? veronderstelde Dave. Mijn naam is Barty
Lynch.
Dago George schudde het hoofd.
Geen woord! Het is lang, heel lang geleden, sinds
ik wat van Nicolo Capriano gehoord heb. Maar ik ben
hem niet vergeten niemand vergeet Nicolo Capriano.
En u wordt door Nicolo Capriano gestuurd? Hebt u een
of andere boodschap of misschien een brief van hem,
amico mio?
Dave haalde Nicolo's brief te voorschijn.
Dago George liet zich in een stoel neer terwijl hij de
enveloppe openscheurde.
Excuseer me een oogenblik terwijl ik lees, zei hij,
reeds geheel verdiept in den inhoud van den brief.
Dave, van de stoel die hem te voren al was aangebo
den, keek de kamer eens rond. Het was blijkbaar een
combinatie van kantoor en slaapkamer. In den hoek
stond een bed; vlak tegenover de deur tegen den muur
een brandkast. Daarnaast was een cylinder-bureau, dat
reikte tot aan het eenige venster dat de kamer rijk was.
Na deze inspectie van zijn omgeving, vestigde Dave zijn
oogen weer op Dago George. Deze had juist den brief
opgevouwen en strekte met een geestdriftig gebaar de
handen uit.
Ah, dat is goed, dat is prachtig, amico mio, riep hij
uit Ja, ja; alles, alles wat ik voor u doen kan, is al
zoo goed als gedaan. U bent Barty Lynch, nietwaar, En
u komt van den ouden meester? Wel dat is genoeg,
meer dan genoeg! Een kamer? U kunt er op rekenen dat
er een kamer disponibel is. En hebt u al gedineerd? Of
is er nog iets anders waarmee ik u van dienst kan zijn?
Het is lang geleden dat ik iets van den ouden meester
gehoord heb!
Er is niets dat ik begeer. En gegeten heb ik ook.
Er was een restauratie-tijtuig in den trein waarmee ik
gekomen ben. Het eenige wat ik verlang is dat u mij
mijn kamer wijst!
Natuurlijk, natuurlijk... alles wat u maar verlangt,
verklaarde de gedienstige gastheer levendig. Maar
eerst is er toch nog wat anders amico mio... De oude
meester! Het is lang geleden sinds ik wat van hem
gehoord heb. Hij geeft hoog van u op in dien brief...
u staat hoog aangeschreven bij Nicolo Capriano. Dus is
deze ontmoeting een heel bijzondere gelegenheid. Die
moet gevierd worden. Een fleschje wijn, nietwaar? Een
klein fleschje wijn...
Dave schudde het hoofd in protest.
Neen, dank u zeer; het eenige waaraan ik op het
oogenblik behoefte heb is myn bed. Het is nog wel vroeg,
Broeksysteem.
Tuimelaarssysteem.
zouden worden aangeduid, opdat de geloovigen de „ho-
rae canonicae" zouden kunnen waarnemen.
Uit iets lateren tijd stamt een eenigszins phantastisch
verhaal, dat in ieder geval aangeeft, dat het gebruik
van klokken toen nog niet algemeen was. In het jaar
610 belegerde het leger van Clotarius de stad Sens. De
Bisschop van Orleans, Loup, liet' de klokken van de St.
Stephanuskerk luiden, waardoor de soldaten van Clo
tarius zoo verschrikt werden, dat zij ijlings de vlucht
namen. De monnik Beda bracht het gebruik van de
klokken naar Engeland over in het jaar 680. Voor dien
tijd gebruikte men aldaar voor het bijeenroepen van de
geloovigen een ratel. Ingulphus, abt van Troyland, die
in 1109 stierf, had in zijn klooster zes klokken van ver
schillende grootte; de squilla voor de eetzaal, de cym-
balum voor het klooster ,de nola voor het koor, de notula
voor de aanduiding van het uur, de campana voor den
klokketoren en de signum voor den wachttoren. De
eerste groote torenklokken waren die van Regensburg
(1325) en van Frankfort a. M. (1371).
In het oosten werden den klokken in de negende eeuw
ingevoerd. In Duitschland en Zwitserland in de 11de
eeuw. In oude tijden kende men in Italië de zoogenaamde
caroccio, welke man het best met strijdwagens kan ver
gelijken. Hierop was een bel geplaatst en een kruis
beeld. Deze wagens werden door speciale keurtroepen
verdedigd en steeds met het leger medegevoerd. Verlies
ervan stond gelijk met het verliezen van den veldslag.
Aan deze caroccio werd dezelfde eer bewezen als men
in den tegenwoordigen tijd aan de regimentsvaandels
bewijst De caroccio werd het. eerst gebruikt door den
Aartsbisschop van Milaan, Arlbert in den strijd tegen
de Valvassoren. Dikwijls waren de caroccio schitterend
opgetuigd. Een zekere vermaardheid had de caroccio
van de stad Florence, de martinella. De caroccio werden
door ossen getrokken.
De Mohammedanen hadden in hun minarets geen klok
ken. Volgens hen trokken deze de aandacht van den
duivel. De Turken verwoestten dan ook in alle door hen
veroverde gebieden de klokken en versmolten deze tot
kanonen (b.v. de klokken van de Aya Sophia). De klok
van de St Stephanus-kerk te Weenen werd van den
anderen kant gegoten uit in 1711 op de Turken verover
de kanonnen. Over het versmelten van klokken was en
is heel wat te doen. Herhaaldelijk werden in oorlogstijd
kerkklokken versmolten om kanonnen te gieten. Zoo ge
schiedde het tijdens de Fransche revolutie tengevolge
van een voorstel van Pierre Manuel, bekrachtigd door
een besluit van de nationale vergadering in 1792. In den
wereldoorlog versmolten de Duitschers ook kerkklokken
tot kanonnen, o.a. de groote klok van den dom van
Keulen. Ook verschillende kerkklokken in België vielen
hierbij als slachtoffer. Wij herinneren aan een brief van
Kardinaal Mercier, waarin deze tijdens den oorlog het
in beslag nemen van klokken en orgelpijpen door verbod
maar ik heb een paar erg vermoeiende dagen aohter
den rug...
Maar Dago George liet zich niet afschepen.
Wat zou Nicolo Capriano wel van een dergelijke
gastvrijheid zeggen?, riep hij met zwierige verontwaar
diging. Als het dan geen heele flesch mag zijn van
mijn heerlijken Italiaanschen wijn, dan toch tenminste
een glaasje. Dat mag u mij niet weigeren! We moeten
drinken op zijn gezondheidop de gezondheid van
Nicolo Capriano. Wacht een oogenblikje; een oogen
blikje maar...
En al3of zijn lerven er van afhing stormde hij de
kamer uit. Dave moest laohen om de bruisende gast
vrijheid van den Italiaan. In een paar minuten was deze
weer terug met een blad met twee glazen wijn er op.
Met een sierlijke buiging bood hij één ervan aan Dave
Henderson aan.
Het is het beste wat ik in huls heb, zei hij. En
zijn eigen glas omhoog heffend, voegde hij er aan toe;
op de gezondheid van Nicolo Capriano! Op den
ouden meester! Den meester van hen allemaal!
En hij dronk de wijn met langzame, klakkende teug
jes van een fijnproever.
Dave dronk ook zijn glas leeg. Op de gezondheid
van Nicolo Capriano!, eohode hij.
Dat zij zoo!, riep Dago George stralend. Nog een
glaasje? Heusch niet? Weet u het zeker? U hebt gezegd
dat u moe bent? Maak het u dan gemakkelijk. Gaat
u maar mee!
Hij nam de handkoffer op, opende de deur en ging
Dave voor naar de hall.
Terwijl hij de trap opliep praatte hij aan één stuk
door. We zullen een heeleboel samen te bespreken
hebben. Maar dat is goed voor morgen... We zijn mis
schien wel vogels van de zelfde pluimage hè an
ders zou Nicolo Capriano u niet gestuurd hebben
Dus morgen, amico, amico, tenminste als u wilt Want
ik vraag niets. Dago George vraagt nooit iets, begrijpt
u? U komt en u gaat. nietwaar? Dat is wat Nicolo Ca
priano schrijft en dat is genoeg!
Op het portaal bleef de Italiaan even staan en terwijl
hij met zijn hand naar de vaag-verlichte gang wees,
babbelde hij voort:
Private eetkamers: maar vanavond is er niets te
doen. De volgende verdieping, amico mio, daar zult u
vinden wat u wenscht.
Dave volgde den heer des huizes de tweede trap op.
Hij was moe. Dat had hij al tegen zich zelf gezegd van
van medewerking en betaling-aanvaarding poogde te be
moeilijken. In den laatsten tijd beijvert Rusland zich ook
om kerkklokken te laten omsmelten tot kanonnen en
landbouwwerktuigen. Speelden bij de Mahomedanen
godsdienstige overtuigingen een rol. in Rusland spelen
anti-godsdienstige invloeden de hoofdrol. Echter is hier
ook de beharde economsche toestand van Sovjet-Rusland
een factor van beteekenis. Hierbij willen wij vermelden,
dat wij op tal van plaatsen van een Russischen kalender
lazen: „Hebt gij kleine stukjes metaal, welke gij niet
meer gebruikt, gooit deze dan niet weg, maar zendt ze
op naar het regeeringsmetaalbureau."
Vivos voco. Mortuos plango. Fulgura frango.
Het luiden van de klokken had reeds in de oudste tij
den een bijzondere beteekehis voor de menschen. Bij de
Hebreeuwen gebruikte de priester de klok voor het aan
geven van het begin van de godsdienstoefeningen. Nog
op den huidigen dag luidden de klokken een kwartier
vóór den aanvang van de kerkdiensten. Het doopen van
kinderen wordt met klokgelui begeleid. Bij trouwplech
tigheden luiden wederom de klokken, eveneens bij begra
fenissen. Vele godsdienstige plechtigheden worden met
klokgelui begeleid. Wij denken dan aan het klokkenge
lui in de katholieke kerken bij den aanhef van het „Te
Deum Laudamus". In den vastentijd zwijgen dc orgels
en de klokken. Wanneer dan op Paasch-Zaterdag het
feestelijke „Gloria in Excelsis Deo" wordt ingezet, klin
ken wederom voor het eerst de orgeltonen en de kerk
klokken luiden „Resurrexit" de Heer is verrezen.
Bij groote dorpsbranden wordt het eerst gedacht aan
het luiden van de noodklok, om hulp te vragen bij de
bestrijding van het vuur. Bij stormweer, wanneer groote
watersnood dreigt, is het weder de klok, welke waar
schuwend luidt: „Weest op uw hoede."
In de middeleeuwen werden vrouwen van verdachte
zeden op een ezel geplaatst, welke was voorzien van een
kleine klok, en aldus door de stad rondgeleid, en aan
den spot van het gepeupel overgelaten. Bij het voltrek
ken van doodvonissen luiden de klokken. In de „Glocke-
gusz zu Breslau" verhaalt Müller ons van een klokken
gieter, die de zorg over den ketel gven aan een jongen
overliet Deze stootte de kraan open. waardoor het
gloeiende metaal in den vorm stroomde. De meester in
den waan, dat het gieten van de klok was mislukt door
stak den jongen. Bij het wegslaan van den mantel van
de klok kwam deze echter geheel gaaf te voorschijn. De
meester klaagde zichzelf bij het gerecht aan en het dood
vonnis werd over hem uitgesproken. Als laatste bede
het oogenblik af dat hij in de taxi behaaglijk de beenen
had uitgestrekt. Hij merkte het nu nog meer dan straks
Het was de ontspanning natuurlijk, de reactie, maar
wat gek, dat hij opeens zoo verduiveld slaperig was ge
worden... Dago George ontsloot een deur boven aan de
trap van de tweede verdieping, ging binnen, zette den
handkoffer op den vloer en draaide het licht aan. Daar
op overhandigde hij den sleutel van de kamer aan Dave.
Het is hier eenvoudig, zei hij op verontschuldigenden
toon, maar het bed is goed en u zult het hier heel
rustig hebben, amico, mio, héél rustig, daar kunt u van
op aan..
Het ziet er uitstekend uit, het is best naar mijn
zin, verklaarde Dave met een onderdrukten geeuw.
In ben u heel dankbaar voor al uw goede zorgen.
Ik mag niet de minste aanspraak op dank maken,
protesteerde Dago George. U komt immers van Ni
colo Capriano! Dat zegt toch genoeg! Maar u geeuwt.
Neen, probeer het maar niet te verbergen. Ik moest ma
eigenlijk schamen... ik sta maar te praten en u verlangt
naar rust. Ik ben een slechte gastheer! Maar sta me
nog een vraag toe, voor ik naar beneden ga, amico
mio. Het is mijn nieuwsgierigheid. De brief is geteekend
door Nicolo Capriano... die handteekening is me bekend
genoeg, maar hij is geschreven met een vrouwenhand,
nietwaar?
Jawel. Dave gaapte weer en hij deed het ditmaal
heel openlijk, met een glimlach als excuus. Zijn doch
ter heeft den brief geschreven. Nicolo Capriano is ziek.
Ziek! herhaalde Dago George. Daar wist ik niets
van. Maar het is ook zoo lang geleden dat ik iets van
hem gel-~ord heb, hè? Hij is toch niet erg ziek, hoop
ik?
Ik weet het niet, antwoordde Dave Henderson sla
perig. Hij is al een jaar of drie bedlegerig, geloof ik.
Genadige hemel! riep de Italiaan uit. En toen wat
bedaarder: Morgen hè, morgen praten we verder. TT
bent nu te moe. Goeden nacht, amico mio, goeden nacht
en slaap wel!
Goedén nacht, antwoordde Dave Henderson alweer
met een gaap.
Hij deed de deur op slot, nadat Dago George was weg
gegaan. ging toen op den rand van zijn bed zitten en
keek op zijn horloge. Het was kwart voor tienen.
Ik zal m'n ledematen nog eens eventjes lekker uit
strekken voor ik me ga uitkleeden, zei Dave bij zich
zelf maar toen dat eventjes om was, was hij vast in
slaap...
Wordt vervolgd.
